chapter

068

نٓ ۚ وَٱلْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ن (މި އަކުރުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) قلم އާއި (އެ قلم ން) އެއުރެން ލިޔާ ތަކެތި ގަންދެއްވައި وحى ކުރައްވަމެވެ.

ތަފްސީރު

-

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٤٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٤٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ގިނަގިނައިން ހުވާކޮށްހަދާ، އިހާނަތްތެރިކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! (10) (އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ގިނަގިނައިން ހުވާކޮށްހަދާ، އިހާނަތްތެރިކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! (10) (އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

هَمَّازٍ مَّشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ ﴿ ٥٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ގިނަގިނައިން ހުވާކޮށްހަދާ، އިހާނަތްތެރިކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! (10) (އެއީ) غيبة ބުނެހަދާ، ދެބައޮޑުވަމުން ހިނގައިއުޅޭ މީހާއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ޙައްޤެއް ބާޠިލެއް ބެލުމެއްނެތި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިިކަމުގެ އަގެއް އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ނެތި، ގިނަގިނައިން ހުވާ ކުރާ މީހާއަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿مَهِينٍ﴾ އަކީ އިހާނެތިކަން ލިބިގެންވާ ފާފަވެރިޔާއެވެ. ﴿هَمَّازٍ﴾ މީސްތަކުންގެ ގޯސްވާހަކައާއި، ޢައިބުތަކުގެ ވާހަކަދައްކައި އެބައިމީހުންގެ މަސް ކާމީހާއެވެ. ﴿مَشَّآءٍۭ بِنَمِيمٍ﴾ އަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް އެއްބައެއްގެ ވާހަކަ އަނެއް ބަޔަކަށް ގެންގޮސްދީ، ދެބައޮޑުވުމާއިގެން ހިނގާ މީހާއެވެ. النميمة އަކީ ދެބައޮޑުވުމާއި، ފިތުނަ އުފެއްދުމަށް ދެބައެއްގެ ދޭތެރޭގައި ހިނގުމެވެ. މިއީ އެންމެ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. عَنْ أَبِي وَائِلٍ ......... قَالَ حُذَيْفَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:‏ "‏لاَ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ غِلَظِ تَحْرِيمِ النَّمِيمَةِ) (އަބޫވާއިލްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ......... ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. "ދެބައޮޑުވާ މީހަކު ސުވަރުގެ ނުވަންނާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 105) އަދި ދެ ޤަބުރެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ............" (ހަމަކަށަވަރުން އެ ދެމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެމުން ދަނީއެވެ.............) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6052 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 292 {މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް}) އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ދެބައޮޑުވާ މީހާއެވެ.

ނޯޓް

عُتُلٍّۭ بَعْدَ ذَٰلِكَ زَنِيمٍ ﴿ ٥٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހިތްހަރު މީހާއެވެ. އެހުރިހާ ކަމަކަށްފަހުގައި، ބަފާ ނުކަށަވަރު ދަރިޔެކެވެ. (13)

ތަފްސީރު

އަނިޔާވެރި ހިތްހަރު މީހާއެވެ. ނުބައިކަން ބޮޑު، ރަޙުމްކުރުމެއް، އޯގާތެރިވުމެއް ނެތް މީހާއެވެ. އަދި އެހުރިހާ ކަމަކަށްފަހު، ﴿زَنِيمٍ﴾ ޢާއިލާއަކަށް ނިސްބަތްވެގެން އުޅުނަސް ބަފާ ނުކަށަވަރު، ރަނގަޅު ނަސަބެއް ނެތް މީހާއެވެ. މިއީ އެންމެ ހުތުރުކަން ބޮޑު ސިފައެވެ. މާނައީ އޭނާއަކީ ޒިނޭގެ ދަރިއެކެވެ. ޅެންވެރިއަކު ބުނެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. "زَنِيمٌ لَيْسَ يُعْرَفُ مَنْ أَبُوهُ" (ބަފާއަކީ ކާކުކަން ނޭނގޭ ޒިނޭގެ ދަރިއެކެވެ.) އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ މިނޫން މީހަކު މިފަދަ ހުތުރު ސިފަތަކަކުން ސިފަކުރެއްވި ކަމެއް އަހަރުމެންނަށް އެނގިފައި ނުވެއެވެ. ފަހެ، އޭނާއާއި އަބަދުގެ އަބަދަށް ވަކިނުވާނޭ ލަދެއް އޭނާއަށް އެވަނީ ލިބިފައެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ މައްކާގެ ބޮޑުންގެ ތެރެއިން ނުލަފާކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅާފައިވާ އެކަކު ކަމުގައިވާ އަލްވަލީދު އިބްނުލް މުޣީރާ އާއި ބެހޭގޮތުންނެވެ. އޭނާއީ އަބާއްޖަވެރި ފާފަވެރިއެކެވެ. މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޮޑާވެގަތް ޖައްބާރު މީހެކެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ މިހުތުރު ސިފަތަކުން އޭނާ ސިފަކުރައްވާފައެވެ. އޭނާއާ ބެހޭގޮތުން މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވުމުން އޭނާގެ މަންމަގެ ގާތަށް އައިސް ކަނޑި މަޅައިގެން ހުރެ މަންމައަށް ބުންޏެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މުޙައްމަދު ﷺ ދިހަ ސިފައަކުން އަހުރެން ސިފަކޮށްފިއެވެ. އަހުރެންގެ ގައިން އަހުރެންނަށް ނުވަ ސިފަ ފެނިއްޖެއެވެ. އެހެނަސް، ބަފާ ކަށަވަރުނުވުމުގެ ސިފައާ ބެހޭ އެއްޗެއް އަހުރެންނަށް ނޭނގެއެވެ. މަންމަ އަހުރެންނަށް ތެދު ބުނެދޭށެވެ. އެހެން ނޫނީ މަންމަގެ ކަރު ބުރިކޮށްލާނަމެވެ. ދެން، މަންމަ ބުންޏެވެ. ކަލޭގެ ބައްޕައަކީ މުއްސަންޖެކެވެ. އެހެނަސް، އޭނާގެ ފަރާތުން އަންހެނަކަށް ކަމެއް ފުއްދައިދޭނޭ ބާރެއް އޭނާގެ ނެތެވެ. އެހެންވެ، ބަކަރި ހުއިހައްޕާ މީހަކު އަހުރެންގެ ގާތަށް ވެއްދީމެވެ. ކަލެއަކީ އެ ބަކަރި ހުއިހައްޕާ މީހާގެ ދަރިއެކެވެ. ފަހެ، މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން އެ އަބާއްޖަވެރިޔާއަށް އޭނާއަކީ ޒިނޭގެ ދަރިއެއްކަން އެނގިފައި ނެތެވެ. މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވުންވީ އަބަދަށްޓަކައި އޭނާ ފަޟީޙަތްކޮށްލި ކަމަކަށެވެ. އޭނާގެ ދިހަ ދަރިން ތިބި ކަމަށް ވެއެވެ. އޭނާ އެމީހުންނަށް ބުނާ ކަމުގައި ވިއެވެ. ކަލޭމެންގެ ތެރެއިން އިސްލާމް ވެއްޖެ މީހަކަށް އަހުރެންގެ ފަރާތުން އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުލިބޭނެއެވެ.

ނޯޓް

سَنَسِمُهُۥ عَلَى ٱلْخُرْطُومِ ﴿ ٥٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނިކަންހުރެ އޭނާގެ ނޯށްމަތީގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފާހަގަލައްވާހުށީމެވެ. (16)

ތަފްސީރު

ނިކަންހުރެ އޭނާގެ ނޭފަތް މަތީގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފާހަގައެއް ޖައްސަވާހުށީމެވެ. އެއީ ނޭފަތުގެ ކޮޅުން ކެނޑުމެވެ. ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި ކަނޑިން ޖެހި އޭނާގެ ނޭފަތް ޒަޚަމް ވިއެވެ. އަދި އެލަކުނު މުޅި އުމުރަށް އޭނާގެ ނޭފަތުގައި ހުއްޓެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. " ﴿ سَنَسِمُهُۥ عَلَى ٱلْخُرْطُومِ ﴾ ގެ މާނައަކީ ކަނޑިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާގެ ނޭފަތުގެ ކޮޅުން ކަނޑުއްވާހުށީމެވެ. އަދި އޭނާ ދިރިހުރިހާ ދުވަހު އެފާހަގަ އޭނާގެ ނޭފަތުގައި ބަހައްޓަވާހުށީމެވެ. ބަދުރު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަހު އޭނާގެ ނޭފަތުގެ ކުރިން ކަނޑައިގެން ގޮސްފައި ވެއެވެ." (ރިވާކުރެއްވީ އައްޠަބަރީ) ނޭފަތަށް الأنف ގެ ބަދަލުގައި الخرطوم ބޭނުންކުރައްވާފައި ވަނީ އޭނާ ދެރަކުރައްވައި، ނިކަމެތިކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އެހެނީ الخرطوم އަކީ އޫރުގެ ނޭފަތެވެ. އިންސާނެއްގެ ނޭފަތް އޫރުގެ ނޭފަތް ފަދައިން ސިފަކުރުމަކީ ދެރަކޮށްލުމާއި، ނިކަމެތިކޮށްލުމުގެ އިންތިހާއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފަދައެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާގެ ނޭފަތް އޫރުގެ ނޭފަތްފަދައިން ލައްވާހުށީމެވެ. ދެން، މާތް ﷲ މައްކާގެ ކާފިރުންނަށް ޖައްސަވަނީ ބަގީޗާގެ އަހުލުވެރިންގެ މިސާލެވެ. އެއީ ޔަމަނުގައި އޮތް ބަގީޗާއެކެވެ. އެބަގީޗާގެ ވާހަކައިން އެބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެ ހަނދާންކޮށްދެއްވަނީ ނިޢުމަތް ލިބުމުން ނުބައިގޮތުގައި އެނިޢުމަތާމެދު އުފާކޮށް ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވުމުގެ ނަތީޖާއެވެ. އެއީ ނެތިދިއުމާއި ސުންނާފަތިވުމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

عَسَىٰ رَبُّنَآ أَن يُبْدِلَنَا خَيْرًا مِّنْهَآ إِنَّآ إِلَىٰ رَبِّنَا رَٰغِبُونَ ﴿ ٧٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އޭގެ ބަދަލުގައި އެއަށްވުރެ ހެޔޮވެގެންވާ نعمة އެއް އަޅަމެންނަށް ދެއްވައިފާށިއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވަނީ ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް އެދިއެދިތިބޭ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. (32)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ކުރިމަތިލައި، އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ކުށްވެރިކުރާން ފެށިއެވެ. އެކަކު ބުނެއެވެ. އެގޮތަށް ހަދަން އަހަރުމެންނަށް މަޝްވަރާ ދިނީ ކަލެއެވެ. އަނެކަކު ބުނެއެވެ. އެހެން ބުނީ އެވެނި މީހެކެވެ. އޭނާ އަހަރުމެންނަށް ފަޤީރުކަމުގެ ބިރުދެއްކިއެވެ. އެބައިމީހުންކުރެ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އަނެކަކު ކުށްވެރިކުރަމުން ދިޔައެވެ. ދެން، އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކުގެ މައްޗަށް ހަލާކަށް އެދި އެބައިމީހުން ދުޢާކުރިއެވެ. ދެން، ފާފަފުއްސެވުން އެދި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް އެބައިމީހުން ރުޖޫޢަވިއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލުނު ބަގިޗާއަށްވުރެ ރަނގަޅު ބަގީޗާއެއް ދެއްވުން އެދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އާދޭސް ދެންނެވިއެވެ. އެކަލާނގެ ފާފަފުއްސެވުމަށް އުއްމީދުކޮށް، އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި އިޙްސާންތެރިކަމަށް އެދޭ ޙާލުގައެވެ. މާތް ﷲ މިވާހަކަ ގެންނަވާފައި ވަނީ ޒަކާތްދިނުމުން މަނާވެގަންނަ ދަހިވެތި މީހާގެ ނިމުމަކީ ހަލާކާއި ސުންނާފަތިކަން ކަމާއި، އެނާގެ މުދަލުގެ ބަޔަކުން މާތް ﷲ އޭނާ އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމަށްފަހު، މާތް ﷲގެ ކޯފާލެއްވުމާއެކު އޭނާގެ ހުރިހާ މުދާ ގެންދަވާކަން އަހަރުމެންނަށް އަންގަވައިދެއްވުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، އެ ވާހަކަ ނިންމަވާލެއްވީ މިގަދަފަދަ ފަހުބަސްފުޅުންނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

كَذَٰلِكَ ٱلْعَذَابُ ۖ وَلَعَذَابُ ٱلْـَٔاخِرَةِ أَكْبَرُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٧٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

عذاب ހުރީ އެފަދައިންނެވެ. އަދި آخرة ގެ عذاب (އެއަށްވުރެ) މާބޮޑުކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަން އެއުރެންނަށް އެނގޭނެނަމައެވެ. (33)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ ދޮގުކޮށް އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި، ނިޢުމަތަށް އިންކާރުކުރާމީހުންނަށް މާތް ﷲ ޢަޛާބު ދެއްވަނީ، އެ ބަގީޗާގެ އަހުލުވެރިންނަށް ޢަޛާބުދެއްވި ފަދައިންނެވެ. އަދި އާޚިރަތުގެ ޢަޛާބު ދުނިޔޭގެ ޢަޛާބަށްވުރެ މާ ބޮޑުވެފައި މާ ވަރުގަދައެވެ. ބަގީޗާގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައިގެ ޚުލާޞާއަކީ: ރިވާވެގެންވެއެވެ. ޔަމަނުގެ ޞަންޢާގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ހެޔޮލަފާ މީހެއްގެ އަތުގައި މޭވާ ބަގީޗާއެއް އޮތެވެ. އެތަނުގައި ކަދުރާއި، މޭބިސްކަދުރާއި، މޭވާގެ ބާވަތްތައް ހުށްޓެވެ. އަދި މޭވާ ބިންނަ ދުވަސްޖެހުމުން އޭނާ ފަޤީރުންނަށް ގޮވައި އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤު އެބައިމީހުންނަށް ފުރިހަމައަށް ދެއެވެ. އޭނާ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި އޭނާއަށާއި ޢާއިލާއަށް ނަގައި، ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ފަޤީރުންނަށް ބަހައި، ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ބަގީޗާގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށް ދިނުމަށާއި، ބަގީޗާގެ މަސައްކަތަށް ޚަރަދުކުރުމަށް ބަހައްޓާކަމުގައި ވިއެވެ. ދެން، ބައްޕަ މަރުވެ އޭނާގެ ދަރިންނަށް ބަގީޗާ ވާރުތަވުމުން، އޭގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކު ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންގެ ބައްޕައަކީ މޮޔައެކެވެ. ބައްޕަ މުދާ އިސްރާފުކޮށް އެއިން ބޮޑު ބައެއް މިސްކީނުންނަށް ދިނީއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން މަޝްވަރާކޮށްފައި، ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤު ނުދޭން ނިންމިއެވެ. ދެން، މާތް ﷲ ރޭގަނޑެއްގައި އެބަގީޗާގެ މައްޗަށް އެތަނުގެ ގަސްތަކާއި މޭވަތައް އަންދައި ހަލާކުކޮށްލި އަލިފާނާއި ހޮނުގުގުރި ފޮނުއްވިއެވެ. މިވާހަކައިގައި ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކުރާ ބަޔަކަށް ޢިބްރަތެއް ވެއެވެ. އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. "މިއީ މާތް ﷲ މައްކާގެ ކާފިރުންނަށް ޖެއްސެވި މިސާލެކެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ މަތިވެރި ރަޙްމަތް ލައްވައި، އާދަމުގެ ދަރިންގެ ސާހިބާ އެބައިމީހުންގާތަށް ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުން، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރުމުންނެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ بَدَّلُوا۟ نِعْمَتَ ٱللَّـهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا۟ قَوْمَهُمْ دَارَ ٱلْبَوَارِ﴾ (اللَّه ގެ ނިޢުމަތް، ކާފިރުކަމަށް ބަދަލުކޮށް، އެއުރެންގެ ޤައުމު ހަލާކުގެ ގޮވައްޗަށްލީ މީހުން ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައި ނުގަންނަވަމުތޯއެވެ؟) އެބައިމީހުންނީ ޤުރައިޝުވަންހައިގެ ކާފިރުންނެވެ." އަބާއްޖަވެރި ފާފަވެރިންގެ ޖަޒާއަށް ފަހު މާތް ﷲ ގެންނަވާފައި މިވަނީ ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުންގެ ޖަޒާގެ ވާހަކައެވެ. ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައިވާ ބިރުދެއްކުމާއެކު ޝައުޤުވެރިކުރުވުމުގެ އުސްލޫބާ އެއްގޮތަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَذَرْنِى وَمَن يُكَذِّبُ بِهَـٰذَا ٱلْحَدِيثِ ۖ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ ﴿ ٩٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، މި قرآن ދޮގުކުރާމީހުން، ކަލޭގެފާނު ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ދޫކޮށްލައްވާށެވެ! އެއުރެންނަށް ނޭނގޭނޭގޮތުން (عذاب ގެ ތެރެޔަށް) ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެއުރެން ނިކަންހުރެ ގެންދަވާހުށީމެވެ. (44)

ތަފްސީރު

ފަހެ، ދޮގުކުރާމީހުން ކަލޭގެފާނު ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ދޫކޮށްލައްވާށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ އެބައިމީހުންނާ ދެމެދުން ކަލޭގެފާނު ދުރުވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ކަލޭގެފާނަށް ބަދަލުހިއްޕަވައިދެއްވުމަށެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވުމަށް އެއްވެސް ހުރަހެއް ނެތެވެ. އެހެންނަމަވެސް އިންޒާރުދިނުމާއި ވަޢީދުގެ ބަސް ބުނުމުގައި "دَعْنِي وَهَذا الظَّالِمَ لِأَكْفِيَكَ شَرَّهُ (އޭނާގެ ނުބައިކަމުން ތިބާ ސަލާމަތްކޮށްދިނުމަށް އެ އަނިޔާވެރިޔާ އަހަރެންނަށް ދޫކޮށްލާށެވެ.) މިޢިބާރާތް ބޭނުންކުރުމަކީ ޢަރަބީންގެ އުސްލޫބެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ޖައްބާރުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ފާފަވެރި ކާފިރުންނަށް ދެއްވި އިންޒާރެކެވެ. ﴿سَنَسْتَدْرِجُهُم﴾ ލަސްލަހުން، ފިޔަވަޅަކަށް ފަހު ފިޔަވަޅަކުން، އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ އަދި އިޙްސާސް ނުވާ ގޮތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ހިއްޕަވާހުށީމެވެ. އެއީ މުހުލަތު ދެއްވުމަށްފަހު ކުއްލިއަކަށް ސުންނާފަތިކުރައްވައި، އަދަބުދެއްވުމެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "كَمْ مِنْ مَفْتُونٍ بِالثَّنَاءِ عَلَيْهِ، وَكَمْ مِنْ مَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَنْهُ" (حلية الأولياء وطبقات الأصفياء للأصفهاني، ج: 2، ص: 246) (އެމީހަކަށް ސަނާކިއުމުން ފިތުނަވެރިވާ ކިތައް މީހުން ވޭހެއްޔެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ ކަންކަން ފޮރުވުމުން އަމިއްލަ ނަފުސު ފެނި ބޮޑާވެގަންނަ ކިތައް މީހުން ވޭ ހެއްޔެވެ.) (އަލްއަޞްފަހާނީގެ ޙިލްޔަތުލް އައުލިޔާ، 2/246)

ނޯޓް

وَأُمْلِى لَهُمْ ۚ إِنَّ كَيْدِى مَتِينٌ ﴿ ٩١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލަސްކުރައްވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރޭއްވެވުން ގަދަފަދަވެގެންވެއެވެ. (45)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން އިތުރަށް ފާފަކުރާނޭހެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް މުހުލަތުދެއްވައި ޢުމުރު ދިގުކުރައްވާހުށީމެވެ. ކާފިރުންގެ ކިބައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަދަލުހިއްޕެވުން ވަރުގަދަވެފައި ގަދަފަދަވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަކީ كيد (ރޭއްވެވުމެއް) ކަމުގައި ވަޙީކުރެއްވީ ރޭވުމެއް ކަމުގައި ސިފަކުރެވޭ ގޮތަށް އެކަން ހިނގާތީއެވެ. އެއީ، މުހުލަތު ދެއްވުމަކީ އެބައިމީހުން ނެތިދިއުމުގެ ސަބަބުކަމުގައި ވާތީއެވެ. މާތް ﷲ މަކަރު ހައްދަވައި، މަކަރުވެރި ރޭވުން ރާއްވަވައި، ފުރައްސާރަކުރައްވާ ކަމުގައި ބުނުން ހުއްދަނުވާނެއެވެ. އުނި ސިފަތައް އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްނުކުރެވޭނެތީއެވެ. އެކަލާނގެ ސިފަފުޅުތަކަކީ ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް ބޭނުންކުރަންޖެހޭ ސިފަފުޅުތަކެކެވެ. عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: "إِذَا رَأَيْتَ اللَّهَ يُعْطِي الْعَبْدَ مِنَ الدُّنْيَا عَلَى مَعَاصِيهِ مَا يُحِبُّ فَإِنَّمَا هُوَ اسْتِدْرَاجٌ". ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ﴿فَلَمَّا نَسُوا۟ مَا ذُكِّرُوا۟ بِهِۦ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَٰبَ كُلِّ شَىْءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُوا۟ بِمَآ أُوتُوٓا۟ أَخَذْنَـٰهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ﴾. (مسند أحمد، ج: 28، ص: 547) (ޢުޤްބާ ބްނު ޢާމިރު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲގެ އަޅާ އެކަލާނގެއަށް އުރެދުމުގެ މަތީގައި ދެމިހުރުމާއެކުވެސް އެކަލާނގެ އޭނާއަށް އޭނާ އެދޭ އެއްޗެއް ދެއްވާތަން ތިބާއަށް ފެނިއްޖެއްޔާ (ދަންނާށެވެ.) އެއީ، އެކަލާނގެ ފަހުން ހިއްޕެވުމަށް އޭނާއަށް ފާފައިގެ މަގުގައި ކުރިއަށް ދާން މުހުލަތު ދެއްވުން ފިޔަވައި އެހެން ކަމެއް ނޫނެވެ." ދެން އެކަލޭގެފާނު ﴿فَلَمَّا نَسُوا۟ مَا ذُكِّرُوا۟ بِهِۦ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَ‌ٰبَ كُلِّ شَىْءٍ حَتَّىٰٓ إِذَا فَرِحُوا۟ بِمَآ أُوتُوٓا۟ أَخَذْنَـٰهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ﴾ ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ.) (މުސްނަދު އަޙްމަދު، ޙަދީޘު: 17311)

ނޯޓް

فَٱصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُن كَصَاحِبِ ٱلْحُوتِ إِذْ نَادَىٰ وَهُوَ مَكْظُومٌ ﴿ ٩٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حكم ފުޅަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ! އަދި ބޮޑުމަހުގެ އެކުވެރިޔާ (އެބަހީ: يونس ގެފާނު) ފަދައިން ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނު، ބޮޑުވެގެންވާ ހިތާމައިގައިވާ حال، دعاء ކުރެއްވި ހިނދުގައެވެ. (48)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ދުއްތުރާތަކަށް ކެތްކުރައްވާށެވެ. އަދި މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނުގެ ޢަދާވާތްރިންނާ ދެމެދު ޙުކުމްކުރައްވަންދެން ކަލޭގެފާނު ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގެ މަގުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި މަސް އެބޭކަލަކު ދިރުވައިލި، ޔޫނުސް عليه السلام ފަދަ އިން ކެތްމަދު، އަވަހަށް ކަންތައްވާން ބޭނުންފުޅު ބޭކަލަކު ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު މިފަދައިން ވިދާޅުވެ ދުޢާ ދެންނެވި ހިނދުގައެވެ. ﴿لَّآ إِلَـٰهَ إِلَّآ أَنتَ سُبْحَـٰنَكَ إِنِّى كُنتُ مِنَ ٱلظَّـٰلِمِينَ﴾ (އިބަރަސްކަލާނގެ މެނުވީ، އިލާހަކު ނެތެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަނިޔާވެރިންގެ ތެރެއިން މި އަޅާވީމެވެ.) ﴿وَهُوَ مَكْظُومٌ﴾ އެކަލޭގެފާނު ބޮޑުވެގެންވާ ހިތާމައިގައި ވާ ޙާލުގައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ކޯފާވެވަޑައިގެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިޒުނަފުޅާ ނުލައި، ޤައުމު ދޫކުރައްވައި، ކަނޑަށް ނުކުމެވަޑައިގަތް ހިނދުގައެވެ. އަދި އެ ނާ ޣަރަޤުވާން ކައިރިވުމުން އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ކަނޑަށް އެއްލައިލުމުން މަސް އެކަލޭގެފާނު ދިރުވައިލި ހިނދުގައެވެ.

ނޯޓް

فَٱجْتَبَـٰهُ رَبُّهُۥ فَجَعَلَهُۥ مِنَ ٱلصَّـٰلِحِينَ ﴿ ٩٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، އެކަލޭގެފާނު خيار ކުރެއްވިއެވެ. އަދި صالح އަޅުންގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނު ލެއްވިއެވެ. (50)

ތަފްސީރު

ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު ހޮއްވަވައި އިޚްތިޔާރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއާ ކުއްތަންކުރައްވާފައިވާ، ހެޔޮލަފާކަން ފުރިހަމަ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނު ލެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ވަނީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި މަތިވެރި މަޤާމެއްގެ ވެރިއަކު ކަމުގައެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏لاَ يَنْبَغِي لِعَبْدٍ أَنْ يَقُولَ أَنَا خَيْرٌ مِنْ يُونُسَ بْنِ مَتَّى‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، بَابُ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ} إِلَى قَوْلِهِ: {فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِينٍ}) (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”ޔޫނުސް ބިން މައްތާ عليه السلام އަށްވުރެ ތިމަންނާ ހެޔޮކަން ބޮޑޭ އެއްވެސް އަޅަކަށް ނުބުނެވޭނެއެވެ.“) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3416) އެބަހީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުދެކެ ކޯފާވެގެން، މާތް ﷲގެ އިޒުނަފުޅާއި ނުލައި އެބައިމީހުން ދޫކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަތީތީ އެކަކުވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރު ކުޑަކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. ދެން، ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ ޢާލަމްތަކަށް ރަޙްމަތެއް ކަމުގައި ފޮނުއްވި މަތިވެރި ރަސޫލާ ﷺ އަށް މުޝްރިކުންގެ ޢަދާވާތްތެރިކަން ބޮޑު މިންވަރު ހާމަކުރައްވަމުންނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ٩٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

عالم ތަކަށް ހަނދާންކޮށްދިނުމެއްކަމުގައި މެނުވީ އެ قرآن ނުވެއެވެ.(52)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި މުޢުޖިޒާތް ކަމުގައިވާ ޤުރްއާނަކީ އިންސާނުންނާއި ޖިންނީންނަށްވާ ނަސޭހަތަކާއި ހަނދުމަކޮށްދިނުމެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ވީއިރު، އެފޮތް އެބޭކަލެއްގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ނަބިއްޔާ މޮޔައަކަށް ވާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ އެސްފިންނާ ޖެހުމަކީ އެއީ ޙަޤީޤަތެއް ކަމަށް މިއާޔަތުން ދަލީލު ލިބެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަންނަނިވި ޙަދީޘުގައި ވާފަދައިންނެވެ. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ الْعَيْنُ حَقٌّ وَلَوْ كَانَ شَىْءٌ سَابَقَ الْقَدَرَ سَبَقَتْهُ الْعَيْنُ‏"‏‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب السلام، باب الطِّبِّ وَالْمَرَضِ وَالرُّقَى) ‏‏ (އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރުއްވިއެވެ. ”އެސްފިންނާއަކީ ޙަޤީޤަތެކެވެ. ޤަޟާޤަދަރުގެ ކުރިއަށް އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެރޭނެނަމަ، އެސްފީނާ އޭގެ ކުރިއަށް އެރީހެވެ.“) (ޞަޙީޙުމުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2188) އަލްޙަސަނު އަދި އަލްޙުސައިނު رضي الله عنهما އަށް ރައްކާތެރިކަން އެދިވަޑައިގެން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވަމުން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. "أُعِيذُكُمَا بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لاَمَّةٍ" (رواه أبو داود في سننه عن ابن عباس، كتاب السنة، باب في القرآن) (ކޮންމެ ޝައިޠާނެއްގެ ކިބައިންނާއި، ގެއްލުން ދެނިވި ސޫތްޕަކުންނާއި، އެސްފިންނާ ޖައްސާ ކޮންމެ ލޮލަކުން މާތް ﷲގެ ފުރިހަމަ ކަލިމަތަކުގެ ރައްތެރިކަން ތިޔަ ދެކަލުންނަށް އެދެމެވެ.) (ސުނަނު އަބީދާވޫދުގައި އިބްނު ޢައްބާސްގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއް، ޙަދީޘު: 4737) އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ އާލާސްކަންފުޅާ އުޅުއްވަނިކޮށް ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ރުޤްޔާކުރައްވައި މިފަދައިން ވިދާޅުވިއެވެ. "بِاسْمِ اللَّهِ أَرْقِيكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ يُؤْذِيكَ مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنِ حَاسِدٍ اللَّهُ يَشْفِيكَ." (صحيح مسلم، كتاب السلام، باب الطِّبِّ وَالْمَرَضِ وَالرُّقَى) ‏‏ (މާތް ﷲގެ އިސްމުފުޅުން ކަލޭގެފާނަށް ރުޤްޔާކުރައްވަމެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އުނދަގޫކުރާ ކޮންމެ އެއްޗަކުންނެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ޙަސަދަވެރި ކޮންމެ ނަފުސަކާއި އެސްފިންނާއަކުންނެވެ. މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނަށް ޝިފާދެއްވާށިއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2186) وَصَلَّى اللهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ، وَالْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ.

ނޯޓް