chapter

064

يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ ۖ لَهُ ٱلْمُلْكُ وَلَهُ ٱلْحَمْدُ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އުޑުތަކާއި، ބިމުގައިވާހާ ތަކެއްޗެއް اللَّه އަށް تسبيح ކިޔަތެވެ. ވެރިކަންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި حمد ހުރީވެސް އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (1)

ތަފްސީރު

އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ވާހައި ތަކެއްޗެއް ރުހުމުގައްޔާއި ނުރުހުމުގައި، މެދު ނުކުކެނޑި ދެމިގެންދާ ގޮތުގައި މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައެވެ. އަދި އިސްވެދިޔަ މިސާލެއްނެތި ނެތުމުގެ ތެރޭން އުފެއްދެވީ އެކަލާނގެކަމުގައި ހެކިވެއެވެ. މުޟާރިޢުގެ ލަފުޒު ﴿يُسَبِّحُ﴾ ގެންނެވުމުން މެދުނުކެނޑި ދެމިގެންދާކަން ދޭހަވެއެވެ. ދެން މަތިވެރިކަމާ ފުރިހަމަކަމުގެ ސިފަފުޅުތަކުން އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅު ސިފަކުރައްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿لَهُ ٱلْمُلْكُ وَلَهُ ٱلْحَمْدُ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ﴾ ފުރިހަމަ ވެރިކަން ލިބިގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންކަންކުރެއްވުމުގެ ފުރިހަމަ ބާރުވެސް ލިބިގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އެކަލާނގެ ޙުކުމް ރައްދުކުރެވޭނޭ މީހަކު ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ ކޮންމެ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ އަންގަވާފައި މިވަނީ ކައުނުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމަށް ހެކިވެ، އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރުމާއެކު ތަސްބީޙަ ކިޔައި، އެކަލާނގެ މަތިވެރިކުރާ ކަމުގައެވެ. އުޑުތަކާއި އެތަނުގައިވާ މަލާއިކަތުންނާއި، އިރާއި، ހަނދާއި، ތަރިތަކާއި، ފަލަކުތަކާއި، ބިމާއި އެތަނުގައި ވާހައި ފަރުބަދަތަކާއި، ކަނޑުތަކާއި، ކޯރުތަކާއި، ގަސްގަހާގެއްސާއި، ދޫނިތައް އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދާއެކު ތަސްބީޙަކިޔައެވެ. އެތަކެތި ވަނީ އެކަލާނގެ ކީރިތިކަމާއި މަތިވެރިކަމަށް ބޯލަނބައި ކިޔަމަންވެގެންނެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް އެތަކެތީގެ ކަންތައް ރާއްވަވައި ހިންގަވައެވެ. ކޮންމެ އެއްޗެއްވެސް ތަސްބީޙަކިޔަނީ އެ އެއްޗަކާ ގުޅޭ ގޮތަށެވެ. އިންސާނާ ތަސްބީޙަކިޔަނީ ދުލުންނެވެ. ދިރުން ނެތް ތަކެތި ތަސްބީޙަކިޔަނީ އެތަކެތީގެ ޚާލިޤުވަންތަ، ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުންނެވެ. އަހަރުމެންނަށް އެ ތަސްބީހަ ނޭނގުނުކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِن مِّن شَىْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِۦ وَلَـٰكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ﴾ (އަދި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދާއެކުގައި، ތަސްބީޙަ ނުކިޔާ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އެތަކެތީގެ ތަސްބީޙައެއް ނުވިސްނެއެވެ.) މަލަކޫތީ ޢާލަމް ތަސްބީޙަކިޔަނީ އޭގެ މަތިވެރިކަމުގައެވެ. ފަލަކުތައް އޭގެ ދައުރުވުމުގައެވެ. ކޯރުތައް އޭގެ ފެންގަނޑު ދެމޭ އަޑުގައެވެ. ދޫނިތައް އެސޮރުމެންގެ ލަވަޖެހުމުގައެވެ. ކަނޑުތައް އޭގެ ރާޅުޖެހުމުގައެވެ. ވައި އޭގެ ޖެހުމުގައެވެ. މުޅި ކައުނު، އޭގައިވާ ވާހަކަދައްކާ ތަކެއްޗާ، ދިރުންނެތް ތަކެއްޗާއެކު ބަސްބުނާ ދުލުން ނުވަތަ ޙާލުގެ ދުލުން މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައެވެ. ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى خَلَقَكُمْ فَمِنكُمْ كَافِرٌ وَمِنكُم مُّؤْمِنٌ ۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿ ٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން كافر ން ވެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން مؤمن ންވެސް ވެއެވެ. އަދި اللَّه އީ، ތިޔަބައިމީހުންކުރާ ކަންތައް މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (2)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! އެކަލާނގެއީ އެއްވެސް އެހެން ފަރާތެއްގެ ބައިވެރިވުމެއް ނެތި ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ޚާލިޤުވަންތަ، ވެރިރަސްކަލާނގެ ޤަބޫލުނުކުރާ ކާފިރުން ވެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންތެރެއިން ވެރިރަސްކަލާނގެ ވޮޑިގެންވާކަން ޤަބޫލުކުރާ މުއުމިނުން ވެއެވެ. ވާންޖެހޭ ގޮތަކީ އެންމެހާ އިންސާނުން އެއްކައުވަންތަ އިލާހަށް އީމާންވެ އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅަށް ކިޔަމަންވުމެވެ. ﴿فَمِنكُمْ كَافِرٌ وَمِنكُم مُّؤْمِنٌ﴾ ގައި މުއުމިނުންނަށްވުރެ ކުރިން ކާފިރުން ގެނައީ ކާފިރުން ގިނަވެފައި މުއުމިނުން މަދުވީމައެވެ. ﴿وَٱللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެއެވެ. އަދި އެ ޢަމަލުތަކަށް އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. ދެން، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ބައެއް ހެކިތައް ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

ذَٰلِكَ بِأَنَّهُۥ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ فَقَالُوٓا۟ أَبَشَرٌ يَهْدُونَنَا فَكَفَرُوا۟ وَتَوَلَّوا۟ ۚ وَّٱسْتَغْنَى ٱللَّهُ ۚ وَٱللَّهُ غَنِىٌّ حَمِيدٌ ﴿ ٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ އެއުރެންގެ ގާތަށް އެއުރެންގެ ރަސޫލުން ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތަކާއިގެން ވަޑައިގަތުމުން، ފަހެ، ތިމަންމެންނަށް ތެދުމަގު ދައްކަނީ، آدم ގެދަރިންތަކެއް ހެއްޔޭ، އެއުރެން ބުނެ، އެއުރެން كافر ވެ، ފުރަގަސްދިނީތީއެވެ. އަދި اللَّه ފުދިވޮޑިގެންވެއެވެ. اللَّه އީ، ފުދިވޮޑިގެންވާ، حمد ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (6)

ތަފްސީރު

އެ ސުންނާފަތިކުރަނިވި ޢަޛާބުގެ ސަބަބަކީ ރަސޫލުބޭކަލުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް އަލިގަދަ މުޢުޖިޒާތްތަކާއި، ފާޅުވެގެންވާ ދަލީލުތަކާއިގެން ވަޑައިގަތުމުން އެބައިމީހުން އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށް، އެބޭކަލުންނަށް ފުރައްސާރަކޮށް، މަލާމާތްކުރުމެވެ. އަދި ޙައިރާންވެ، އެއީ ނުވާނޭ ކަމެއް ކަމުގައި ދެކޭ ޙާލު އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމަށް ވަޑައިގެންނެވީ އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ވަޑައިގެންނެވި ރަސޫލުންތަކެއް ހެއްޔެވެ؟ ރަސޫލާ އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ވެދާނެކަމަށް ޤަބޫލުކުރަން އެބައިމީހުން ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ކަލާނގެ ހިލައިން ވުމާ އެބައިމީހުން ދެކޮޅެއް ނޫނެވެ. ﴿فَكَفَرُوا۟ وَتَوَلَّوا۟ ۚ وَّٱسْتَغْنَى ٱللَّـهُ ۚ وَٱللَّـهُ غَنِىٌّ حَمِيدٌ ﴾ ތެދުމަގު ދައްކަވާ ރަސޫލާ އަށް އެބައިމީހުން ކާފިރުވިއެވެ. އަދި އީމާންކަމަށާއި، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހިދާޔަތަށް އެބައިމީހުން ފުރަގަސްދިނެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ކިޔަމަންތެރިކަމާއި އަޅުކަން ފިޔަވައި ފުދިވޮޑިގެން ވެއެވެ. މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުން ފިޔަވައި ފުދިވޮޑިގެންވާ، އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅާއި ސިފަފުޅުތަކުގައި ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ކިޔަމަންތެރިކަމުން އެކަލާނގެއަށް ލިބޭނެ ފައިދާއެއް، އުރެދުމުން އެކަލާނގެއަށް ލިބޭނެ ގެއްލުމެއް ނެތެވެ. ދެން އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރަށް ފޮނުއްވާނެކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް އެބައިމީހުން ދެކޮޅުހަދާކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

زَعَمَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓا۟ أَن لَّن يُبْعَثُوا۟ ۚ قُلْ بَلَىٰ وَرَبِّى لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ ۚ وَذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٌ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

كافر ވިމީހުން، އެއުރެން އަލުން ދިރުއްވައި ނުފޮނުއްވާނޭކަމަށް ހީކުރޫއެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެހެންނަކުން ނޫނެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވައި ފޮނުއްވާހުށްޓެވެ. ދެން ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންކުރި عمل ތަކުގެ خبر، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަންގަވާހުށްޓެވެ. އަދި އެކަންތަކަކީ، اللَّه އަށް ދާދިފަސޭހަ ކަމެކެވެ. (7)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުން ދަޢުވާކުރީ އަދި އެބައިމީހުން ހީކުރީ އެބައިމީހުން މަރުވުމަށްފަހު އަލުން ނުދިރުއްވާނެ ކަމުގައެވެ. ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲގެ ކީރިތިކަމާއި މަތިވެރިކަން ގަންދެއްވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވާހުށްޓެވެ. އަދި ޙިސާބު ބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމަށްޓަކައި، ތިޔައިބީހުންގެ ކަށްވަޅުތަކުން ދިރި ތިބި ޙާލު ތިޔަބައިމީހުން ނުކުންނަހުށްޓެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުޅަހާ ކަމަކާ، ތިޔަބައިމީހުން ކުރިހާ ފާފައެއްގެ ޚަބަރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަންގަވައި، އެޢަމަލުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާހުށްޓެވެ. ފަހެ، އެއީ މާތް ﷲއަށް ދާދި ފަސޭހަ ކަމެކެވެ. ނެތުމުގެ ތެރޭން ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ފަދައިން އެކަލާނގެ އަލުން ތިޔަބައިމީހުން ދިރުއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ ٱلْجَمْعِ ۖ ذَٰلِكَ يَوْمُ ٱلتَّغَابُنِ ۗ وَمَن يُؤْمِنۢ بِٱللَّهِ وَيَعْمَلْ صَـٰلِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّـَٔاتِهِۦ وَيُدْخِلْهُ جَنَّـٰتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَـٰرُ خَـٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ ٱلْفَوْزُ ٱلْعَظِيمُ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއްކުރެއްވުމުގެ ދުވަހަށް، އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން އެއްކުރައްވާ ދުވަސް (ހަނދުމަކުރާށެވެ!) އެއީ تغابن ގެ ދުވަހެވެ. (އެބަހީ: قيامة ދުވަހެވެ.) اللَّه އަށް إيمان ވެ، صالح عمل ކުރާ މީހާޔަށް އޭނާގެ ކުށްތައް އެކަލާނގެ އޭނާގެ ކިބައިން ފުއްސަވާނެތެވެ. އަދި އެތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާ ހުންނަ ސުވަރުގެތަކަށް އެކަލާނގެ އޭނާ ވައްދަވާނެތެވެ. އެތާނގައި، އަބަދަށް ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ نصيب ލިބުމަކީ އެއީއެވެ. (9)

ތަފްސީރު

ޚަލްޤުތަކުން އަލުން ދިރުއްވާ ދުވަހަކީ ޤިޔާމަތް ދުވަހެވެ. އެއީ މާތް ﷲ ހުރިހާ އިންސާނުން އެއް މައިދާނަކަށް އެއްކުރައްވާ ދުވަހެވެ. ބަލާ މީހަކަށް އެބައިމީހުން ފެންނާނެއެވެ. އަދި ކޮންމެ އިންސާނަކަށް އެބައިމީހުންގެ އަޑު އިވޭނެއެވެ. އެދުވަހަކީ ކާފިރުމީހާ އީމާންކަން ދޫކޮށްލުމުން އޭނާއަށް ހުރި ގެއްލެނިވުން އޭނާއަށް ފެނިގެންދާ ދުވަހެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި الغبن އަކީ ގެއްލުންވުމާއި ގެއްލެނިވުމެވެ. ﴿وَمَن يُؤْمِنۢ بِٱللَّـهِ وَيَعْمَلْ صَـٰلِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّـَٔاتِهِۦ وَيُدْخِلْهُ جَنَّـٰتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَـٰرُ خَـٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ ٱلْفَوْزُ ٱلْعَظِيمُ﴾ މާތް ﷲއަށް އީމާންވެ، ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ މީހާ ދަންނާށެވެ. މާތް ﷲ އޭނާގެ ފާފައާއި ކުށްތައް ފުއްސަވައިދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެތަނުގެ ގަނޑުވަރުތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ދެމޭ ބަގީޗާތަކަށް އޭނާ ވައްދަވާނެއެވެ. އެތަނުގައި ދާއިމަށް ތިބުމަށެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނުގައި މަރުވުމެއް، އަދި އެތަނުން ބޭރުކުރުމެއް ނުވެއެވެ. އެއީ، އެންމެ މަތިވެރި ކާމިޔާބީއެވެ. އަދި އެއަށްފަހު ބާއްޖަވެރިކަމެއް ނުވާ އެންމެ ބޮޑު ބާއްޖަވެރިކަމެވެ.

ނޯޓް

مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ ۗ وَمَن يُؤْمِنۢ بِٱللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُۥ ۚ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ގެ إذن ފުޅަށްމެނުވީ، އެއްވެސް مصيبة އެއް ނުޖެހެއެވެ. އަދި اللَّه އަށް إيمان ވާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) އެކަލާނގެ އެމީހާގެ ހިތަށް ތެދުމަގު ދައްކަވަތެވެ. اللَّه އީ، ކޮންމެކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އިސްވެ މިންވަރު ކުރައްވައިގެން މެނުވީ އެއްވެސް މީހެއްގެ ނަފުސަށް، ނުވަތަ މުދަލަށް، ނުވަތަ ދަރިންނަށް ވިޔަސް މުޞީބާތެއް ނުޖެހެއެވެ. މާތް ﷲއަށް އީމާންވާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ކެތްތެރިކަމަށާއި، މިންވަރަށް ރުހުމަށް މާތް ﷲ އޭނާގެ ހިތަށް މަގު ދައްކަވާނެއެވެ. އޭނާއަށް ޖެހޭ ކަމަކީ އޭނާއަށް ނުޖެހި ނުދާނޭ ކަމެއް ކަމާއި، އޭނާއަށް ނުޖެހި ދިޔަ ކަމަކީ އެނާއަށް ޖެހެން އޮތް ކަމެއް ނޫންކަން އޭނާއަށް އެނގެންދެނެވެ. އިބްނު މަސްޢޫދު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ އޭނާއަށް މުޞީބާތެއް ޖެހުމުން، އެއީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން މެދުވެރިވި ކަމެއްކަން ދެނެގަނެ، އެކަމަށް ރުހޭ މީހާއެވެ. ﴿وَٱللَّـهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ﴾ ކައުނުގައި ހިނގާ ހުރިހާ ކަމެއް، ރަނގަޅު ކަމުގައި ވިޔަސް އަދި ނުބައި ކަމުގައި ވިޔަސް، މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. ކެތްކުރަނީ ކާކުމާއި، އެކަލާނގެއަށް ފުރަގަސްދީ ބޮޑާވެގަންނަނީ ކާކުން އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. ޤަޟާ ޤަދަރަށް އީމާންވުމުގެ ފައިދާއަކީ، މުއުމިނާގެ މައްޗަށް މުޞީބާތުގެ އަސަރު ކުޑަވުމެވެ. ފަހެ، އޭނާ މާތް ﷲގެ މިންވަރުކުރެއްވުމަށް ކެތްކޮށް، އެކަލާނގެ ނިޔާއަށް ބޯލަނބައެވެ. މިއީމާންކަން ވެގެންދަނީ ހިތަށް ލިބޭ އަރާމަކަށާއި، ނަފުސަށް ލިބޭ ހަމަޖެހުމަކަށެވެ.

ނޯޓް

يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ مِنْ أَزْوَٰجِكُمْ وَأَوْلَـٰدِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَٱحْذَرُوهُمْ ۚ وَإِن تَعْفُوا۟ وَتَصْفَحُوا۟ وَتَغْفِرُوا۟ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަނބީންނާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރިންގެ ތެރެއިން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް عداوة ތެރިންވެއެވެ. ފަހެ، އެއުރެންނަށް ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާތެރިވެ ތިބޭށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން عفو ކޮށް، މާފުކޮށް، އަދި ކުށަކަށް ނުހަދައިފިނަމަ(ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (14)

ތަފްސީރު

މުއުމިނުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ އަނބިންނާއި ދަރިންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުންނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދާވާތްތެރިންނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންނަށް އިޖާބަދީ މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުން ދޫކުރުމާމެދު ރައްކާތެރިވެ ތިބޭށެވެ. ﴿وَإِن تَعْفُوا۟ وَتَصْفَحُوا۟ وَتَغْفِرُوا۟ فَإِنَّ ٱللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންނަށް އަފޫކޮށް، މާފުކޮށް، އެއީ ކުށަކަށް ނަހަދައިފި ނަމަ، ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންނާމެދު ކަންކުރި ފަދައިން މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސަވައި ރަޙްމަތް ލައްވާނެއެވެ. عَنْ عِكْرِمَةَ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، وَسَأَلَهُ، رَجُلٌ عَنْ هَذِهِ الآيَةِ، ‏﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ مِنْ أَزْوَٰجِكُمْ وَأَوْلَـٰدِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَٱحْذَرُوهُمْ ۚ﴾ قَالَ هَؤُلاَءِ رِجَالٌ أَسْلَمُوا مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ وَأَرَادُوا أَنْ يَأْتُوا النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَأَبَى أَزْوَاجُهُمْ وَأَوْلاَدُهُمْ أَنْ يَدَعُوهُمْ أَنْ يَأْتُوا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا أَتَوْا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَأَوُا النَّاسَ قَدْ فَقِهُوا فِي الدِّينِ هَمُّوا أَنْ يُعَاقِبُوهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَل َّ‏:‏ ‏﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ مِنْ أَزْوَٰجِكُمْ وَأَوْلَـٰدِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَٱحْذَرُوهُمْ ۚ﴾ الآيَةَ (جامع الترمذي: كتاب تفسير القرآن عن رسول الله صلى الله عليه وسلم) (އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ޢިކްރިމާ ރިވާކުރެއްވިއެވެ. މީހަކު ‏﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ مِنْ أَزْوَٰجِكُمْ وَأَوْلَـٰدِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَٱحْذَرُوهُمْ ۚ﴾ މި އާޔަތާ ބެހޭގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް ސުވާލުދެންނެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ އިސްލާމްވެ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް އަންނަން ބޭނުންވި ބައެކެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް އަންނަން ދޫކޮށްލަން އެބައިމީހުންގެ އަނބިންނާއި ދަރިން ބޭނުންނުވިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް އައިއިރު މީސްތަކުން ދީން ދަސްކޮށްފައިވާ ތަން އެބައިމީހުންނަށް ފެނުމުން، އެބައިމީހުންގެ އަނބިންނާއި ދަރިންނަށް އަދަބުދޭން އެބައިމީހުން ގަސްތުކުރިއެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ ‏﴿ يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ مِنْ أَزْوَٰجِكُمْ وَأَوْلَـٰدِكُمْ عَدُوًّا لَّكُمْ فَٱحْذَرُوهُمْ ۚ﴾ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. (ޖާމިޢުއްތިރްމިޛީ: ޙަދީޘު 47/3634) ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ مَا ٱسْتَطَعْتُمْ وَٱسْمَعُوا۟ وَأَطِيعُوا۟ وَأَنفِقُوا۟ خَيْرًا لِّأَنفُسِكُمْ ۗ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِۦ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީވަރަކުން، ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން އަހާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަމަންވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހޭދަކުރާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކަށް އެގޮތް ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ نفس ގެ ދަހިވެތިކަމުން މިންޖުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންނީ ހަމަ ދިންނަވާނޭ މީހުންނެވެ. (16)

ތަފްސީރު

ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވުމުގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވެވުނު ވަރަކަށް މަސައްކަތްކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފުސުތަކަށް ކުޅަދާނަ ނުވާ މިންވަރަށް މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މިއީ ކުރަން އަންގަވާފައިވާ އިތުރު ޢަމަލުތަކުގެ ވާހަކައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކުރުން މަނާކޮށްފައިވާ ކަންތައް ޖެހޭނީ އެއްކޮށް ހުއްޓާލާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ މިފަދައިން ޙަދީޘުކުރައްވާފައި ވާތީއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ ‏"‏ ....... إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَىْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَإِذَا نَهَيْتُكُمْ عَنْ شَىْءٍ فَدَعُوهُ"‏‏.‏ (صحيح مسلم: كتاب الحج، باب فرض الحج مرة في العمر) (އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ތިމަންމެންނަށް ޚުޠުބާދެއްވަމުން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ.: ”........ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކަމަކަށް އަމުރުކުރައްވައިފި ނަމަ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީ ވަރަކުން އެކަން ކުރާށެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކަމެއް ނަހީކުރައްވައިފިނަމަ އެކަމުން ދުރުހެލިވާށެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 1337) ﴿وَٱسْمَعُوا۟ وَأَطِيعُوا﴾ މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ ގެ ބަސްފުޅު ތިޔަބައިމީހުން އަޑުއަހާށެވެ. އަދި މާތް ﷲއާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުރައްވާ އަމުރުފުޅުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ބޯލަނބައި، ކިޔަމަންވާށެވެ. އަދި ކަނާތަށާއި ވާތަށްޖެހި އެއިން ރެކެން ނުއުޅޭށެވެ. ﴿وَأَنفِقُوا۟ خَيْرًا لِّأَنفُسِكُمْ﴾ އަދި މާތް ﷲގެ މަގުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މުދަލުން ހޭދަކުރާށެވެ. އެކަން ތިޔަބައިމީހުނަށްޓަކައި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. ﴿وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِۦ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ﴾ ނަފުސު އެކަމަށް ގޮވައިލާ ދަހިވެތިކަމުން ސަލާމަތް ވެއްޖެ މީހާއީ އޭނާ އެދޭ ކޮންމެ ކަމެއް ކާމިޔާބުވެއްޖެ މީހާއެވެ. އަދި އޭނާ ދިންނަވައި އުފާލިބިގެންފިއެވެ. الشُّحّ އަކީ ދަހިވެތިކަމުގެ ތެރެއިން އެންމެ ގަދަފަދަ ދަހިވެތިކަމެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّ الظُّلْمَ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَاتَّقُوا الشُّحَّ فَإِنَّ الشُّحَّ أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ‏، حَمَلَهُمْ عَلَى أَنْ سَفَكُوا دِمَاءَهُمْ وَاسْتَحَلُّوا مَحَارِمَهُمْ‏"‏‏.‏ (صحيح مسلم: كتاب البر والصلة والآداب، باب تحريم الظلم) (ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދުﷲ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”އަނިޔާވެރި ވުމުން ރައްކާތެރިވާށެވެ. އެހެނީ، ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަނިޔާވެރިކަމަކީ އަނދިރިކަމެވެ. އަދިި ދަހިވެތިވުމުން ރައްކާތެރިވާށެވެ. ފަހެ، ދަހިވެތިކަމުގެ ސަބަބުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ މީހުން ނެތިގެންގޮސްފައި ވެއެވެ. ދަހިވެތިކަމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ލޭ އޮހޮރުވައި. ޙަރާމް ކަންތައް ޙަލާލުކޮށްފައި ވެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2578)

ނޯޓް

إِن تُقْرِضُوا۟ ٱللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَـٰعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَٱللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހެޔޮވެގެންވާ ދަރަންޏަކުން اللَّه އަށް ތިޔަބައިމީހުން ދަރަންޏެއް ދޭނަމަ (އެބަހީ: اللَّه އަށްޓަކައި ހޭދަކުރާނަމަ) އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި، އެތަކެތި ގިނަގުނަކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފާފަފުއްސަވާނެތެވެ. اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން شكر قبول ކުރައްވާ، حليم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (17)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲގެ މަގުގައި ހޭދަކުރާނަމަ، އޭގެ ބަދަލު އެކަލާނގެ އެތައް ގުނައަކަށް އިތުރުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި ކުރި ހޭދައިގެ ބަރަކާތުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސަވާނެއެވެ. މާތް ﷲއީ އިޙްސާންތެރިންގެ އިޙްސާންތެރިކަމަށް ޝުކުރުކުރައްވާ އަޅުތަކުންނަށް ޙަލީމުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފާފަތަކަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުން އަވަސްނުކުރައްވައެވެ. ޤުރްއާނުގެ ޢިބާރާތްކުރުމުގެ ރީތިކަމާއި ފުރިހަމަކަން ދެކެބަލާށެވެ. ފަހެ، ހެޔޮ ކަންކަމަށް ހޭދަކުރުން ސިފަކުރައްވާފައި އެވަނީ އަޅާ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދޭ، އަދާކުރަންޖެހޭ ދަރަންޏެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެކަލާނގެއީ ރިޒުޤުދެއްވާ ރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާއިރުވެސް، އެކަލާނގެ އަޅާގެ ކިބައިން އެދިވޮޑިގަންނަވަނީ އެކަލާނގެއަށް އޭނާގެ މުދަލުން ބައެއް ދަރަންޏަށް ދިނުމަށެވެ. އެއީ ހާދަހާ މާތް ދަރަންޏެކެވެ. އަދި ހާދަހާ މަތިވެރި ދެއްވުމެކެވެ.

ނޯޓް