chapter

057

سَبَّحَ لِلَّهِ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۖ وَهُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلْحَكِيمُ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އުޑުތަކާއި، ބިމުގައިވާހާ ތަކެއްޗެއް، اللَّه އަށް تسبيح ކިޔައިފިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، عزيز ވަންތަ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (1)

ތަފްސީރު

ކައުނުގައި ވާހައި ތަކެއްޗެއް މާތް ﷲ އަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައެވެ. އިންސާނުންނާއި، ޖަނަވާރުންނާއި، ގަސްގަހާގެއްސާއި، ދިރުން ނެތް ތަކެއްޗެވެ. ﴿وَهُوَ ٱلْعَزِيزُ﴾ އެކަލާނގެއީ އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެކަލާނގެ މައްޗަށް ގަދަނުވެވޭ ގަދަފަދަވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ﴿ٱلْحَكِيمُ﴾ އުފައްދަވައި ތަދުބީރުކުރެއްވުމުގައި ޙިކްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

هُوَ ٱلْأَوَّلُ وَٱلْـَٔاخِرُ وَٱلظَّـٰهِرُ وَٱلْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ ﴿ ٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، (ފެށުމެއްނެތި) އިސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި (ނިމުމެއްނެތި) ފަސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި (ހެކިތަކުން) ފާޅުވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި (حسّ ތަކަށް) ވަންހަނާވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (3)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ވޮޑިގަތުމަށް ފެށުމެއް ނެތި އިސްވެވޮޑިގެންވާ އަދި އެކަލާނގެ ދެމިވޮޑިގަތުމަށް ނިމުމެއް ނެތި ފަސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ﴿وَٱلظَّـٰهِرُ وَٱلْبَاطِنُ﴾ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުން ފާޅުވެވޮޑިގެންވާ، އެކަލާނގެއަށްވުރެ މަތީގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވާ، ޙިއްސުތަކަށް ވަންހަނާވެ ވޮޑިގެންވާ، އެކަލާނގެއަށްވުރެ ގާތުގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ސަނާކިއުއްވަމުން ރަސޫލާ ﷺ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. "‏اللَّهُمَّ أَنْتَ الأَوَّلُ فَلَيْسَ قَبْلَكَ شَىْءٌ وَأَنْتَ الآخِرُ فَلَيْسَ بَعْدَكَ شَىْءٌ وَأَنْتَ الظَّاهِرُ فَلَيْسَ فَوْقَكَ شَىْءٌ وَأَنْتَ الْبَاطِنُ فَلَيْسَ دُونَكَ شَىْءٌ‏"‏‏. (صحيح مسلم، كتاب الذكر والدعاء والتوبة والاستغفار، باب مَا يَقُولُ عِنْدَ النَّوْمِ وَأَخْذِ الْمَضْجَعِ) (އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެއީ އިސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ވުރެ ކުރިން އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެއީ ފަސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ވުރެ ފަހުން އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެއީ ފާޅުވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ވުރެ މަތީގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއީ ވަންހަނާވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ވުރެ ގާތުގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2713)

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ فِى سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ ٱسْتَوَىٰ عَلَى ٱلْعَرْشِ ۚ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِى ٱلْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا ۖ وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ ۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿ ٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އުޑުތަކާއި، ބިން، ހަ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން އެކަލާނގެ عرش ގެ މައްޗަށް استواء ވެވޮޑިގަތެވެ. ބިމުގެތެރެޔަށް ވަންނަ ތަކެއްޗާއި، އެ ބިމުން ނުކުންނަ ތަކެއްޗާއި، އުޑުން ފައިބާ އެއްޗަކާއި، އެ އުޑަށް އަރައިގެންދާ އެއްޗެއް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންވީ ކޮންމެތަނެއްގައި، ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު، އެކަލާނގެ ވޮޑިގެންވެތެވެ. އަދި اللَّه އީ، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ عمل ތައް މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (4)

ތަފްސީރު

މާނައީ: އެކަލާނގެ ދުނިޔޭގެ ދުވަހުން ހަ ދުވަހުގެތެރޭގައި އެ ދެތަން ހެއްދެވިއެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި ނަމަ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެތަންތަން ހެއްދެވީހެވެ. ދެން އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތަކަށް ޢަރްޝީގެ މައްޗަށް އިސްތަވާވެވޮޑިގަތެވެ. ބިމުގެ ތެރެއަށް ވަންނަ ވާރެއާއި މަރުވާމީހުން ފަދަ ހުރިހާ ތަކެއްޗާއި، ބިމުން ނުކުންނަ ގޮވާމާއި މޭވާފަދަ ހުރިހާ ތަކެއްޗާއި، އުޑުން ފައިބާ ރިޒުޤާއި، އުޑަށް އަރާ މަލާއިކަތުންނާއި މީސްތަކުންގެ ޢަމަލު އެކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ގާތުން ބައްލަވައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ޢިލްމާ ތަދުބީރުކުރެއްވުމާއެކު ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ވޮޑިގެންވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތަކާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙާލުގެ އެއްވެސް ކަމެއް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ވާހަކަ މޮޅަށް އައްސަވައިވޮޑިގަންނަވައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިބޭ ތަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ސިއްރުތަކާއި، އެކަކު އަނެކަކަށް ސިއްރުން ދައްކާ ވާހަކަ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ﴿وَهُوَ مَعَكُمْ﴾ ގައި ވާ އެކުގައި ވުމަކީ އެކަލާނގެ ޢިލްމު އެކުގައި ވުން ކަމަށާއި، ޒާތުފުޅު އެކުގައިވުން ނޫން ކަމަށް ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ.

ނޯޓް

ءَامِنُوا۟ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَأَنفِقُوا۟ مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ ۖ فَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مِنكُمْ وَأَنفَقُوا۟ لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އާއި، އެކަލާނގެ رسول އާއަށް ތިޔަބައިމީހުން إيمان ވާށެވެ! އަދި އެތަކެއްޗާމެދު، އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން خليفة ވެރިންކަމުގައި ލެއްވި ތަކެތިން ތިޔަބައިމީހުން ހޭދަކުރާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން إيمان ވެ، އަދި ހޭދަކުރިމީހުން ދަންނާށެވެ! އެއުރެންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމަހުށްޓެވެ. (7)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަކޮށް އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް އީމާންވާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެ މުދަލެއްގެ ބޭނުން ހިފުމުގައި ޚަލީފާވެރިން ކަމުގައި ލެއްވި މާތް ﷲގެ މުދަލުން ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮ ކަންކަމުގައި ހޭދަކޮށް އިޙްސާންތެރިވާށެވެ. ފަހެ، އެ މުދަލުން ހޭދަކުރުމުގައި ތިޔަބައިމީހުންނީ މެދުވެރިންގެ ގޮތުގައި ތިބި ބައެކެވެ. މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި އެއްޗަކުން ތިޔަބައިމީހުން ދަހިވެތި ނުވާށެވެ. އެހެނީ، މުދަލަކީ އެކަލާނގެ މުދަލެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ އެކަލާނގެ އަޅުންނެވެ. ފަހެ، އީމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ މީހުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރުމަ ވެއެވެ. އެއީ، ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا لَكُمْ لَا تُؤْمِنُونَ بِٱللَّهِ ۙ وَٱلرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ لِتُؤْمِنُوا۟ بِرَبِّكُمْ وَقَدْ أَخَذَ مِيثَـٰقَكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް إيمان ވުމަށް رسول އާ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލައްވާ حال، ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް إيمان ނުވާންވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ (ކިބައިން) ކަށަވަރުވެގެންވާ عهد ހިއްޕަވާފައިވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ، مؤمن ން ކަމުގައި ވާނަމައެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ޚާލިޤުވަންތަ ރާޒިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވުމަށް އަލިގަދަ ދަލީލުތަކާއި، ދޮގުނުކުރެވޭނޭ ޙުއްޖަތްތަކާއެކު މާތް ﷲގެ ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ﷺ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލައްވާއިރު ތިޔަބައިމީހުން އީމާންނުވެ ތިބުމަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަނީ ކޮން އުޒުރެއް ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ ވަނީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބުއްދި ދެއްވައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދަލީލުދެއްކެވުމާއެކު އެކަލާނގެ ޚަލްޤުރެއްވުމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގައި އެކަލާނގެއަށް ބައިވެރިއަކު ނުވާކަމަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން ކަށަވަރުވެގެންވާ ޢަހުދު ހިއްޕަވާފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ތެދުކުރާ މީހުން ކަމުގައި ވާނަމަ މިއީ އެކަމުގެ ވަގުތެވެ.

ނޯޓް

وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنفِقُوا۟ فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ وَلِلَّهِ مِيرَٰثُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۚ لَا يَسْتَوِى مِنكُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ ٱلْفَتْحِ وَقَـٰتَلَ ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِّنَ ٱلَّذِينَ أَنفَقُوا۟ مِنۢ بَعْدُ وَقَـٰتَلُوا۟ ۚ وَكُلًّا وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلْحُسْنَىٰ ۚ وَٱللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه ގެ މަގުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހޭދަނުކުރާންވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އުޑުތަކާއި، ބިމުގެ މިލްކުވެރިކަންވަނީ اللَّه އަށެވެ. (مكة) فتح ވުމުގެކުރިން ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ހޭދަކޮށް، އަދި ހަނގުރާމަކޮށް އުޅުނު މީހުން (އެނޫން މީހުންނާ) ހަމަހަމަވެގެނެއް ނުވެތެވެ. އޭގެފަހުން ހޭދަކޮށް، އަދި ހަނގުރާމަ ކުޅަމީހުންނަށްވުރެން ދަރަޖައިގެގޮތުން އެއުރެން (އެބަހީ: مكة فتح ކުރެއްވުމުގެކުރިން ހޭދަކުރިމީހުން) މާ މާތްކަންބޮޑެވެ. ކޮންމެ ބަޔަކަށްމެ ހެޔޮދަރުމަ، اللَّه وعد ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި اللَّه އީ، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ عمل ތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (10)

ތަފްސީރު

ހޭދަކުރުމަށް އަޅުއްވާފައިވާ ބާރު އިތުރަށް ގަދަކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ގެންނަވާފައިވާ އާޔަތެކެވެ. މާނައީ: މާތް ﷲގެ މަގުގައްޔާއި، ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް ކުއްތަންކުރާނޭ ކަންކަމުގައި ހޭދަކުރުމުން ތިޔަބައިމީހުން އެއްކިބާކުރަނީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ދާދި އަވަހަށް މަރުވެ މުދާތައް ދޫކޮށްފައި ދާނީއެވެ. އެމުދާތައް ވާހުށީ އޭގެ ޙަޤީޤީ ވެރިފަރާތް ކަމުގައިވާ މާތް ﷲއަށެވެ. މައްކާ ފަތަޙަވުމުގެ ކުރިން މާތް ﷲގެ ދީނަށް ނަޞްރު ދިނުމަށްޓަކައި އެމީހެއްގެ މުދާ ހޭދަކޮށް އެކަލާނގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރި މީހާއާއި، މައްކާ ފަތަޙަވުމަށް ފަހު ހޭދަކޮށް ޖިހާދުކުރި މީހާ ހަމަހަމަނުވާނެއެވެ. މައްކާ ފަތަޙަވުމަށް ފަހު އިސްލާމްދީން ބާރުގަދަވެ، އެދީނަށް ނަޞްރުދޭ މީހުން ގިނަވެ، ކުރިން ކުރި ފަދައިން ހޭދަ ކުރުމުގެ ބޭނުން ނުޖެހޭތީއެވެ. ﴿وَكُلًّا وَعَدَ ٱللَّـهُ ٱلْحُسْنَىٰ ۚ وَٱللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾ ދެބައިމީހުންކުރެ ކޮންމެ ބަޔަކަށްވެސް ހެޔޮ ދަރުމަ ދެއްވުމަށް މާތް ﷲ ވަޢުދުކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެއީ ސުވަރުގެއެވެ. މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެއެވެ. އަދި އެ ޢަމަލުތަކަށް އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

مَّن ذَا ٱلَّذِى يُقْرِضُ ٱللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَـٰعِفَهُۥ لَهُۥ وَلَهُۥٓ أَجْرٌ كَرِيمٌ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހެޔޮވެގެންވާ ދަރަންޏަކުން اللَّه އަށް ދަރަނިދޭހުށީ (އެބަހީ: اللَّه އަށްޓަކައި ހޭދަކުރާހުށީ) ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެމީހަކަށްޓަކައި (އެކަމުގެ) ދަރުމަ، އެކަލާނގެ ގިނަގުނަކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އެމީހަކަށް ދީލަތިވެގެންވާ ދަރުމަހުށްޓެވެ. (11)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ މަގުގައި އެކަލާނގެ ރުއްސެވުން އަދައިގެން އެމީހެއްގެ މުދާ ހޭދަކުރާނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އޭނާ ކުރި ހޭދައިގެ ދަރުމަ މާތް ﷲ އޭނާއަށް ގުނަގުނައަށް އިތުރުކޮށްދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އޭނާއަށް ހެޔޮ ދަރުމަ ވެއެވެ. އަދި ޙައިރާންކޮށްލާ ވަރުގެ ރޯދި ވެއެވެ. އެއީ ސުވަރުގެއެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވުމުން އަބުއްދަޙްދާޙު އަލްއަންޞާރީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް އައިސް ދެންނެވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! އަހަރުމެންގެ ރަސްކަލާނގެ އަހަރުމެންގެ ކިބައިން ދަރަންޏަށް އެދިވޮޑިގަންނަވަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އަބުއްދަޙްދާޙެވެ. އާނއެކެވެ. ދެން އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅު ދެއްވާށެވެ. ދެން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅު ދެއްވުމުން އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ހެކިކޮށް ދަންނަވަމެވެ. އަހުރެންގެ ކަދުރު ރުކުގެ ބަގީޗާ އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދަރަންޏަށް ދީފީމެވެ. އެތަނުގައި އޭނާގެ ހަ ސަތޭކަ ކަދުރު ރުއް ހުށްޓެވެ. އޭނާގެ އަނބި އުއްމުއްދަޙްދާޙު އާއި ދަރިންވެސް ތިބެނީ އެތަނުގައެވެ. ދެން އޭނާ އަނބިމީހާއަށް ބުންޏެވެ. އޭ އުއްމުއްދަޙްދާޙެވެ! ނުކުންނާށެވެ. އަހުރެން ތިޔަ ބަގީޗާ އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދަރަންޏަށް ދީފީމެވެ. އެހިނދު އެކަނބުލޭގެ ބުންޏެވެ. އަބުއްދަޙްދާޙުއެވެ. ތިބާގެ ވިޔަފާރިން ފައިދާވެއްޖެއެވެ. އަދި އެތަނުން އޭނާގެ ދަރިންނާ މުދާ އެހެން ތަނަކަށް ބަދަލުކޮށްފިއެވެ. އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "كَمْ مِنْ عِذْقٍ رَدَاحٍ لِأَبِي الدَّحْدَاحِ فِي الْجَنَّةِ" (رواه عن أنس رضي الله – مسند الإمام احمد: 19 / 464) (ހާދަހާ ގިނަ ބިޔަ އިހާތަކެއް އަބުއްދަޙްދާޙަށް ސުވަރުގޭގައި ވެއެވެ.) (ރިވާކުރެއްވީ އަނަސުގެ ކިބައިން، މުސްނަދުލް އިމާމު އަޙްމަދު، ޙަދީޘު: 12482)

ނޯޓް

يَوْمَ تَرَى ٱلْمُؤْمِنِينَ وَٱلْمُؤْمِنَـٰتِ يَسْعَىٰ نُورُهُم بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَـٰنِهِم بُشْرَىٰكُمُ ٱلْيَوْمَ جَنَّـٰتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا ٱلْأَنْهَـٰرُ خَـٰلِدِينَ فِيهَا ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَوْزُ ٱلْعَظِيمُ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

مؤمن ފިރިހެނުންނާއި، مؤمن އަންހެނުން، ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާނޭ ދުވަހު، އެއުރެންގެ ކުރިމަތިންނާއި، އެއުރެންގެ ކަނާތްފަރާތުން، އެއުރެންގެ ނޫރު ހިނގަހިނގާ ހުންނާނެތެވެ. (އަދި އެއުރެންނަށް އަންގަވާނެތެވެ.) މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އުފާވެރިކަމުގެ خبر ހުށްޓެވެ. (އެއީ) އެތަންތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާ ހުންނަ ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތަންތާނގައި އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ نصيب ލިބުމަކީ ހަމައެއީއެވެ. (12)

ތަފްސީރު

ޤިޔާމަތް ދުވަހު މުއުމިނުން ޞިރާޠު މަގުން ހުރަސްކުރާއިރު މުއުމިނުންގެ މޫނުތައް ހުންނާނީ ހަނދު ފަދައިން ދިއްލިފައެވެ. އަދި ހުރިހާ ފަރާތަކުން އެބައިމީހުންގެ އަލި ބަބުޅާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އަންގަވާނެއެވެ. މިއަދު، އެތަނުގެ ބަގީޗާތަކުގެ ތެރެއިން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ހިނގާ، ދާއިމަށް ދެމިތިބުމުގެ ސުވަރުގޭގެ ނިޢުމަތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ލިބިގަންނާށެވެ. އެތަނުގައި އަބަދަށް ތިބޭ ގޮތަށެވެ. މިއީ، އެއަށް ފަހު އިތުރު ބޭނުމެއް ނުވާނޭ ބާއްޖަވެރިކަމެވެ. މުއުމިނުންގެ ޙާލަށްފަހު މާތް ﷲ ދެން ބަޔާންކުރައްވަނީ މުނާފިޤުންގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.

ނޯޓް

يَوْمَ يَقُولُ ٱلْمُنَـٰفِقُونَ وَٱلْمُنَـٰفِقَـٰتُ لِلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱنظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قِيلَ ٱرْجِعُوا۟ وَرَآءَكُمْ فَٱلْتَمِسُوا۟ نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُۥ بَابٌۢ بَاطِنُهُۥ فِيهِ ٱلرَّحْمَةُ وَظَـٰهِرُهُۥ مِن قِبَلِهِ ٱلْعَذَابُ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) منافق ފިރިހެނުންނާއި، منافق އަންހެނުން، إيمان ވި މީހުންނަށް ބުނާދުވަހެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ނޫރުން ތިމަންމެން އަލިކަމެއް ލިބިގަތުމަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންމެންނަށް انتظار ކުރާށެވެ! އަންގަވާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހަތަށް ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ހިނގައިދާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (އެހެން) ނޫރަކަށް އެދޭށެވެ! ފަހެ، އެ އުރެންގެ މެދުގައި ފާރެއް ލައްވާނެތެވެ. އެ ފާރުގައި ދޮރެއްވެއެވެ. އޭގެ އެތެރެފުށުގައިވަނީ رحمة އެވެ. އަދި އޭގެ ބޭރުފުށުން އަނެއްފަރާތުގައިވަނީ عذاب އެވެ. (13)

ތަފްސީރު

މާނައީ މުނާފިޤުން މުއުމިނުންނަށް ބުނާ ދުވަސް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އަލިން އަހަރުމެން އަލި ލިބިގަންނަން އަހަރުމެން އަންނަންދެން މަޑުކޮށްބަލާށެވެ. ދެން މުއުމިނުން އެބައިމީހުންނަށް މަލާމާތްކުރުމުގެ ގޮތުން ބުނާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ދުނިޔެއަށް ގޮސް އެތަނުން މިއަލި ހޯދާށެވެ. ދެން މުއުމިނުންނާ އެ މުނާފިޤުންނާ ދެމެދު ފާރެއް ލައްވާނެވެ. އެފާރުގައި ދޮރެއް ވާނެއެވެ. އެފާރުގެ އެތެރެ ފަރާތުގައި ވަނީ ރަޙްމަތެވެ. އެއީ ސުވަރުގެއެވެ. އަދި ބޭރު ފަރާތުގައި ވަނީ ޢަޛާބެވެ. އެއީ ނަރަކައެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ މުމިނުންނާއި މުނާފިޤުންނާއި ދެމެދު ހުރަހެއްގެ ގޮތުގައި ލެވޭ ފާރެކެވެ. މުއުމިނުން އެފާރާ ހަމައަށް ގޮސް އެފާރުގައިވާ ދޮރުން އެތެރެއަށް ވަންނާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ވަދެ ނިމުމުން އެދޮރު ބަންދުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި މުނާފިޤުން އެ ފާރުގެ ބޭރުގައި ޙައިރާންކަމާއި، އަނދިރިކަމާއި ޢަޛާބުގައި ތިބޭނެއެވެ.

ނޯޓް

يُنَادُونَهُمْ أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ ۖ قَالُوا۟ بَلَىٰ وَلَـٰكِنَّكُمْ فَتَنتُمْ أَنفُسَكُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَٱرْتَبْتُمْ وَغَرَّتْكُمُ ٱلْأَمَانِىُّ حَتَّىٰ جَآءَ أَمْرُ ٱللَّهِ وَغَرَّكُم بِٱللَّهِ ٱلْغَرُورُ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން (އެބަހީ: منافق ން) އަނެއްބައި މީހުންނަށް ގޮވައި އުޅޭނެތެވެ. ތިމަންމެން ތިޔަބައިމީހުންނާ އެކުގައި ނުވަމުހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން (އެބަހީ: مؤمن ން) ބުނާނެތެވެ. ނޫނެކެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ތިޔަބައިމީހުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ نفس ތައް ފިތުނަވެރިކޮށް، ހަލާކުކުޅައީމުއެވެ. އަދި (مؤمن ންނަށް ދެރަލިބުމަށް) ތިޔަބައިމީހުން انتظار ކުޅައީމުއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން شك ކުޅައީމުއެވެ. އަދި ދޮގު އުންމީދުތައް ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރި ކުޅައެވެ. اللَّه ގެ އަމުރުފުޅު އަތުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ. އަދި اللَّه އާމެދު شيطان އާ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރިކުޅައެވެ. (14)

ތަފްސީރު

އަދި މުނާފިޤުން އެބައިމީހުންނަށް ބުނާނެއެވެ. އަހަރުމެން ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ނަމާދުކޮށް، ރޯދަހިފައި، ހަނގުރާމަތަކަށް ގޮސް ނަހަދަމުހެއްޔެވެ؟ ވީއިރު، ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުމެން ދޫކޮށްލާފައި ދަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ މުއުމިނުން އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުދެމުން ބުންޏެވެ. ތެދެކެވެ. ބޭރުފުށުން ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުމެންނާއެކު ވީމުއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މުނާފިޤުކަމުން ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތައް ހަލާކުކޮށްލީއެވެ. އަދި މުއުމިނުންނަށް ދެރަގޮތްތައް މެދުވެރިވުން އެދި ބަލަބަލައި ތިބީމުއެވެ. އަދި ދީނާއި އީމާންކަމާ މެދު ޝައްކުކުރީމުއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ފާފަ ފުއްސެވުން ތަނަވަސްވެގެންވާ ކަމުގެ އުއްމީދުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކެހިލިބުނީއެވެ. އެންމެ ފަހުން ތިޔަބައިމީހުންނާ ހަމައަށް މަރު އައީއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމާއި ބާޠިލު ޒީނަތްތެރި ކޮށް ދައްކައިގެން މަކަރުވެރި ޝައިޠާނާ ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކައަށް ވެއްދީއެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނަރަކައަށް އެއްލައިލައްވަންދެން އެބައިމީހުން ތިބީ ޝައިޠާނާ އަށް ހެއްލިގެންނެވެ.

ނޯޓް

فَٱلْيَوْمَ لَا يُؤْخَذُ مِنكُمْ فِدْيَةٌ وَلَا مِنَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ ۚ مَأْوَىٰكُمُ ٱلنَّارُ ۖ هِىَ مَوْلَىٰكُمْ ۖ وَبِئْسَ ٱلْمَصِيرُ ﴿ ١٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބަޔަކުން އަދި كافر ވިމީހުންގެ ކިބަޔަކުންވެސް فدية އެއް އަތުނުލައްވާހުށްޓެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިބެނިވިތަނަކީ ނަރަކަޔެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އެހީތެރި ފަރާތަކީވެސް އެއީއެވެ. އަދި އެއީ ހާދަހާ ނުބައިވެގެންވާ ނިމިދިޔުމެކެވެ. (15)

ތަފްސީރު

މި ބިރުވެރި ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން ބަދަލެއް އަދި ފިދްޔައެއް ޤަބޫލުނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުން ކަމުގައިވާ ކާފިރުންގެ ކިބައިންވެސް ޤަބޫލުނުކުރެވޭނެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިބޭނެ ތަނަކީ ނަރަކައެވެ. ތިޔަބައިމިހުންގެ ކަންތައް ބަލާނީ ނަރަކައިންނެވެ. ނަރަކައިގެ އަލިފާނަކީ މުނާފިޤުންނަށް ހާދަހާ ނުބައިވެގެންވާ ނިމިދިއުމެކެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿هِىَ مَوْلَىٰكُمْ﴾ ގެ މާނައަކީ ތިޔަބައިމީހުން އެހީތެރިވެ، މަދަދު ދޭނޭ ފަރާތަކީ ހަމަ ނަރަކައެވެ. އެ ނޫން އެހީތެރިއަކު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނުވެއެވެ. އެއީ މުނާފިޤުންނަށް ކުރެވިފައިވާ ފުން އަސަރުކުރާ ފަދަ މަލާމާތެކެވެ. ފަހެ، ނަރަކައިގެ އަލިފާނަކީ އެ މުނާފިޤުންނާއި އެބައިމީހުންގެ ބައިވެރިން ކަމުގައިވާ ޝައިޠާނުންނާއި، އަވަށްޓެރިން ކަމުގައިވާ ކާފިރުން ތިބޭނޭ ތަނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ބުއިމަކީ ކެކިކެކި ހުންނަ ފެނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކެއުމަކީ ޒައްޤޫމެވެ. މިއަށްފަހު ދެން އެހެން ނިކަމެތިކަމަކާ އިހާނެތިކަމެއް ވާނޭ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

۞ أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ ٱللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا۟ كَٱلَّذِينَ أُوتُوا۟ ٱلْكِتَـٰبَ مِن قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ ٱلْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَـٰسِقُونَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ހަނދުމަކުރުމަށާއި، حق ބަސްފުޅުގެ ތެރެއިން ބާވައިލެއްވި ފޮތަށް އެއުރެންގެ ހިތްތައް މަޑުމައިތިރިވުމަށާއި، މީގެކުރިން ފޮތް ލިބުނު މީހުން ފަދައިން ނުވުމަށް، إيمان ވި މީހުންނަށް އަދިވެސް ވަގުތު ނާންނަނީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެއުރެންނަށް ޒަމާން ދިގުވެގެންދިޔައެވެ. ދެން (އެކަމުގެ ސަބަބުން) އެއުރެންގެ ހިތްތައް ހަރުކަށިވިއެވެ. އަދި އެއުރެންކުރެ ގިނަމީހުންނީ فاسق ންނެވެ. (16)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ ނަސޭހަތްތަކަށާއި، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތަކަށް ހިތް މަޑުވެ، މަޑުމޮޅިވުމަށާއި، ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިން ފަދައިން ނުވުމަށް މުއުމިނުންނަށް އަދިވެސް ވަގުތު ނާންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެބައިމީހުންނަށް ޒަމާން ދިގުވެގެން ގޮސް، މާތް ﷲގެ ފޮތް އެއްލާލައި، އެފޮތް އޮޅުވާލައި، ފޮތަށް ބަދަލުގެނެސްފައި ވެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް ހަރު ހިލަޔަށްވެ، ނަސޭހަތުން އެ ހިތްތައް މަޑު ނުވެއެވެ. އަދި އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކީ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކިޔަމަންތެރިކަމުން ބޭރުވެފައިވާ ފާސިޤުންނެވެ.

ނޯޓް

ٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌۢ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِى ٱلْأَمْوَٰلِ وَٱلْأَوْلَـٰدِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ ٱلْكُفَّارَ نَبَاتُهُۥ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَىٰهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَـٰمًا ۖ وَفِى ٱلْـَٔاخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضْوَٰنٌ ۚ وَمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا مَتَـٰعُ ٱلْغُرُورِ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ! ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުން ވާކަން ކަށަވަރީ ކުޅިވަރެއް ކަމުގައެވެ. އަދި މަޖަލެއް ކަމުގައެވެ. އަދި ޒީނަތެއް ކަމުގައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި އެކަކު އަނެކަކުގެ މައްޗަށް ބޮޑާވެގަތުމެއް ކަމުގައެވެ. އަދި މުދާތަކާއި، ދަރިންތަކާމެދު، އެކަކު އަނެކަކަށްވުރެ ގިނަކަމަށްބުނެ މޮޅުވާހަކަ ދެއްކުމެއް ކަމުގައެވެ. ވާރޭފެނެއްގެ މިސާލުގައެވެ. އެ ފެނުން ފެންލިބިގެން ފެޅި ގަސްތަކެއް، ދަނޑުވެރިން عجائب ކޮށްފައިވެއެވެ. ދެން އެ ގަސްތައް ހިކިދެއެވެ. ދެން އެ ގަހުގެ ފަތްތައް ރީނދޫވެފައި ވަނިކޮށް ތިބާއަށް ފެންނާނެތެވެ. ދެން އެ ހިކި ހުއިތަކަކަށް ވެދެއެވެ. އަދި آخرة ގައިވަނީ، ގަދަފަދަވެގެންވާ عذاب އެވެ. އަދި اللَّه ގެ حضرة ން ލިބޭ ފާފަފުއްސެވުމަކާއި، ރުއްސެވުމެކެވެ. ކެހިވެރިކަމުގެ ވަގުތީ އުފަލެއްދޭ އެއްޗެއް ކަމުގައި މެނުވީ ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުން ނުވެތެވެ. (20)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! ދަންނާށެވެ! ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުން ކެހިދޭ އަވާމެންދުރެއްކަމުގައްޔާއި، ކުޑަކުދިން ކުޅެން ގެންގުޅޭ ފަދަ ކުޅޭ އެއްޗެއް ކަމުގައްޔާއި، މީސްތަކުން މުދަލާއި ދަރިން ގިނަ ކަމުގެ މައްޗަށް އެއްބަޔަކު އަނެއް ބައެއްގެ މައްޗަށް ފަޚުރުވެރިވާ ތަނެއްކަމުގައްޔާއި، ޙަސަބާއި ނަސަބުގެ ސަބަބުން ބޮޑާވެގަންނަ ތަނެއް ކަމުގައްޔާއި، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުން ދޫކޮށް ދުނިޔޭގެ އަގެއް ނެތް މުދާ އެއްކުރުމާއިގެން މީސްތަކުން މަޝްޣޫލުވެގެން އުޅޭ ތަނެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ﴿كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ ٱلْكُفَّارَ نَبَاتُهُۥ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَىٰهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَـٰمًا ۖ وَفِى ٱلْـَٔاخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ ٱللَّـهِ وَرِضْوَٰنٌ ۚ وَمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا مَتَـٰعُ ٱلْغُرُورِ﴾ ބިމަކަށް ބޯކޮށް ވެހުނު ވާރޭ ފެނެއްގެ މިސާލުގައެވެ. އެފެނުން ބާވަތް ބާވަތުގެ ގަސްގަހާގެއްސާއި، ފެހިކަން ގަދަ ގޮވާން ފެޅިއެވެ. ﴿أَعْجَبَ ٱلْكُفَّارَ﴾ ވާރޭގެ ސަބަބުން ހެދިގަތް ގަސްތަކުގެ ގިނަކަމާއި ފެހިކަން ގަދަ ކަމުން ދަނޑުވެރިން ޙައިރާންކޮށްލިއެވެ. މާތް ﷲ ދުނިޔެ ސިފަކުރައްވާފައި މިވަނީ އެއަށް ބަލާ ދަނޑުވެރިން ޙައިރާން ކޮށްލާ ފަދަ ދަނޑެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދެން ފެހިކަން ގަދަ ދަނޑެއްގެ ގޮތުގައި އޮތުމަށް ފަހު މާ ގިނަ ދުވަހެއް ނުވެ އެ ދަނޑު ހިކި ކުނޑިތަކަކަށް ވެދެއެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ކަން ހުރި ގޮތެވެ. މާ ގިނަ ދުވަހެއް ނުވެ ފަނާވެ ނެތިގެންދާ އުފަލެކެވެ. އެހެނަސް، އާޚިރަތުގެ ގޮވައްޗަކީ އުފާވެރިކަމާއި ހިތްހަމަޖެހުމުގެ ގޮވައްޗެވެ. އެތަނުގައި ވަނީ ފަނާވެގެން ނުދާނޭ ދާއިމީ ނިޢުމަތެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމަކީ މިފަދަ އެއްޗެކެވެ. ފުރަތަމަ އޮންނަނީ ޒުވާންކޮށެވެ. ދެން މެދު ޢުމުރަށް ގޮސް އެންމެ ފަހުން ގައިގެ ބާރެއްނެތް މުސްކުޅިއަކަށް ވެއެވެ. އިންސާނާވެސް އެފަދައެވެ. އޭނާގެ ޢުމުރުގެ ކުރީކޮޅު، ޒުވާންކަމުގެ ޖޯޝު ހުންނައިރު، އޭނާ ހުންނާނީ ޅަކޮށް ތާޒާކޮށް، ޙަރަކާތްތެރިކޮށް، ސިފަރީތިކޮށެވެ. ދެން އޭނާގެ ޢުމުރުން ދުވަސްވުމުން ގައިގެ ބާރު ދޫވެފައިވާ، ބަލިކަށި މުސްކުޅިއަކަށް ވެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމަކީ ނިމިދަނިވި އުފަލެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. އެއަށް ހެއްލޭނީ ޖާހިލުންނެވެ. އެއީ އާޚިރަތާ އަޅައި ބަލާއިރު އެއްވެސް އަގެއް ނެތް އެއްޗެކެވެ.

ނޯޓް

سَابِقُوٓا۟ إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ ٱلسَّمَآءِ وَٱلْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦ ۚ ذَٰلِكَ فَضْلُ ٱللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ ۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلْفَضْلِ ٱلْعَظِيمِ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ފާފަފުއްސެވުން ލިބިގަތުމަށާއި، އެތާނގެ ތަނަވަސްކަން އުޑާއި ބިމުގެ ތަނަވަސްކަންފަދަ ސުވަރުގެޔަށް ތިޔަބައިމީހުން ކުރިއަރައިދާށެވެ! އެ ސުވަރުގެ ތައްޔާރު ކުރައްވާފައިވަނީ، اللَّه އަށާއި، އެކަލާނގެ رسول ންނަށް إيمان ވި މީހުންނަށްޓަކައެވެ. އެއީ اللَّه ގެ فضل ވަންތަކަމެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް އެ فضل ވަންތަކަން ދެއްވަތެވެ. اللَّه އީ، ބޮޑުވެގެންވާ فضل ވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. (21)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ތިޔަބައިމީހުން ކުއްތަންކުރާ ހެޔޮ ޢަމަލު ކުރުމަށް އަވަސްވެގަންނާށެވެ. ﴿سَابِقُوٓا۟﴾ މި ލަފުޒުން ސިފަކޮށްދެނީ އެބައިމީހުން އަސްރޭސް ދުއްވާ މައިދާނެއްގައި، އެކަކު އަނެކަކަށް ވުރެ ކުރިއަރައިގެންދާން މަސައްކަތްކުރާ މަންޒަރެވެ. މާނައީ: އެތަނުގެ ތަނަވަސްކަން އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ތަނަވަސްކަން ފަދަ ސުވަރުގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން ކުރިއަރައި ދާށެވެ. މިތަނުގައި މިސާލު ޖައްސަވާފައި މިވަނީ ހަމައެކަނި ސިކުނޑިއަށް ގާތްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ ސުވަރުގެއަކީ ޚިޔާލުން ތަޞައްވަރުކޮށްލެވޭ ވަރަށްވުރެ މާ ބޮޑު ތަނެކެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ "عرضها السماوات والأرض" (އެތަނުގެ ތަނަވަސްކަން އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ތަނަވަސްކަން ވަރެވެ.) އޭ ވަޙީނުކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވީ ﴿كَعَرْضِ﴾ (ތަނަވަސްކަން ފަދައެވެ.) މިހެންނެވެ. ޢަބްދުﷲ ބިން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން މުސްލިމް ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘުގައި ވާގޮތުން އެންމެ ފަހުން ސުވަރުގެ ވަންނަ މީހާއަށް މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. "اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَإِنَّ لَكَ مِثْلَ الدُّنْيَا وَعَشَرَةَ أَمْثَالِهَا" (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب آخِرِ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا) (ދާށެވެ. ތިބާ ސުވަރުގެއަށް ވަންނާށެވެ. ފަހެ، ތިބާއަށް ދުނިޔެއާއި އެދުނިޔޭ ދިހަގުނަ (ވަރުގެ ތަނެއް ސުވަރުގެއިން) ވެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 368) ރާވީ ވިދާޅުވިކަމަށް މުސްލިމް ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އޭނާއަކީ ސުވަރުގެއިން އެންމެ ކުޑަ ބިން ލިބޭ މީހާއެވެ. މި ސުވަރުގެ މާތް ﷲ ތައްޔާރުކުރައްވާފައި ވަނީ އެކަލާނގެއަށާއި، އެކަލާނގެ އެންމެހާ ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް އީމާންވި، ތަޤްވާވެރި މުއުމިން އަޅުންނަށެވެ. ﴿ذَٰلِكَ فَضْلُ ٱللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ ۚ وَٱللَّـهُ ذُو ٱلْفَضْلِ ٱلْعَظِيمِ﴾ އެއީ މާތް ﷲގެ މަތިވެރި ދެއްވުމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ބޮޑުވެގެންވާ ފަޟްލުވަންތަކަމެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް އެކަން ދެއްވައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހެއްގެ މައްޗަށް ފަޟްލުވަންތަވެވޮޑިގަންނަވައެވެ. އެކަލާނގެ ކުރައްވަން ޖެހިވޮޑިގަންނަވާ ކަމަކަށް ވެގެންނެއް ނޫނެވެ. އެކަލާނގެއީ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި ނިޢުމަތުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

لِّكَيْلَا تَأْسَوْا۟ عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا۟ بِمَآ ءَاتَىٰكُمْ ۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން ފާއިތުވެހިނގައްޖެ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން ހިތާމަ ނުކުޅައުމަށާއި، އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވައިފިކަމެއްގެ މައްޗަށް އުފާކޮށް ބޮޑާވެ ނުގަތުމަށްޓަކައެވެ. ކިބުރުވެރިވެ، فخر ވެރިވާ އެއްވެސް މީހަކުދެކެ اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. (23)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންގެވީ، ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނުލިބުނު އެއްޗަކާ މެދު ތިޔަބައިމީހުން ހިތާމަނުކުރުމަށެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ ފަނާވެދަނިވި އުފާތަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ނުބައި ގޮތުގައި އުފާނުކުރުމަށެވެ. މާތް ﷲ އެމީހަކަށް ދެއްވާފައިވާ މުދާވެރިކަމާއި، ޖާހާމެދު މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ބޮޑާވެގަނެ ފަޚުރުވެރިވާ ކޮންމެ މީހަކު ދެކެ މާތް ﷲ ލޯބިވެވޮޑިނުގަންނަވައެވެ. މިއާޔަތުގައި އައިސްފައިވާ ހިތާމައާއި އުފަލުގެ މުރާދަކީ މާޔޫސްވުމާއި، ނާއުއްމީދުވުމަށް މަގުފަހިކުރާ ހިތާމައާއި، ނުބައިގޮތުގައި ބޮޑާވެ އުފާފާޅުކުރުމަށް މަގުފަހިކުރާ އުފަލެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "އުފާނުކުރާނެ، އަދި ހިތާމަ ނުކުރާނެ އެއްވެސް މީހަކު ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މުއުމިނާ އޭނާއަށް ކުރިމަތިވާ މުޞީބާތް ކެތްތެރިކަމަށް، އަދި ލިބޭ އުފާވެރިކަން ޝުކުރުވެރިކަމަށް ބަދަލުކޮށްލައެވެ." އެބަހީ އޭނާއަށް ކުރިމަތިވާ މުޞީބާތްތަކާއި ހިތާމަތަކަކީ މާތް ﷲގެ މިންވަރުކުރެއްވުންކަން އެނގޭތީ، މުއުމިން މީހާ މާތް ﷲގެ ނިޔާއަށް ބޯލަނބައެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާގެ ހިތްހަމަޖެހި، އެކަމާ ރުހެއެވެ. އެހެންކަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެޙަދީޘުފުޅުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ صُهَيْبٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ عَجَبًا لأَمْرِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ خَيْرٌ وَلَيْسَ ذَاكَ لأَحَدٍ إِلاَّ لِلْمُؤْمِنِ إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ ‏"‏‏. (صحيح مسلم، كتاب الزهد والرقائق، باب الْمُؤْمِنُ أَمْرُهُ كُلُّهُ خَيْرٌ) (ޞުހައިބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”މުއުމިނާގެ ކަންތައް ޢަޖާއިބުވާހައި ވެއެވެ. އޭނާއާ ދިމާވާ ހުރިހާ ކަމަކުން އޭނާއަށް ލިބެނީ ހެވެވެ. އަދި އެއީ މުއުމިނާ ފިޔަވައި އެއްވެސް މީހަކަށް ލިބޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އޭނާއަށް މުޞީބާތެއް ޖެހިއްޖެނަމަ ކެތްކުރެއެވެ. އެހެންކަމުން އެކަން ވަނީ އޭނާއަށް ހެޔޮ ކަމަކަށެވެ. އަދި އޭނާއަށް އުފާވެރިކަމެއް ލިބިއްޖެނަމަ ޝުކުރުކުރެއެވެ. ފަހެ، އެކަންވެސް ވަނީ އޭނާއަށް ހެޔޮ ކަމަކަށެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2999) ދެން، މާތް ﷲ އެބަޔަކު ދެކެ ލޯބިވެވޮޑިނުގަންނަވާ މީހުން ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِٱلْبَيِّنَـٰتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ ٱلْكِتَـٰبَ وَٱلْمِيزَانَ لِيَقُومَ ٱلنَّاسُ بِٱلْقِسْطِ ۖ وَأَنزَلْنَا ٱلْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَـٰفِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ ٱللَّهُ مَن يَنصُرُهُۥ وَرُسُلَهُۥ بِٱلْغَيْبِ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ قَوِىٌّ عَزِيزٌ ﴿ ٢٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތަކާއެކު ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި އެ رسول ންނާއެކު، ފޮތާއި، عدل إنصاف ގެ ތިލަފަތް ބާވައިލެއްވީމެވެ. (އެއީ) މީސްތަކުން عدل إنصاف قائم ކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދަގަނޑު ބާވައިލެއްވީމެވެ. އޭގައި ނުހަނު ގަދަފަދަކަމާއި، މީސްތަކުންނަށް މަންފާތަކެއްވެއެވެ. އަދި އެއީ ނުފެންނަތާނގައި اللَّه އާއި، އެކަލާނގެ رسول ންނަށް نصر ދެނީ ކާކުކަން اللَّه ދެނެވޮޑިގެންވެ، އެކަން އެންގެވުމަށްޓަކައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ބާރުވެރިވަންތަ، عزيز ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (25)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން އިންސާނުންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމަށްޓަކައި، ޙުއްޖަތްތަކާއި، ބަޔާންކުރަނިވި މުޢުޖިޒާތްތަކާއެކު އުއްމަތްތަކުގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި ރަސޫލުބޭކަލުންނާއެކު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސަމާވީ އިލާހީ ފޮތްތައް ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި މުޢާމަލާތްތަކުގައި ޢަދުލުވެރިވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަމުރުކުރެއްވީމެވެ. މީސްތަކުންނަށް އެބައިމީހުންގެ މުދަލާއި ނަފުސާމެދު އަމާންކަން ލިބުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި އުފެދޭ ދެބަސްވުންތަކާއި އަރައިރުންތަކުގައި ނިޔާ ކަނޑައެޅުމަށެވެ. ﴿وَأَنزَلْنَا ٱلْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَـٰفِعُ لِلنَّاسِ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދަގަނޑު ހައްދަވައި ވުޖޫދަށް ގެންނެވީމެވެ. އޭގައި އަނިޔާވެރިން ހުއްޓުވުމުގެ ބާރާއި ގަދަފަދަކަން ވެއެވެ. އެހެނީ ހަނގުރާމައިގެ އާލާތްތައް ކަމުގައިވާ ލޮންސިއާއި، ކަނޑިއާއި، ދަގަނޑު ދަހަނާއާއި، ޓޭންކްތަކާއި އެނޫންވެސް ހަތިޔާރު ހަދަނީ ދަގަނޑުންނެވެ. އަދި އެހެންމެ އޭގައި އިންސާނުންނަށް ވަޅިއާއި، މުޅޯއާއި، ކޯރާޑިއާއި، ފަސްގަނޑު ޖަހާ އަލާތްތައް ފަދަ ތަކެތީގެ ފައިދާ ވެއެވެ. ދަގަނޑު އޭގެ އަސާސީ ބައެއް ކަމުގައި ނެތް ޞިނާޢަތެއް ނުވެއެވެ. ވަކީން ޚާއްޞަކޮށް މިޒަމާނުގައި އަޅާ އުސް ކޮންކްރީޓް ޢިމާރާތްތަކެވެ. "ٱلْحَدِيد" ގެ މުރާދަކީ އެ ޖިންސުގެ ހުރިހާ މަޢުދަނެވެ. އޭގައި ލޮޔާއި، އެލްމެނިޔާއާއި، ޒިންކާއި، ތިމަރައާއި، އެކަތަ ވެސް ހިމެނެއެވެ. ފަހެ، މިހުރިހާ މަޢުދަނެއްގައި އިންސާނުންނަށް ފައިދާ ވެއެވެ. އަދި ޙައްޤު ޤަބޫލުނުކޮށް، ދެކޮޅުވެރިވި ކޮންމެ މީހަކު ހުއްޓުވުމުގެ ބާރު ވެއެވެ. ﴿وَلِيَعْلَمَ ٱللَّـهُ مَن يَنصُرُهُۥ وَرُسُلَهُۥ بِٱلْغَيْبِ ۚ إِنَّ ٱللَّـهَ قَوِىٌّ عَزِيزٌ﴾ އަދި މާތް ﷲގެ ޢަދުއްވުންނާއި ޖިހާދު ކުރުމުގައި މާތް ﷲގެ ދީނާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލުންނަށް ނަޞްރުދެނީ ކޮން ބައެއްކަން މީސްތަކުންނަށް ހާމަވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲއީ ނުލަފާ ކާފިރުން ނެތިކުރެއްވުމުގެ ބާރު ލިބިވޮޑިގެންވާ ﴿قَوِىٌّ﴾ ބާރުވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެހެން ފަރާތެއްގެ ނަޞްރަށް ބޭނުންވެވޮޑިގެން ނުވާ ﴿عَزِيزٌ﴾ ޢަޒީޒުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ޖިހާދުކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވީ އެބައިމީހުން އަޖުރާއި ދަރުމަ ޙައްޤު ބަޔަކު ކަމުގައި ވުމަށެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَٰهِيمَ وَجَعَلْنَا فِى ذُرِّيَّتِهِمَا ٱلنُّبُوَّةَ وَٱلْكِتَـٰبَ ۖ فَمِنْهُم مُّهْتَدٍ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَـٰسِقُونَ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ نوح ގެފާނާއި إبراهيم ގެފާނު رسول ކަމާއިގެން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި އެ ދެ رسول ންގެ ދަރިކޮޅުގައި ނަބީކަމާއި (ބާވައިލެއްވި) ފޮތްތައް ލެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެއުރެންގެ ތެރެއިން ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ މީހުންވެއެވެ. އަދި އެއުރެންގެ ތެރެއިން ގިނަމީހުންނީ، فاسق ންނެވެ. (26)

ތަފްސީރު

މި އާޔަތުގައި މާތް ﷲ ވަނީ ނަބީބޭކަލުންގެ ޝައިޚު ނޫޙު عليه السلام އާއި، ނަބީބޭކަލުންގެ ބަފައިކަލުން އަދި ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ މިތުރު އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައެވެ. އެ ދެބޭކަލުންގެ ދަރިފަސްކޮޅުގައި ނަބީކަން ލެއްވީ އެދެބޭކަލުން ޝަރަފުވެރި ކުރައްވައި މާތްކުރެއްވުމަށެވެ. އަދި އެދެބޭކަލުންގެ ހެޔޮ އަސަރު ދެމެހެއްޓެވުމަށެވެ. ނޫޙު عليه السلام އާއި އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ދަރިފަސްކޮޅުން ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ މުއުމިން މީހުން އައިސްފައި ވެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުންނީ ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކިޔަމަންތެރިކަމުން ބޭރުވެފައިވާ، ފާސިޤު ނުކިޔަމަންތެރީންނެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَىٰٓ ءَاثَـٰرِهِم بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ٱبْنِ مَرْيَمَ وَءَاتَيْنَـٰهُ ٱلْإِنجِيلَ وَجَعَلْنَا فِى قُلُوبِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ٱبْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَـٰهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ٱبْتِغَآءَ رِضْوَٰنِ ٱللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا ۖ فَـَٔاتَيْنَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَـٰسِقُونَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބޭކަލުންނާ ވިދިގެން ފަހަތުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި مريم ގެފާނުގެ ދަރިކަލުން عيسى ގެފާނު އެބޭކަލުންގެ ފަހުން ފޮނުއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް إنجيل ދެއްވީމެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް تبع ވީ މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އޯގާވެރިކަމާއި، رحم ލެއްވީމެވެ. އަދި ދުނިޔެ އަޅާފައި (އަޅުކަމުގެ ނަމުގައި) ތިބުމަކީ، އެއުރެން އަމިއްލަޔަށް އުފެއްދި ކަމެކެވެ. އެކަމަކީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ކުރައްވާފައިވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަން އެއުރެން ފެށީ، اللَّه ގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އެދިގެންނެވެ. ފަހެ، އެއުރެން حق ގޮތުގައި އެކަމަށް ރައްކާތެރިވާންވީ ވަރަކަށް ރައްކާތެރިއެއް ނުވެތެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެއުރެންގެ ތެރެއިން إيمان ވި މީހުންނަށް އެއުރެންގެ ދަރުމަ ދެއްވީމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ ތެރެއިން ގިނަމީހުންނީ، فاسق ންނެވެ. (27)

ތަފްސީރު

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބޭކަލުންނާ ވިދިގެން އެބޭކަލުންގެ ފަހަތުން އެއްބޭކަލަކަށް ފަހު އަނެއް ބޭކަލަކު ވަޑައިގަންނަވާ ގޮތަށް ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވީމެވެ. އެންމެ ފަހުން ބަނީ އިސްރާއީލުގެ ނަބީކަން ޢީސާ ބްނު މަރްޔަމް عليهما السلام އާ ހަމައިން ނިމެންދެނެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ބަނީ އިސްރާއީލުގެ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާއެވެ. އަދި މީސްތަކުން އެފޮތުން ޙުކުމް ކުރުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އިންޖީލު ބާވައިލެއްވީމެވެ. ﴿وَجَعَلْنَا فِى قُلُوبِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً﴾ އަދި ޢީސާ عليه السلام އަށް ތަބަޢަވީ ޙަވާރީންގެ ހިތުގައި އޯގާތެރިކަމާއި ރަޙުމް ލެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އޯގާތެރިވެއެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކު ދެކެ ލޯބިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އެބައިމިހުންނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ނިސްބަތްކޮށް ބަލާއިރު ޞަޙާބިންގެ ދަރަޖައިގައި ތިބި މީހުންނެވެ. ދެން ޙަވާރީންނަށް ފަހުން އައި ފާދިރީންނާ ރާހިބުން ދީން އޮޅުވާލައި، ދީނަށް ބަދަލުގެނެސް މާތް ﷲ ޝަރުޢުކުރައްވާފައި ނެތް ކަންތައްތަކެއް އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް އުފެއްދި ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَرَهْبَانِيَّةً ٱبْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَـٰهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ٱبْتِغَآءَ رِضْوَٰنِ ٱللَّـهِ﴾ އަދި އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް ރަހްބާނިއްޔަތު އުފެއްދިއެވެ. އެބަހީ އަޅުކަމުގެ ނަމުގައި އަންހެނުންނާއި ދުނިޔޭގެ އެދުންތައް ދޫކޮށް ފައްޅިތަކުގައި ތިބުމެވެ. އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް އެކަންކުރީ މާތް ﷲގެ ރުއްސެވުން އަދައިގެންނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް އެކަން ޝަރުޢު ނުކުރައްވަމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެކަން ލާޒިމުނުކުރައްވަމެވެ. އެހެންކަމާ އެކުވެސް ﴿فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا ﴾ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ޝަރުޢު ނުކުރައްވަނީސް އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް އުފެއްދި ކަމަށް ވީއިރު، އެބައިމީހުން އެކަމަށް ރައްކާތެރިވާންވީ ވަރަށް ރައްކާތެރި ނުވިއެވެ. ޢިއްފަތްތެރިކަމާއި ދީންވެރިކަން ބޭރުފުށުން ދައްކައި، ޤިއްދީސުން، އެބަހީ ޠާހިރު މާތް މުއުމިނުން، ކަމަށް ހެދިގެން އަންހެނުންގެ ޢިއްފަތްތެރިކަން ފޭރުނީއެވެ. އަދި މީސްތަކުންގެ މުދާ ބާޠިލުގޮތުގައި ކެއީއެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. މިތަނުގައި ދެގޮތަކުން އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލު ނުބައިކަން ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ފުރަތަމަ ގޮތަކީ މާތް ﷲގެ ދީނަށް އެކަލާނގެ ޝަރުޢުކުރައްވާއި ނުވާކަމެއް އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން އިތުރުކުރުމެވެ. ދެވަނަ ގޮތަކީ މާތް ﷲއަށް ކުއްތަންކުރާ އަޅުކަމެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް ދަޢުވާކުރި ކަމުގައި އެބައިމީހުން ނުހިފެހެއްޓުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޖަޒާ ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿فَـَٔاتَيْنَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ ۖ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَـٰسِقُونَ﴾ ފަހެ، ޢީސާ عليه السلام އަށް ތަބަޢަވީ މީހުންގެ ތެރެއިން ހެޔޮލަފާ މީހުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ދަރުމަ ގުނަގުނައަށް އިތުރުކުރައްވާފައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުންނަކީ މާތް ﷲ ޙަރާމްކުރެއްވި ކަންކަމަށް އަރައިގަންނަ، އެކަލާނގެ ކިޔަމަންތެރިކަމުން ބޭރުވެފައިވާ، ނުލަފާ ފާސިޤުންނެވެ.

ނޯޓް

يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَءَامِنُوا۟ بِرَسُولِهِۦ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِۦ وَيَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِۦ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَٱللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! އަދި އެކަލާނގެ رسول އާއަށް إيمان ވާށެވެ! އޭރުން އެކަލާނގެ رحمة ން އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެގުނަ ދެއްވާނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އޭގެ އަލީގައި މަގު ހިނގާނޭ ނޫރެއް، އެކަލާނގެ ލައްވާނެތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފާފަފުއްސަވާނެތެވެ. اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (28)

ތަފްސީރު

މިއީ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންގެ މަގުން ހިނގައި، ﷲގެ ދީނާ ކުޅެ، ދީނުގައި މާތް ﷲ ޝަރުޢުކުރައްވާފައި ނުވާކަންކަން އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން ދީނަށް ވެއްދުމާމެދު މުއުމިނުންނަށް ދެއްވާފައިވާ އިންޒާރެކެވެ. މާނައީ: މުއުމިނުންނޭވެ! މާތް ﷲއާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ ތެދުކޮށްގެން ތިބި މީހުންނޭވެ. ﴿ٱتَّقُوا۟ ٱللَّـهَ﴾ މާތް ﷲގެ އަމުރަށް ކިޔަމަންތެރިވެ، އެކަލާނގެ ނަހީތަކާއި ދުރުހެލިވާ ޙާލު، އެކަލާނގެ ޢަޛާބަށް ތިޔަބައިމީހުން ބިރުވެތިވާށެވެ. ﴿وَءَامِنُوا۟ بِرَسُولِهِ﴾ އަދި އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ، މާތް ﷲގެ ރަސޫލާ މުހައްމަދު ﷺ އަށް ތިޔަބައިމީހުން އީމާންވާށެވެ. ﴿يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ﴾ ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށާ، އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް އީމާންވި ކަމަށްޓަކައި، މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދަރުމަ ދެގުނައަށް ދެއްވާނެއެވެ. ﴿وَيَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِۦ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَٱللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾ އަދި ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ސީދާވެގެންވާ މަގަށް މަގުދައްކާނޭ ނޫރަކާއި، އާޚިރަތުގައި ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެ އަށް ތިޔަބައިމީހުން ވާޞިލުކޮށްދޭނޭ ނޫރެއް ލައްވާނެއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿يَسْعَىٰ نُورُهُم بَيْنَ أَيْدِيهِمْ﴾ (އެއުރެންގެ ކުރިމަތިން އެއުރެންގެ ނޫރު ހިނގަހިނގާ ހުންނާނެތެވެ.) ﴿وَيَغْفِرْ لَكُمْ﴾ އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަތަކާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ފުށުން އިސްވެ ގޮސްފައިވާ އުރެދުމު ޢަމަލުތައް ފުއްސަވައިދެއްވާނެއެވެ. މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ފާފަ ގިނަގިނައިން ފުއްސަވާ، އެބައިމީހުންނަށް ރަޙީމުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އެވެ. އެކަލާނގެއަށް ތައުބާވެ ރުޖޫޢަވީ ކޮންމެ މީހެއްގެ ފާފަ އެކަލާނގެ ފުއްސަވައެވެ.

ނޯޓް

لِّئَلَّا يَعْلَمَ أَهْلُ ٱلْكِتَـٰبِ أَلَّا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَىْءٍ مِّن فَضْلِ ٱللَّهِ ۙ وَأَنَّ ٱلْفَضْلَ بِيَدِ ٱللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ ۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلْفَضْلِ ٱلْعَظِيمِ ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ اللَّه ގެ فضل ވަންތަކަމުގެ ތެރެއިން އެއްވެސްކަމެއްގެ މައްޗަށް އެއުރެންނަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާކަން، ފޮތުގެ أهل ވެރިން ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، فضل ވަންތަކަންވަނީ، اللَّه ގެ يدقدرة ފުޅުގައެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް އެކަން ދެއްވަތެވެ. اللَّه އީ، ބޮޑުވެގެންވާ فضل ވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. (29)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ މި ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ ނަބީކަމަކީ މީސްތަކުން އެދޭހާ ގޮތަކަށް ދެއްވާ ކަމެއްނޫންކަމާއި، އެކަލާގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި ހޮއްވަވާ މީހަކަށް ދެއްވާ ކަމެއްކަން ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ. މާނައީ: ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަހުލުކިތާބީންގެ ވާހަކަ މިވަރަށް ބަޔާން މިކުރެއްވީ، އެބައިމީހުނަށް ހަމައެކަނި އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ނަބީކަން މަޙްދޫދުކޮށްފައި ނުބޭއްވޭނެ ކަމާއި، މާތް ﷲގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް މީހަކަށް އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި ރަޙްމަތް ލިބުން ނުހުއްޓުވޭނެކަން އަހުލުކިތާބީން ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ، ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރެއަށް މާތް ﷲ ނަބީބޭކަލުން ފޮނުއްވި ފަދައިން އެކަލާނގެ ވަނީ ޢަރަބީންގެ ތެރެއަށް އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ އަދި ރަސޫލާ ﷺ ފޮނުއްވާފައެވެ. މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމުން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ދެއްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ ބޮޑުވެގެންވާ ފަޟްލުވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ، ޔަހޫދީންނާއި، ނަޞާރާއިން ވަޙީބާވައިލެއްވުމާއި ރަސޫލުކަމަކީ ބަނީ އިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރޭގައިވާ ކަންކަމޭ، ޢާލަމްތަކުގެ ތެރެއިން މާތް ﷲ އެކަމަށް ޚާއްޞަކުރެއްވީ ތިމަންމެނޭ ބުނެފައިވާތީ އެބައިމީހުނަށް ދެއްވާފައިވާ ރައްދެކެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެެއްވަމުން މާތް ﷲ އަންގަވަނީ ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަމަކީ ކީރިތިވަންތަ ރަޙްމާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ބާރުގެ ދަށުގައިވާ ކަމެކެވެ. އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ފަރާތްތަކަށް އެކަން ދެއްވައެވެ. މާތް ﷲގެ ރަސޫލުކަން ލައްވާނެ ތަން އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް