chapter

052

وَٱلطُّورِ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

طور ފަރުބަދައާއި، (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

مَّا لَهُۥ مِن دَافِعٍ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ عذاب (އެއުރެންގެ ކިބައިން) ދުރުކޮށްދޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެތެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ޠޫރު ފަރުބަދައާއި، ތުނި ހަމުގައި ލިޔެފައިވާ ކީރިތި ޤުރްއާން ގަންދެއްވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. އަދި ހެޔޮލަފާ މަލާއިކަތުން ޠަވާފުކުރައްވާ އަލްބައިތުލް މަޢުމޫރާއި، އުސްކޮށް އުފުއްލަވާފައިވާ އުޑާއި، ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަލިފާން ރޯވާނެ ކަނޑު ގަންދެއްވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. ބައެއްތަކެތި އިންސާނުންގެ ލޮލަށް ފެންނަ، އަނެއްބައި ތަކެތި އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގި ޣައިބުގެ ގޮތުގައިވާ މިތަކެތި ގަންދެއްވައި އެހުވަޔަކަށް ހިތްތައް ބިރުން ތުރުތުރުއަޅާވަރުގެ ގަދަ ހުވައެއް އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވީ އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތި މާތް ﷲގެ ޢަޛާބު ކާފިރުންނަށް އަންނަނާނެކަމަށެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ ދެން ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَٰقِعٌ * مَّا لَهُۥ مِن دَافِعٍ ﴾ އެބަހީ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބު ކާފިރުންނަށް އަންނާނެކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. އަދި އެ ޢަޛާބު އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ދުރުކުރާނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވި ފަސް ހުވަޔަށް ބަލާއިރު: ފުރަތަމަ ހުވައި ކުރެއްވީ އެތަނެއްގައި އެއްވެސް މެދުވެރިއަކު ނެތި މާތް ﷲ މޫސާ عليه السلام އަށް ބަސްވަޙީކުރެއްވި ޠޫރުފަރުބަދަ ގަންދެއްވައެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ނޫރު ތަޖައްލީވެފައިވާ ތަނެކެވެ. އެހެންކަމުން، އެތަނުގެ ޝަރަފާއި، ދަރަޖައާއި، މުޤައްދަސްކަމަށްޓަކައި އެތަން ގަންދެއްވުން ހައްޤުވީއެވެ. ދެވަނައަށް ހުވައިކުރެއްވީ ކީރިތި ޤުރްއާން ގަންދެއްވައެވެ. އެއީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ފޮތެވެ. އެއީ އެންމެ ޝަރަފުވެރި އެންމެ މާތް ފޮތެވެ. ހުރިހާ ސަމާވީ ފޮތްތަކާއި ރިސާލަތެއްގެ ފުރިހަމަކަން އެފޮތުގައި ހިމެނިފައިވާތީއެވެ. ތިންވަނައަށް ހުވައި ކުރެއްވީ އަލްބައިތުލްމަޢުމޫރު ގަންދެއްވައެވެ. އެއީ މުއުމިނުންނަށް ކަޢުބަތުﷲ ގެފުޅު ހުންނަ ފަދައިން މަލާއިކަތުންނަށް ހުންނަ ތަނެވެ. في حديث الإسراء عَنْ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَةَ، - رَجُلٌ مِنْ قَوْمِهِ - قَالَ قَالَ نَبِيُّ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ ............. ثُمَّ رُفِعَ لِيَ الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ فَقُلْتُ يَا جِبْرِيلُ مَا هَذَا قَالَ هَذَا الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ يَدْخُلُهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ إِذَا خَرَجُوا مِنْهُ لَمْ يَعُودُوا فِيهِ آخِرُ مَا عَلَيْهِمْ." ‏(صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب الإِسْرَاءِ بِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِلَى السَّمَوَاتِ وَفَرْضِ الصَّلَوَاتِ‏) (އިސްރާގެ ޙަދީޘުގައި މާލިކު ބްނު ޞަޢުޞަޢާގެ އަރިހުން އައިސްފައި ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”........ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އަލްބައިތުލްމަޢުމޫރު އުފުއްލެވުނެވެ. ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. ޖިބްރީލުއެވެ. މިއީ ކޮންތަނެއް ތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަލްބައިތުލްމަޢުމޫރެވެ. ކޮންމެ ދެވަހަކު އެތަނަށް ހަތްދިހަހާސް މަލާއިކަތުން ވަދެއެވެ. ދެން އެތަނުން ނުކުންނަ މަލާއިކަތުން އެތަނަށް އެނބުރި ނާދެއެވެ. އެންމެ ފަހު މަލާއިކަތާއާ ޖެހެންދެނެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް: 164) ހަތަރުވަނައަށް ހުވައިކުރެއްވީ "އުފުލިފައިވާ ފުރާޅު" ގަންދެއްވައެވެ. އެއީ ބަދަހިކަމާއެކު ގަދަފަދައަށް އުފުއްލަވާފައިވާ، މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއެކު އެއްވެސް ތަނބެއް ނެތި ހިފަހައްޓަވާފައިވާ އުޑެވެ. ފަސްވަނައަށް ހުވައިކުރެއްވީ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަލިފާން ރޯކުރައްވާނޭ ކަނޑުތައް ގަންދެއްވައެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ ކަނޑުތަކެވެ. މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِذَا ٱلْبِحَارُ سُجِّرَتْ﴾ (އަދި ކަނޑުތައް ރޯވެ، އަނދައިގަންނަ ހިނދެވެ.) ޤިޔާމަތް ދުވަހު ކަނޑުތަކުގައި ރޯކުރެވި ގަދައަށް އަނދާ ހާލު އެކަނޑުތައް މަޙްޝަރުގައި ތިބޭ މީހުން ވަށައިލާނެއެވެ. މި ފަސް ކަން ގަންދެއްވައި މާތް ﷲ ހުވައި ވަޙީކުރެއްވީ މުޝްރިކުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވުމަކީ ޙަޤީޤަތަކަށްވުން ލާޒިމުކަމެއް ކަމުގައެވެ. عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ، عَنْ أَبِيهِ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ سَمِعْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم يَقْرَأُ فِي الْمَغْرِبِ بِالطُّورِ فَلَمَّا بَلَغَ هَذِهِ الآيَةَ ﴿أَمْ خُلِقُوا۟ مِنْ غَيْرِ شَىْءٍ أَمْ هُمُ ٱلْخَـٰلِقُونَ * أَمْ خَلَقُوا۟ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ ۚ بَل لَّا يُوقِنُونَ *أَمْ عِندَهُمْ خَزَآئِنُ رَبِّكَ أَمْ هُمُ ٱلْمُصَۣيْطِرُونَ﴾ كَادَ قَلْبِي أَنْ يَطِيرَ‏. (صحيح البخاري، كتاب التفسير، باب: 1) (މުޙައްމަދު ބްނު ޖުބައިރު ބްނު މުޠުޢިމް އޭނާގެ ބައްޕާފުޅުގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ މަޣުރިބު ނަމާދުގައި އައްޠޫރު ސޫރަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވަނިކޮށް ތިމަން އަޑުއެހީމެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ﴿أَمْ خُلِقُوا۟ مِنْ غَيْرِ شَىْءٍ أَمْ هُمُ ٱلْخَـٰلِقُونَ * أَمْ خَلَقُوا۟ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ ۚ بَل لَّا يُوقِنُونَ *أَمْ عِندَهُمْ خَزَآئِنُ رَبِّكَ أَمْ هُمُ ٱلْمُصَۣيْطِرُونَ﴾ މިއާޔަތްތައް ކިޔަވައިވިދާޅުވުމުން އަހަރެންގެ ހިތް އުދުހިގެން ނުދިޔައީ ކިރިޔާއެވެ.) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4854)

ނޯޓް

مَّا لَهُۥ مِن دَافِعٍ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ عذاب (އެއުރެންގެ ކިބައިން) ދުރުކޮށްދޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެތެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

ٱصْلَوْهَا فَٱصْبِرُوٓا۟ أَوْ لَا تَصْبِرُوا۟ سَوَآءٌ عَلَيْكُمْ ۖ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން އެ ނަރަކަޔަށް ވަންނާށެވެ! އަދި (އެ عذاب އަށް) ކެތްކުރާށެވެ! ނުވަތަ ކެތްނުކުރާށެވެ! (ކެތްކުރުމާއި ނުކުރުން) ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހަމަހަމަވެގެންވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާލިބޭކަން ކަށަވަރީ، ތިޔަބައިމީހުން ކޮށްއުޅުނު ކަންތަކަށެވެ. (16)

ތަފްސީރު

ނަރަކައަށް ތިޔަބައިމީހުން ވަދެ އެތަނުގެ ޢަޛާބުގެ ރަހަ ދެކޭށެވެ. އަދި އެތަނުގެ ދިލައާއި ހޫނު ތަޙައްމަލްކުރާށެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެތަނުގެ ޢަޛާބަށް ކެތްކުރިއަސް، އަދި ކެތް ނުކުރިއަސް، ތިޔަބައިމީހުން އެތަނުން މިންޖުވުމެއް ސަލާމަތް ވުމެއް ނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާފިރުވުމާއި ފުރައްސާރަކުރުމުގެ ހުތުރު ޢަމަލުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެޖަޒާއަކީ ލާޒިމު އެއްޗަކަށް ވާއިރު އެއަށް ކެތްކުރުމާއި ކެތްނުކުރުން ހަމަހަމައެވެ. ބިރުން ހިތްތަކާއި، އެތެރެހަށީގެ ގުނަވަންތައް ކުދިކުދިވާވަރުގެ ޢަޛާބަށް ފަހު، ދެން މިއަންނަނީ އުފާވެރި މަންޒަރެކެވެ. އޭގައި ހިމެނޭ ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުންނަށް ލިބޭ ނަފުސު އެކަނިފިލުމާއި، ތަނަވަސްކަމާއި، ފާގަތިކަމާ އެކުގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

مُتَّكِـِٔينَ عَلَىٰ سُرُرٍ مَّصْفُوفَةٍ ۖ وَزَوَّجْنَـٰهُم بِحُورٍ عِينٍ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއުރެން ތިބޭނީ) އެތުރިފައިވާ ދާންތަކެއްގެ މަތީގައި ލެނގިލައިގެންވާ حال ގައެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް حورالعين ން އަނބިކޮށްދެއްވީމެވެ. (20)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ތިބޭނީ ރަންމުތާއި ޔާގޫތުން ޖަރީކުރެވި، ފުރިހަމަ ތަރުތީބަކަށް އަތުރާލެވިފައިވާ ރަނުގެ ދާންތަކެއްގައި ލެނގިލައިގެންނެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބައެއްގެ މޫނަށް ބަލަބަލައި، އެކެއްގެ ވާހަކައިން އަނެކާގެ ހިތަށް ހަމަޖެހުން ލިބޭ ޙާލުގައެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙޫރަލްޢީނުންނާއި ކައިވެނިކުރުމުގެ މާތްކަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވީމެވެ. އެއީ ހަމުގެ ކުލަ ދޮން، ލޯ ބޮޑު އަންހެނުންނެވެ. ދޮންކަމާއެކު ލޯބޮޑުވުމަކީ ރީތިކަމުގެ އިންތިހާއެވެ. އެކަނބަލުންނަށް ޙޫރޭ ކިއުނީ އެކަނބަލުންގެ ރީތިކަމުން އެކަނބަލުންނާ ދިމާއަށް ތަކުރާރުކޮށް ބެލޭތީއެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ ނިޢުމަތުގެ ވަސީލަތްތައް ތަރުތީބުން ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. ފުރަތަމަ ޤަރާރުވެ ހުރުމެވެ. ދެން ކެއުމާއި ބުއިމެވެ. ދެން ތައްމައްޗާއި އަރާމުކުރާ ތަނެވެ. ދެން ކައިވެނި ކުރުމެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އެއްވެސް މަސައްކަތަކާއި، ވަރުބަލިވުމަކާއި ނުލައި މިހުރިހާ ނިޢުމަތްތައް ލިބޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވުމާއި، ނިޢުމަތް އިތުރުކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ދަރިން އެބައިމީހުންނާ އެއްތަން ކުރައްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَٱتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَـٰنٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَآ أَلَتْنَـٰهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَىْءٍ ۚ كُلُّ ٱمْرِئٍۭ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި إيمان ވިމީހުން އެއުރެންގެ ދަރިން إيمان ވުމާއެކު، އެއުރެންނަށް تبع ވުމުން، އެއުރެންގެ ދަރިންވެސް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނާ އެއްދަރަޖައިގައި (ސުވަރުގޭގައި) ލައްވާހުށީމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ عمل އަކުން އެއްވެސް އެއްޗެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އުންޏެއް ނުކުރައްވާހުށީމެވެ. ކޮންމެމީހަކީވެސް އެމީހަކު ހޯދި عمل އަކަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ޖަޒާލިބޭނޭ މީހެކެވެ. (21)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސުވަރުގެ ވެއްދެވި މުއުމިނުންގެ ދަރިން އީމާންކަމުގައި އެބައިމީހުންނާއި ބައިވެރިވެފައިވާނަމަ (އެ ދަރިން ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގައި އެބައިމީހުންގެ ބަފައިން ފަދައިން ނުވިޔަސް)، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ދަރިން ބަފައިންނާ އެއްތަންކުރައްވައި އެބައިމީހުންނާ އެއް ދަރަޖައަކަށް ގެންނަވާހުށީމެވެ. ދަރިން ބަފައިންގެ ލޮލުގެ ފިނިކަން ކަމުގައި ވުމަށެވެ. ދަރިންގެ ޢަމަލުތައް އެދަރަޖައަށް ނުދިޔަކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ﴿وَمَآ أَلَتْنَـٰهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَىْءٍ﴾ އަދި ބަފައިންނަށް އެބައިމީހުންގެ ދަރުމައިން އެއްވެސް މިންވަރެއް އުނިނުކުރައްވާހުށީމެވެ. ފަހެ، އެންމެ ހެޔޮގޮތުގައި ޢަމަލު ކުޅަ މީހާއާއި އެއް ހަމައަކަށް ޢަމަލު ކުރުމުގައި ފަރުވާ ކުޑަކުރި މީހާ ގެންނަވާއިރު، ހެޔޮގޮތުގައި ޢަމަލު ކުޅަ މީހާގެ ދަރުމައިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އުނިނުކުރައްވައެވެ. އެއީ ދަރީންނަކީ މުއުމިނުން ކަމުގައި ވާނަމައެވެ. ﴿كُلُّ ٱمْرِئٍۭ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ﴾ ކޮންމެ އިންސާނަކުވެސް ވަނީ އޭނާ ކުޅަ އަމަލަކާއެކު މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ހިފެހެއްޓިފައެވެ. އޭނާގެ ޢަމަލުތައް ރަނގަޅު ނަމަ އެކަލާނގެ އޭނާ ދޫކޮށްލައްވައެވެ. ޢަމަލުތައް ނުބައިނަމަ އޭނާ ހަލާކުކޮށްލައްވައެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ މުއުމިން މީހާގެ ދަރިން ސުވަރުގޭގައި އޭނާގެ ދަރަޖައަށް އުފުއްލަވައެވެ. އެދަރިންގެ އަމިއްލަ ޢަމަލުން އެ ހިސާބަށް ނުދެވުނު ކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ. ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَٱتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم .........﴾ ދެން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާ އުފާތަކާއި، ކެއުމާއި، ބުއިމުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ ۖ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلْبَرُّ ٱلرَّحِيمُ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ކުރިން ތިމަންމެން އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކޮށް އުޅުނީމުއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، إحسان ތެރިވަންތަ، رحيم ވަންތަ ކަލާނގެއެވެ. (28)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން އަހަރުމެން ދުނިޔޭގައި އެކަލާނގެއަށް ދުޢާކޮށް، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ނިކަމެތިކަމާއެކު ދަންނަވައި، ނަރަކައިން ސަލާމަތްކުރެއްވުން އެދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވައި އުޅުނީމެވެ. ފަހެ އެކަލާނގެ މިވަނީ އަހަރުމެންގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވައި އަހަރުމެން ނަރަކައާއި ދުރުކުރައްވާފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލާނގެއީ ﴿ٱلْبَرُّ﴾ އިޙްސާންތެރިވަންތަ، ދީލަތިވަންތަ، އޯގާވަންތަ ﴿ٱلرَّحِيمُ﴾ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދުޢާކުރި އަޅަކު މާޔޫސް ނުކުރައްވާ ރަޙީމްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އެބައިމީހުންނާމެދު ދުނިޔޭގައި ކަންހިނގައި ދިޔަ ގޮތް އެނގޭނެކަމާއި، އެބައިމީހުން އެކަން ހަނދާންހުންނާނެކަން މިއާޔަތުން އެނގެއެވެ. ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންވެސް އެފަދައެވެ. ފަހެ، މުއުމިނާއަށް އޭނާގެ ނަފުސު ހުރަގެއިން ނިޢުމަތަށް ބަދަލުވެފައިވާ ތަން ފެނުމުން އޭނާއަށް ލިބޭ އުފާވެރިކަން އިތުރުވާނެއެވެ. އަދި ކާފިރުމީހާއަށް އޭނާ ނިޢުމަތުން ނަރަކައަށް ބަދަލުވެފައިވާ ތަން ފެނުމުން އޭނާ ކުރާ ހިތާމަ އިތުރުވާނެއެވެ. عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا مَرَّتْ بِهَذِهِ الْآيَةِ: فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ فَقَالَتْ: " اللَّهُمَّ مُنَّ عَلَيْنَا وَقِنَا عَذَابَ السَّمُومِ إِنَّكَ أَنْتَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ "، فَقِيلَ لِلْأَعْمَشِ: فِي الصَّلَاةِ؟، فَقَالَ: فِي الصَّلَاةِ. (مصنف ابن أبي شيبة، كتاب الصلاة، من أبواب صلاة التطوّع – حديث موقوف) (ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަނާ އެއް ރެއަކު ﴿فَمَنَّ ٱللَّـهُ عَلَيْنَا وَوَقَىٰنَا عَذَابَ ٱلسَّمُومِ * إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ ۖ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلْبَرُّ ٱلرَّحِيمُ﴾ މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވުމަށްފަހު މިފަދައިން ދުޢާކުރައްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. اللهم مُنّ علينا وقِنا عذاب السموم، إنك أنت البر الرحيم (އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންގެ މައްޗަށް އިޙްސާންތެރިވެވޮޑިގެން ދިލަ ގަދަ އަލިފާނުގެ ޢަޛާބުން އަޅަމެން ސަލާމަތްކުރައްވާނދޭވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއީ އިޙްސާންތެރިވަންތަ، ރަޙީމްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ.) އަލްއަޢުމަޝަށް ދެންނެވުނެވެ. ނަމާދުގައި ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ނަމާދުގައެވެ.) (މުޞައްނަފު އިބްނި އަބީޝައިބާ، ޖ: 2، ޞ: 22، ޙަދީޘު: 6036) ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކަ ތަފްޞީލުކޮށް ގެންނެވުމަށް ފަހު، ދެން އައިސްފައި މިވަނީ ފާފަވެރި ކާފިރުންގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلَـٰمُهُم بِهَـٰذَآ ۚ أَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ ﴿ ٣٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! އެއުރެންގެ ބުއްދިތައް އެގޮތަށް ބުނުމަށް އެއުރެންނަށް އަމުރުކުރަނީހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެއުރެންނީ ވިސްނުމަކާނުލައި ދެކޮޅުހަދާ ބަޔަކީހެއްޔެވެ؟ (32)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ ބުހުތާން ދޮގުހެދުމަށާއި، ދެކޮޅު ނުޖެހޭ ވާހަކަ ދެއްކުމަށް އެބައިމީހުންގެ ބުއްދިތައް އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ކާހިނަކީ ވިސްނުންތެރި މީހެކެވެ. މޮޔަމީހާ އަކީ ބުއްދިއާއި ފިކުރު ހަމަނުޖެހޭ މީހެކެވެ. ޅެންވިރިޔާއަކީ ތަރުތީބު ކުރެވިފައިވާ ވަޒަނަށް ފެތޭ ވާހަކަ ދައްކާ މީހެކެވެ. އެކެއްގެ ކިބައިގައި މިސިފަތައް އެކުވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މިއާޔަތުގައި ވަނީ އެބައިމީހުންނަށާއި އެބައިމީހުންގެ ބުއްދިއަށް މަލާމާތްކުރައްވާފައެވެ. ފަހެ ރަސޫލާ ﷺ އާ މެދު އެބައިމީހުން ދެކޭގޮތަކީ ބުއްދިއާއި ޙިކްމަތްތެރިކަމާ އިދިކޮޅު ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން މަލާމާތުގެ ގޮތުން އެބައިމީހުންނާ ސުވާލު ކުރައްވަނީއެވެ. އެބައިމީހުން ރަސޫލާ ﷺ އަށް ނިސްބަތްކުރި އެ ސިފަތަކަކީ ވިސްނުންތެރި ސިކުނޑިތަކަކުން ވިސްނުނު ސިފަތަކެއް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެބައިމީހުންނީ ދެކޮޅުހެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ، އަނިޔާވެރި ފާސިޤުން ހެއްޔެވެ؟ އެހެންވެ، އެބައިމީހުން ކިޔާނެހާ އެއްޗެއް ކިޔަނީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

أَمْ خُلِقُوا۟ مِنْ غَيْرِ شَىْءٍ أَمْ هُمُ ٱلْخَـٰلِقُونَ ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! ހެއްދެވިފަރާތެއްނެތި އެއުރެން ހެދިގަތީހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ހެއްދެވި ފަރާތްތަކަކީ، އެއުރެން ހެއްޔެވެ؟ (35)

ތަފްސީރު

ދެރަކޮށްލެއްވުމަކުން އެހެން ދެރަކޮށްލެއްވުމަކަށެވެ. ނުކަޅައްދައިލެއްވުމަކުން އެހެން ނުކުޅައްދައިލެއްވުމަކަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ: އެބައިމީހުން އުފެދުނީ އެބައިމީހުން ހެއްދެވި ޚާލިޤަކު ނެތި ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ބުއްދީގެ ގޮތުން ބެއްޔަސް ބާޠިލު ވާހަކައެކެވެ. އެހެނީ، އުފެއްދުމެއް ވިއްޔާ އުފެއްދި ފަރާތެއް ވާނެއެވެ. މަޚްލޫޤަކު ވިއްޔާ ޚާލިޤަކު ވުން ލާޒިމެވެ. ފަހެ ވުޖޫދަށް ގެނައި ފަރާތެއް ނެތި އެއްޗެއް ވުޖޫދަށް އަންނަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތައް ހެދީ އެބައިމީހުން ހެއްޔެވެ؟ މިއީ އަދި ކުރީގެ ވާހަކައަށް ވުރެ ބާޠިލުކަން ބޮޑު ވާހަކައެކެވެ. ފަހެ، ވުޖޫދުގައި ނެތް އެއްޗެއް އެހެން އެއްޗެއް އުފައްދާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ވުޖޫދަށް އައުމުގެ ކުރިން އެބައިމީހުން ތިބީ ނެތުމުގެ ތެރޭގައެވެ. ފަހެ، ބުއްދި ހުރި އެއްވެސް މީހަކަށް ތިމަންނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސު ހެދީ ތިމަންނާއޭ ބުނަން ކެރޭނެ ހެއްޔެވެ؟ މިއީވެސް ބުއްދީގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ބާޠިލު ވާހަކައެކެވެ.

ނޯޓް

أَمْ خَلَقُوا۟ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ ۚ بَل لَّا يُوقِنُونَ ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! އުޑުތަކާއި، ބިން ހެދީ އެއުރެން ހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ! އެއުރެންނީ، إيمان ނުވާ ބަޔެކެވެ. (36)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ އުޑުތަކާއި ބިން ހެދީ އެބައިމީހުންކަމަށް އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ އެއްވެސް މީހަކަށް، މުއުމިނަކަށް ވިޔަސް ކާފިރަކަށް ވިޔަސް، ބުނަން ކެރޭނޭ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. މިއީ، ފުން އަސަރުކުރާ ފަދަ މަލާމާތެކެވެ. ފަހެ، އެ ދެތަން ހެދީ ތިމަންނާއޭ ބުނަން އެކަކަށްވެސް ނުކެރޭނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، ތިޔަބައިމީހުން ހައްދަވައި އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވީ ކާކުހޭ އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރެއްވިއްޖެނަމަ އެބައިމީހުން ބުނެއެވެ. މާތް ﷲއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޙަޤީޤަތުގައި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ވޮޑިގެންވާކަމަށް އެބައިމީހުން ޔަޤީން ނުކުރެއެވެ. ޤުރްއާނުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި މިވަނީ އެބައިމީހުން ފެތެނީ މިތިން ޙާލަތުން ކުރެ އެއް ޙާލަތަށް ކަމުގައެވެ. ފުރަތަމަ ޙާލަތަކީ ހެއްދެވި ފަރާތެއް ނެތި އެބައިމީހުން ވުޖޫދަށް އައުމެވެ. މިއީ ފާޅުގައި ބާޠިލުކަން އެނގޭ ޙާލަތެކެވެ. ދެވަނަ ޙާލަތަކީ އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތައް އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް ހެދުމެވެ. މިއީ ކުރިއަށްވުރެ ބާޠިލުކަން ބޮޑު ގޮތެކެވެ. ތިންވަނަ ޙާލަތަކި ނެތުމުގެ ތެރޭން އެބައިމީހުން ހައްދަވައި، އެކަން އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ކުރެއްވި، ދާއިމަށް ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ ކުޅަދުންވަންތަ ޚާލިޤުވަންތަ ކަލަކު އެބައިމީހުންނަށް ވުމެވެ. އެއީ ޢިއްޒަތްތެރިވަންތަކަމާއި، ކީރިތިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ފިޠުރަތާއި ބުއްދީގެ މަންޠިޤުން ބަލާއިރު ފުރަތަމަ ދެޙާލަތު ބާޠިލުވުމުން ތިންވަނަ ޙާލަތު ސާބިތުވީއެވެ. މިއީ ސާފު، ޖަދަލުކުރާ މީހުން އާދައިގެ މަންޠިޤަކުން ބަލިކޮށްލެއްވުމަށް ޤުރްއާނުގައި ބޭނުންކުރައްވާ ބަސްހުއްޓުވާ ޙުއްޖަތެވެ. ދެން، މުޅިން ތަޙައްދީއާއި، ނުކުޅެއްދުން ހިމެނޭ އުސްލޫބަކުން މުޝްރިކުންނާ ބަޙުސްކުރެއްވުން ކުރިއަށް ގެންދަވަމުން، އެބައިމީހުންގެ ބާޠިލު ދަޢުވާގެ ދޮގުކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ ۖ فَلْيَأْتِ مُسْتَمِعُهُم بِسُلْطَـٰنٍ مُّبِينٍ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! (ملائكة ން ދައްކަވާ ވާހަކަފުޅު) އެއުރެން އެހުމަށް އެއުރެންނަށް ހަރުގަނޑެއް ވަނީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެއުރެންކުރެ އަހާކަމަށްބުނާ މީހާ، ބަޔާންވެގެންވާ حجّة އެއް ގެނެސްދީބަލާށެވެ!(38)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ އޭގެ ބޭނުންކޮށްގެން އުޑަށް އަރައި ވަޙީގެ އަޑުއަހަން އެބައިމީހުންނަށް ހަރުގަނޑެއް ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެފަދައިން ދަޢުވާކުރާ މީހަކު އޭނާގެ ދައުވާ ތެދުކުރާނެ އަލިގަދަ ވަރުގަދަ ދަލީލެއް ގެންނާށެވެ. އާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ އެބައިމީހުން މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ނަބީކަން ދޮގުކުރީތީ އެބައިމީހުންގެ އެ ޢަމަލުގެ ނުބައިކަން ބަޔާންކުރައްވައި، އެކަމާ ރުހިވޮޑިނުގަތުން ހާމަކުރެއްވުމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ: މުޙައްމަދު ﷺ ވިދާޅުވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ މާތް ﷲ ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވި ރަސޫލަކީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރަމުއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަނީ މި ޤުރްއާނު ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވެނީ އުޑުން ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ. ފަހެ، އެއިން އުޑަށް އަރައި އެކަމުގެ ޙަޤީޤަތް ބަލައި، މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ތެދުވެރިއެއްތޯ ނުވަތަ ދޮގުވެރިއެއްތޯ ޔަޤީންކުރާނޭ ހަރުގަނޑެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވޭހެއްޔެވެ؟ ދެން މިވަނީ މަލާއިކަތުންނަކީ މާތް ﷲގެ އަންހެން ދަރިން ކަމުގައި ބުނެ އެބައިމީހުން ކުރާ ނުބައިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ދަޢުވާގައި އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވާފައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އެ ދަޢުވާއަށް ރުހިވޮޑިނުގަތުން ބޮޑުކަން ބަޔާންކުރައްވަން މިތަނުގައި މިވަނީ ސީދާ އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ لَهُ ٱلْبَنَـٰتُ وَلَكُمُ ٱلْبَنُونَ ﴿ ٤٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! އެކަލާނގެއަށް އަންހެންދަރިންވެފައި، ފިރިހެންދަރިން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަނީހެއްޔެވެ؟ (39)

ތަފްސީރު

އިސްވެދިޔަ އާޔަތްތަކުގައި ވާފަދައިން ޣާއިބުގެ ލަފުޒު "ولهم البنون" އޭ ވަޙީނުކުރައްވައި، މިތަނުގައި ބޭނުންކުރެއްވީ މުޚާޠަބުގެ ލަފުޒު ﴿وَلَكُمُ ٱلْبَنُونَ﴾ އެވެ. މާނައީ: މާތް ﷲއަށް އަންހެން ދަރިން ނިސްބަށްކޮށްފައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފިރިހެން ދަރިން ނިސްބަތްކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިޔަބައިމީހުން ނުރުހޭ ތަކެތި ﷲ އަށް ނިސްބަތްކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ހަމަ ބުއްދިއާއި އިންޞާފުގެ މަންޠިޤު ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ދެކެނީ އަންހެން ދަރިންނަކީ ފިރިހެން ދަރިންނަށްވުރެ ދަށު ދަރަޖައިގެ ބައެއް ކަމުގައެވެ. ވީއިރު، މަލާއިކަތުންނަކީ އަންހެން ދަރިންނަށް ހަދައި، އެބޭކަލުން މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކެރުނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނީ ބުއްދި ހުރި ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ބުއްދި ފިލާގޮސް މޮޔަވެފައިވާ ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ﴿أَلَكُمُ ٱلذَّكَرُ وَلَهُ ٱلْأُنثَىٰ * تِلْكَ إِذًا قِسْمَةٌ ضِيزَىٰٓ﴾ (ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފިރިހެންދަރިންވެފައި، އެކަލާނގެއަށް އަންހެންދަރިން ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ * (އެހެންވަނީނަމަ) އެއީ ޙައްޤު މަގުން އެއްކިބާވެގެންވާ ބައިކުރުމެކެވެ.) އެބަހީ އަނިޔާވެރި ބައިކުރުމެކެވެ. ދެން މުޚާޠަބުކުރައްވާފައިވަނީ ރަސޫލާ ﷺ އަށެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރައްވަނީ އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޫކޮށް ދިޔައީ އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ އަތުން މުދާ ހޯއްދަވަން އުޅުއްވައިގެން ހެއްޔެވެ؟ މުދަލަކީ ފުރާނައިގެ އަޚާއަށް ވާތީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ يُرِيدُونَ كَيْدًا ۖ فَٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ هُمُ ٱلْمَكِيدُونَ ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! އެއުރެން (ކަލޭގެފާނާމެދު) ކެހިވެރި ރޭވުމެއް ރާވަން އެދެނީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ކެހިވެރިކަން ރައްދުވާބަޔަކީ كافر ންނެވެ. (42)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ، މުޙައްދު ﷺ އެވެ. އެ މޮޔަ ފާފަވެރިން ކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅަށް ކެހިވެރި ރޭވުމެއް ރާވަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނު ޤަތުލުކުރަން ރޭވި ހިނދު އެބައިމީހުން ދާރުއްނަދުވާ ގައި ކަންކުރި ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ ﴾ (ކާފިރުވި މީހުން، ކަލޭގެފާނު ހައްޔަރުކުރުމަށް، ނުވަތަ އަވަހާރަކޮށްލުމަށް، ނުވަތަ ކަލޭގެފާނު ރަށުން ބޭރުކޮށްލުމަށް ރޭވިހިނދު، ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ!) ފަހެ، އެބައިމީހުން ދަންނާށެވެ! އަދި އެބައިމީހުން ޔަޤީންކުރާށެވެ! ނާއުއްމީދުވެ ގެއްލެނިވެގެންވާ ބަަޔަކީ އެއީއެވެ. އަދި، މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ!، ކަލޭގެފާނު ވަނީ ރައްކާތެރިކުރެއްވިގެންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކެހިވެރި ރޭވުމުގެ ގެއްލުން ލިބޭނީ ހަމަ އެބައިމީހުންނަށެވެ. ﴿وَلَا يَحِيقُ ٱلْمَكْرُ ٱلسَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِۦ﴾ (އަދި ނުބައި މަކަރުވެރި ރޭވުން އޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް މެނުވީ ނުޖެހޭނެތެވެ.) މިއާޔަތުގައި "فهُم: (ފަހެ އެބައިމީހުން) ގެ ބަދަލުގައި ﴿فَٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟﴾ ގެންނަވާފައި ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމުގެ ސިފަ ފާހަގަކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ އެޢަމަލަށް ރުހިވޮޑިނުގަންނަވާކަން އިތުރަށް ހާމަކުރައްވައި، އެބައިމީހުން އިތުރަށް ދެރަކޮށްލެއްވުމަށެވެ. މިއީ އެބައިމީހުން އެންމެ ބޮޑަށް ދެރަކޮށްލެއްވުމެވެ.

ނޯޓް

أَمْ لَهُمْ إِلَـٰهٌ غَيْرُ ٱللَّهِ ۚ سُبْحَـٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! اللَّه ފިޔަވައި އެހެން إله އެއް އެއުރެންނަށް ވަނީހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން شريك ކުރާ ތަކެތިން اللَّه ހުސްطاهر ވަންތަވެވޮޑިގެންވެއެވެ. (43)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެބައިމީހުން އެ ފަރާތަކުން ރިޒުޤަށް އެދޭ، އެފަރާތެއްގެ އެހީ ބޭނުންވާ، މުޞީބާތް ދުރުކުރުމަށް އެފަރާތުގެ މަދަދަށް އެދޭ، ޚަލްޤުކޮށް ރިޒުޤުދޭ އެހެން އިލާހެއް އެބައިމީހުންނަށް ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ދެން އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ ﴿سُبْحَـٰنَ ٱللَّـهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ މިބަސްފުޅުންނެވެ. އެބައިމީހުން ބުދަށް އަޅުކަންކޮށް މާތް ﷲ އަށް ޝަރީކުކުރާ ތަކެތި ފިޔަވައި އެކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެއީ، އެއްކައުވަންތަ، އެފަދަ ދެވަނައެއް ނުވާ، އެހެން އެއްޗަކަށް ބޭނުންވެ ވޮޑިނުގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މި ސޫރަތުގައި އިސްތިފްހާމް އިންކާރީ "أَمْ" ފަނަރަ ފަހަރު ބޭނުންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެހުރިހާ ސުވާލެއްގައި ވެސް ވަނީ އެބައިމީހުންނާ ބަހުސުކުރެއްވި ކަންކަމުގައި އެބައިމީހުން ކުރާ މޮޔަކަންތަކާ، އެބައިމީހުންގެ މަގުފުރެދުމާ މެދު ރުހިވޮޑިނުގަތުން ފާޅުކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުގެ ނުބައިކަން ހާމަކުރެއްވުމުގެ ސިފައެވެ. އެ ސުވާލުތައް އެބައިމީހުންނަށް ހޫނުކަން ދޭ ޗާބޫކުތަކެއް ފަދައެވެ. ނުވަތަ އެބައިމީހުން އަންދާލާ، ބޮޑު ބަޑީގެ އުންޑަތަކެއް ފަދައެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންވަނީ އެސުވާލުތަކަށް ރައްދެއް ނުވަތަ ޖަވާބެއް ދިނުމަށް ނުކުޅެދިފައެވެ. މުޝްރިކުން ދެރަކޮށްލައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް މަލާމާތް ކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގެ ފުރިހަމަކަމާއެވެ. މި ހުރިހާ ވާހަކަތަކަށްފަހު، މާތް ﷲ ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ޙަޤީޤަތް ހާމަކުރައްވައެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންނަކީ ބޮޑާވެ ގޮތްދޫނުކުރާ ބައެއް ކަމެވެ. ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމާއި ޖައްބާރުކަން ބޮޑުކަމުން އިރަށްވުރެ އަލިގަދަ ކަމުގައި ވިޔަސް، އެބައިމީހުންނަށް ޙައްޤު ނުފެންނަ ކަމެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَإِن يَرَوْا۟ كِسْفًا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ سَاقِطًا يَقُولُوا۟ سَحَابٌ مَّرْكُومٌ ﴿ ٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއުރެންނަށް عذاب އެއްގެ ގޮތުގައި) އުޑުން ތަންގަނޑެއް ވެއްޓޭތަން އެއުރެންނަށް ފެނިއްޖެނަމަ، މަތިމައްޗަށްހުރި ވިލާތަކެކޭ އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. (44)

ތަފްސީރު

އުޑުން ތަންތަންގަނޑު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފައިބައި އެބައިމީހުން އަންދާލައި ސުންނާފަތިކޮށްލުމުގެ ސިފައިގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޢަޛާބެއް ފޮނުއްވައިގެން، އެބައިމީހުންނަށް އެ ޢަޛާބު ފެނުނަސް، އެބައިމީހުންގެ ފާފަވެރިކަން ބޮޑުކަމާއި، އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުން ބުނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެއީ ވިލާގަނޑެކެވެ. ޢަޛާބެއް ނޫނެވެ. އޭގައި ވަނީ ދިރުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެގޮސްފައިވާ ޢާދު ބާގައިގެ މީހުން ބުނި ފަދައިންނެވެ. ﴿فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًا مُّسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ قَالُوا۟ هَـٰذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا﴾ (ފަހެ، އެއުރެންގެ ވާދީތަކާދިމާޔަށް ކުރިމަތިލައި، އުދަރެހަށް ހުރަސްވީ ވިލާގަނޑެއްގެ ސިފައިގައި އެއުރެންނަށް އެ (ޢަޛާބު) ފެނުނުހިނދު އެއުރެން ބުނޫއެވެ. މިއީ ތިމަންމެންނަށް ވާރޭވެއްސައިދޭނޭ ވިލާގަނޑެކެވެ.) ދެން އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް