chapter

087

سَبِّحِ ٱسْمَ رَبِّكَ ٱلْأَعْلَى ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރި، އެންމެ މަތިވެރި ރަސްކަލާނގެ اسم ފުޅުން ކަލޭގެފާނު تسبيح ވިދާޅުވާށެވެ! (1)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺއެވެ! އުނިކަމާއި ނުކުޅެދުންތެރިކަމުގެ ސިފަތަކުންނާއި، އަނިޔާވެރިން އެކަލާނގެ އަށް ނިސްބަތްކޮށް ދައްކާ އަނބިކަނބަލުންނާއި ދަރިކަލުން ފަދަ އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅާ އެކަށީގެންނުވާ ވާހަކަތަކުން ކަލޭގެފާނުގެ މަތިވެރިވަންތަ ކީރިތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުކަން ބަޔާންކުރައްވައި ތަސްބީޙަ ކިއުއްވާށެވެ.

ނޯޓް

إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ ۚ إِنَّهُۥ يَعْلَمُ ٱلْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

(ހަނދުމަފުޅު ނެތުމަށް) اللَّه އިރާދަކުރެއްވި އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ފާޅުވެގެންވާ ކަންތަކާއި، ވަންހަނާވެގެންވާ ކަންތައް، އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. (7)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ ނަސްޚުކުރައްވަން އިރާދަކުރައްވާ އެއްޗެއް ފިޔަވައެވެ. އެ އެއްޗެއް ކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅުނެތިދާނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާފައިވާ މުޢުޖިޒާތެކެވެ. އެހެނީ، އެކަލޭގެފާނަކީ ކިޔަވައިވިދާޅުވާން އަދި ލިއުއްވަން ދެނެވަޑައިނުގަންނަވާ އުއްމިއްޔަ ބޭކަލަކަށް ވާއިރުވެސް، ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަވައިވިދާޅުވެދެއްވާ އެއްޗެއް އެކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ނުނެތެއެވެ. އަދި އިތުރަށް ދަސްކުރެއްވުމަކާ، ތަކުރާރު ކުރެއްވުމަކާ ނުލައި އެ ބޮޑު ފޮތް އެކަލޭގެފާނު ހިތްޕުޅުން ދަސްކުރެއްވުމަށް ފަހު ދެން ހަނދުމަ ނުނެތުމަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަބީކަން ތެދުކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް ދަލީލެވެ. އެހެނީ، ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ދިގު ސޫރަތްތައް ކިޔަވައިވިދާޅުވެ ދެއްވުމަށް ފަހު ތަކުރާރު ނުކުރައްވާއިރުވެސް އެކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ނުނެތެއެވެ. ﴿سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰٓ﴾ ގައިވާ އިލާހީ ވަޢުދުފުޅު ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّـهُۚ﴾ އަކީ ބައެއް ޙުކުމްތަކަށް ކުރައްވާފައިވާ އިސްތިސްނާއެކެވެ. މާނައީ ޝަރުޢީ ޙުކުމްތަކުގެ ތެރެއިން މާތް ﷲ ނަސްޚުކުރައްވަން އިރާދަކުރެއްވި އެއްޗެއް ފިޔަވައެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެ ހަނދުފުޅުނެތި ދާނެއެވެ. ﴿إِنَّهُۥ يَعْلَمُ ٱلْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ﴾ އަޅުތަކުން ފާޅުކުރާ އެއްޗަކާއި އެބައިމީހުން ސިއްރުކޮށް ވަންހަނާކުރާ އެއްޗެއް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ކަމެއް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. ދެން، މިވަނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ދެއްވާފައިވާ އުފާވެރިކަމުގެ އެހެން ޚަބަރެކެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޝަރީޢަތާއި ދީނަކީ ދަތި އުނދަގޫކަމެއް، އަދި ބުރަކަމެއް ނެތް، ލުއި ފަސޭހަ ޝަރީޢަތަކާއި ދީނެއް ކަމުގައި ލައްވާނެކަމެވެ. އެހެން، ކަމުން ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ ٱلذِّكْرَىٰ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ހަނދުމަކޮށްދިނުން މަންފާކުރާނަމަ، ކަލޭގެފާނު (އެއުރެންނަށް) ހަނދުމަކޮށްދެއްވާށެވެ! (9)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި މިޤުރްއާނުން، ހަނދުމަކޮށްދިނުމުން މަންފާކުރާ ނަމަ، ކަލޭގެފާނު އިންސާނުންނަށް ހަނދުމަކޮށްދެއްވާށެވެ! އަދި ވާހަކަ އަޑުއިވުނަސް ބުނާ އެއްޗެއް ނުވިސްނޭ ގެރި ބަކަރިފަދަ ޖަނަވާރުގެ ދަރަޖައަށް ވެއްޓިފައިވާ މީހުންނަށް ނަސޭހަތް ދެއްވުމުގައި ކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސު ވަރުބަލިނުކުރައްވާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނަށް ނަސޭހަތްދިނުމުން އަދި ހަނދާންކޮށްދިނުމުން ކުރާނެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އިބްނު ކަޘީރް ވިދާޅުވިއެވެ. ޢިލްމުފެތުރުމުގެ އަދަބު ދަސްކުރަންޖެހެނީ މިތަނުންނެވެ. ފަހެ، އެކަންކުރާ މީހާ އެކަމާ އެކަށީގެންނުވާ ބައެއްގެ ތެރޭގައި އެކަން ނުކުރާނެއެވެ. ޢަލީ رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. "އެއް ބަޔަކަށް ފިތުނައަކަށް ވާގޮތަށް މެނުވީ ތިބާއަށް ޤައުމެއްގެ މީހުންގެ ވިސްނުން ނުފޯރާ ފެންވަރުގެ ވާހަކަ އެބައިމީހުންނާ ނުދެއްކޭނެއެވެ." އަދިވެސް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. "މީސްތަކުންނަށް އެނގޭ ފެންވަރުގެ ވާހަކަ އެބައިމީހުންނާ ދައްކާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ބޭނުންވަނީ މީސްތަކުން މާތް ﷲއާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ދޮގުކުރަން ހެއްޔެވެ؟"

ނޯޓް

ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَىٰ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެމީހަކު އެތާނގައި މަރެއްވެސް ނުވާނެއެވެ. އަދި (އަރާމުހުރި ދިރުމަކުން) ނުވެސް ދިރޭނޭމެއެވެ. (13)

ތަފްސީރު

ދެން، އެތަނުގައި ލިބޭ ޢަޛާބުން ސަލާމަތް ވުމަށް އޭނާ މަރުނުވާނެއެވެ. އަދި ބާއްޖަވެރި ރަނގަޅު ދިރުމެއްވެސް އޭނާއަށް ނުލިބޭނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާ ވާހުށީ މެދުކެނޑުމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لَا يُقْضَىٰ عَلَيْهِمْ فَيَمُوتُوا۟ وَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُم مِّنْ عَذَابِهَا﴾ (ފަހެ، އެއުރެން މަރުވުމަކަށް، އެއުރެންގެ މައްޗަށް ނިޔާއެއް ނުކުރައްވާނެތެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ ޢަޛާބުން ބައެއް، އެއުރެންގެ ކިބަޔަކުން ލުޔެއްވެސް ނުމެކުރައްވާނޭމެއެވެ.) ޞައްޙަ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިން ޤިޔާމަތް ދުވަހު މަރު ކަތިލެވޭނެއެވެ. އަދި ގޮވައިލާ ބޭކަލަކު ގޮވައިލާނެއެވެ. "يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ، خُلُودٌ فَلاَ مَوْتَ، وَيَا أَهْلَ النَّارِ، خُلُودٌ فَلاَ مَوْتَ" (ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ. އަބަދަށް ދެމި ތިބުމެވެ. ދެން މަރުވުމެއް ނެތެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ. އަބަދަށް ދެމިތިބުމެވެ. ދެން މަރުވުމެއް ނެތެވެ.) (ޞަޙީޚުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4730) ﴿يَصْلَى ٱلنَّارَ ٱلْكُبْرَىٰ﴾ އޭ ވަޙީކުރެއްވީ ނަރަކައިގެ އަލިފާނަށެވެ. ދުނިޔޭގެ އަލިފާނަކީ النار الصُّغرَى (ކުޑަ އަލިފާންގަނޑު) އެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏ نَارُكُمْ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِينَ جُزْءًا مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب بدء الخلق، باب صِفَةِ النَّارِ وَأَنَّهَا مَخْلُوقَةٌ) (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. (ތިޔަބައިމީހުންގެ އަލިފާނަކީ ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގެ ހަތްދިހަ ބައިކުޅަ އެއްބައެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3265)

ނޯޓް

وَٱلْـَٔاخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰٓ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ آخرة ގެ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެފައި، ދެމިހުރުން ބޮޑުވެގެންވާ حال ވެސް، ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔޭގެ ދިރުއުޅުން އިސްކުރަމުއެވެ. (16-17)

ތަފްސީރު

އަދިކިއެއްތަ، މީސްތަކުންނޭވެ! ދެމިއޮންނަނިވި އާޚިރަތުގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން މި ފަނާވެދަނިވި ދުނިޔެއަށް އިސްކަން ދެމުއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔެއާއިގެން މަޝްޣޫލުވަމުއެވެ. އަދި އާޚިރަތް ހަނދާން ނައްތާލަމުއެވެ. ދުނިޔެއަށް ވުރެ އާޚިރަތުގެ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެފައި، ދެމިއޮތުން ބޮޑުވެގެންވާ ޙާލުގައެވެ. ދުނިޔެއަކީ ފަނާވެދާނޭ ތަނަކަށް ވެފައި، އާޚިރަތަކީ އަބަދަށް ދެމިއޮންނާނެ ތަނަކަށް ވެފައި، ފަނާވާ އެއްޗަކަށްވުރެ ދެމިހުންނަ އެއްޗެއްގެ ހެޔޮކަން ބޮޑުވާނެތީއެވެ. ދުނިޔޭގެ ގެތަކާއި، ބިނާތައް ރަނުން ހުރެފައި، އާޚިރަތުގެ ގެތަކާއި ބިނާތައް ލަކުޑިން ހުއްޓަސް އާޚިރަތް މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެފައި، މާ އަގުބޮޑުވެގެންވެއެވެ. އެތަން އަބަދަށް ދެމިއޮންނާނެތީއެވެ. އަދި ދުނިޔެ ފަނާވެ ނެތިހިނގައިދާނެތީއެވެ. އަދި އަމުދުން ކަން ހުރީ މީގެ އިދިކޮޅަށް ކަމުގައި ވާއިރު ހާލަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ސުވަރުގޭގެ ގަނޑުވަރުތައް ވަނީ ރިއްސާއި ރަނުންނެވެ. އަދި އެތަނުގައި ވަނީ މުޅިންވެސް ނިޢުމަތާއި އަމާންކަމެވެ. ވީއިރު، ހަމަ ބުއްދި ހުރި މީހަކު އާޚިރަތުގެ މައްޗަށް ދުނިޔެ އިސްކުރާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ ޢަބްދުﷲ ބްނު މަސްޢޫދު ﷺ ﴿بَلْ تُؤْثِرُونَ ٱلْحَيَوٰةَ ٱلدُّنْيَا﴾ މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވެފައި އެކަލޭގެފާނުގެ އެކުވެރިންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރުމެން އާޚިރަތުގެ މައްޗަށް ދުނިޔެއަށް އިސްކަންދެނީ ކީއްވެގެންކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭ ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންނަށް ނޭނގެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ދުނިޔޭގައި ވާހައި ކެއުމާއި، ބުއިމާއި، އަންހެނުންނާއި، ހިތްއުފާކޮށްދޭ ކަންތަކާއި، އަރާމުލިއްބައިދޭ ކަންކަމާއެކު ދުނިޔެ އަހަރުމެންނަށް އަވަހަށް ދެއްވާފައި، އާޚިރަތް ލޯމަތިން އެއްފަރާތް ކުރައްވައި ލަސްކުރައްވާފައިވާތީ، އަހަރުމެން އަވަހަށް ލިބޭ އެއްޗަށް ލޯބިކޮށް، ލަހުން ލިބޭ އެތި ދޫކޮށްލީއެވެ.

ނޯޓް