އަދި ތަރިތަކުން އަލިކަން ފިލައި، ބުރަބުރައިގެންދާ ހިނދެވެ. (2)

އަދި ތަރިތަކުގެ އަލިކަން ފިލައި، ބުރަބުރައިގެން ގޮސް ފައިބާ ހިނދެވެ. މާތް ﷲ ގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِذَا ٱلْكَوَاكِبُ ٱنتَثَرَتْ﴾ (އަދި ތަރިތައް ވެރި، ބުރައިގެންދާ ހިނދެވެ.) މާނައީ އުޑުގައި އެންމެ ތަރިއެއްވެސް ބާކީ ނުހުންނާނެއެވެ.

އަދި ފަރުބަދަތައް ލުހި، ފުނޑުފުނޑުވާ ހިނދެވެ. (3)

އަދި ފަރުބަދަތައް ހުރި ތަނުން ލުހި ފުނޑުފުނޑުވެގެންދާ ހިނދެވެ. ހުރިތަނުން ލުހިގެން މައްޗަށް އަރައިގެން ގޮސް ފުނޑުފުނޑުނުވާ އެއްވެސް ފަރުބަދައެއް ނުހުންނާނެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلْجِبَالِ فَقُلْ يَنسِفُهَا رَبِّى نَسْفًا﴾ (އަދި އެއުރެން ފަރުބަދަތަކާމެދުގައި ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެތެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެތަކެތި ފުނޑުފުޑުކޮށްލައްވައި ބުރުއްސަވައިލައްވާނެތެވެ.) ފަރުބަދަތައް ހުރި ތަނުން ލުހި ފުނޑުފުނޑު ވެގެންދަނީ ބިން ހެލުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

އަދި މާބަނޑު ޖަމަލުތައް އަޅާނުލައި ދޫކޮށްލާ ހިނދެވެ. (4)

ٱلْعِشَارُ އަކީ މާބަނޑު ޖަމަލުތަކެވެ. އެއީ عشراء ގެ ޖަމްޢެވެ. عُشَرَاء އަކީ ބަނޑަށް ދިހަ މަސް ވެފައިވާ ޖަމަލެވެ. މާނައީ: ބަލަހައްޓާނެ އަދި އެ ބޭނުންވެގެން އުޅޭ މީހަކު ނެތި މާބަނޑު ޖަމަލުތައް ދޫކޮށްލެވޭ ހިނދެވެ. އޭގެ ވެރިން އެ ދޫކޮށްލާފައި މަޝްޣޫލުވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ޖަމަލުގެ ވާހަކަ ޚާއްޞަކޮށް ގެންނަވާފައިވަނީ އެއީ އަރަބީންގެ މުދަލުގެ ތެރެއިން އެންމެ އަގުހުރި އެކައްޗަށް ވާތީއެވެ.

އަދި ވަލު ޖަނަވާރުތައް (އެއްތަނަކަށް) އެއްކުރައްވާ ހިނދެވެ. (5)

އަދި ލިބިފައިވާ ބިރުވެރިކަމުގެ ބޮޑުކަމުން، ވަލުޖަނަވާރުތައް އޭގެ ހާލިތަކުންނާއި، ހޮރުތަކުން ނުކުމެ އެއްތަނަކަށް އެއްވާ ހިނދެވެ. ވާދީތަކާއި، ފަރުބަދަތަކުގެ އެތަން މިތަނުގައި އުޅުމަށް ފަހެ އެތަކެތީގެ ހާލިތަކަށް އަނބުރާ ނުދެއެވެ.

އަދި ކަނޑުތައް ރޯވެ، އަނދައިގަންނަ ހިނދެވެ. (6)

އަދި ކަނޑުތައް ރޯވެ އަނދައިގެން ގޮސް، ހުޅުފަޅައިގެން ގޮސްފައިވާ އަލިފާންގަނޑަކަށްވެ އިންސާނުން ވަށައިލާ ހިނދެވެ. ދެން މީސްތަކުން ފިލަން ދާނީ ކޮންތަނަކަށް ހެއްޔެވެ؟

އަދި ފުރާނަތައް، އޭގެ ހަށިތަކާ ގުޅިދާހިނދެވެ. (7)

އަދި އިންސާނީ ނަފުސުތައް އޭގެ ބައިވެރިންނާ ގުޅިދާ ހިނދެވެ. މިގޮތުން ފާފަވެރިން ފާފަވެރިންނާ، މުނާފިޤުން މުނާފިޤުންނާ، މުއުމިނުން މުއުމިނުންނާ، ރިބާގެ މުޢާމަލާތް ހިންގި މީހުން ރިބާގެ މުޢާމަލާތް ހިންގި މީހުންނާ ގުޅޭނެއެވެ. عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيْرٍ، قَالَ: سُئِلَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنْ قَوْلِ اللهِ: ﴿وَإِذَا ٱلنُّفُوسُ زُوِّجَتْ﴾ قَالَ: يُقْرَنُ بَيْنَ الرَّجُلِ الصَّالِحِ مَعَ الرَّجُلِ الصَّالِحِ فِي الْجَنَّةِ، وَبَيْنَ الرَّجُلِ السُّوءِ مَعَ الرَّجُلِ السُّوءِ فِي النَّارِ (تفسير الطبري، سورة التكوير، آية: 7 | المصنّف لابن أبي شيبة، ج: 13/ ص: 279) (އައްނުޢުމާން ބިން ބަޝީރުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَإِذَا ٱلنُّفُوسُ زُوِّجَتْ﴾ އާ ބެހޭގޮތުން ޢުމަރު ބިން އަލްޚައްޠާބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުގައި އަހުރެން ސުވާލު ދެންނެވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. "ހެޔޮލަފާ މީހާ ހެޔޮލަފާ މީހާއާއި ސުވަރުގެއިން ގުޅޭނެއެވެ. އަދި ނުބައި މީހާ ނުބައި މީހާއާއި ނަރަކައިން ގުޅޭނެއެވެ.") (ތަފްސީރުއް ޠަބަރީ، ޙަދީޘު: 28191)

އަދި ދިރިއޮއްވައި ވަޅުލި އަންހެން ދަރިޔާއާ سؤال ކުރައްވާ ހިނދެވެ. (8)

-

އޭނާ މަރައިލީ ކޮން ކުށެއްގެ ސަބަބުން ހެއްޔެވެ؟ (9)

އަދި ދިރި އޮއްވާ ވަޅުލި އަންހެންކުއްޖާއާ ސުވާލުކުރައްވާ ހިނދެވެ. ވަޅުލީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ އެފަދަ ވަޙްޝީ ގޮތަކަށް އޭނާ ވަޅުލަން، އޭނާ ކުރީ ކޮން ކުށެއް ހެއްޔެވެ؟ އެކުއްޖާއާ ސުވާލު ކުރެއްވުމުގެ ބޭނުމަކީ އޭނާއަށް އޯގާތެރިވުމާއި، އޭނާ ޤަތުލުކުރި މީހާ ކުރި ޢަމަލުގެ ނުބައިކަން ހާމަކުރެއްވުމެވެ. އެއީ، ތިމަން ވަޅުލެވުނީ އެއްވެސް ކުށަކާ ނުލައޭ އެކުއްޖާ ދަންނަވާނެތީއެވެ. ފަޤީރުކަމަށް ބިރުން، އަދި އެބައިމީހުން ކުރިމަތިލާން ޖެހިދާނެ ލަދުވެތިކަމަކަށްޓަކައި، ޢަރަބީން ދިޔައީ އަންހެން ދަރިން ދިރިތިއްބާ ވަޅުލަމުންނެވެ. މިއީ ހަރުކަށިކަމާ، ވަޙްޝީކަމުގެ އިންތިހާއެވެ.

އަދި ފަތްފުށްތައް ނިއުޅައިލައްވާ ހިނދެވެ. (10)

އަދި އިންސާނުންގެ ޢަމަލުގެ ފަތްތައް ނިއުޅައިލައްވާ ހިނދެވެ. އެބަހީ ޙިސާބުބައްލަވައި، ޖަޒާދެއްވުމަށްޓަކައި އެ ފަތްތައް ހުޅުއްވަވައި ފަތުރުއްވަވާ ހިނދެވެ. އެހެނީ، މީސްތަކުން މަރުވުމުން އެބައިމީހުންގެ ފަތްތައް ލައްޕަވައި، ޙިސާބުބައްލަވާ ހިނދު ހުޅުއްވަވައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެންމެހާ މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި ފަތްތައް ހުޅުވައިލުމުން، އެފަތްތައް ޚިޔާނާތްތެރިންނާއި ފާފަވެރިން ފަޟީޙަތްކޮށްލުން އެއީ ފާފަވެރިންނަށް ކުރިމަތިވާނޭ ބޮޑު ބޭޒާރަކާއި، ލަދުވެތިކަމެކެވެ.

އަދި އުޑު ގެންދަވާ ހިނދެވެ. (11)

އަދި ބަކަރިއެއްގެ ހަންގަނޑު ދަމައިގަނެވޭ ފަދައިން، އުޑު ކައްސަވައި އެއްފަރާތްކުރައްވާ ހިނދެވެ. ކައުނުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް (އުޑާއި، ބިމާއި، ތަރިތަކާއި، ފަލަކުތައް) ބަދަލުވެގެން ދާނެއެވެ. ބިރުވެރިކަން އައިސް އިންސާނުން ވަށާލާ ފަދައިން، ކައުނުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ވަށާލާނެއެވެ.

އަދި ނަރަކަ ރޯކޮށްލައްވާ ހިނދެވެ. (12)

މާނައީ ނަރަކަ ރޯކުރައްވާފައި ވަނީ މާތް ﷲގެ ޢަދުއްވުންނަށްޓަކައެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނުގައި އަނދައިގެން ދިއުމަށެވެ. ފަހެ، އެ ދުވަހު ނަރަކަ ފާފަވެރިންނާއެކު ރޯވެ އަނދާނެއެވެ.

އަދި ސުވަރުގެ ގާތްކުރައްވާ ހިނދެވެ. (13)

އަދި ތަޤްވާވެރިންނަށް ސުވަރުގެ ގާތްކުރައްވާ ހިނދެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނަށް ވަނުމުގެ އުފާވެރިކަން ލިބިގަތުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَأُزْلِفَتِ ٱلْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ غَيْرَ بَعِيدٍ﴾ (އަދި ތަޤުވާވެރިންނަށް ސުވަރުގެ، ދުރުނޫން ހިސާބަކަށް ކައިރި ކުރައްވާނެތެވެ.) ފަހެ، ސުވަރުގެ އެބައިމީހުންނަށް ފެންނަން ހުންނާނެއެވެ. އެދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ އަސަރު އެބައިމީހުންނަށް ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ.

ކޮންމެ نفس އަކަށްމެ، އެ نفس އެއް حاضر ކުޅަކަމެއް (އެހިނދު) އެނގޭނެތެވެ. (14)

ކޮންމެ ނަފުސަކަށްމެ އެ ނަފުސު ކުޅަ ހެޔޮ ނުވަތަ ނުބައި ޢަމަލު އެނގޭނެއެވެ. އަދި އެ ޢަމަލުތައް ކުރިމަތީގައި ވަނިކޮށް ފެންނާނެއެވެ. އެ ޢަމަލުތަކަށް ޖަޒާދެއްވުމަށެވެ. މިއާޔަތަކީ ﴿إِذَا ٱلشَّمْسُ كُوِّرَتْ﴾ މިއާޔަތުން ފެށިގެން އިސްވެދިޔަ ބާރަ އާޔަތުގެ ޖަވާބެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާ ފަދައެވެ. އެ ބިރުވެރި ކަންތައް ހިނގައިދާ ހިނދު، ކޮންމެ ނަފުސަކަށްވެސް، ހެޔޮލަފާ ވިޔަސް، ނުލަފާ ވިޔަސް، އެ ނަފުސެއް ކުޅަ ހެޔޮ ކަމެއް ނުވަތަ ނުބައި ކަމެއް ކުރިމަތީގައި ވަނިކޮށް ފެންނާނެއެވެ. ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެއްވެސް މީހަކަށް އަނިޔާވެރިވެ ވޮޑިނުގަންނަވައެވެ. ދެން މި އަންނަނީ މުޝްރިކުން ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅު ހަދައި ވަޙީއާއި ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅު ކަމުގައި ޤަބޫލުކުރުމަށް އެބައިމީހުން ދެކޮޅު ހެދި ޤުރްއާނުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

-

-

ފަހެ، ރޭގަނޑަށް ފާޅުކަންބޮޑު، ދުވާލު ވަންހަނާވާ، ހިނގަހިނގާ ހުންނަ ތަރިތައް ގަންދެއްވަމެވެ. (15، 16)

ދުވާލު ވަންހަނާވާ، ރޭގަނޑު ފާޅުވާ އަލިގަދަ ތަރިތައް ގަންދެއްވައި، ގަދަވެގެންވާ ހުވަޔަކުން ހުވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. ٱلْخُنَّس ގެ މާނައަކީ ވަންހަނާވާ ތަކެއްޗެވެ. ޝައިޠާނާއަށް الخنّاس އޭ ކިޔުނީ އޭނާ ވަންހަނާވެގެން ހުރެ ވަސްވާސްދޭތީއެވެ. ﴿ٱلْجَوَارِ ٱلْكُنَّسِ﴾ އޭގެ ފަލަކުތަކުގައި ދައުރުކޮށް އޮއްސުމަށް ފަހު، ފުއްލާތައް ހޮހޮޅަތަކަށް ވަދެ ގެއްލޭ ފަދައިން ވަންހަނާވާ ތަރިތަކެވެ. ٱلْكُنَّس އަކީ ލޯމަތިން ގެއްލޭ ތަކެއްޗެވެ. كَنسَ الظَّبْيُ އޭ ބުނެވެނީ ފުއްލާ އޭތި ނިދާތަނަށް ވަދެ ލޯމަތިން ގެއްލުމުންނެވެ. މިއީ ރީތިކަމާއި ފުރިހަމަކަން އެކުލެވިގެންވާ ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ. ތަރިތައް، އޭގެ ގެތަކަށް ވަދެ ލޯމަތިން ގެއްލޭ ފުއްލާތަކެއް ފަދައެވެ.

އަދި ރޭގަނޑު އަނދިރިކަމާއިގެން ފަސްދީދާހިނދު، އެ ރޭގަނޑު ގަންދެއްވަމެވެ. (17)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރޭގަނޑު ގަންދެއްވައި ހުވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. ﴿إِذَا عَسْعَسَ﴾ އޭގެ އަނދިރިކަން އައިސް މުޅި ކައުނަށް ފެތުރިގެންދާ ހިނދެވެ.

އަދި ފަތިހުގެ އަލިކަން ފާޅުވާހިނދު، އެ ފަތިސް ގަންދެއްވަމެވެ. (18)

އަދި ފަތިހުގެ އަލިކަން ފާޅުވެ، އަލި ފެތުރިގެން ގޮސް ދުވާލު އަންނަ ހިނދުއެވެ. މި ވަޙީބަސްފުޅުގައިވާ ސިފަކުރެއްވުމުގެ ރީތިކަމާއި ފުރިހަމަކަށް ވިސްނައިބަލާށެވެ. ފަތިހުގެ އަލިކަން ސިފަކުރައްވާފައި ވަނީ ނަފުސާއި ހިތަށް ދިރުން ގެނެސްދޭ މަޑު ވައިރޯޅީގެ ގޮތުގައެވެ. ފަހެ، ފަތިހަކީ ނޭވާލާ ދިރިހުރި އެއްޗެއް ފަދައެވެ. އޭގެ ނޭވާ އަކީ އަލިކަމާއި، ޙަރަކާތްތެރިކަމެވެ. ގަދަ ނިދީގެ ތެރޭގައި އޮތުމަށް ފަހު، ހޭލައިގެން ފިނި ވައިރޯޅިން ނޭވާލައި، އޭނާގެ ޙަރަކާތްތެރިކަމަށް އެނބުރި އަންނަ އިންސާނެއް ފަދައިންނެވެ. މި ސިފަކުރެއްވުމުގެ ރީތިކަން އިތުރުވެގެން ދަނީ އިންސާނެއްގެ ސިފަތައް ފަތިހަށް ނިސްބަތްކުރައްވާފައިވާ ގޮތް ފުރިހަމަކަމުންނެވެ. އަރައި އޮއްސި، ފެނި ގެއްލޭ އަލިގަދަ ތަރިތަކާއި، ކައުނަށް އޭގެ އަނދިރިކަން ފަތުރާ ރޭގަނޑާއި، ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަން ފިލުވާލާ ހެނދުނު، ފަދަ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތައް ގަންދެއްވައި ހުވައި ވަޙީކުރެއްވުމަށްފަހު، ދެން މިއަންނަނީ ޤުރްއާނަކީ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅުކަން ބަޔާންކުރައްވައި ގަދަ ކުރައްވައި ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ހުވައިގެ ޖަވާބެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ މާތްވެގެންވާ رسول އަކު (އެބަހީ: جبريل ގެފާނު) ގެންނެވި ބަސްފުޅުކަން ކަށަވަރެވެ. (19)

ހަމަ ކަށަވަރުން މި ޤުރްއާނަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅެވެ. އެކަލާމްފުޅު މުޙައްމަދު ﷺ އާއި ހަމައަށް ގެންނެވީ މާތްވެގެންވާ ރަސޫލެވެ. އެއީ ވަޙީގެ އަމާނާތެރިޔާ ޖިބްރީލު عليه السلام އެވެ. ފަހެ، އުޑުގެ އަމާނާތްތެރިޔާ މިބިމުގެ އަމާނާތްތެރިޔާގެ އަރިހަށް ކީރިތި ޤުރްއާނާއިގެން ފައިބައިވަޑައިގެންނެވީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿نَزَلَ بِهِ ٱلرُّوحُ ٱلْأَمِينُ * عَلَىٰ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ ٱلْمُنذِرِينَ﴾ (ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގެ މައްޗަށް އެ ޤުރްއާނާއިގެން ފައިބައިވަޑައިގަތީ، ޖިބްރީލުގެފާނެވެ. އެއީ (މީސްތަކުންނަށް) އިންޒާރުކުރައްވާ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަތުމަށެވެ.) މާތް ﷲ މިވަނީ އެކަލާނގެ ﴿إِنَّهُۥ لَقَوْلُ﴾ މިބަސްފުޅު ގަދަ ކުރެއްވުމަށް إِنَّ އާއި لَ މި ދެ އަކުރު ބޭނުންކުރައްވާފައެވެ. މިތަނުގައި ﴿رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾ އޭ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ ޖިބްރީލު عليه السلام އަށެވެ. ދެން އަންނަ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައި އެއީ ޢަރުޝީގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ބާރެއްގެ ވެރިއެއް ކަމުގައި ވަޙީކުރެއްވުމަކީ މިކަމުގެ ދަލީލެކެވެ.

عرش ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ބާރެއްގެ ވެރި ދަރަޖަވެރިޔެކެވެ. (20)

އެ މަލާއިކަތާ ޖިބްރީލު عليه السلام އަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ވަރުގަދަ ބާރަކާއި، މަތިވެރި ދަރަޖައެއް ލިބިގެންވާ ބޭކަލެކެވެ.

އެތާނގައި (އެބަހީ: އުޑުތަކުގައި) ކިޔަމަންވެވޭ އަމާނާތްތެރިޔެކެވެ. (21)

ثَمَّ (އަބަފިއްޔާއެކު) ގެ މާނައަކީ އެތަނުގައެވެ. އެއީ ތަން ބަޔާންކޮށްދޭ ކަލިމައެކެވެ. މާނައީ ޖިބްރީލު عليه السلام އަކީ އަލްމަލައުލް އަޢުލާގައި (މަލާއިކަތުންގެ މެދުގައި) ކިޔަމަންވެވޭ ބޭކަލެކެވެ. ޠާހިރު މަލާއިކަތުން އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންވެވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ އެބޭކަލުންގެ ވެރިޔާ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ﴿أَمِينٍ﴾ އެކަލޭގެފާނަކީ ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް މާތް ﷲ ބާވައިލައްވާ ވަޙީ ގެންދެވުމުގެ އަމާނާތް މާތް ﷲ ޙަވާލުކުރައްވާފައިވާ މަލާއިކަތާއެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ ފަސް ސިފައަކުން އެކަލޭގެފާނު ސިފަކުރައްވާފައެވެ. އެއީ ބާރާއި، މަތިވެރި ދަރަޖައާއި، ވެރިކަމާއި، އަމާނާތްތެރިކަމާއި، މަލާއިކަތުން އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންވުމެވެ. މިއީ އުޑުގެ އަމާނާތްތެރިޔާގެ ސިފަތަކެވެ. ދެން ޤުރްއާން މީސްތަކުންނަށް އިއްވެވި ބިމުގެ އަމާނާތްތެރިޔާ، އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މާތްކަން އެންމެ ފުރިހަމަ، ބުއްދި އެންމެ ރަނގަޅު އިންސާނާއެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭގެތުން ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަ ދައްކާ މީހުންގެ ވާހަކައިން އެކަލޭގެފާނު ދިފާޢުކުރައްވައި އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔާއީ (އެބަހީ: محمد ގެފާނީ) މޮޔައަކު ކަމުގައި ނުވެއެވެ. (22)

ޤުރައިޝު ވަންހައިގެ މީހުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެބޭކަލަކާއެކު ސާޅީސް އަހަރު އުޅުނު، ތިޔަބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔާ މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ތިޔަބައިމީހުން ދޮގު ހަދައިގެން ވާހަކަ ދައްކާ ފަދައިން މޮޔައެއް ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އެކަލޭގެފާނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ބުއްދިވެރި، އެންމެ މާތް ކަލޭގެފާނެވެ. މިއާޔަތަކީ އެބައިމީހުން ﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِى نُزِّلَ عَلَيْهِ ٱلذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ﴾ (އޭ ޤުރްއާން އެބޭކަލެއްގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ކަލޭގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނީ، މޮޔައެއްކަން ކަށަވަރެވެ.) އޭ ބުނެ ދެއްކި ދޮގު ވާހަކައަށް ދެއްވާފައިވާ ރައްދެކެވެ. وَمَا مُحَمَّدٌ بِمَجْنُونٍ އޭ ވަޙީނުކުރައްވައި އެކަލާނގެ ﴿وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ﴾ އޭ ވަޙީކުރެއްވީ އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ، އެކަލޭގެފާނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ސާޅީސް އަހަރު އުޅުއްވައި، ތިޔަބައިމީހުން "އަމާނާތްތެރި ތެދުވެރިޔާ" ގެ ލަޤަބު އަރުވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ފާޅުވެގެންވާ ޙައްޤާއިގެން އައުމުން ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަކީ ދޮގުވެރިއެއް ކަމުގައި އަދި މޮޔައެއް ކަމުގައި ސިފަކުރަނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ވިސްނައި ފިކުރުނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: محمد ގެފާނު) ފާޅުވެގެންވާ އުދަރެހުން އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: جبريل ގެފާނު) ދެކެވަޑައިގަތެވެ. (23)

ހަމަކަށަވަރުން މުޙައްމަދު ﷺ ، މާތް ﷲ ޖިބްރީލު عليه السلام ހައްދަވާފައިވާ އަސްލު ސޫރައިގައި އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތެވެ. ސާފު އުދަރެސް ވާ ފަރާތްކަމުގައިވާ އިރުމަތީ ފަރާތު އުދަރެހާ ދިމާއިން އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ޖިބްރީލު ﷺ އަސްލު ސޫރައިގައި ފެނިވަޑައިގެންފައި ވާއިރު، އިލާހީ ވަޙީގައި އެއްވެސް އޮޅުމެއް އަރަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ عَنِ الشَّيْبَانِيِّ، قَالَ سَأَلْتُ زِرًّا عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ *فَأَوْحَىٰٓ إِلَىٰ عَبْدِهِۦ مَآ أَوْحَىٰ ﴾ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَنَّ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير، باب قوله ﴿ فَأَوْحَىٰٓ إِلَىٰ عَبْدِهِۦ مَآ أَوْحَىٰ ﴾‏) (އައްޝައިބާނީގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ *فَأَوْحَىٰٓ إِلَىٰ عَبْدِهِۦ مَآ أَوْحَىٰ﴾ އާއި ބެހޭގޮތުން ތިމަން ޒިއްރުގެ އަރިހުގައި ސުވާލުދެންނެވީމެވެ. އެހިނދު އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ، ހަސަތޭކަ ފިޔަފުޅާއެކު ޖިބްރީލު عليه السلام ދެކެވަޑައިގަތް ކަމަށް ޢަބްދުﷲ (އިބްނު މަސްޢޫދު رضي الله عنه) ތިމަންމެނަށް ޚަބަރުދެއްވިއެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4857) ރަސޫލު ﷲ ﷺ ޖިބްރީލު عليه السلام ގެ އަރިހުން އެކަލޭގެފާނު މަލާއިކަތެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނަވާ އަސްލު ސޫރަ ދެއްކެވުމަށް އެދިވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު ޖިބްރީލު عليه السلام އިތުރު އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވަމެވެ. އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެކަމަށް އިޒުނަފުޅު ދެއްވިއެވެ. ދެން ރަސޫލުﷲ ﷺ ހިރާ ފަރުބަދައިގެ ހޮހޮޅައިގައި އިންނަވާފައި ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް، ޖިބްރީލު عليه السلام ގެ އަސްލު ސޫރައިގައި ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. އޭރު ޖިބްރީލު عليه السلام ހުންނެވީ އުދަރެސް އެކުގައި ފުރާލައްވައިގެންނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ ފައިންޕުޅު ބިމުގައި ހުރި އިރު، އިސްތަށިފުޅު ހުރީ އުޑުގައެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ހަސަތޭކަ ފިޔަފުޅުގެ ތެރެއިން ދެ ފިޔަފުޅު ހުޅުއްވައިލެއްވުމުން އިރާއި ހުޅަނގާ ދެމެދު ފުރިގެން ދިޔައެވެ. އެހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ހޭފުޅު ނެތިގެން ވެއްޓިވަޑައިގަތެވެ. ދެން ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އިންސާނީ ސޫރައަށް ބަދަލުވެވަޑައިގެން، ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނުގެ މޭފުޅާ ކައިރިކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅުން ހިރަފުސް ފޮހެލައްވާން ފެށްޓެވިއެވެ.

އަދި غيب ގެ ކަންތައް ފޮރުވައި، ހިފަހައްޓަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: محمد ގެފާނު) ނުވެއެވެ. (24)

މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވި ވަޙީ، މީސްތަކުންނަށް އިއްވަވައި އުނގަންނަވައި ނުދެއްވައި ﴿بِضَنِينٍ﴾ ދަހިވެތިވެވަޑައިގެން އެ ހިފަހައްޓަވާނެ ބޭކަލަކު ކަމުގައި މުޙައްމަދު ﷺ ނުވެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރިސާލަތު އެކަލޭގެފާނު ފުރިހަމައަށް އަމާނާތްތެރިކަމާއި، ތެދުވެރިކަމާއެކު އިއްވަވައެވެ. ضنّ އަކީ އެއްޗަކަށް ދަހިވެތިވުމެވެ.

އަދި رحمة ން ބޭރުކުރައްވާފައިވާ شيطان އެއްގެ ބަސްކަމުގައިވެސް އެ قرآن ނުވެއެވެ. (25)

މުޝްރިކުންނޭވެ! އެންމެ ފަހުގެ ރަސޫލާ ﷺ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވި މުޢުޖިޒާތް ކަމުގައިވާ ޤުރްއާނަކީ ތިޔަބައި ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަދައްކައި، ދަޢުވާކުރާ ފަދައިން ބައެއް ޝައިޠާނުންގެ ބަހެއް ނޫނެވެ.

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަދަނީ ކޮންތާކަށް ހެއްޔެވެ؟ (26)

-

عالم ތަކަށް ހަނދާންކޮށްދިނުމެއް ކަމުގައި މެނުވީ އެ قرآن ނުވެއެވެ. (27)

އެ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ފާޅުވުމާ، އެ ފޮތުން ބަޔާންކުރާ ކަންތައް ހާމަވުމާއެކުވެސް އެ ފޮތް ދޮގުކުރުމުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބުއްދިތައް ތިޔަދަނީ ކޮން ދިމާއަކަށް ހެއްޔެވެ؟ އެ ފޮތަކީ އެންމެހާ މީސްތަކުންނަށްވާ ނަސޭހަތަކާއި ހަނދާންކޮށްދިނުމެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.

ތިޔަބައިމީހުންކުރެ ސީދާވެގަތުމަށް އެދޭ މީހަކަށްޓަކައެވެ. (28)

ޙައްޤަށް ތަބަޢަވެ މި އިލާހީ ނޫރުގެ ހިދާޔަތުން ތެދުމަގު ލިބިގަންނަށް އެދޭ މީހަކަށެވެ.

عالم ތަކުގެ ވެރި اللَّه އިރާދަކުރެއްވުމުން މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް (އެއްވެސް ކަމެއް) ނޭދެވޭނެތެވެ. (29)

މާތް ﷲގެ މިންވަރުކުރެއްވުމާ، އޯގާވަންތަކަމާއެކު މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ކަމެއް ކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެންމެ ރަނގަޅު މަގަށް މަގުދައްކަވައި ތައުފީޤުދެއްވުމަށް މާތް ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުން އެދޭށެވެ.