އަދި އެ އުޑުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅަށް އެ އުޑު ކިޔަމަންވާހިނދެވެ. އެ އުޑަށް އެކަން حق ވެގެންވެއެވެ. (2)

އަދި އެއުޑުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅު އަޑުއަހައި، އެކަލާނގެ ޙުކުމްފުޅަށް ތަބަޢަވާ ހިނދެވެ. އަޑުއަހައި ކިޔަމަންވުން އެއުޑަށް ޙައްޤުވެގެން ވެއެވެ. އަމުރުކުރެއްވީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އަދި ޤިޔާމަތުގެ ބިރުވެރިކަމަށް ފަޅަފަޅައިގެން ދިއުމަކީ އެއުޑަށް ވެދާނެ ކަމެކެވެ.

އަދި ބިންގަނޑު ދެމި، ފެތުރިގެންދާ ހިނދެވެ. (3)

އަދި ބިމުގައިވާ ފަރުބަދަތަކާއި، އުސްތަންތަން ނައްތަވައިލެއްވުމަށްފަހު، އެއްވެސް ފަރުބަދައެއް، އުސްތަންތަނެއް ނެތް ހަމަބިމަކަށް ވުމުން އެބިން ފެތުރި ބޮޑުވެގެންދާ ހިނދެވެ.

އަދި އެ ބިމުގެ ތެރޭގައިވާ ތަކެތި އުކާލައި، އެ ބިން ހުސްވެގެންދާ ހިނދެވެ. (4)

އަދި މާބަނޑު މީހަކު އޭނާގެ ދަރި ވިހާ ފަދައިން ބިން އެ ބިމުގެ އަޑީގައިވާ ކަށްތަކާއި، ޚަޒާނާތަކާއި، މަޢުދަންތައް އުކާލައި ﴿وَتَخَلَّتْ﴾ އެތަކެތި ދޫކޮށްލާ ހިނދެވެ. އެ ބިމަށް އެކަން ކުރަން މަޖްބޫރުވެފައިވާ ފަދައިންނެވެ.

އަދި އެ ބިމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅަށް އެ ބިން ކިޔަމަންވާ ހިނދެވެ. އެ ބިމަށް އެކަން حق ވެގެންވެއެވެ. (5)

ބިން އޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅު އަޑުއަހައި ކިޔަމަންވީއެވެ. އަޑު އަހައި ކިޔަމަންވުމުގެ ޙައްޤު ބިމަށް ލިބިގެން ވެއެވެ. إِذَا ގެ ޖަވާބު އުނިކުރައްވާފައި ވަނީ އެދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަން ބޮޑުކަމާއި، ނުބައިކަން ބޮޑުކަން އިޙްސާސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އުނިކުރައްވާފައި ވާ ބަޔާއެކު މާނަ ފުރިހަމަ ވާނީ މިފަދަ ގޮތަކަށެވެ. އިސްވެދިޔަކަންތައް ހިނގާ ހިނދު ޚިޔާލަށްވެސް ނުގެނެވޭ ވަރުގެ ބޮޑު މުޞީބާތްތަކާ، ދަތިތަކާ އިންސާނާ ބައްދަލުކުރާނެއެވެ. އެކަންތަކުގެ ބިރުވެރިކަމުން ކުޑަކުދިންގެ ބޯ ނުރަވެގެންދާ ވަރުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ ހިޔަލުގައި މިއަންނަނީ، ދުނިޔެ ހޯދަން އުޅުމުގައި ވަރުބަލިވެ، އޭނާގެ އާޚިރަތާއި އެދުވަހުގެ މުޞީބާތްތައް ހަނދާންނައްތާލާފައިވާ ޣާފިލު އިންސާނާއަށް ކުރައްވާ އިންޒާރާއެކު އައިސްފައިވާ ވަޢީދު ބަސްފުޅެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އޭ އިންސާނާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިބާއީ، ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ދިޔުމަށް ވަރަށްބޮޑަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތްކުރާ މީހެކެވެ. ފަހެ، ތިބާ (އެ މަސައްކަތާއިގެން) އެކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާނެތެވެ. (6)

الكدح އަކީ ގަދައަޅައި މަސައްކަތްކުރުމާއި، މަސައްކަތުގައި ނަފުސު ވަރުބަލިކުރުމެވެ. މާނައީ އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ. ތިބާ މަސައްކަތްކޮށް ވަރުބަލިވާއިރު، ޒަމާން ދަނީ އުދުހިފައި ކުރިއަށެވެ. އަދި ކޮންމެ ހިނދުކޮޅަކާއެކު ތިބާގެ ކުރު ޢުމުރުން ފިޔަވަޅެއް ކުރިއަށް އަޅަމުއެވެ. ފަހެ، ތިބާ ހަލުވިކަމާއެކު މަރާދިމާއަށް ދަތުރުކުރާ ފަދައެވެ. ދެން ތިބާގެ ޖަޒާ އާޚިރަތް ދުވަހު ތިބާއަށް ލިބޭނެއެވެ. ހެޔޮކަން ކޮށްފައިވާނަމަ ހެޔޮ ޖަޒާއެވެ. ނުބައިކަން ކޮށްފައިވާނަމަ ނުބައި ޖަޒާއެވެ. ވީއިރު، ތިބާއަށް މަންފާކުރާނޭ ހެޔޮ ޢަމަލު ތިބާގެ އާޚިރަތަށްޓަކައި އިސްކުރާށެވެ. އަދި ޙިސާބުބައްލަވާނޭ ދުވަހުގެ އުނދަގޫތަކުން ތިބާ މިންޖުކޮށްދޭ ކަންކަމުގައި ތިބާ ވަރުބަލި ވާންވީ ނޫންހެއްޔެވެ؟

ފަހެ، އެމީހެއްގެ ފަތް، އެމީހެއްގެ ކަނާތަށް ލިބުނު މީހާ ދަންނާށެވެ! (7)

-

ފަހެ، ލުއިފަސޭހަވެގެންވާ حساب ބެއްލެވުމަކުން، ނިކަންހުރެ އެމީހަކާމެދު حساب ބައްލަވާނެތެވެ. (8)

ފަހެ އެމީހެއްގެ ކަނާތަށް އެމީހެއްގެ ޢަމަލުގެ ފަތް ލިބުނު މީހާ (އެއީ ބާއްޖަވެރިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.) ދަންނާށެވެ. ފަހެ، ލުއިފަސޭހަ ޙިސާބުބެއްލެވުމަކުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާގެ ޙިސާބުބައްލަވާހުށީމެވެ. އޭނާއާ ސުވާލު ގިނަ ނުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ހިސާބުބެއްލެވުމުގައި ތަފްޞީލުތަކަށް ނުބައްލަވާނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާގެ ޢަމަލުތައް އޭނާގެ ކުރިމައްޗަށް ހުށަހެޅުއްވުމަށްފަހު މާތްކޮށް ހިތްތެވުމާ ޢިއްޒަތާއެކު އޭނާ ސުވަރުގެ ވަންނާނެއެވެ. ޢަމަލުތައް ހުށަހެޅުމުގެ މާނައަކީ މުއުމިން މީހާއަށް ކުރެވިފައިވާ ފާފަތަކަކީ ކޮބައިކަން އޭނާއަށް އެންގެވުމަށްފަހު އޭނާއަށް ފާފަތައް ޢަފޫކޮށްދެއްވުމެވެ. عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ ‏ "‏يُدْنَى الْمُؤْمِنُ مِنْ رَبِّهِ حَتَّى يَضَعَ عَلَيْهِ كَنَفَهُ، فَيُقَرِّرُهُ بِذُنُوبِهِ تَعْرِفُ ذَنْبَ كَذَا يَقُولُ أَعْرِفُ، يَقُولُ رَبِّ أَعْرِفُ مَرَّتَيْنِ، فَيَقُولُ سَتَرْتُهَا فِي الدُّنْيَا وَأَغْفِرُهَا لَكَ الْيَوْمَ" (صحيح البخاري، كتاب التفسير، باب قَوْلِهِ ‏{‏وَيَقُولُ الأَشْهَادُ هَؤُلاَءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَى رَبِّهِمْ أَلاَ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ‏}‏) (އިބްނު ޢުމަރު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. އަޅާ މާތް ﷲގެ ފަރުދާކޮޅުން ނިވާވާރަށް ޤިޔާމަތް ދުވަހު މާތް ﷲ އޭނާ ކުއްތަންކުރައްވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ފާފަތަކަށް އޭނާ އެއްބަސްކުރައްވަވާނެއެވެ. ތިބާއަށް އެވެނި ދުވަހަކު އެވެނި ފާފައެއް އެނގޭ ނޫންހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދަންނަވާނެއެވެ. މިއަޅާއަށް އެނގެއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް އެނގެއެވެ. އޭނާ ދެ ފަހަރު ދަންނަވާނެއެވެ. ދެން އޭނާއަށް ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ދުނިޔޭގައި އެފާފަތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިބާއަށްޓަކައި ވަންހަނާކޮށްދެއްވީމެވެ. މިއަދު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިބާއަށް އެފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވަމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4685) ޙަދީޘުތަކުގައި އައިސްފައިވާ ޢަމަލުތައް ހުށަހެޅުމަކީ މިއީއެވެ. عَنْ عَائِشَةَ ـ رضى الله عنها ـ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ لَيْسَ أَحَدٌ يُحَاسَبُ إِلاَّ هَلَكَ ‏"‏‏.‏ قَالَتْ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ جَعَلَنِي اللَّهُ فِدَاءَكَ، أَلَيْسَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِىَ كِتَـٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ * فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا﴾ ‏‏.‏ قَالَ ‏"‏ذَاكَ الْعَرْضُ يُعْرَضُونَ، وَمَنْ نُوقِشَ الْحِسَابَ هَلَكَ ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير، باب {فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا}) (ޢާއިޝާ رضى الله عنها ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ހިސާބުބައްލަވައިފިނަމަ ހަލާކުނުވާނެ އެކަކުވެސް ނުވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަމަނާ ދެންނެވީމެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. މާތް ﷲ ތިމަންކަމަނާ ކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ފިދާވާ މީހަކު ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ. ގަދަކީރިތިވަންތަ ﷲ މިފަދައިން ވަޙީކުރައްވާފައި ނުވޭތޯއެވެ؟ ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِىَ كِتَـٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ * فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا﴾ (ފަހެ، އެމީހެއްގެ ފަތް، އެމީހެއްގެ ކަނާތަށް ލިބުނު މީހާ ދަންނާށެވެ! * ފަހެ، ލުއިފަސޭހަވެގެންވާ ޙިސާބު ބެއްލެވުމަކުން، ނިކަންހުރެ ޙިސާބު ބައްލަވާނެތެވެ.) އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެއީ ޢަމަލުތައް ހުށަހެޅުއްވުމެވެ. ހިސާބުބެއްލެވުމުގައި ގިނަ ސުވާލުކުރެވިއްޖެ މީހާ ހަލާކުވެއްޖެއެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4939)

އަދި އުފަލުންހުރެ، އޭނާގެ أهل ވެރިންގެގާތަށް (ސުވަރުގެޔަށް) އެނބުރިދާނެތެވެ. (9)

ސުވަރުގޭގައި ތިބި އޭނާގެ އަހުލުވެރިންނާއި އަޚުންގެ ގާތަށް އޭނާ ދާނީ މާތް ﷲ އޭނާގެ ފާފަފުއްސަވައި ޢަޛާބުން މިންޖުކުރައްވައި ދީލަތިވެވޮޑިގަތް ކަމަށްޓަކައި އުފަލުން ހުރެއެވެ. ރުހިގެންވާ އުފާވެރި އެނބުރި ދިއުމަކީ މިއީއެވެ.

އަދި އެމީހެއްގެ ފަތް، އެމީހެއްގެ ފުރަގަހުން (ވާތަށް) ލިބުނުމީހާ ދަންނާށެވެ. (10)

-

ފަހެ، ނިކަންހުރެ އެމީހަކު ގޮވާނެތެވެ. އޭ ހުރި ހަލާކެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! (11)

-

އަދި އަނދައަނދާ ހުންނަ ނަރަކަޔަކަށް އޭނާ ވަންނާނެތެވެ. (12)

އަދި އެމީހެއްގެ ފުރަގަހުން ވައަތަށް އޭނާގެ ޢަމަލުގެ ފަތް ލިބުނު މީހާ (އެއީ އަބާއްޖަވެރިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.) ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ހަލާކަށް އެދި އޭނާ ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ އަނދައަނދާ ހުރި އަލިފާނަށް އޭނާ ވަންނާނެއެވެ. އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި އޭނާ އެއަށް ފިލަމުން ދިޔަ މަރު އޭނާގެ ގާތަށް އަންނާނެނަމައޭ އޭނާ ހިތަށް އަރާނެއެވެ. އޭނާ ގޮވާނެއެވެ. އޭ މަރެވެ! އަހުރެން ސަލާމަތްކޮށްދޭށެވެ. އޭނާ ސަލާމަތްކޮށްދޭތޯ އޭނާ ގޮވަނީ މަރަށެވެ. ޅެންވެރިޔާ ބުނެފައިވާ ފަދައިން ފަސޭހަ ނުވާނެ ބައްޔެއް ޖެހިފައިވާ މީހާ މަރަށް ގޮވާ ފަދައިންނެވެ.

އަދި އަނދައަނދާ ހުންނަ ނަރަކަޔަކަށް އޭނާ ވަންނާނެތެވެ. (12)

އަދި އެމީހެއްގެ ފުރަގަހުން ވައަތަށް އޭނާގެ ޢަމަލުގެ ފަތް ލިބުނު މީހާ (އެއީ އަބާއްޖަވެރިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.) ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ހަލާކަށް އެދި އޭނާ ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ އަނދައަނދާ ހުރި އަލިފާނަށް އޭނާ ވަންނާނެއެވެ. އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި އޭނާ އެއަށް ފިލަމުން ދިޔަ މަރު އޭނާގެ ގާތަށް އަންނާނެނަމައޭ އޭނާ ހިތަށް އަރާނެއެވެ. އޭނާ ގޮވާނެއެވެ. އޭ މަރެވެ! އަހުރެން ސަލާމަތްކޮށްދޭށެވެ. އޭނާ ސަލާމަތްކޮށްދޭތޯ އޭނާ ގޮވަނީ މަރަށެވެ. ޅެންވެރިޔާ ބުނެފައިވާ ފަދައިން ފަސޭހަ ނުވާނެ ބައްޔެއް ޖެހިފައިވާ މީހާ މަރަށް ގޮވާ ފަދައިންނެވެ. كَفَي بَكَ دَاءً أَن تَرَى الْمَوْتَ شَافِيَا وَحَسْبُ الْمَنَايَا أَن يَكُنَّ أَمَانِيَا (މަރު އެއީ ޝިފާއެއް ކަމުގައި ތިބާއަށް ވުން ތިބާއަށް ބައްޔަކަށް ފުދެއެވެ. މަރުއެއީ އުއްމީދުކުރެވޭ ކަމަކަށްވުން މަރަށް ފުދެއެވެ.)

އަދި އަނދައަނދާ ހުންނަ ނަރަކަޔަކަށް އޭނާ ވަންނާނެތެވެ. (12)

އަދި އެމީހެއްގެ ފުރަގަހުން ވައަތަށް އޭނާގެ ޢަމަލުގެ ފަތް ލިބުނު މީހާ (އެއީ އަބާއްޖަވެރިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.) ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ހަލާކަށް އެދި އޭނާ ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ އަނދައަނދާ ހުރި އަލިފާނަށް އޭނާ ވަންނާނެއެވެ. އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި އޭނާ އެއަށް ފިލަމުން ދިޔަ މަރު އޭނާގެ ގާތަށް އަންނާނެނަމައޭ އޭނާ ހިތަށް އަރާނެއެވެ. އޭނާ ގޮވާނެއެވެ. އޭ މަރެވެ! އަހުރެން ސަލާމަތްކޮށްދޭށެވެ. އޭނާ ސަލާމަތްކޮށްދޭތޯ އޭނާ ގޮވަނީ މަރަށެވެ. ޅެންވެރިޔާ ބުނެފައިވާ ފަދައިން ފަސޭހަ ނުވާނެ ބައްޔެއް ޖެހިފައިވާ މީހާ މަރަށް ގޮވާ ފަދައިންނެވެ.

އަދި އަނދައަނދާ ހުންނަ ނަރަކަޔަކަށް އޭނާ ވަންނާނެތެވެ. (12)

އަދި އެމީހެއްގެ ފުރަގަހުން ވައަތަށް އޭނާގެ ޢަމަލުގެ ފަތް ލިބުނު މީހާ (އެއީ އަބާއްޖަވެރިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.) ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ހަލާކަށް އެދި އޭނާ ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ އަނދައަނދާ ހުރި އަލިފާނަށް އޭނާ ވަންނާނެއެވެ. އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރާނެއެވެ. އަދި އޭނާ އެއަށް ފިލަމުން ދިޔަ މަރު އޭނާގެ ގާތަށް އަންނާނެނަމައޭ އޭނާ ހިތަށް އަރާނެއެވެ. އޭނާ ގޮވާނެއެވެ. އޭ މަރެވެ! އަހުރެން ސަލާމަތްކޮށްދޭށެވެ. އޭނާ ސަލާމަތްކޮށްދޭތޯ އޭނާ ގޮވަނީ މަރަށެވެ. ޅެންވެރިޔާ ބުނެފައިވާ ފަދައިން ފަސޭހަ ނުވާނެ ބައްޔެއް ޖެހިފައިވާ މީހާ މަރަށް ގޮވާ ފަދައިންނެވެ. كَفَي بَكَ دَاءً أَن تَرَى الْمَوْتَ شَافِيَا وَحَسْبُ الْمَنَايَا أَن يَكُنَّ أَمَانِيَا (މަރު އެއީ ޝިފާއެއް ކަމުގައި ތިބާއަށް ވުން ތިބާއަށް ބައްޔަކަށް ފުދެއެވެ. މަރުއެއީ އުއްމީދުކުރެވޭ ކަމަކަށްވުން މަރަށް ފުދެއެވެ.)

ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ أهل ވެރިންގެ ގާތުގައި އުފާވެރިވެގެންވާ މީހަކު ކަމުގައި (ދުނިޔޭގައި) އޭނާވިއެވެ. (13)

އޭނާ ދުނިޔޭގައި ނުބައިގޮތުގައި އުފާކޮށް، އޭނާގެ އަހުލުވެރިންނާއެކު އުފާކޮށް، ޣާފިލުވެ، ނަތީޖާއަށް ނުވިސްނައި، އާޚިރަތުގެ ވާހަކަ އޭނާގެ ޚިޔާލަށްވެސް ނުގެނެސް އުޅުނީތީއެވެ. އެހެންކަމުން، އޭނާގެ އެކުޑަ އުފަލާ ވިދިގެން އައީ ދާއިމަށް ދެމިގެންދާ ދިގު ހިތާމައެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން (އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް) އެނބުރި ނުދާނޭކަމަށް އޭނާ ހީކުޅައެވެ. (14)

ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ ހީކުރީ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް އޭނާ އެނބުރި ނުދާނެ ކަމަށެވެ. އަދި އޭނާ ކުޅަ ކަންތަކަށް އޭނާއަށް ޖަޒާ ނުދެއްވާނެ ކަމަށެވެ. އޭނާ ކާފިރުވެ ފާފަވެރިވީ އެހެންވެއެވެ. ﴿يَحُورَ﴾ މާނައަކީ އެނބުރި ދިއުމެވެ.

އެހެންނަކުންނޫނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އޭނާ ދެކެވޮޑިގެންވާ ކަމުގައިވެއެވެ. (15)

އެހެންނަކުން ނޫނެވެ. އޭނާ މަރުވުމަށް ފަހު މާތް ﷲ އޭނާ އަލުން ގެންނަވާނެއެވެ. އަދި ފަނާވެދިއުމަށް ފަހު އޭނާ އަލުން ދިރުއްވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ހުރިހާ ޢަމަލަކަށް، ކުޑަޔަސް އަދި ބޮޑަސް، އެކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. ފަހެ، އޭނާ ހެއްދެވި އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އޭނާގެ ހުރިހާ ޢަމަލަކާއި ޙަރަކާތަކާއި، ހަނުހުރުމެއް ދެކެވޮޑިގެން ވާކަމުގައި ވެއެވެ. އިބްނު ޒައިދު ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲ ދުނިޔޭގައި މުއުމިނުންގެ ސިފަތައް ކަމުގައި ގެންނަވާފައި ވަނީ ބިރުވެރިކަމާއި، ހިތާމައާއި، ރުއިމެވެ. އެއާ ވިއްދައިގެން އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ދާއިމީ ނިޢުމަތާއި އުފާވެރިކަން ދެއްވިއެވެ. އަދި ދުނިޔޭގައި ނަކަރަވެރިންގެ ސިފަތަކުގެ ގޮތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި ވަނީ އުފާވެރިކަމާއި، ނިޢުމަތުގައި އުޅުމާއި، ހުނުމެވެ. އެއާ ވިއްދައިގެން އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ދެމިގެންވާ ހިތާމަ ދެއްވިއެވެ." ހެޔޮލަފާ މީހުންނާއި، ނުބައި މީހުންގެ ވާހަކަ ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންކުރެއްވުމަށްފަހު، ދެން މާތް ﷲ ހުވައި ވަޙީކުރައްވައި ބަޔާންކުރައްވަނީ، މިދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގެ ދަތުރަށްފަހު ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަމެވެ. މަރުވުމުން ފެށިގެން، ކަށްވަޅަށް، މަޙްޝަރަށް، ދެން ސުވަރުގެއަށް ނުވަތަ ނަރަކައަށް ގޮސް ޤަރާރުވެ ތިބުމާއި ހަމައަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަތްވިލާ ގަންދެއްވަމެވެ. (16)

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގަދަވެގެންވާ ހުވަޔަކުން ރަތްވިލާ ގަންދެއްވައި ހުވާކުރައްވަމެވެ. މި އާޔަތުގައި އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވަނީ މީސްތަކުން ދުނިޔެއަށް އަލްވަދާޢުކިއުމަށެވެ. އިރުއޮއްސުމުން މީސްތަކުން ދުވާލަށް އަލްވަދާޢުކިޔާ ފަދައިންނެވެ. ފަހެ ދުނިޔެއީ ފަނާވެދާ ގޮވައްޗެކެވެ. ދެމިއޮތުމުގެ ގޮވައްޗެއް ނޫނެވެ.

އަދި ރޭގަނޑާއި، އެ ރޭގަނޑު އެއްކުޅަހާ ތަކެތި ގަންދެއްވަމެވެ. (17)

އަދި ރޭގަނޑާއި އެ ރޭގަނޑު އެއްކުރިހާ ތަކެތި ގަންދެއްވަމެވެ. ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއަށް އެއްކުރިހާ ޚަލްޤުތަކުންނެވެ. ޖަނަވާރާއި، ސޫފާސޫތްޕެވެ. ފަހެ، ކޮންމެ އެއްޗެއް ވެސް އެއެއްޗެއް އޮންނަ ތަނަށް، އެއެއްޗެއްގެ އައިނަށް އެނބުރިދެއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުން ގަންދެއްވައި ހުވައި ވަޙީކުރެއްވި ފަދައެވެ.

އަދި ހަނދުގެ އަލިކަން ފުރިހަމަވާހިނދު، އެ ހަނދު ގަންދެއްވަމެވެ. (18)

އަދި ހަނދުގެ އަލިކަން ފުރިހަމަވެ، އަލިގަދަ ފުރިހަމަ ހަނދަކަށް ވެ، އޭގެ ރީތި އަލިން ދުނިޔެއަށް އަލިކުރާ ހިނދު އެ ހަނދު ގަންދެއްވަމެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން އެއް حالة އަކަށްފަހު، އަނެއް حالة އަކަށް ބަދަލުވަމުން ދާނޭކަން ކަށަވަރެވެ. (19)

މިއީ ހުވައިގެ ޖަވާބެވެ. މާނައީ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތުގައި މުޞީބާތާއި އުނދަގޫ ކުރިމަތިވާނެއެވެ. އެއީ ދަތިކަމާއި، ބިރުވެރިކަމުގައި ދަރަޖަތަކަކަށް ވާ މުޞީބާތާއި އުނދަގުލެވެ. ބައެއް މުޞީބާތް އަނެއްބައި މުޞީބާތަށްވުރެ ގަދަފަދައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައިވާ މުޞީބާތްތަކާމެދު ޣާފިލުވެގެންނެވެ. މިތަނުގައި طَبَق ބޭނުންކުރައްވާފައިވަނީ އިންސާނާ ޤިޔާމަތް ދުވަހު ދެކޭނޭ މުޞީބާތްތަކާ އުނދަގުލުގެ ބަދަލުގައެވެ. އައްޠަބަރީ ވިދާޅުވިއެވެ. މިބަސްފުޅުގެ މުރާދަކީ އެބައިމީހުންނަށް ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ދަތިތަކާއި މުޞީބާތްތަކުގެ ތަފާތު ޙާލަތްތައް ކުރިމަތިވާނެއެވެ. އެއް ޙާލަތަށް ފަހު އަނެއް ޙާލަތެވެ. މި ތަފްސީރު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައި ވެއެވެ. عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ ﴿لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ﴾ حَالاً بَعْدَ حَالٍ، قَالَ هَذَا نَبِيُّكُمْ صلى الله عليه وسلم‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير، باب ‏{‏لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ‏}‏) (މުޖާހިދުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "﴿لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَن طَبَقٍ﴾ ޙާލަކަށް ފަހު ޙާލެކެވެ. މިހެން ޙަދީޘުކުރެއްވީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ﷺ އެވެ." (އެބަހީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ﷺ އެހެން ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4940)

އެއުރެން إيمان ނުވަނީ ފަހެ، އެއުރެންނަށް ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ (20)

ސުވާލުކުރައްވާފައިވަނީ ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. މާނައީ ފަހެ އެބައިިމީހުން މާތް ﷲއަށް އީމާންނުވަނީ، އަދި އާޚިރަތް ދުވަސް އަންނާނޭކަމުގެ ދަލީލުތަކާއި ހެކިތައް ފާޅުވުމަށް ފަހުވެސް އެބައިމީހުން އާޚިރަތް ދުވަހަށް އީމާންނުވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ކިހިނެއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟

އަދި އެއުރެންނަށް قرآن ކިޔަވައިދެވޭހިނދު، އެއުރެން سجدة އެއް ނުކުރެތެވެ. (21)

އަދި އެބައިމީހުންނަށް ޤުރްއާން ކިޔަވައިދެވޭ ހިނދު އެބައިމީހުންގެ ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް ސަޖިދަ ނުކުރަނީ އެބައިމީހުންނަށް ކިހިނެއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟

އަދި ކިއެއްތަ! كافر ވި މީހުން (އެ قرآن) ދޮގުކުރޫއެވެ. (22)

އަދި ކިއެއްތަ، ދޮގުކުރުމާއި، ދެކޮޅު ހެދުމާއި، ޤަބޫލުނުކުރުމަކީ އެ ކާފިރުންގެ ޠަބީޢަތުގައި ވާ ކަންކަމެވެ. ﴿يُكَذِّبُونَ﴾ މުޟާރިޢުގެ ގޮތުގައި އައިސްފައި ވަނީ ދޮގުކުރުމުގައި އެބައިމީހުން ދެމިތިބޭކަން ދޭހަކޮށްދެއްވުމަށެވެ. މުޟާރިޢުން އާވުމާއި، ދެމިގެން ދިއުމުގެ މާނަ ލިބޭތީއެވެ.

އަދި އެއުރެންގެ ހިތްތަކުގައި ފޮރުވާފައިވާ ކަންތައް، اللَّه ދެނެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ. (23)

އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އެބައިމީހުން ފޮރުވާ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށާއި މުއުމިނުންނަށް ޢަދާވާތްތެރިވުން ފަދަ ކަންތައް މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ.

ފަހެ، ވޭންދެނިވި عذاب ހުރިކަމުގެ ވާހަކައިން ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް خبر ދެއްވާށެވެ! (24)

ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގައި އެބައިމީހުންނަށް ހުރި ވޭންދެނިވި ޢަޛާބުގެ ވާހަކައިން ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާށެވެ. އިންޒާރުކުރުން އެއީ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދިނުން ކަމުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ މަލާމާތުގެ ގޮތުއެވެ. އެބައިމީހުން ރަސޫލުﷲ ﷺ އާއި މާތް ﷲގެ ދީނަށް މަލާމާތް ކުރި ފަދައިން ޤުރްއާން އެބައިމީހުންނަށް މަލާމާތް ރައްދުކުރަނީއެވެ.

إيمان ވެ صالح عمل ތައް ކުޅަމީހުން މެނުވީއެވެ. އެއުރެންނަށް ކެނޑިގެންނުދާނޭ ދަރުމަހުށްޓެވެ. (25)

އެހެނެއްކަމަކު، އީމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ ތެދުވެރި މުއުމިނުން ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތް ދުވަހު، އަބަދަށް ދެމިގެންވާ ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެތަކުގައި ދާއިމީ، އުނިވުމެއް ނެތް، މެދުކެނޑުމެއް ނެތް ދަރުމަ ހުށްޓެވެ. ނަބީބޭކަލުންނާ، ޞިއްދީޤުންނާ، ޝަހީދުންނާ، ޞާލިޙު އަޅުންނާ އެކުގައެވެ. އެކުވެރިންގެ ގޮތުގައި އެއީ ހާދަހާ ރަނގަޅު ބައެކެވެ.