chapter

043

حمٓ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ح م (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَمَا يَأْتِيهِم مِّن نَّبِىٍّ إِلَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން އެބޭކަލަކަށް ފުރައްސާރަކުރާ ކަމުގައިނުވާ އެއްވެސް ނަބިއްޔަކު އެއުރެންގެ ގާތަކަށް ވަޑައެއްނުގަންނަވަތެވެ. (7)

ތަފްސީރު

އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގިނަ ނަބީބޭކަލުންތަކެއް ފޮނުއްވީމެވެ. މަގުފުރެދުނު އުއްމަތްތަކުގެ އާދައަކީ އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަންނަވާ ނަބީބޭކަލަކަށް ފުރައްސާރަކޮށް މަލާމާތްކުރުމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ހިތާމަފުޅު ނުކުރައްވާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ދޮގުކުރުމާ އަޅާނުލައްވާށެވެ. އެހެނީ، އެއީ ރަސޫލުބޭކަލުންނާ ދެކޮޅުހެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންގެ ގޮތެވެ. ﴿يَـٰحَسْرَةً عَلَى ٱلْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ﴾ (އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށްހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! އެބޭކަލަކަށް އެއުރެން ފުރައްސާރަކުރާގޮތުގައި މެނުވީ، އެއުރެންގެ ގާތަށް އެއްވެސް ރަސޫލަކު ވަޑައެއްނުގަންނަވަތެވެ.) ކަލޭގެފާނުގެ ފާފަވެރި ޤައުމަށް ވުރެ ބާރުގަދަ ޤައުމުތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނެތިކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ފަހުން އައި ދޮގުކުޅަ މީހުންނަށް އިބްރަތަކަށާއި ނަސޭހަތަކަށް ވުމަށްޓަކައި، އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ ރިވާކުރެވެމުންދާ ޚަބަރުތަކަކަށް ވިއެވެ.

ނޯޓް

ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، އުޑުތަކާއި، ބިން ހެއްދެވީ ކާކުހޭ، ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނާ سؤال ކުރައްވައިފިނަމަ، އެއުރެން ބުނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެތަކެތި ހެއްދެވީ، عزيز ވަންތަ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (9) އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތަންމައްޗެއްކަމުގައި ބިން ލައްވައި، އަދި އެތާނގައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަގުތައް ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން (ގަސްތުކުރާ ތަންތަނަށް) ދިއުމަށް މަގު އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (10)

ތަފްސީރު

މިތާނގައި މިވަނީ އެކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާއި ކީރިތިކަމުގެ ސިފަފުޅުތަކާއި، ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި ނެތުމުގެ ތެރޭން އުފެއްދެވުމުގެ ހެކިތައް ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ: އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވީ އެކަލާނގެ ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން އިޢުތިރާފުވާ ކަލާނގެއީ ދޫލައެއް ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ބިން ފެތުރުއްވެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެތަނުގައި ޤަރާރުވެ ތިބެ، ބިނާކޮށް ނިދައި ހަދަމުއެވެ. އެ ބިން ވަނީ ދަނޑު ހައްދައި ބިނާ ކުރުމަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފަހިވާގޮތަށް ހައްދަވާފައެވެ. އެތަނުގައި، ހަމަ ބިންތަކާއި، ވާދީތަކާއި، ފެން އާރުތަކާއި ކޯރުތައް ވެއެވެ. އަދި އަރާމުކުރުމާއި، ދިރިއުޅުމާއި ޤަރާރުވެ ތިބުމަށް ބޭނުންވާނެ ހުރިހާ ވަސީލަތެއް އެތަނުގައި ވެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަތުރުތަކުގައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ މަންޒިލަށް ދިއުމަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުން ދަތުރުކުރާނޭ މަގުތައް އެބިމުގައި ވެއެވެ.

ނޯޓް

ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތަންމައްޗެއްކަމުގައި ބިން ލައްވައި، އަދި އެތާނގައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަގުތައް ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން (ގަސްތުކުރާ ތަންތަނަށް) ދިއުމަށް މަގު އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (10)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرْضَ مَهْدًا وَجَعَلَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَٱلَّذِى نَزَّلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءًۢ بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِۦ بَلْدَةً مَّيْتًا ۚ كَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލާނގެއީ، ކަނޑައެޅިގެންވާ މިންވަރަކަށް އުޑުން ފެން ވެއްސެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، މަރުވެފައިވާ ރަށެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެފެނުން ދިރުއްވީމެވެ. ހަމައެފަދައިން، ތިޔަބައިމީހުން (ކަށްވަޅުތަކުން) ނެރުއްވާހުށްޓެވެ. (11)

ތަފްސީރު

އަދި އެކަލާނގެއީ ކަނޑައެޅިގެންވާ މިންވަރަކަށް، އެބަހީ ފައިދާވެ ގެއްލުން ނުވާ މިންވަރަށް، ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި އުޑުން ވާރޭ ވެއްސެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން، ހަނަފަސްވެ، މަރުވެފައިވާ ބިން އެފެނުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދިރުއްވީމެވެ. އަދި އެވާރެއިން ގަސްގަހާގެއްސާއި ދަނޑުގޮވާން ނެރުއްވީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި މޭވާ ނެރުއްވީމެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ތިޔަބައިމީހުން މަރުވުމަށްފަހު، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަށްވަޅުތަކުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނެރުއްވާހުށީމެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީ ބަސްފުޅު بِقَدَرٍ އިން އަންގައިދެނީ މިންވަރު ކަނޑައެޅުއްވުމުގެ ފުރިހަމަ ކަމެވެ. ފަހެ، ފެނުގެ މިންވަރު ވަނީ ވަކިވަރަކަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައެވެ. ގިނަވެގެން ގޮސް ހަލާކުކޮށް ޣަރަޤުކުރާ ވަރު ނުވެއެވެ. އަދި މަދުވެގެން ގޮސް ދަނޑު ބިންތަކާއި ޖަނަވާރު ނެތިގެންދާ ވަރުވެސް ނުވެއެވެ. މާތް ﷲ ބިންގަނޑު މަރުވުމުގެ ވާހަކަ ބޭނުންކުރެއްވީ އިންސާނުން މަރުވުމަށް މިސާލުޖެއްސެވުމަށެވެ. ފަހެ، ބިން ހަނަފަސްވެ މަރުވެފައި އޮތުމަށް ފަހު ވާރެއިން ދިރިގެން އަންނަ ފަދައިން، އިންސާނުން މަރުވެދިއުމަށް ފަހު އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ދިރުއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

لِتَسْتَوُۥا۟ عَلَىٰ ظُهُورِهِۦ ثُمَّ تَذْكُرُوا۟ نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا ٱسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَتَقُولُوا۟ سُبْحَـٰنَ ٱلَّذِى سَخَّرَ لَنَا هَـٰذَا وَمَا كُنَّا لَهُۥ مُقْرِنِينَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން އެތަކެތީގެ ބުރަކަށިމަތީގައި ހަމަޖެހުމަށްޓަކައެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން އޭގެމަތީގައި ހަމަޖެހޭހިނދު، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ نعمة ހަނދުމަކުރުމަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކިޔުމަށްޓަކައެވެ. އަޅަމެންނަށް މި ތަކެތި خدمة ތެރިކޮށްދެއްވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްطاهر ވަންތަކަމާއެވެ! އަދި އަޅަމެންއެކަމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ބަޔަކުކަމުގައި ނުވަމުއެވެ. (13)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން އުޅަނދުތަކުގައްޔާއި ނަޢަމްސޫފީގެ ބުރިކަށި މަތީގައި ހަމަޖެހުމަށްޓަކައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވާފައިވާ މަތިވެރި ނިޢުމަތް ހަނދުމަކޮށް، ތިޔަބައިމީހުން ދޫތަކުންނާއި ހިތްތަކުން އެކަލާނގެއަށް ޝުކުރުކުރުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން މިފަދައިން ކިއުމަށެވެ. އަޅަމެންނަށް މިސަވާރީ ޚިދުމަތްތެރިކޮށްދެއްވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ. އެކަލާނގެ އެ ޚިދުމަތްތެރިކޮށްނުދެއްވިނަމަ، އެއަށް ސަވާރުވުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައި އަޅަމެން ނުވީހެވެ. ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވި ޒަމާނުގައި ދަތުރުކުރުމަށްޓަކައި ސަވާރުވުމަށް ބޭނުންކުރެވުނީ އުޅަނދުފަހަރާއި ޖަމަލެވެ. ނަމަވެސް އަހަރުމެންގެ މިޒަމާނުގައި ދަތުރުކުރުމާއި އަރާމުކުރުމުގެ ތަފާތު ވަސީލަތްތައް ވަނީ އިތުރުވެފައެވެ. ރޭލާއި، ކާރާއި، ޖެޓު މަތިންދާބޯޓާއި، އެ ނޫނަސް މާތް ﷲ އިންސާނުންނަށް ހަދާނެ ގޮތް ދަސްކޮށްދެއްވި އެހެން ތަކެއްޗެވެ. ﴿وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ (އަދި ތިޔަބައިމީހުން ނުދަންނަ ތަކެތި އެކަލާނގެ ހައްދަވަތެވެ.) ނެތުމުގެ ތެރޭން ހައްދަވައި ފުރިހަމަ ކުރެއްވި، އަދި ޚިދުމަތުގައި ލައްވައި ފަސޭހަކޮށްދެއްވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ.

ނޯޓް

وَجَعَلُوا۟ لَهُۥ مِنْ عِبَادِهِۦ جُزْءًا ۚ إِنَّ ٱلْإِنسَـٰنَ لَكَفُورٌ مُّبِينٌ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން (އެބަހީ: كافر ވި މީހުން) އެކަލާނގެ އަޅުންގެތެރެއިން ބަޔެއް، އެކަލާނގެ ދަރިންކަމުގައި ހެދޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން (މިކަންކުރާ) އިންސާނާއީ، ފާޅުވެގެންހުރި كافر ކަންބޮޑު މީހެއްކަން ކަށަވަރެވެ. (15)

ތަފްސީރު

މޮޔަ މުޝްރިކުން މާތް ﷲއަށް އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެތެރެއިން ބައެއް ދީފިއެވެ. އެއީ މަލާއިކަތުންނަކީ މާތް ﷲގެ އަންހެން ދަރިންކަމުގައި އެބަމީހުން ކުރާ ދަޢުވާއެވެ. ދަރިންނަކީ "ބައެއް" ކަމުގައި ސިފަކުރެއްވީ ދަރިއަކީ ބައްޕަގެ ބައެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެއާ އެއްވައްތަރު އަދި އެއްފަދަ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވާ ރަސްކަލާނގެއަށް ވާއިރު، އެކަލާނގެއަށް ދަރިކަލަކު ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އިންސާނާއީ ފާޅުގައި ބުހުތާން ދޮގުހަދާ ކާފިރުކަން ބޮޑު މީހެކެވެ. މިބަސްފުޅުން ދަލީލުކޮށްދެނީ އެފާފައިގެ ބޮޑުކަމާއި ނުބައިކަމެވެ. އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަން ނޭނގޭތީ މިއާޔަތުގައި ވަނީ އެކަމާ ޢަޖާއިބުވާން ޖެހޭކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ސިކުނޑި އުނިކަން އަންގަވާފައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ އެކަށީގެންނުވާ ސިފައެއް އެބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކުރީތީއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ އެވާހަކަ ޤަބޫލުނުކުރެވޭ ކަމާއި، އެވާހަކައިގެ ނުބައިކަން ބޮޑުކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِمَا ضَرَبَ لِلرَّحْمَـٰنِ مَثَلًا ظَلَّ وَجْهُهُۥ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އެއުރެންގެ މީހަކު نسبة ކުރިފަދަ ދަރިޔަކު (އެބަހީ: އަންހެން ދަރިޔަކު) ލިބުނުކަމުގެ خبر އެމީހަކަށް ދެވިއްޖެނަމަ، އޭނާގެ މޫނު އަނދިރިވެގެންދެއެވެ. އޭނާޔަށް އެކަމުގެ ހިތާމަ ލިބިގެންވާ حال ގައެވެ. (17)

ތަފްސީރު

އަނެއްކާވެސް އެބައިމީހުންގެ އެ ވާހަކައިގެ ނުބައިކަމާއި ހުތުރުކަން ބަޔާންކުރައްވަނީއެވެ. އަސަރުކުރުވަނިވި ޢިބާރާތުންނެވެ. އޭގައި އެބައިމީހުންގެ ސިކުނޑި އުނިކަމާއި މޮޔަކަމާމެދު ޢަޖާއިބުވާންޖެހޭކަން ބަޔާންކުރެއްވުން ހިމެނެއެވެ. މާނައީ: އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކަށް އަންހެން ދަރިއަކު ލިބޭކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެވޭ ހިނދު އޭނާއަށް އެ ލިބުނު ޚަބަރުގެ ނުބައިކަމުގެ ސަބަބުން އޭނާގެ މޫނު އަނދިރިވެގެންދެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ހިތް ހިތާމައާއި ރުޅިވެރިކަމުން ފުރިގެންދެއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނަށް ބުއްދިއެއް ވާނަމަ، އެބައިމީހުންނަށް އެކަމެއް ކަމުނުދާ، އަދި އެކަމުން ހިތާމަ ލިބޭ ކަމެއް މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތް ނުކުރާނެ ލަޔާޤަތާއި އަދަބުވެރިކަން އެބައިމީހުންގެ ކިބައިގައި ނެތީހެއްޔެވެ؟ ޢަރަބިންގެ މީހެއްގެ އަތްނބަކު އަންހެންކުއްޖަކު ވިހައިފިނަމަ އޭނާ، ގެ ދޫކޮށް ދާކަމުގައި ވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު ލަދުވެތިކަމުން ސަލާމަތްވާން އަންހެންދަރިން ވަޅުލާކަމުގައި ވިއެވެ. އެކަމަކު، އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް އަންހެން ދަރިން ނިސްބަތްކުރެއެވެ. އަނެއްކާވެސް އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުން ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެކެވެ.

ނޯޓް

أَوَمَن يُنَشَّؤُا۟ فِى ٱلْحِلْيَةِ وَهُوَ فِى ٱلْخِصَامِ غَيْرُ مُبِينٍ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި (اللَّه އަށް އެއުރެން އެ نسبة ކުރަނީ) ގަހަނާ އަޅުވައި، ބޮޑުކުރާ މީހަކު ހެއްޔެވެ؟ އަދި އޭނާއީ، ދެކޮޅުވެރިކަމެއް ދިމާވާހިނދު حجّة ބަޔާން ނުކުރެވޭ މީހެކެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރަނީ ޒީނަތްތެރިކަމުގެ ތެރޭގައި ބޮޑުކުރެވޭ، ޙުއްޖަތް ދައްކައި ޖަދަލުކުރުމުގައި ގަދަނުވެވޭ ބަޔަކު، އެބަހީ އަންހެނުން، ހެއްޔެވެ؟ އިބްނުކަޘީރް ވިދާޅުވިއެވެ. ސިފައާއި މާނައިގައިވެސް އަންހެނާ އަކީ އުނި މީހެކެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާގެ ބޭރުފުށުގެ އުނިކަން ފުރިހަމަކުރަނީ ގަހަނާއާއި ޒީނަތްތެރިކަމުންނެވެ. ޅެންވެރިއަކު ބުނެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. وما الحليّ إلا زينة من نقيصة يُتمّم من حسن إذا الحسن قصّرا (އުނިކަމެއް ފުރިހަމަކުރާ ޒީނަތްތެރިކަމެއް ކަމުގައި މެނުވީ ގަހަނާ ނުވެއެވެ. ރީތިކަން އުނިވާ ހިނދު ޒީނަތްތެރިކަމުން އެކަން ފުރިހަމަކުރެއެވެ.) މާނައިގެ އުނިކަމަކީ އޭނާއަކީ ޖަދަލުކުރުމުގައި މޮޅުވުމަށް ނުކުޅެދޭ މީހަކަށް ވުމެވެ. ޢަރަބީންގެ މީހަކަށް އަންހެން ދަރިއަކު ލިބުމުން ބުނެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. "ما هي بنعم الولد! نصرها بُكاء، وبرّها سرقة" (އެއީ އެންމެ ރަނގަޅު ދަރިއެއް ނޫނެވެ. އޭނާގެ މޮޅުވުމަކީ އޭނާގެ ރުއިމެވެ. އޭނާގެ ހެޔޮކޮށް ހިތުމަކީ ވައްކަންކުރުމެވެ.)

ނޯޓް

وَجَعَلُوا۟ ٱلْمَلَـٰٓئِكَةَ ٱلَّذِينَ هُمْ عِبَـٰدُ ٱلرَّحْمَـٰنِ إِنَـٰثًا ۚ أَشَهِدُوا۟ خَلْقَهُمْ ۚ سَتُكْتَبُ شَهَـٰدَتُهُمْ وَيُسْـَٔلُونَ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އަޅުންކަމުގައިވާ ملائكة ންނަކީ، އަންހެން ބަޔެއް ކަމުގައި އެއުރެން ހެދީހެއްޔެވެ؟ އެ ملائكة ން ހެއްދެވިއިރު، އެއުރެން حاضر ވެ ތިބީހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން އެ ހެކިވާހެކިވުން، ނިކަންހުރެ ލިޔުއްވާހުށްޓެވެ. އަދި (آخرة ދުވަހުން) އެއުރެންނާ سؤال ކުރައްވާހުށްޓެވެ. (19)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ އެ ނުބައިކަން ބޮޑު ވާހަކައިގައި ހިމެނޭ ކާފިރުކަމުގެ އެހެން ބަހެކެވެ. މާނައީ: މައްކާގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން މޮޔައިން ޤަބޫލުކުރީ އެންމެ ފުރިހަމަ އަޅުން ކަމުގައިވާ މަލާއިކަތުންނަކީ އަންހެނުން ކަމުގައެވެ. އަދި އެބޭކަލުންނާ މެދު އެބައިމީހުން ނިންމީވެސް އެގޮތަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޙުއްޖަތާއި ދަލީލު ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެއީ އަންހެނުންކަން އެބައިމީހުން ދެނެގަންނަން، އެ މަލާއިކަތުން ހެއްދެވި ހިނދު އެބައިމީހުން ހާޒިރުވެ ތިބީހެއްޔެވެ؟ މިއީ އެބައިމީހުންގެ ޖާހިލުކަން ބަޔާންކުރައްވައި މަލާމާތްކުރެއްވުމަށް ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ އެ ހެކިވުން އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުގެ ފަތުގައި ލިއުއްވާހުށްޓެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ހަދައިގެން ދެއްކި ދޮގުވާހަކައާމެދު ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރައްވާހުށްޓެވެ. ޙުއްޖަތް ދައްކަވައި، އެބައިމީހުންގެ އެދަޢުވާ ދޮގުކުރައްވައި، އެބައިމީހުން ބަލިކުރެއްވުމުން، އެބައިމީހުންގެ ޙުއްޖަތަކަށް ހެދީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރީ މާތް ﷲ އެބައިމީހުން މަލާއިކަތުންނަށް އަޅުކަންކުރުމަށް ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ކަމުގައެވެ.

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ مَآ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِى قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَآ إِنَّا وَجَدْنَآ ءَابَآءَنَا عَلَىٰٓ أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَىٰٓ ءَاثَـٰرِهِم مُّقْتَدُونَ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމައެފަދައިން އެރަށެއްގައި ތިބި ތަނަވަސްކަމުގައި ހައްދުފަހަނަޅައި ގޮސްފައިވާ މީހުން ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ކާބަފައިން دين އެއްގެ މަތީގައި ވަނިކޮށް ތިމަންމެން ދުށީމުއޭ އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ أثر ތަކުގެ މަތީގައި ތިމަންމެން تبع ވެގެން ހިނގަމުއޭ ނުބުނާ އެއްވެސް ރަށަކަށް إنذار ކުރެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއްވެސް رسول އަކު ނުފޮނުއްވަމެވެ. (23)

ތަފްސީރު

ހަމަ އެފަދައިން، އެރަށެއްގައި ތިބި ތަނަވަސްކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިގޮސް ނުބައި ގޮތުގައި އުފާކޮށް އުޅުނު މީހުން، އަހަރުމެންގެ ކާބަފައިން ދީނެއްގެ މަތީގައި ވަނިކޮށް އަހަރުމެންނަށް ފެނި، އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރަމުން ދިޔަ ގޮތަށް އަހަރުމެން ތަބަޢަވީއޭ، އަހަރުމެން އެގޮތް ދޫނުކުރާނަމޭ ނުބުނާ އެއްވެސް ރަށަކަށް ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލަކު ނުފޮނުއްވަމެވެ. މި އާޔަތަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވުމުގެ އިތުރުން، ކާބަފައިންނަށް ތަބަޢަވުމަކީ ކޮންމެ ޒަމާނެއްގައިވެސް ރަސޫލުބޭކަލުންނާ ދެކޮޅުވެރިވި މީހުންގެ ދީންކަމާއި، ތަޤްލީދުގެ ނުބައި މަގަށް އެބައިމީހުން ބެލީ އަރާމާއި ވެރިކަމަށް ކުރާ ލޯތްބެއްގެ ބޮޑުކަމުންކަން އެންގެވުމަށް ގެންނަވާފައިވާ އާޔަތެކެވެ.

ނޯޓް

۞ قَـٰلَ أَوَلَوْ جِئْتُكُم بِأَهْدَىٰ مِمَّا وَجَدتُّمْ عَلَيْهِ ءَابَآءَكُمْ ۖ قَالُوٓا۟ إِنَّا بِمَآ أُرْسِلْتُم بِهِۦ كَـٰفِرُونَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެބޭކަލަކު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން އެ دين އެއްގެ މަތީގައި ވަނިކޮށް ތިޔަބައިމީހުން ދުށް دين އަށްވުރެ حق ކަންބޮޑު دين އަކާއިގެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް، ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަތްކަމުގައިވިޔަސް ހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން ބުނޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެ دين އަކާއިގެން ތިޔަބޭކަލުން ފޮނުއްވެވި دين އަށް ތިމަންމެންވަނީ كافر ވެގެންނެވެ. (24)

ތަފްސީރު

ކޮންމެ ޤައުމެއްގެ ރަސޫލުބޭކަލަކުވެސް އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުގެ އިންޒާރުކުރައްވަމުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން އެދީނެއްގެ މަތީގައި ތިބި ދީނަށްވުރެ ތެދުކަން ބޮޑު، ހިދާޔަތަށް މަގު ދައްކާ ދީނަކާއިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވި ކަމުގައިވިޔަސް، ތިޔަބައިމީހުން ތަބަޢަވާނީ ހަމަ ކާބަފައިންނަށް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ތިޔަބޭކަލުން ގެންނެވި ތައުޙީދާއި އީމާންކަމުގެ ދީނަށް އަހަރުމެން ކާފިރުވަމެވެ. އަދި އަހަރުމެން ސާބިތުވެ ތިބޭނީ އަހަރުމެންގެ ކާބަފައިން ތިބި ގޮތުގެ މަތީގައެވެ. އަހަރުމެން ދުވަހަކުވެސް އެ ގޮތް ދޫނުކުރާނަމެވެ.

ނޯޓް

وَجَعَلَهَا كَلِمَةًۢ بَاقِيَةً فِى عَقِبِهِۦ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެބަސްފުޅު (އެބަހީ: لاإله إلاّاللَّه މި كلمة ފުޅު) އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުގައި ދެމިއޮންނާނޭ ބަސްފުޅެއްކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. އެއީ اللَّه ގެ މަގަށް އެއުރެން رجوع ވުމަށްޓަކައެވެ. (28)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ އިބްރާހީމް عليه السلام) ވަނީ ތައުޙީދުގެ ކަލިމައަކީ ޤިޔާމަތާ ޖެހެންދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުގައި ދެމިގެން ދާނެ ކަލިމައެއް ކަމުގައި ހައްދަވާފައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އެކަލިމައިގައި ހިފެހެއްޓުމަށް އަމުރުކުރައްވައި ވަޞިއްޔަތްކުރައްވާފައެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَوَصَّىٰ بِهَآ إِبْرَٰهِـۧمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَـٰبَنِىَّ إِنَّ ٱللَّـهَ ٱصْطَفَىٰ لَكُمُ ٱلدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ﴾ (އެކަމަށް އިބްރާހީމުގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިދަރިކަލުންނަށް ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޔަޢުޤޫބުގެފާނުވެސް މެއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ ދަރިންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ދީން ހޮއްވަވައި ޚިޔާރުކުރައްވައިފިއެވެ. ފަހެ، (އެކަލާނގެއަށް) ކިޔަމަންވެތިބޭ ޙާލުގައި މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުން މަރުނުވާށެވެ!) އަދި ﴿لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ﴾ ގެ މާނައަކީ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ޝިރުކުކުޅަ މީހުންވެސް އެނބުރި އައިސް އެއްކައުވަންތަކުރުމުގެ ދަޢުވަތުގައި ހިފަހައްޓާނެ ކަމަށް އުއްމީދު ކުރެވެއެވެ.

ނޯޓް

وَلَمَّا جَآءَهُمُ ٱلْحَقُّ قَالُوا۟ هَـٰذَا سِحْرٌ وَإِنَّا بِهِۦ كَـٰفِرُونَ ﴿ ٣٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި حق ފޮތް (އެބަހީ: ކީރިތި قرآن) އެއުރެންގެ ގާތަށް އައިހިނދު، އެއުރެން ބުނޫއެވެ. މިއީ ޖާދޫއެކެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވަނީ، އެއަށް كافر ވެގެންނެވެ. (30)

ތަފްސީރު

بَلْ އައިސްފައި ވަނީ އެއް ވާހަކައިން އަނެއް ވާހަކައަށް ބަދަލުވުމުގެ މާނައިގައެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މައުޟޫޢުން ބޭރަށް ކުޑަކޮށް އެނބުރިލައިފައެވެ. ޤުރައިޝު ވަންހައިގެ މީހުންނަށް މަގުފުރެދުމުގެ ތެރެއަށް ވަދެވިފައި ތިބި މިންވަރު ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ، މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފަދައެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ވާހަކަ ބާއްވާފައި، މައްކާގެ ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މީހުންގެ ކަންތަކަށް ބަލަމާ ހިނގާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރަނީ އެބައިމީހުން ތިބީ އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ދީން މަތީގައި ކަމަށެވެ. އެކަމަކު އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ދީން ކަމުގައިވާ މަތިވެރި ޙަނީފިއްޔަތުގެ ދީނާއިގެން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުޅައުމަށް އެންމެ އަވަސްވެގަތް މީހުން ކަމުގައި އެބައިމީހުން ވިއެވެ. އެބައިމީހުން އެފަދައިން ފާފައާއި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔައީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށާއި އެބައިމީހުންގެ ކާބަފައިންނަށް ދުނިޔޭގެ އަރާމާއި ނިޢުމަތްތައް ދެއްވުމުން، އެއްކައުވަންތަކުރުމާއި އީމާންކަމުގެ ދަޢުވަތު ދޫކޮށް ދުނިޔޭގެ އަރާމާއި އެދުންތަކާއިގެން މަޝްޣޫލުވެގަތީމައެވެ. އަދި ޙައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތްތަކުން ބާރުލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި އެބައިމީހުންގެ ރަސޫލާ ﷺ އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމުން، ޤުރްއާނާ ބެހޭގޮތުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އެއީ ފާޅުވެގެންވާ ސިހުރެކެވެ. އަދި އިތުރު ރަސޫލާ ﷺ އަށް އެބައިމީހުން ފުރައްސާރަކުރިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ކުރީގެ ކާފިރުކަމުގެ ތެރެއަށް، ޙައްޤާއި ދެކޮޅުވެރިވެ، އެއީ ދެރަ އެއްޗެއް ކަމުގައި ދުށުން އިތުރުކުރިއެވެ.

ނޯޓް

وَقَالُوا۟ لَوْلَا نُزِّلَ هَـٰذَا ٱلْقُرْءَانُ عَلَىٰ رَجُلٍ مِّنَ ٱلْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ބުނޫއެވެ. އެ ދެރަށުގެ (އެބަހީ: مكة އާއި، طائف ގެ) މީހުންކުރެ، މާތްމީހަކަށް މި قرآن ބާވައިނުލެއްވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ (31)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ދެރަށް ކަމަށް ބުނެފައި ވަނީ މައްކާއާއި ޠާއިފެވެ. މާނައީ ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މައްކާގެ މުޝްރިކުން ބުންޏެވެ. މައްކާއާއި ޠާއިފުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން މަތިވެރި، މުއްސަނދި މީހެއްގެ މައްޗަށް މިޤުރްއާން ބާވައިނުލެއްވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން އެބުނަނީ އަލްވަލީދު ބްނު އަލްމުޣީރާ ފަދަ ޤުރައިޝުންގެ ޝަރަފުވެރިއަކު ނުވަތަ ޢުރްވާ އައްޘަޤަފީ ފަދަ ޠާއިފުގެ ޝަރަފުވެރިއަކުގެ ވާހަކައެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ދުނިޔޭގެ އަގެއްނެތް މުދަލުން އެއްވެސް އެއްޗެއް މިލްކުވެން ނުވާ ޔަތީމު ފަޤީރަކަށް ވާއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުމަކީ ޤުރައިޝުންގެ މީހުން ވެދާނޭ ކަމަށް ހީކުރި ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ހުށަހެޅީ އެބައިމީހުންގެ މަތިވެރި، އިސް ވެރިންގެ ތެރެއިން މީހެއްގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވުމެވެ. މަތިވެރިކަމުގެ މިންގަނޑު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ދެކެނީ ޖާހާއި، މުދަލާއި، ވެރިކަމެވެ. ފަހެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ޤަބީލާއެއްގެ ޒަޢީމެއް ނުވަތަ ދަރިކޮޅެއްގެ ރައީސެއް ނޫނެވެ. އަދި ޢަރަބިންގެ މުއްސަނދިންގެ ތެރެއިން ބޭކަލެއް ނޫނެވެ، ވީއިރު އެކަލޭގެފާނަށް ރަސޫލުކަން ބާވައިލައްވަންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންގެ އެ ވިސްނުންކޮށިކަމާއި މޮޔަކަމަށް ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ ۚ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُم مَّعِيشَتَهُمْ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۚ وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَـٰتٍ لِّيَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِيًّا ۗ وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ رحمة ބަހައިދެނީ އެއުރެން ހެއްޔެވެ؟ (އެބަހީ: އެއުރެން ބޭނުން މީހަކަށް ނަބީކަންދެނީ އެއުރެން ހެއްޔެވެ؟) ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގައި އެއުރެންގެމެދުގައި ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައްތައް ބެއްސެވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންކުރެ ބައެއްމީހުން، އަނެއްބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލެވީމެވެ. (އެއީ) އެއުރެންކުރެ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔެއްގެ خدمة ތެރިކަން ހިފުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ رحمة އެއުރެން އެއްކުރާތަކެއްޗަށްވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. (32)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ބޭނުން މީހަކަށް ނަބީކަން ދީ އެމީހަކަށް އެކަން ޚާއްޞަކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެވެނި މީހަކީ މުއްސަންޖަކު ކަމުގައި ވުމަށާއި، މިވެނި މީހަކީ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އިސް މީހާ ކަމުގައި ވުމަށް އެބައިމީހުން ހުށަހަޅަނީ ހެއްޔެވެ؟ (މިތާނގައި މިވަނީ ވަޙީގެ ކަންތަކުގައި އެބައިމީހުން ގޮތްކިޔާތީ ޙައިރާންވާން ޖެހޭކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ.) އެބައިމީހުންގެ ރިޒުޤު ބެއްސެވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަން އެބައިމީހުންނަށް ދޫކޮށްނުލައްވަމެވެ. ރިޒުޤުގެ ކަންތައް (އެއީ އާދައިގެ ދެރަ ކަމަކަށް ވާއިރު) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ދޫކޮށްނުލައްވާއިރު، އަދި ކިއެއްތަ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަންކުރައްވާއިރު، ނަބީކަމުގެ މައްސަލަ (އެއީ ނުހަނު ބޮޑުކަމަކަށް ވާއިރު) އެބައިމީހުންގެ ހަވާނަފުސާއި ހިތްއެދޭ ގޮތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަން ދޫކޮށްލައްވާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ނަބީކަމާ ގުޅޭ ކަންތައް ވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. އެކަލާނގެ ރަސޫލުކަން ލައްވާނެތަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. ޚަލްޤުތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހިތްޕުޅު ސާފު، ޢާއިލާ ޝަރަފުވެރި، އަޚްލާޤު މާތް މުޙައްމަދު ﷺ ޔަތީމަކަށް އަދި ފަޤީރަކަށް ވިޔަސް އެކަލޭގެފާނަށް މެނުވީ އެކަލާނގެ ރަސޫލުކަން ނުދެއްވާނެއެވެ. ދެން ރިޒުޤުދެއްވުމުގައި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ތަފާތުކުރެއްވުމުގެ ޙިކުމަތް ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَـٰتٍ لِّيَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِيًّا ۗ وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ﴾ އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރިޒުޤުގައި އެބައިމީހުންގެ އެއްބަޔަކުގެ އަނެއް ބަޔަކު މާތް ކުރައްވައި، އެބައިމީހުން ދަރަޖަތަކަކާއި ގިންތިތަކަކަށް ލެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ބަލިކަށި މީހުންނާއި ގަދަފަދަ މީހުން، ފަޤީރުންނާއި މުއްސަނދިން، ވެރިންނާއި އެބައިމީހުންގެ ދަށުގައިވާ މީހުން ލެއްވީ އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބައެއްގެ ޚިދުމަތުގައި ވުމަށެވެ. އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއް ބައެއްގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދިނުމަށެވެ. އެބައިމީހުން އެންމެންނީ މުއްސަނދިން ކަމުގައި ވީނަމަ އަޅުތަކުންގެ ބޭނުންތައް ފުރިހަމަ ނުވީހެވެ. އޭރުން، އަހަރުމެންނަށް މަގުހަދައިދީ، ރަނާއި ރިއްސާއި، މަޢުދަންތައް ބިމުން ނަގައިދޭނީ ކޮން ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ފަސްގަނޑު ޖަހައި ދަނޑު ހައްދާނީ ކޮންބައެއް ހެއްޔެވެ؟ މަގުތަކުގެ ކުނިކަހައި ކާނުތައް ސާފުކުރާނީ ކޮން ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ މީސްތަކުންނަށް ފައިސާގެ ބޭނުން ނުޖެހޭނަމަ މިކަންތައް ކުރާނޭ ބަޔަކު ވާނޭ ހެއްޔެވެ؟ ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ﴾ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަން ދެއްވައި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތް، މުޅި ދުނިޔޭގައިވާ ޚަޒާނާތަކާއި، ފަނާވެދަނިވި އަގެއް ނެތް ތަކެއްޗަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ ނަބީކަމުގެ ޝަރަފު ދެއްވައި ކަލޭގެފާނު މާތްކުރައްވާފައެވެ. އެއީ އެއާ އެއްފަދަ އެއްވެސް ޝަރަފެއް ނުވާ ވަރުގެ މަތިވެރި ޝަރަފެކެވެ. ދުނިޔޭގެ އުފާތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ކަމެއް އެ ޝަރަފާ އެއްފަދަ ނުވާނެއެވެ. ދެން ދުނިޔޭގެ ނިކަމެތިކަމާއި، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުނިޔޭގެ އަގެއް ނެތް މިންވަރު ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَزُخْرُفًا ۚ وَإِن كُلُّ ذَٰلِكَ لَمَّا مَتَـٰعُ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۚ وَٱلْـَٔاخِرَةُ عِندَ رَبِّكَ لِلْمُتَّقِينَ ﴿ ٣٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި (އެތަކެއްޗަށް) ޒީނަތްތެރިކަން ލެއްވީމުހެވެ. އެހުރިހާ ތަކެއްޗަކީ، ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ވަގުތީ އަރާމެއްކަމުގައިނޫނީ ނުވެތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި تقوى ވެރިންނަށް آخرة ގެ نعمة ހުށްޓެވެ. (35)

ތަފްސީރު

އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿وَزُخْرُفًا﴾ ގެ މާނައަކީ ރަނެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުންގެ ފުރާޅުތަކާއި، ދޮރުތަކާއި، އެނދުތައް ރަނާއި ރިހިން ލެއްވީމުހެވެ. މާތް ﷲ ތަޤްވާރިންނަށް ޚާއްޞަކޮށް، އެހެންބަޔަކަށް ނުލިބޭގޮތަށް ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ނިޢުމަތަށް ބަލާއިރު އެ ހުރިހާ ނިޢުމަތަކީ އަގެއް ނެތް، ފަނާވެދަނިވި، ވަގުތީ ނިޢުމަތެވެ. މިއާޔަތް ގެންނަވާފައިވަނީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުނިޔޭގެ އަގެއް ނެތްކަމާއި ދެރަކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. މުއުމިނުން މަގުއޮޅި ހެއްލިގެން ހިނގައިދާނެ ކަމުގެ ބިރުނެތްނަމަ، މާތް ﷲ ދުނިޔެ ކާފިރުންނަށް ޚާއްޞަކުރެއްވީހެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި ގެތައް، ހިލައާއި ލަކުޑީގެ ބަދަލުގައި، ގޮތްގޮތަށް ޒީނަތްތެރިކުރެވި، ރަނާއި ރިހިން ހެދިފައިވާ ތަންތަން ކަމުގައި ލެއްވީހެވެ. އެ އުސް ގަނޑުވަރުތަކަށް އަރަން އެބައިމީހުންނަށް ސިޑިތައް ލެއްވީހެވެ. އެ ހުރިހާ ނިޢުމަތަކީ ކާފިރުންނަށް ދެވޭ ތަކެއްޗަށް ވާއިރު އެއީ އެއްވެސް އަގެއް ނެތް ނިޢުމަތެވެ. އަދި ހެޔޮ ނިމުން ވަނީ މުއުމިނުންނަށެވެ. ޙަދީޘުގައި ވެއެވެ. عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏لَوْ كَانَتِ الدُّنْيَا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ مَا سَقَى كَافِرًا مِنْهَا شَرْبَةَ مَاءٍ‏"‏ (جامع الترمذي، كتاب الزهد عن رسول الله صلى الله عليه وسلم، باب مَا جَاءَ فِي هَوَانِ الدُّنْيَا عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ) (ސަހްލު ބްނު ސަޢުދުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ދުނިޔެއަކީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި މެއްސެއްގެ ފިޔައިގެ އަގު ހުރި އެއްޗަކަށްވީ ނަމަވެސް އެކަލާނގެ އެތަނުން ކާފިރަކަށް ފެން ކޯވަރެއްގެ މިންވަރުވެސް ނުދެއްވީހެވެ.) (ޖާމިޢުއް ތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 2320) މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މިޒަމާނުގައި އަހަރުމެން ناطحات السحاب ނުވަތަ "ސްކައި ސްކްރޭޕަރސް" އޭ މިކިޔާ އުސް ޢިމާރާތްތަކުގެ ވާހަކަ ކަމުގައިވެސް ވެދާނެއެވެ. މީސްތަކުން އެތަންތަނުގެ ފަންސާސް، ހަތްދިހަ ބުރިއަށް މިނެޓްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެ އަރަނީ ކަރަންޓު ލިފްޓުންނެވެ. މިފަދަ އުސްބިނާތައް ހެދި ފަރުބަދަތަކަށްވުރެ އުސްވެދާނެ ކަމަށް އިންސާނެއްގެ ވިސްނުމަށްވެސް ގެނެވިފައި ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَمَعَارِجَ عَلَيْهَا يَظْهَرُونَ﴾ ގެ ސިއްރު އެނގެނީ މިތަނުންނެވެ. يَظْهَرُونَ ގެ މާނައަކީ އެރުމެވެ. ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ވާހަކަދައްކަވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ވާނޭކަމަށް އަންގަވާފައިވާ ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ވެސް އެވަނީ މިކަމެވެ. ޢުމަރު ބްނު އަލްޚައްޠާބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ދިގު ޙަދީޘެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ" (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بيان الإيمان والإسلام والإحسان .........) (އަދި ހުސް ފަޔާ، އޮރިޔާން ޙާލުގައި، ފަޤީރުގޮތުގައި ތިބޭ ބަކަރިހުއިހައްޕާ މީހުން އެއްބަޔަކަށްވުރެ އަނެއްބައެއްގެ ޢިމާރާތް އުސްކުރާތަން ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 8)

ނޯޓް

وَإِنَّهُۥ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ ۖ وَسَوْفَ تُسْـَٔلُونَ ﴿ ٤٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެ قرآن އަކީ ކަލޭގެފާނަށާއި، ކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށް ލިބުނު شرف އެކެވެ. އަދި ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނާ سؤال ކުރައްވާނެތެވެ. (44)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ ކަލޭގެފާނަށާއި ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ލިބުނު މަތިވެރި ޝަރަފެކެވެ. އަދި އެމަތިވެރި ނިޢުމަތާ ބެހޭގޮތުން ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރައްވާނެއެވެ. قومك ގެ މުރާދަކީ ޤުރައިޝު ވަންހައާއި ހުރިހާ ޢަރަބީންނެވެ. ފަހެ، އިސްލާމްދީނުގެ ސަބަބުން ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ޝަރަފުވެރިކަން އެބައިމީހުންނަށް ވަނީ ލިބިފައެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް އެ ދީނުގެ ދިދައާއި ރިސާލަތު އުފުލުމުގެ ޝަރަފު ދެއްވި އިސްލާމްދީނުގެ ސަބަބުން، މީސްތަކުންނަށްޓަކައި ނެރެވުނު އެންމެ ހެޔޮ އުއްމަތް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ވުން އެބައިމީހުންނަށް ފުދެއެވެ. މާތް ﷲ އަލްފާރޫޤު ޢުމަރު رضي الله عنه އަށް ރަޙްމަތް ލައްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. "އަހަރުމެންނަކީ މާތް ﷲ އިސްލާމްދީނުން ޢިއްޒަތްތެރި ކުރެއްވި ބައެކެވެ. އެ ދީން ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗަކުން ޢިއްޒަތް ހޯދަން އަހަރުމެން އުޅެފިނަމަ މާތް ﷲ އަހަރުމެން ނިކަމެތިކުރައްވާނެއެވެ."

ނޯޓް

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِـَٔايَـٰتِنَآ إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَمَلَإِي۟هِۦ فَقَالَ إِنِّى رَسُولُ رَبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާއިގެން، فرعون އާއި، އޭނާގެ قوم ގެ ބޮޑުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނު ފޮނުއްވީމެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނީ، عالم ތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ رسول އަކީމެވެ. (46)

ތަފްސީރު

ދެން މާތް ﷲ ގެންނަވާފައި މިވަނީ މޫސާ عليه السلام އާއި ފިރުޢައުނުގެ ވާހަކައެވެ. ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމާއި ގޮތް ދޫނުކުރުމަކީ އަބަދުވެސް އޮތް ކަމެއްކަން އެންގެވުމަށެވެ. މައްކާގެ ކާފިރުން ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ސާހިބާ ދޮގު ކުޅައީ ހަމަ ފިރުޢައުނު މޫސާ عليه السلام ދޮގުކުޅަ ފަދައިންނެވެ. މާނައީ: ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ތެދުކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ ޙައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތްތަކާއެކު ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ޤިބްޠީ ޤައުމުގެ ބޮޑުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام ފޮނުއްވީމެވެ. ދެން މޫސާ عليه السلام އޭނާއަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ކަލޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކަލޭގެ ގާތަށް ފޮނުއްވީ އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށާ، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކުރުމަށް ކަލެއަށް ގޮވައިލެއްވުމަށެވެ.

ނޯޓް

وَقَالُوا۟ يَـٰٓأَيُّهَ ٱلسَّاحِرُ ٱدْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. އޭ ޖާދޫވެރިޔާއެވެ! އެކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް عهد ވެވޮޑިގެންނެވި ކަންތައް ތިމަންމެންނަށް ދެއްވުމަށްއެދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް دعاء ކުރައްވައި ބައްލަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ވާހުށީ ތެދުމަގުލިބިގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. (49)

ތަފްސީރު

މާނައީ އަހަރުމެންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ދުރުކޮށްދެއްވާތޯ އަހަރުމެންނަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރައްވައިބައްލަވާށެވެ. މާތް ﷲ އަހަރުމެންގެ ހިތާމައާއި މުޞީބާތް ފިއްލަވައިދެއްވައިފިނަމަ، އަހަރުމެން ތެދުމަގު ލިބި ތައުބާވާނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަން ނިކަން ދެކިބަލާށެވެ. އެބައިމީހުން ހިތާމައާއި، ދަތިކަމުގައި ތިބެ، އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން މުޞީބާތް ފިއްލަވާތޯ އާދޭސް ކުރާ ޙާލުވެސް، މޫސާ عليه السلام އަށް ގޮވަނީ ﴿يَـٰٓأَيُّهَ ٱلسَّاحِر﴾ އޭ ސިހުރުވެރިޔާއެވެ. އޭ ރަސޫލާއޭ އެބައިމީހުން ނުކިޔައެވެ. މޫސާ عليه السلام ގެ ޤަދަރު ކުޑަކޮށް، އެކަލޭގެފާނަށް މަލާމާތްކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންގެ މަގުފުރެދުމާއި ގޮތްދޫނުކުރުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން ދެންނެވީ ﴿ٱدْعُ لَنَا رَبَّكَ﴾ (އަހަރުމެންނަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރައްވައިބައްލަވާށެވެ.) އެވެ. ادع لنا ربّنا (އަހަރުމެންނަށްޓަކައި އަހަރުމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރައްވައިބައްލަވާށެވެ.) ނުދަންނަވައެވެ. ފިރުޢައުނަކީ ކަލާނގެ ކަމުގައި އެބައިމީހުން ޤަބޫލުކުރާތީއެވެ. އެއީވެސް އެބައިމީހުންގެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމާއި ފާފަވެރިކަމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ނޯޓް

وَقَالُوٓا۟ ءَأَـٰلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ ۚ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًۢا ۚ بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ބުނޫއެވެ. ރަނގަޅީ، ތިމަންމެންގެ إله ންތައް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނާ جدل ކުރުމަށް މެނުވީ އެއުރެން އެ مثال ނުޖަހަތެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! އެއުރެންނީ ހަމަދެކޮޅުވެރިކަން ބޮޑު ބަޔެކެވެ. (58)

ތަފްސީރު

މައްކާގެ ކާފިރުން ބުންޏެވެ. ހެޔޮކަން ބޮޑީ އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތައް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ޢީސާ އިބްނު މަރްޔަމް عليهما السلام ހެއްޔެވެ؟ ޢީސާ عليه السلام ނަރަކައިގައި ވާނަމަ އެކަލޭގެފާނާއެކު އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތައް ވުމަކުން މައްސަލައެއް ނެތެވެ. އެބައިމީހުން ޖަދަލުކޮށް ބޮޑާކަން ދެއްކުމުގެ ގޮތުން މެނުވީ އެ މިސާލުނުޖަހައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެބައިމީހުންނީ ފިޠުރަތުގައިވެސް ގޮތް ދޫނުކުރުން ހިމެނޭ، ޖަދަލުކުރުން ބޮޑު ބައެކެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ މުޝްރިކުންނަށް ﴿إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّـهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނާއި، اللَّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ތަކެއްޗަކީ، ނަރަކައިގެ ދަރެވެ.) މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވެދެއްވުމުން މުޝްރިކުންގެ ޝަކުވާ ބޮޑުވެ އެބައިމީހުންގެ ހަޅޭކުގެ އަޑު ގަދަވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތަކަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިއުއްވައިފިއެވެ. ދެން އިބްނުއްޒަޢުބަރީ (އޭނާއީ ޤުރައިޝުންގެ އެންމެ ނުލަފާ މީހުންގެ ތެރެއިން މީހެކެވެ.) ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. އެކަން ޚާއްޞަވެގެންވަނީ އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތަކަށް އެކަނި ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރެވުނު ކޮންމެ ފަރާތަކަށް ހެއްޔެވެ؟ އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރެވުނު ކޮންމެ ފަރާތެކެވެ. އެހިނދު އިބްނުއްޒަޢުބަރީ ބުންޏެވެ. ގެފުޅުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ކަލޭގެފާނާ ޖަދަލުކޮށް އަހުރެން ޙުއްޖަތުން ކުރި ހޯދައިފީމެވެ. ނަޞާރާއިން އަލް މަސީޙު عليه السلام އަށް އަދި ޔަހޫދީން ޢުޒައިރު عليه السلام އަށް އަޅުކަން ނުކުރޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު މަލާއިކަތުންނަށް އަޅުކަން ނުކުރޭ ހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ނަރަކައިގައި ވަންޏާ އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތައްވެސް ނަރަކައިގައި ވާން އަހަރުމެން ރުހިއްޖައީމެވެ. ދެން މުޝްރިކުން އުފާފާޅުކޮށް ހޭން ފެށިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޑުގަދަވިއެވެ. (حاشية الصاوي على تفسير الجلالين، ج: 4، ص: 52) އެބައިމީހުން ހީކުރީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކޮށް އެބައިމީހުން މޮޅުވެއްޖެ ކަމުގައެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. އެ އަބާއްޖަވެރިން މިއާޔަތާމެދު ފިކުރުކުރިނަމަ އެބައިމީހުން އެއަށް އިއުތިރާޒު ނުކުރީހެވެ. އެހެނީ އާޔަތުގައި ވަނީ ﴿إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ﴾ (ތިޔަބައިމީހުންނާ ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ތަކެތި) މިފަދައިންނެވެ. "ومن تعبدون" (އަޅުކަންކުރާ މީހުން) މިފަދައިން އައިސްފައި ނުވެއެވެ. مَا ބޭނުންކުރެވެނީ ބުއްދި ނުވާ ތަކެއްޗަށެވެ. އެހެންކަމުން އަލްމަސީޙު ވެސް އަދި މަލާއިކަތުން ވެސް އެ އާޔަތުގައި ނުހިމެނެއެވެ. މިއާޔަތުގެ މުރާދަކީ ބުދުތަކެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އޭނާއަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ކަލޭގެ ޤައުމުގެ ބަހާ މެދު ކަލޭގެ ޖާހިލުކަން ހާދަހާ ބޮޑެވެ! مَا ބޭނުން ކުރެވެނީ ބުއްދި ނުވާ ތަކެއްޗަށެވެ. (تفسير أبي السعود، ج: 6، ص: 86)

ނޯޓް

وَلَوْ نَشَآءُ لَجَعَلْنَا مِنكُم مَّلَـٰٓئِكَةً فِى ٱلْأَرْضِ يَخْلُفُونَ ﴿ ٦٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާނަމަ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހަށް، ބިމުގައި ملائكة ން ލައްވައިފީމުހެވެ. (60)

ތަފްސީރު

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާނަމަ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހަށް، ބިމުގައި ملائكة ން ލައްވައިފީމުހެވެ. (60) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، ބިމުގައި ވަޒަންވެރިވެ މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުމާއެކު އެތަން އާބާދުކުރަން މަލާއިކަތުން ލައްވައި، ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން ނެތިކޮށްލެއްވީމުހެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި ބިން އާބާދުކުރައްވާނެ މަލާއިކަތުންނެވެ. މި އާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ މާތް ﷲއާ އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ފަރާތަކާ، އެއީ ޢީސާ عليه السلام ކަމުގައި ވިޔަސް، ޢުޒައިރު عليه السلام ކަމުގައި ވިޔަސް، އަދި މަލާއިކަތުން ކަމުގައި ވިޔަސް، ނަސަބުގެ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމެވެ. އެ ގުޅުން ވާކަން ކަށަވަރީ ކަލާނގެވަންތަކަމާއި އަޅުވެތިކަމުގެ ގުޅުން ކަމުގައެވެ. ޢީސާ عليه السلام އަކީ މާތް ﷲގެ ދަރިކަލެއް ނޫނެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ޝަރީކެއްވެސް ނޫނެވެ. އަދި ބަފަޔަކާ ނުލައި ހަމައެކަނި މައެއްގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނު ހެއްދެވުމަކީ އިލާހީ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ދަލީލެކެވެ. ﴿إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِندَ ٱللَّـهِ كَمَثَلِ ءَادَمَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ގެ ޙަޟްރަތުގައި، ޢީސާގެފާނު (ހެއްދެވުމުގެ) މިސާލު، އާދަމުގެފާނުގެ މިސާލު ފަދައެވެ.) އަދި އެކަލޭގެފާނަކީ ޤިޔާމަތް ގާތްވުމުގެ ޢަލާމާތެކެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَلَمَّا جَآءَ عِيسَىٰ بِٱلْبَيِّنَـٰتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُم بِٱلْحِكْمَةِ وَلِأُبَيِّنَ لَكُم بَعْضَ ٱلَّذِى تَخْتَلِفُونَ فِيهِ ۖ فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَأَطِيعُونِ ﴿ ٦٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި عيسى ގެފާނު، ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތަކާއިގެން ވަޑައިގެންނެވިހިނދު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު މިވަޑައިގަތީ، حكمة އާއިގެންނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެކަންތަކާމެދު خلاف ވާ ބައެއް ކަންތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަޔާންކޮށް ދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަމަންވާށެވެ! (63)

ތަފްސީރު

ސާފުވެގެންވާ މުޢުޖިޒާތްތަކާއި، ބަޔާންވެގެންވާ ޝަރީޢަތާއިގެން ޢީސާ عليه السلام ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ބަނީއިސްރާއީލަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ފޮނުއްވި އިލާހީ ޙިކްމަތާއިގެންނެވެ. ﴿وَلِأُبَيِّنَ لَكُم بَعْضَ ٱلَّذِى تَخْتَلِفُونَ فِيهِ ۖ فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّـهَ وَأَطِيعُونِ﴾ އަދި މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުއްވީ ދީނުގެ ކަންކަމުގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްވީ ކަންތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވާށެވެ. ވީމާ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ބިރުވެތިވާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ގެނެސްދެއްވާ ކަންކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު އަންގަވާ ގޮތަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބަޢަވާށެވެ.

ނޯޓް

وَنَادَوْا۟ يَـٰمَـٰلِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ ۖ قَالَ إِنَّكُم مَّـٰكِثُونَ ﴿ ٨٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ގޮވާނެތެވެ. އޭ مالك ގެފާނެވެ! ތިމަންމެން މަރުގެންނެވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ދަންނަވައިދެއްވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނީ (عذاب ގައި) ދެމިތިބޭނޭ ބަޔެކެވެ. (77)

ތަފްސީރު

ފާފަވެރި ކާފިރުން ނަރަކައިގެ ބަނޑޭރި މާލިކުއަށް ދަންނަވާނެއެވެ. މާލިކު އެވެ! އަހަރުމެން މިގަދަފަދަ ޢަޛާބުން މިންޖުވެ އަރާމު ލިބިގަތުމަށްޓަކައި، އަހަރުމެން މަރުގަންނަވައި، ނެތިކުރައްވާތޯ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދަންނަވައިދެއްވާށެވެ. ދެން އެއްހާސް އަހަރު ފަހުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުދެއްވާނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންނީ ޢަޛާބުގައި ދެމިތިބޭނޭ ބައެކެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއިން ސަލާމަތް ވުމެއް، މިންޖުވުމެއް ނުވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "މާލިކު އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުނުދެއްވައި އެއްހާސް އަހަރު މަޑުކުރައްވާނެއެވެ. ދެން ﴿إِنَّكُم مَّـٰكِثُونَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ޢަޛާބުގައި އަބަދުގެ އަބަދަށް ދެމިތިބޭނެއެވެ.) އޭ ވިދާޅުވެ އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުދެއްވާނެއެވެ." ދެން އެ ޢަޛާބުގެ ސަބަބު ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَىٰهُم ۚ بَلَىٰ وَرُسُلُنَا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ ﴿ ٨٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެއުރެން ހީކުރަނީ، އެއުރެންގެ ސިއްރު ވާހަކަތަކާއި، އެއުރެންގެ ސިއްރު ސައްލާތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އައްސަވާވޮޑިގެން ނުވާކަމަށްހެއްޔެވެ؟ އެހެންނަކުން ނޫނެވެ. (އައްސަވާވޮޑިގެންވަމެވެ.) އަދި އެއުރެންގެގާތަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފޮނުއްވާފައިވާ ملائكة ން އެކަންތައް ލިޔުއްވަތެވެ. (80)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺ އާ ދެކޮޅަށް މަކަރުވެރި ރޭވުމާ ބެހޭގޮތުން އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ސިއްރުން ދައްކާ ވާހަކައާއި، އެކަލޭގެފާނަށް ލަނޑު ދިނުމަށް އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ފޮރުވާފައިވާ ކަން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ނުވާކަމުގައި އެބައިމީހުން ހީކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެހެންނަކުން ނޫނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންގެ ކަންތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ކަންތައް ބައްލަވަން ތިއްބަވާ ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަލާއިކަތުން އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކާ އެބައިމީހުން ކުރާ ފާފަތައް ލިއުއްވައެވެ. السرّ އަކީ އިންސާނާ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސާ ދައްކާ ވާހަކައެވެ. النجوى އަކީ އިންސާނުން އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ސިއްރު ގޮތުގައި ދައްކާ ވާހަކައެވެ.

ނޯޓް

وَلَا يَمْلِكُ ٱلَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ ٱلشَّفَـٰعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِٱلْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿ ٨٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއުރެން އަޅުކަންކުރާ ތަކެއްޗަށް شفاعة ތެރިކަމެއް ملك ވެގެނެއް ނުވެތެވެ. އެއުރެން ދެނެތިބެ، حق އަށް ހެކިދިން މީހުން މެނުވީއެވެ. (86)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ޝަފާޢަތްތެރިވުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ޙައްޤަށް ހެކިވެ، މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަމަށް އިޤްރާރުވީ ބަޔަކު މެނުވީއެވެ. އެއީ މަލާއިކަތުންނާއި، ނަބީބޭކަލުންނާއި، ޝަހީދުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޝަފާޢަތް ޤަބޫލުކުރެވޭހުށްޓެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަމަށް އިޤްރާރުވެ، އެބައިމީހުން އެކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާއި ކީރިތިކަން ދަންނާތީއެވެ. އެހެނަސް، މާތް ﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރެވުނު ބުދު ފަދަ ތަކެތި ޝިރުކުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް މީހަކަށް ޝަފާޢަތްތެރިވެގެން ކުރާނެ އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނެތެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މުޝްރިކުންގެ މިބަހަށް ރައްދުދެއްވާފައެވެ. ﴿مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَآ إِلَى ٱللَّـهِ زُلْفَىٰٓ﴾ އެބަހީ އެތަކެތި ތިމަންމެންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވުމަށެވެ.

ނޯޓް