އަދި ތަރިތައް ވެރި، ބުރައިގެންދާ ހިނދެވެ. (2)

އަދި ތަރިތައް އެ ހުރިތަނުން ވެއްޓި ބުރަބުރައިގެންގޮސް އޭގެ ބުރުޖުތަކުން ބޭރުވެ، އެކަތި އަނެކައްޗަށް ޖެހި، މުޅި ކައުނު ހަލާކުވެ ސުންނާފަތިވާ ހިނދެވެ.

އަދި ކަނޑުތައް ހުޅުވި، އެއްކަނޑު އަނެއްކަނޑާ ގުޅޭހިނދެވެ. (3)

އަދި ކަނޑުތައް ހުޅުވި އެއް ކަނޑު އަނެއްކަނޑާ ގުޅި، އެއްކަނޑަކަށްވެ، މީރު ފެނާ ލޮނު ފެނާ އެއްވާ ހިނދެވެ. ނުވަތަ ގޮވައިގެން ގޮސް އަލިފާން ރޯވެ ހުޅުފަޅައިގެންދާ ހިނދެވެ. އިސްވެދިޔަ ސޫރަތުގައި މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِذَا ٱلْبِحَارُ سُجِّرَتْ﴾ (އަދި ކަނޑުތައް ރޯވެ، އަނދައިގަންނަ ހިނދެވެ.) މާނައީ އަލިފާން ރޯވުމެވެ. السجر އަކީ ހުޅުރޯވުމެވެ.

އަދި ކަށްވަޅުތައް އެފުށްމިފުށަށްޖެހި، ކަށްތައް ނެރެލައްވާހިނދެވެ. (4)

އަދި ކަށްވަޅުތަކުގެ ވެލި އެފުށް މިފުށަށް ޖައްސަވައި ކަށްތައް ނެރުއްވުމުން، އެބައިމީހުން ކަށްވަޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ތިބުމަށް ފަހު، މައްޗަށް އަރާ ހިނދެވެ.

(އެހިނދު) ކޮންމެ نفس އަކަށް، އެ نفس އެއް އިސްކުޅަހާ ކަމަކާއި، ފަސްކުޅަހާ ކަމެއް އެނގޭނެތެވެ. (5)

މިއީ إذا ގެ ޖަވާބެވެ. މާނައީ އެ ދުވަހު ކޮންމެ ނަފުސަކަށް، އެއީ ހެޔޮލަފާ ނަފުސަކަށްވިޔަސް، އަދި ނުބައި ނަފުސަކަށް ވިޔަސް، އެ ނަފުސެއް އިސްކުޅަ ހެޔޮ ކަމެއް ނުވަތަ ނުބައި ކަމެއް އެނގޭނެއެވެ.

އޭ އިންސާނާއެވެ! ތިބާގެ ވެރި، ދީލަތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއާމެދު ތިބާ ހެއްލުންތެރިކުޅައީ ކޮންއެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ (6)

މިތަނުގައި އިންސާނާގެ މުރާދަކީ އުރެދުންތެރި ފާފަވެރި އިންސާނާއެވެ. ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުން ކުރައްވާފައިވާ ސުވާލުން އެކަން އެނގެއެވެ. އެއީ، ތިބާ ހެއްލުންތެރިކޮށް، ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދުމަށް ކެރޭ މީހަކަށް ތިބާ ހެދީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިބާގެ ކުރިމަތީގައި ހުރި މުޞީބާތްތަކާއި ދަތި އުނދަގޫތައް ތިބާއަށް އެނގޭ ޙާލުގައެވެ. އެކަލާނގެ ތިބާއަށް އިޙްސާންތެރިވެވޮޑިގެން ތިބާގެ މައްޗަށް އޯގާތެރިވެވޮޑިގެންވާ އިރު، އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅާ ޚިލާފުވާން ތިބާއަށް ކެރުނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ މިއާޔަތުގައި ވަނީ ޢިތާބާއި ރުހިވޮޑިނުގަތުމުގެ ބަސްފުޅެވެ. މިއާޔަތް ބުނާފަދައެވެ. ތިމާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބަދަލުގައި އުރެދުންތެރިކަން، އަދި ރަޙްމަތުގެ ބަދަލުގައި ނުކިޔަމަންތެރިކަމާއި، ޙައްދުފަހަނައަޅައި ދިއުން ތިބާ އިސްކުރީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އަދި މިއާޔަތުގައި ވަނީ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ޙުއްޖަތް ހޯއްދެވުމުގެ ބަސްފުޅެއް ނޫނެވެ. ޢުމަރު އަލްފާރޫޤު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭނާގެ ޖާހިލުކަން އޭނާ ހޭލުންތެރިކުރީއެވެ. އަދި އޭނާގެ ޖާހިލުކަން އޭނާ ހެއްލުންތެރިކުރީއެވެ." ދެން، މާތް ﷲ އިންސާނާއަށް ދެއްވި ބައެއް ނިޢުމަތުގެ ތަފްޞީލުދެއްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އެކަލާނގެއީ، ތިބާ ހައްދަވައި، އަދި ތިބާގެ ގުނަންތައް ފުރިހަމަކުރައްވައި، އިސްކޮޅާ ރޫފަ ގުޅޭގޮތަށް ތިބާ ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. (7)

އެކަލާނގެއީ ނެތުމުގެ ތެރޭން ތިބާ ހައްދަވައި، ގުނަވަންތައް ސަލާތުން ހުރި ފުރިހަމަ، އަޑުއިވޭ، ފެންނަ، ބުއްދި ހުރި އިންސާނެއްގެ ގޮތުގައި ލައްވައި، އިސްކޮޅާއި ރޫފަ ގުޅޭގޮތަށް އެންމެ ރިވެތި ސޫރައިގައި ތިބާލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.

އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި ކޮންމެ ސިފަޔަކަށް، އެކަލާނގެ، ތިބާ، تركيب ކުރެއްވިއެވެ. (8)

ރިވެތި، ޙައިރާންކުރަނިވި ސިފަތަކުގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައި، ތިބާއަށްޓަކައި އިޚްތިޔާރުކުރެއްވި ކޮންމެ ސިފައަކަށް އެކަލާނގެ ތިބާ ތަރުކީބު ކުރެއްވިއެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާނަމަ، ރާމާމަކުނުގެ، ގެރިބަކަރި ފަދަ ޖަނަވާރެއްގެ، ނުވަތަ އޫރުގެ ސިފައިގައި ވެސް ތިބާ ހައްދަވައިފީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމުން ތިބާ ހެއްދެވީ އެންމެ ރިވެތި ސިފައިގައެވެ. އަދި އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުންގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ ތިބާ މާތްކުރެއްވިއެވެ. ﴿وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِىٓ ءَادَمَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާދަމުގެދަރިން މާތްކުރެއްވީމެވެ.) ތިބާގެ އިސްކޮޅާއި ރޫފަ ގުޅޭގޮތަށް ލައްވައި، ހަށިގަނޑާއި ގުނަވަންތައް ގުޅޭގޮތަށް ހެއްދެވިއެވެ. ފަހެ، އިންސާނާގެ ހުރިހާ ގުނަވަނެއް މެދުމިން ވެފައި، އެއްވަރުވެފައި، ތަފާތު ނުވާ ގޮތަށް ހެއްދެވިއެވެ. މިގޮތުން، އިންސާނާގެ އެއް ލޯ ކުޑަވެފައި، އަނެއް ލޯ ބޮޑުވިނަމަ، އެއް ފައި ދިގުވެފައި އަނެއް ފައި ކުރުވިނަމަ، އަދި އެއް ކަންފަތް މުސަޅެއްގެ ކަންފަތް ފަދައިން ހުރެފައި، އަނެއް ކަންފަތް ބަކަރިއެއްގެ ކަންފަތް ފަދައިން ހުރިނަމަ، އިންސާނާގެ ސިފަ ރީއްޗެއް ނުވީހެވެ. ދެން، އެހެން ޖަނަވާރުތައް ފަދައިން ހަތަރެސް ފައިމަތީގައި ނުހިނގައި ދެފައިމަތީގައި ކޮޅަށް ހުރެ ހިނގާ މީހެއް ކަމުގައި އެކަލާނގެ ތިބާ ލެއްވިއެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކީ މާތް ﷲ އިންސާނާއަށް ދެއްވި މާތް ކަމެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. "އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ އިންސާނާ ކުއްތާއެއްގެ ސިފައިގައި، ނުވަތަ ޙިމާރެއްގެ ސިފައިގައި، ނުވަތަ އޫރެއްގެ ސިފައިގައި ލައްވައިފީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، އޯގާވަންތަކަމުން އެކަލާނގެ އޭނާ ލެއްވީ ރިވެތި ސޫރައެއްގައިވާ، ބުރުސޫރަ ރީތި މީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ." ދެން އެކަލާނގެ މިވަނީ ޤިޔާމަތް ދުވަސް ދޮގުކުރާ މުޝްރިކުންނަށް ރުހިވޮޑިނުގަތުމުގެ ބަސް ވަޙީކުރައްވައެވެ.

ހަމަހިލާ އެހެންނަކުން ނުވާނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! (قيامة ދުވަހުން) ޖަޒާ ދެއްވާނޭކަން ތިޔަބައިމީހުން ދޮގުކުރަމުއެވެ. (9)

كَلَّا ބޭނުންކުރެވެނީ ކަމަކުން ދުރުހެލިވުމަށް އެންގުމަށެވެ. މާނައީ މުޝްރިކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ރަސޫލާ އާ ޢަދާވާތްތެރިވެ، އެކަލޭގެފާނާ ހަނގުރާމަކުރުން ހުއްޓާލާށެވެ. އަދި މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނާ މެދު ޙަލީމުވަންތަވެވޮޑިގަންނަވާތީ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުމެއްގެ ތެރޭގައި ނުވާށެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙަޤީޤަތަކީ ތިޔަބައިމީހުން ޖަޒާދެއްވުމާއި ޙިސާބުބެއްލެވުން ދޮގުކުރާކަމާއި، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރު ކުރައްވާނޭކަން ޤަބޫލުނުކުރާކަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރިވުމުގެ ސަބަބަކީ އެއީއެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވެ ބަލަހައްޓަވާ ملائكة ންވެއެވެ. (10)

-

(އެއީ) މާތްވެގެންވާ، ލިޔުއްވާ ملائكة ންނެވެ. (11)

އަދި ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވަޑައިގެން، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ޢަމަލުތައް ލިއުއްވައި، ތިޔަބައިމީހުން ދައްކާ ވާހަކަތައް ލިއުއްވާ މަލާއިކަތުން ވެއެވެ. އެހެންކަމުން، ތިޔަބައިމީހުންނީ އަޅާނުލައްވައި ދޫކޮށްލައްވާފައިވާ ބަޔަކު ކަމުގައި ހީނުކުރާށެވެ. އަދިކިއެއްތަ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ބައްލަވާ މަލާއިކަތުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ލައްވާފައި ވެއެވެ.

ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް އެ ملائكة ން ދެނެވަޑައިގެންވެތެވެ. (12)

ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ހުރިހާ ކަމަކާއި، ދައްކާ ހުރިހާ ވާހަކައެއް، ރަނގަޅު ކަމުގައި ވިޔަސް، އަދި ނުބައި ކަމުގައި ވިޔަސް، އެބޭކަލުން ދެނެވަޑައިގަންނަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުގެ ފަތުގައި ލިއުއްވައެވެ. އެލިއުއްވާ ތަކެއްޗަށް ބައްލަވައި ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވުމަށެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: ”أَكْرِمُوا الْكِرَامَ الْكَاتِبِينَ الَّذِينَ لاَ يُفارِقُونَكُمْ إِلاَّ عِنْدَ حَالَتَينِ: الجَنَابَةُ والْغَائِطُ“. (تفسير ابن أبي حاتم، ص: 3408) (މުޖާހިދުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”ދެ ޙާލަތެއްގައި މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުންނާ ވަކިނުވާ، މާތްވެގެންވާ ލިއުއްވާ މަލާއިކަތުންނަށް ތިޔަބައިމީހުން މާތްކޮށް ހިތާށެވެ. އެ ދެ ޙާލަތީ ޖުނުބުވެރިވުމާއި، ޤަޟާޙާޖަތްކުރުމެވެ.“) (ތަފްސީރު އިންބި އަބީޙާތިމް، ޙަދީޘު: 19177) މިއާޔަތުގައި ވަނީ ހަނދާންކޮށްދިނުމާއި އިންޒާރުކުރެއްވުމެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އޭނާގެ ހުރިހާ ކަމެއް ގާތުން ބައްލަވައިވޮޑިގެންވާ ކަމާއި، މަލާއިކަތުން އޭނާގެ ޢަމަލުތައް ރައްކާކުރައްވައި، އެބޭކަލުންގެ ފަތްފުށްތަކުގައި ލިއުއްވާކަމާއި، އޭނާގެ ކުރިމައްޗަށް އެ ޢަމަލުތައް ޤިޔާމަތް ދުވަހު ހުށަހެޅޭނެކަން އަޅާއަށް ޔަޤީން ވެއްޖެނަމަ، ނުބައި ޢަމަލުކުރުމުން އެކަން އޭނާ ދުރުކޮށްދޭނެއެވެ. ދެން އާޚިރަތް ދުވަހު ހެޔޮލަފާ މީހުންނާއި ނުލަފާ މީހުންގެ ނިމުން ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ހަމަކަށަވަރުން، ހެޔޮލަފާ މީހުންވަނީ، نعمة ގެ ސުވަރުގޭގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (13)

ހަމަކަށަވަރުން ހެޔޮލަފާ މުއުމިނުން ވާނީ އުފާވެރިކަމުގެ ގޮވަތި ކަމުގައިވާ ސުވަރުގޭގައެވެ. ރަނގަޅު އަދި މީރު ހުރިހާ އެއްޗެއްގެ ނިޢުމަތުން އުފާ ލިބިގަންނަ ޙާލުގައެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، كافر ންވަނީ، ނަރަކައިގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (14)

އަދި ހަމަކަށަވަރުން ފާފަވެރި އަބާއްޖަވެރިން ވާނީ ނަރައިގެ އަލިފާނުގައެވެ. ޢަޛާބު ލިބި އަނދައަނދާ ތިބޭ ޙާލުގައެވެ.

قيامة ދުވަހު އެއުރެން އެ ނަރަކަޔަށް ވަންނާނެތެވެ. (15)

އެބައިމީހުން އެދުވަސް އަންނާނެކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް ދުނިޔޭގައި ދެކޮޅުހަދަމުން ދިޔަ ޙިސާބު ބައްލަވައި، ޖަޒާދެއްވާ ދުވަހު، އެބަހީ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުން ނަރަކައިގެ ހޫނުން އަނދައިގެން ދާނެއެވެ.

އެއުރެން އެ ނަރަކައިން ނުކުންނާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައެއް ނުވެއެވެ. (16)

އަދި ހިނދުކޮޅަކަށްވެސް ނަރަކައިން ނުކުންނާނެ ބަޔަކު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ނުވެއެވެ.

قيامة ދުވަހަކީ، ކޮންދުވަހެއްކަން ކަލޭގެފާނަށް އަންގައިދިނީ ކޮންއެއްޗެއްތޯއެވެ؟ (17)

-

ދެންވެސް قيامة ދުވަހަކީ، ކޮންދުވަހެއްކަން ކަލޭގެފާނަށް އަންގައިދިނީ ކޮންއެއްޗެއްތޯއެވެ؟ (18)

އެދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަން ބޮޑުވަރު ބަޔާންކުރެއްވުމަށް ކުރައްވާފައިވާ ސުވާލެކެވެ. މާނައީ ޙިސާބު ބައްލަވާ ދުވަހަކީ، އެބަހީ ޤިޔާމަތް ދުވަހަކީ ކޮން ދުވަހެއްކަން ކަލޭގެފާނަށް އަންގައިދެނީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އެދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަމާއި، އުނދަގޫކަން ބޮޑުކަމުން، އެދުވަހުގެ ނުބައިކަމާއި ބިރުވެރިކަން އެއްވެސް މީހަކަށް ނޭނގޭނެއެވެ. ފަހެ، އެދެވަހުގެ ކަންތައް ވަނީ ސިފަކުރެވޭ ވަރަށްވުރެ މަތީގައެވެ. އެބަސްފުޅު ތަކުރާރު ކުރެއްވީ ބިރުވެރިކަން އިތުރު ކުރެއްވުމަށެވެ.

(އެއީ) އެއްވެސް نفس އެއް، އަނެއް نفس އަކަށް އެއްވެސްކަމެއް ކޮށްދިނުން މިލްކުވެގެންނުވާ ދުވަހެވެ. އަދި އެދުވަހުން، أمر ވެރިކަން މިލްކުވެގެންވަނީ (ހަމައެކަނި) اللَّه އަށެވެ. (19)

އެ ބިރުވެރި ދުވަހު އެކަކަށްވެސް އަނެކާއަށް ފައިދާއެއް ކޮށްނުދެވޭނެއެވެ. އަދި އަނެކާގެ ފަރާތުން ގެއްލުމެއް ދުރުވެސް ކޮށްނުދެވޭނެއެވެ. އެދުވަހު އަމުރުވެރިކަމާއި، ނިޔާ ކަނޑައެޅުން ވަނީ އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ޖައްބާރުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށެވެ. އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެއީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ހުރިހައި ކަމެއް ހިންގަވައި ބަލަހައްޓަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لِّمَنِ ٱلْمُلْكُ ٱلْيَوْمَ ۖ لِلَّـهِ ٱلْوَٰحِدِ ٱلْقَهَّارِ﴾ (މިއަދު ވެރިކަންއޮތީ ކާކަށްހެއްޔެވެ؟ (ޚުދު އެކަލާނގެ ޖަވާބުދެއްވާނެތެވެ.) އެއްކައުވަންތަ، ބާރުވެރިވަންތަ اللَّه އަށެވެ.)