chapter

053

وَٱلنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޮއްސިގެންދާހިނދު، ތަރި ގަންދެއްވައި وحى ކުރައްވަމެވެ. (1)

ތަފްސީރު

މިއީ ހުވައެކެވެ. މާނައީ ޝައިޠާނުންގެ ގައިގާ ޖެހުމަށް މަތިން ވެއްޓިގެން އަންނަ ހިނދު، ތަރި ގަން ދެއްވައި ވަޙީ ކުރައްވަމެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ ހުވައި ވަޙީކުރައްވާފައި މިވަނީ ޝައިޠާނުން އުޑުގެ ވާހަކަތައް ވަގަށް އަޑުއަހަން އުޅުމުން އެސޮރުމެންނާ ދިމާއަށް ވެއްޓިގެން އަންނަ ތަރި ގަން ދެއްވައެވެ.

ނޯޓް

مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ ﴿ ٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔާ (އެބަހީ: محمد ގެފާނު) حق ގެމަގުން އެއްކިބާވެވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އަދި باطل اعتقاد އެއް ނުކުރައްވައެވެ. (2)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ ޙައްޤުގެ މަގުން އެއްކިބާވެވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. ހަމަ މަގުން އެއްފަރާތްވެ ވަޑައެއްވެސް ނުގަންނަވައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ބުއްދިއާއި، ހިދާޔަތާއި، ތެދުމަގުގައި ސާބިތުވެ ހުރުން އެންމެ ފުރިހަމަ ޙާލުގައެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އޭ ވަޙިނުކުރައްވައި ﴿صَاحِبُكُمْ﴾ (ތިޔަބައިމީހުންގެ އެކުވެރިޔާ) އޭ ވަޙީކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނު މާތް ﷲއާ މެދު އިތުރުފުޅު ހައްދަވަނީއޭ ބުނެ، އެކަލޭގެފާނު މޮޔަފުޅު ވެފައިވާ ކަމަށް ހެދުމުގައި އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރައްވާ ފަދައެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ސާޅީސް އަހަރު ހުންނެވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ތެދުވެރި އަމާނާތްތެރިޔާގެ ނަންދޭ ހިސާބަށް ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ތެދުވެރިކަމާއި، އަމާނާތްތެރިކަމާއި، ބުއްދި ފުރިހަމަކަމަށް އިޝާރާތްކޮށް ވާހަކަ ދެއްކީމުއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަޤީޤަތް ދެނެގަނެ، އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުކަމަށް ކުރައްވާ ދަޢުވާގައި އެކަލޭގެފާނަކީ ތެދުވެރިއެއްތޯ ދޮގުވެރިއެއްތޯ ކަށަވަރުކުރަން އެ ދިގު މުއްދަތު ނުފުދެނީ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِۦٓ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴾ އެބަހީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ވަޙީބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ސާޅީސް އަހަރު އުޅުއްވީމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުވެރިކަން ދެނެގަންނާނެ ބުއްދިއެއް ތިޔަބައިމީހުންގެ ނެތީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

فَأَوْحَىٰٓ إِلَىٰ عَبْدِهِۦ مَآ أَوْحَىٰ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން (اللَّه) އެކަލާނގެ އަޅާއަށް وحى ކުރެއްވި އެއްޗެއް وحى ކުރެއްވިއެވެ. (އެބަހީ: މަތިވެރިވެގެންވާ وحى ބަސްފުޅުތަކެއް އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވެވިއެވެ.) (10)

ތަފްސީރު

ދެން މާތް ﷲގެ އަޅާ އަދި ރަސޫލާ ﷺ އަށް އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތަކުން ވަޙީކުރެއްވި އެއްޗެއް ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް އިއްވެވިއެވެ. ﴿عَبْدِهِۦ﴾ ގައި ވާ ޟަމީރު އިޝާރާތްކުރަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. ޖިބްރީލު عليه السلام އަކަށް ނޫނެވެ. ރަސޫލާ ﷺ ޖިބްރީލު عليه السلام ދެކެވަޑައިގަތް ކަމަށް މިއާޔަތުން އިޝާރާތް ކުރެއެވެ. ޢަބްދުﷲ ބްނު މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން އަލްބުޚާރީ ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. أَنَّ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير) (ރަސޫލުﷲ ﷺ ޖިބްރީލު عليه السلام އަށް (އެކަލާގެފާނުގެ ޙަޤީޤީ ސޫރައިގައި) ހަސަތޭކަ ފިޔަފުޅު ވަނިކޮށް މުޙައްމަދު ﷺ އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 380) އަދި ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ. وَلَكِنَّهُ رَأَى جِبْرِيلَ ـ عَلَيْهِ السَّلاَمُ ـ فِي صُورَتِهِ مَرَّتَيْنِ‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير) (އެހެނެއްކަމަކު އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ދެފަހަރު ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ހަޤީޤީ ސޫރައިގައި ދެކެވަޑައިގަތެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 378)

ނޯޓް

مَا زَاغَ ٱلْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅު އެކިފަރާތްފަރާތަކަށް ނުދެއެވެ. އަދި ދެކެވަޑައިގަތުމަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާތަން ފަހަނަޅައިވެސް ނުމެދޭމެއެވެ. (17)

ތަފްސީރު

އެ މަޤާމުގައި ހުންނެވި ހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ލޯފުޅު އެއްވެސް މިންވަރަކަށް އެހެން ފަރާތަކަށް ނުދެއެވެ. މިއީ އެ ހައިބަތު ހުރި މަޤާމުގައި ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަދަބުވެރިކަން ސިފަކުރައްވަން ގެންނަވާފައިވާ ވާހަކަފުޅެކެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްކެވި އެއްޗެއް ފަހަނައަޅައި އެހެން އެއްޗަކަށް އެކަލޭގެފާނު ނަޒަރު ނުހިންގަވައެވެ. މިއާޔަތުގައި އިޝާރާތްކުރައްވާފައި މިވަނީ، އިސްރާއާއި މިޢުރާޖުގެ ރޭ ރަސޫލުﷲ ﷺ ދެކެވަޑައިގަތް މާތް ﷲ ގެ ބޮޑެތި ހެކިތަކަށެވެ. އަދި މިއީ އިސްރާއާއި މިޢުރާޖު ސާބިތުކުރުމުގައި އަހުލުއްސުންނަތި ވަލްޖަމާޢާގެ ދަލީލެވެ. އިސްރާއާއި މިޢުރާޖުގެ ޙަދީޘުގައި އައިސް ފައިވެއެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: ....... ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ ....... ثُمَّ ذَهَبَ بِي إِلَى السِّدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَإِذَا وَرَقُهَا كَآذَانِ الْفِيَلَةِ وَإِذَا ثَمَرُهَا كَالْقِلاَلِ - قَالَ - فَلَمَّا غَشِيَهَا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ مَا غَشِيَ تَغَيَّرَتْ فَمَا أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ يَسْتَطِيعُ أَنْ يَنْعَتَهَا مِنْ حُسْنِهَا‏.‏ (صحيح مسلم: كتاب الإيمان، باب الإِسْرَاءِ بِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى السَّمَوَاتِ وَفَرْضِ الصَّلَوَاتِ) ‏‏ (އަނަސު ބްނު رضي الله عنه މާލިކު ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”...... ދެން ތިމަންމެން ހަތްވަނަ އުޑަށް ގެންދެވިއެވެ. ..... އަދި ތިމަންމެން ސިދްރަތުލްމުންތަހާއާ ހަމައަށް އުފުއްލެވިއެވެ. އެހިނދު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތީ އެގަހުގެ ފަތްތައް ނީލަގެރި އެތުގެ ކަންފަތް ފަދައިން ވަނިކޮށެވެ. އަދި އެގަހުގެ މޭވާ ފެންއަޅާ ބޮޑެތި ހަމުގެ ސިފައިގައި ވަނިކޮށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ދެން މާތް ﷲގެ އަމުރުފުޅުން އެ ފޮރުވާލާ ކަމެއް އައިސް ފޮރުވައިލުމުން އެ ބަދަލު ވެދެއެވެ. އޭގެ ރީތިކަން ބޮޑުކަމުން އެ ސިފަކުރުމަކީ އެއްވެސް މީހަކަށް ކުޅަދާނަ ކަމެއް ނޫނެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 162) އަދި އެހެން ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ޢަބްދުﷲ ބިން މަސްޢޫދު ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ސިދްރަތުލްމުންތަހާ ފޮރުވާލެވުނީ ރަނުގެ ފަށަލައަކުންނެވެ. (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 173)

ނޯޓް

وَمَنَوٰةَ ٱلثَّالِثَةَ ٱلْأُخْرَىٰٓ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި مناة އެވެ ކިއުނު އަނެއް ތިންވަނަ ބުދާ މެދުވެސްމެއެވެ. (20)

ތަފްސީރު

ކާފިރުންނޭވެ! ކަލާނގެތައް ކަމަށް ދަޢުވާކޮށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ބުދުތައް ކަމުގައިވާ اللّات އާއި العُزَّى އާއި مَناة ގެ ވާހަކަ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބުނެދީބަލާށެވެ. އެތަކެއްޗަށް އެއްވެސް ބާރެއް ލިބިގެންވޭ ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ މުޙައްމަދު ﷺ އަށް ވަޙީކުރެއްވި ފަދައިން، އެތަކެތި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް އެންގި ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެއީ ބުއްދިއެއް ނެތް، އެއްވެސް ފައިދާއެއް ކޮށްނުދެވޭ، ދިރުމެއް ނެތް ތަކެތި ހެއްޔެވެ؟ މިއީ އެބައިމީހުންގެ ބުދުތަކަށް އެބައިމީހުން ދީފައިވާ ނަންތަކެވެ. އެބައިމީހުން އެނަންތައް ނަގާފައިވަނީ މާތް ﷲގެ އިސްމުފުޅުތަކުންނެވެ. އެބައިމީހުން ދޭކޮތުގައި اللّات ނަގާފައިވަނީ الله އިންނެވެ. العُزَّى ނަގާފައިވަނީ العزيز އިންނެވެ. އަދި مَناة ނަގާފައިވަނީ المنَّان އިންނެވެ. މިއީ ޢަރަބީންގެ ގާތުގައި އެންމެ މަޝްހޫރު، އެބައިމީހުން އެންމެ މުޤައްދަސް ކަމަށް ދެކޭ ބުދުތަކެވެ. އެބައިމީހުން ވަނީ އެއީ އަންހެން ކަލާނގެތަކެއް ކަމުގައި ހަދައިފައެވެ. އަދި މަލާއިކަތުންނަކީ މާތް ﷲގެ އަންހެން ދަރިން ކަމުގައި ހަދައިފައެވެ. އެހެންކަމުން މަލާމާތުގެ އުސްލޫބުގައި އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِنْ هِىَ إِلَّآ أَسْمَآءٌ سَمَّيْتُمُوهَآ أَنتُمْ وَءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَـٰنٍ ۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَمَا تَهْوَى ٱلْأَنفُسُ ۖ وَلَقَدْ جَآءَهُم مِّن رَّبِّهِمُ ٱلْهُدَىٰٓ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން ކިޔައިގެންއުޅޭ ހުސް ނަންތަކެއް ކަމުގައިނޫނީ ނުވެތެވެ. އެތަކެއްޗަށް اللَّه އެއްވެސްބާރެއް ދެއްވައިފައެއް ނުވެތެވެ. ހީއަކަށާއި، هوى نفس ގެ އެދުންތަކަކަށް މެނުވީ އެއުރެން تبع ވާކަމުގައި ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ތެދުމަގު އައިސްފައިވާކަން ކަށަވަރެވެ. (23)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ އެ ބުދުތަކަކީ، އެއްވެސް ޙުއްޖަތެއް ނެތި ތިޔަބައިމީހުންނާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން ދީފައިވާ ނަންތަކެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ﴿إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَمَا تَهْوَى ٱلْأَنفُسُ ۖ وَلَقَدْ جَآءَهُم مِّن رَّبِّهِمُ ٱلْهُدَىٰٓ﴾ އެބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި ހީއަށާއި، ވަހުމަށާއި، ނުބައިކަންތަކަށް އަމުރުކުރާ އެބައިމީހުންގެ ނަފުސު އެދޭ ކަންތަކަށް މެނުވީ އެބައިމީހުން ތަބަޢަވާ ކަމުގައި ނުވެއެވެ. މާތް ﷲ އަށް އެއްވެސް ޝަރީކަކު ނުވާކަމާއި، ބުދުތަކަށް އަޅުކަން ކުރުމަކީ ބާޠިލު ކަމެއްކަމުގެ ރައްދުނުކުރެވޭނޭ ދަލީލާއި، އަލިގަދަ ހެކިތަކާއެކު، ތެދުމަގަށް މަގުދައްކަވާ ރަސޫލާ ﷺ ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންފައެވެ.

ނޯޓް

ٱلَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَـٰٓئِرَ ٱلْإِثْمِ وَٱلْفَوَٰحِشَ إِلَّا ٱللَّمَمَ ۚ إِنَّ رَبَّكَ وَٰسِعُ ٱلْمَغْفِرَةِ ۚ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنشَأَكُم مِّنَ ٱلْأَرْضِ وَإِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِى بُطُونِ أُمَّهَـٰتِكُمْ ۖ فَلَا تُزَكُّوٓا۟ أَنفُسَكُمْ ۖ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ ٱتَّقَىٰٓ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންނީ، ކުދި ފާފަތައް ފިޔަވައި، ބޮޑު ފާފަތަކާއި، فاحش ކަންތަކުން ދުރުވެގަންނަ މީހުންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ފާފަފުއްސެވުން ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ބިމުން ހެއްދެވި ހިނދުގައްޔާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައިންގެ ބަނޑުތަކުގައި ޅަދަރިންގެ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުން ތިބިހިނދުގައިވެސް، އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައް ދެނެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކަށް ތާރީފުކޮށް فخر ވެރިނުވާށެވެ! تقوى ވެރިވީމީހުންގެ ކަންތައް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ. (32)

ތަފްސީރު

އެ އިޙްސާންތެރީންނީ މީހުން މެރުމާއި، ރާ ބުއިމާއި، ޔަތީމުންގެ މުދާ ކެއުން ފަދަ ބޮޑެތި ފާފަތަކާއި، ޒިނޭކުރުމާއި، ފިރިހެނުންނާ ގާތްވުންފަދަ އޭގެ ހުތުރުކަން ފާޅުވެގެންވާ ފާޙިޝް ޢަމަލުތަކުން ދުރުވެގަންނަ މީހުންނެވެ. ﴿إِلَّا ٱللَّمَمَ﴾ ކުދި ފާފަތައް ފިޔަވައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، ގިނަގިނައިން ޢައިބުތައް ފޮރުއްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ރަޙްމަތް ހުރިހާ އެއްޗަކަށް ތަނަވަސްވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފާފަފުއްސެވުން ކުޑަ ބޮޑު ހުރިހާ ފާފަޔަކަށް ތަނަވަސްވެގެން ވެއެވެ. ފާފަތަކުން ތައުބާވީ މީހަކަށެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވުމުގެ ކުރިން، އަދި ތިޔަބައިމީހުން މައިންގެ ރަޙިމުގައި ޅަދަރީންގެ ގޮތުގައި ފޮރުވިފައިވީ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙާލު ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އަބާއްޖަވެރިންނާއި ތަޤްވާވެރިން، އަދި ހެޔޮލަފާ މީހުންނާއި ފާފަވެރިން އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އަމިއްލަ ނަފުސުތައް މާ ރަނގަޅުކަމަށް ދެކި އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށް ތަޢުރީފު ނުކުރާށެވެ. ފަހެ، ޢަމަލުގައި އިޚްލާޞްތެރިވެ. ސިއްރާއި ފައުޅުގައި އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތަޤުވާވެރިވަނީ ކާކުކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ އަންގަވާފައި މިވަނީ ހިތްތަކުގައިވާ ކަންކަން އެކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން ޣައިބު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އަމިއްލަ ނަފުސަށް ތަޢުރީފުކުރުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސަށް ތަޢުރީފުކޮށް، ތިމަންނާއީ ހެޔޮ ޢަމަލުކުރާ މީހެކޭ، ތިމަންނާއީ ހެޔޮލަފާ އަޅެކޭ ބުނުން ވާނީ ބޭކާރު ކަމަކަށެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އަދަބު ކުޑަކުރުމަށެވެ. ފަހެ، ކޮންމެ ނަފުސަކާ، އެނަފުސެއްގައި ލައްވާފައިވާ ފިޠުރަތު މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ދެން، މިއަންނަނީ އީމާންކަމަށް ފުރަގަސްދީ، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް، އިޙްސާންތެރިނުވެ، މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތް ލިބޭނޭ ކަމުގެ ދޮގު އުއްމީދުތަކެއް ކުރާ ނަފުސުގެ ވާހަކައެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَأَعْطَىٰ قَلِيلًا وَأَكْدَىٰٓ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

إيمان ކަމުން އެއްކިބާވެ (މުދަލުން) ކުޑަ އެތިކޮޅެއްދީ (އަނެއްބައި) ހިފެހެއްޓިމީހާ ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީމުތޯއެވެ؟ (33-34)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވީ އަލްވަލީދު ބްނު އަލްމުޣީރާގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. އޭނާ ރަސޫލު ﷲ ﷺ ގެ އަރިހުގައި އިށީދެ ޤުރްއާން އަޑުއެހުމަށް ފަހު އޭނާގެ ހިތަށް އަސަރުކުރިއެވެ. އަދި އޭނާ އިސްލާމްވުމާ ގާތްވިއެވެ. ދެން، މުޝްރިކުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އޭނާ އެ ކުރަންއުޅެނީ ހުތުރުކަމެއް ކަމަށް ބުނެ އޭނާއާއި ވާހަކަ ދެއްކިއެވެ. އަދި އެމީހާ އޭނާއަށް ބުންޏެވެ. ތިބާ ތިބާގެ ކާބަފައިންގެ ދީން ދޫކޮށްލައިފީމުއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަކީ މަގުފުރެދިފައިވާ ބަޔަކަށް ހަދައިފީމުއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ވާނީ ނަރަކައިގައި ކަމަށް ތިބާ ދަޢުވާކޮށްފީމުއެވެ. އެހިނދު އަލްވަލީދު ބުންޏެވެ. މާތް ﷲގެ ކޯފާއަށާއި އެކަލާނގެ ޢަޛާބަށް އަހުރެން ބިރުވެތިވީއެވެ. ދެން، އަލްވަލީދު އޭނާއަށް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ފައިސާ ދީފިނަމަ، އޭނާ އަލްވަލީދުގެ ޢަޛާބު އުފުލާނެކަމަށް ޖާމިނުވިއެވެ. ދެން އޭނާ އެމީހާއަށް ދޭން ބުނި ފައިސާގެ ބައެއް ދީފައި، އަނެއް ބައި ނުދީ ހިފެހެއްޓިއެވެ. ދެން އަލްވަލީދު މުރުތައްދުވެ އޭނާއަށް އެފައިސާ ދޭން އިންކާރުކުރިއެވެ. (ޖާމިޢުލް ބަޔާން ފީ ތަފްސީރި އާޔިލް ޤުރްއާން، އައްޠަބަރީ، ޙަދީޘު: 25227) މާނައީ: އީމާންކަމާ، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހިދާޔަތު ދޫކޮށް އެނބުރިގޮސް، އޭނާގެ ފަރާތުން ޢަޛާބު އުފުލާނެ ކަމަށް އޭނާއަށް ޖާމިނުވި އޭނާގެ އެކުވެރިޔާއަށް ދޭން ބުނި ފައިސާއިން ބައެއް އޭނާއަށް ދިނުމަށް ފަހު، އޭނާއަށް އަނެއްބައި ނުދީ ދަހިވެތިވެގަތް އަބާއްޖަވެރި ފާފަވެރިޔާގެ ވާހަކަ ބުނެދީބަލާށެވެ. އޭނާގެ ޙާލު ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ﴿أَكْدَىٰٓ﴾ އެއްޗެއް ނުދީ ހިފެހެއްޓުމެވެ. މިބަސް އައިސްފައިވަނީ الكدية އިންނެވެ. އެއީ ކޮންނަ މީހާއަށް ހުރަހަކަށްވެ، އޭގެ ސަބަބުން އޭނާ ކޮނުން ހުއްޓާލަން ޖެހޭ ހިލައެވެ. ދެން އެއްޗެއް މީހަކަށް ދޭން ބުނެފައި، އެއިން ބައެއް ދީފައި، އަނެއްބައި ނުދޭ ކޮންމެ މީހަށް މި ލަފުޒު ބޭނުންކުރީއެވެ. އަލްޙުޠައިއާ ވިދާޅުވިއެވެ. "ދެން އޭނާ ކުޑަ އެތިކޮޅެއް ދީފައި، ދެން ނުދީ ހިފެހެއްޓިއެވެ."

ނޯޓް

ثُمَّ يُجْزَىٰهُ ٱلْجَزَآءَ ٱلْأَوْفَىٰ ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އޭނާ ކުޅަ عمل އަށް އެންމެފުރިހަމަ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. (41)

ތަފްސީރު

އިންސާނާގެ މަސައްކަތުން އޭނާ ކުޅަ ޢަމަލެއް މެނުވީ އޭނާއަށް ނުވާނެކަމާއި، އޭނާގެ ޢަމަލުތައް އޭނާއަށް ހުށަހެޅި އޭނާގެ ފަތުގައްޔާއި، މީޒާނުގައި އޭނާއަށް އެ ހާމަކުރައްވާނެކަމާއި، ދެން އެޢަމަލުތަކަށް އޭނާއަށް އެންމެ ފުރިހަމަ ޖަޒާ ދެއްވާނެކަންވެސް އޭނާއަށް ނޭނގުނީ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ބުއްދިއާއި ޢަދުލުވެރިކަން ލާޒިމުކުރާ ގޮތެވެ. އެއްވެސް އިންސާނަކު އަނެއް އިންސާނެއްގެ ފާފަ ނުއުފުލުމެވެ. އަދި އޭނާގެ ހެޔޮ ޢަމަލުތައް އެހެން މީހަކަށް ނުދިނުމެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ދިރި ތިބީން މަރުވެފައިވާ މީހުންނަށްޓަކައި ދުޢާކުރުމާއި، ނަބީބޭކަލުން މުއުމިނުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވެވަޑައިގަތުމާއި، މަރުވެފައިވާ މީހާއާއި ގާތްތިމާގެ މީހުން އޭނާގެ ފަރާތުން ޞަދަޤާތްކުރުމަކީ އިންސާނާއަށް ފައިދާ ލިބޭ ކަންކަމެވެ. އެއީ ސީދާ އޭނާގެ ޢަމަލުކަމުގައި ނުވިޔަސް މެއެވެ. އެއީ އީމާންކަމާއި، ހެޔޮލަފާކަމުގެ މޭވާ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. عن عِكْرِمَةَ، مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ يَقُولُ أَنْبَأَنَا ابْنُ عَبَّاسٍ، أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ ـ رضى الله عنهم ـ أَخَا بَنِي سَاعِدَةَ تُوُفِّيَتْ أُمُّهُ وَهْوَ غَائِبٌ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ أُمِّي تُوُفِّيَتْ وَأَنَا غَائِبٌ عَنْهَا، فَهَلْ يَنْفَعُهَا شَىْءٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَنْهَا قَالَ ‏ "‏ نَعَمْ ‏"‏‏.‏ قَالَ فَإِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ حَائِطِي الْمِخْرَافَ صَدَقَةٌ عَلَيْهَا‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب الوصايا، باب الإشهاد في الوقف والوصيّة) އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ އަޅު ޢިކްރިމާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما އަހުރެންނަށް ވިދާޅުވެދެއްވިއެވެ. ސަޢުދު ބްނު ޢުބާދާ رضي الله عنه (ބަނޫ ސާޢިދާގެ އަޚު) ގެ މައިކަމަނާ ދުރުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާ އަވަހާރަވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް އައިސް ދެންނެވިއެވެ. "އަހުރެންގެ މަންމަ ނިޔާވީ އަހުރެން އޭނާއާ އެކުގައި ނެތީހެވެ. އަހުރެން އޭނާގެ ފަރާތުން ޞަދަޤާތްކޮށްފިއްޔާ އޭނާއަށް އެކަމުގެ ފައިދާކުރާނެ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އާނއެކެވެ. ސަޢުދު ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ހެކިކޮށް ބުނަމެވެ. އަހުރެންގެ އަލްމިޚްރާފޭ ކިޔުނު މޭވާ ބަގީޗާ މަންމަގެ ފަރާތުން ޞަދަޤާތްކޮށްފީމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 2762)

ނޯޓް

مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَىٰ ﴿ ٤٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން رحم ގެ ތެރެއަށް މަނިފޮދެއް އެޅޭ ހިނދު އެއިން، ފިރިހެން އަންހެން ދެބާވަތް ހެއްދެވީވެސް އެކަލާނގެއެވެ. (45، 46)

ތަފްސީރު

އަދި ނިކަމެތި ފެންފޮދަކުން އޮހޮރިގެންދާ ނުޠުފާއަކުން ފިރިހެން އަންހެން ދެ ޖިންސު އުފެއްދެވީ އެކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީ ކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّآءٍ مَّهِينٍ﴾ (ދެރަވެގެންވާ ފެނަކުން (އެބަހީ: މަނިފޮދަކުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނަހައްދަވަން ހެއްޔެވެ؟) އެ ނުޠުފާ އަންހެންމީހާގެ ރަޙިމަށް ފޮނުވަނީ ފިރިހެން މީހާއެވެ. އެއަށްފަހު ދެން ފެންނަނީ ފުރިހަމަ އިންސާނަކަށް ވެފައި ވަނިކޮށެވެ. ފިރިހެނަކަށެވެ. ނުވަތަ އަންހެނަކަށެވެ. ނުޠުފާއަކީ ބައިތައް ހަމައަށް މިންވަރުކުރައްވާފައިވާ އެއް ނުޠުފާއެކެވެ. ދެން، ދެވައްތަރު އައީ ކޮންތާނކުން ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ޢަޖާއިބުތަކުގެ ޢަޖާއިބެވެ. މުޢުޖިޒާތްތަކުގެ މުޢުޖިޒާތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މީސްތަކުން ވަނީ އެކަމާމެދު ޣާފިލުވެގެންނެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި، ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި، ފުރާނަ އެޅުން ކީއްކުރަންތޯއެވެ. މަޚްލޫޤަކު ފިރިހެން ނުވަތަ އަންހެން މަޚްލޫޤަކަށް ހެދުމުގެ ބާރު ލިބިގެންވާ މީހަކު ވޭ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

وَقَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ ۖ إِنَّهُمْ كَانُوا۟ هُمْ أَظْلَمَ وَأَطْغَىٰ ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އޭގެކުރިން نوح ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުން ހަލާކުކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންވީ އަނިޔާވެރިކަންބޮޑު، އަދި އުރެދުންބޮޑު ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. (52)

ތަފްސީރު

ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް، ޖައްބާރުވެ، ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކުޅަ މީހުން ނެތިކުރެއްވީ އެކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲގެ ނަބިއްޔާ ހޫދު عليه السلام ގެ ޤައުމު ކަމުގައިވާ ޢާދު ބާގައިގެ މީހުންނެވެ. އެބައިމީހުންވީ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން، އެންމެ ގަދަފަދަ، އެންމެ ބާރުގަދަ، އެންމެ ބޮޑާ، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. އެންމެ ފަހުން އެބައިމީހުން ބުނީ ﴿مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً﴾ (ތިމަންމެންނަށްވުރެ ބާރުގަދައީ ކާކުހެއްޔެވެ؟) އެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވީ ފިނިގަދަ، ގަދަފަދަ ވަޔަކުންނެވެ. ދެން މާތް ﷲގެ ނަބިއްޔާ ޞާލިޙު عليه السلام ގެ ޤައުމު ކަމުގައިވާ ޘަމޫދު ބާގައިގެ މީހުންނެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވީ ގަދަފަދަ އަޑުފަށްގަނޑާއި، ބިރުވެރި ބިންހެލުމުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފައިދަށުން ބިންގަނޑު ހެލިގަތީއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންގެ އަސަރެއްވެސް، އެބައިމީހުންގެ ވާހަކައެއްވެސް ނެތި ދިޔައީއެވެ. ދެން ނޫޙު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ މީހުންނެވެ. އެބައިމީހުން އުޅުނީ ޢާދު ބާގައާއި ޘަމޫދު ބާގައިގެ ކުރިންނެވެ. ﴿مِن قَبْلُ﴾ އޭ ވަޙީކުރެއްވީ އެހެންވެގެންނެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވީ ޠޫފާނުންނެވެ. އެބައިމީހުން ވީ އެހެން މީހުންނަށް ވުރެ ފާފަވެރިކަން ބޮޑު، އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑު ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާއަށް އެންމެ ނުބައިކަން ބޮޑު ގޯނާކޮށްފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނާއެކު ހާހެއްހާ އަހަރު އުޅުއްވި އިރުވެސް އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އީމާންވީ މަދު ބައެކެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ސުންނާފަތިކުރައްވައި ނެތިކުރެއްވިއެވެ.

ނޯޓް