chapter

042

حمٓ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

تَكَادُ ٱلسَّمَـٰوَٰتُ يَتَفَطَّرْنَ مِن فَوْقِهِنَّ ۚ وَٱلْمَلَـٰٓئِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِمَن فِى ٱلْأَرْضِ ۗ أَلَآ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلْغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ ﴿ ٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

(اللَّه ގެ ކީރިތިވަންތަކަމުން) އުޑުތައް އެތަކެތީގެމަތިން ފަޅަފަޅައިގެންދިއުމާ ގާތްވެއެވެ. އަދި ملائكة ން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް حمد އާއެކު تسبيح ދަންނަވަތެވެ. އަދި ބިމުގައިވާ މީހުންނަށް ފާފަފުއްސެވުންއެދި، دعاء ކުރައްވަތެވެ. ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (5)

ތަފްސީރު

މިތަނުގައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަން ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ މާތް ﷲގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަމުން، އަދި މާތް ﷲއީ އަޅުތަކުން ފިޔަވައި ފުދިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއަށް ވާއިރު އެކަލާނގެ އަނބިކަނބަލަކާ ދަރިކަލަކު ހިއްޕެވިކަމަށް ބުނެ މުޝްރިކުން އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކުރާ ވާހަކައިގެ ނުބައިކަން ބޮޑުކަމުން އުޑުތައް ފަޅަފަޅައިގެން ދިއުމާ ގާތްވެއެވެ. މަލާއިކަތުން މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަ ކިއުއްވުމާއި، ހަމްދުކުރެއްވުމުގައި ދެމިތިއްބަވައެވެ. އަދި ބިމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައި ދެއްވުން އެދިވަޑައިގެން އެބޭކަލުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުޢާ ދަންނަވައެވެ. ދަންނާށެވެ! މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ފާފަ ފުއްސަވާ ﴿ٱلرَّحِيمُ﴾ އެބައިމީހުންނަށް އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުން ފާފަކުރިނަމަވެސް މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުން އަވަސްނުކުރައްވައެވެ.

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَآ إِلَيْكَ قُرْءَانًا عَرَبِيًّا لِّتُنذِرَ أُمَّ ٱلْقُرَىٰ وَمَنْ حَوْلَهَا وَتُنذِرَ يَوْمَ ٱلْجَمْعِ لَا رَيْبَ فِيهِ ۚ فَرِيقٌ فِى ٱلْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِى ٱلسَّعِيرِ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމައެފަދައިން عرب ބަހުންވާ قرآن އެއް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. (އެއީ) މައިރަށުގެ (އެބަހީ: مكة ގެ) أهل ވެރިންނާއި، އެތާނގެ ވަށައިގެންވާ މީހުންނަށް ކަލޭގެފާނު إنذار ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި (خلق ތަކުން) އެއްކުރައްވާ ދުވަހާމެދު إنذار ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އެދުވަހާމެދަކު شك އެއްނެތެވެ. (އެދުވަހުން) އެއްބަޔަކުވާހުށީ ސުވަރުގޭގައެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ. (7)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލުންގެ މައްޗަށް ވަޙީ ބާވައިލެއްވި ފަދައިން، ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތިމަން ﷲ ވަޙީ ބާވައިލެއްވީމެވެ. މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ ޤުރްއާނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެފޮތް ބާވައިލެއްވީ އެބައިމީހުންގެ ބަސް ކަމުގައިވާ ޢަރަބި ބަހުންނެވެ. އެދުވަސް އަންނާނޭ ކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް ދުވަހާމެދު މައްކާއާއި އެރަށުގެ ވަށައިގެންވާ ރަށްތަކުގެ އަހުލުވެރިންނަށް، ކަލޭގެފާނު އިންޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. އެއީ އެންމެ ބޮޑު އެއްވުމުގެ ދުވަހެވެ. އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުން ޙިސާބުބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމަށް އެއްވާ ދުވަހެވެ. އެބައިމީހުން ވާނީ ދެބަޔަކަށެވެ. އެއްބަޔަކު ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގައެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ނަރަކައިގައެވެ.

ނޯޓް

وَلَوْ شَآءَ ٱللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَٰحِدَةً وَلَـٰكِن يُدْخِلُ مَن يَشَآءُ فِى رَحْمَتِهِۦ ۚ وَٱلظَّـٰلِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِىٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، އެއުރެން އެއް أمّة އެއްކަމުގައި ލައްވައިފީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާމީހަކު، އެކަލާނގެ رحمة ގެ ތެރެޔަށް ވައްދަވަތެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިންނަށް (އެދުވަހުން) އެހީތެރިޔެއްވެސް، އަދި نصر ވެރިޔެއްވެސް ނުވެތެވެ. (8)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ އެންމެހާ މީސްތަކުންނަށް މަޖުބޫރުކުރައްވައިގެން އެބައިމީހުންނީ ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ މުއުމިނުން ކަމުގައި ލެއްވީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ، ޙިސާބުބެއްލެވުން އޭގެ ނަތީޖާއަކަށް ވާގޮތަށް އިންސާނުންނަށް ބޭނުން ގޮތެއް އިޚްތިޔާރުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން ދެއްވުމަށް ނިންމަވާފައިވާ އިލާހީ ޙިކްމަތާއި ފުށުއަރާ ކަމެކެވެ. އެކަލާނގެ ޙިކްމަތް ނިޔާކުރަނީ އީމާންކަން އިޚްތިޔާރުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އިންސާނާއަށް ދެއްވުމަށެވެ. ﴿فَمَن شَآءَ فَلْيُؤْمِن وَمَن شَآءَ فَلْيَكْفُرْ﴾ (ފަހެ، ބޭނުންމީހަކު އީމާންވާށެވެ! އަދި ބޭނުންމީހަކު ކާފިރުވާށެވެ!) ކާފިރުންނަށް މަދަދުދީ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ދުރުކޮށްދީގެން އެބައިމީހުންނަށް އެހީވާނޭ މީހަކު އެބައިމީހުންނަށް ނުވާނެއެވެ.

ނޯޓް

أَمِ ٱتَّخَذُوا۟ مِن دُونِهِۦٓ أَوْلِيَآءَ ۖ فَٱللَّهُ هُوَ ٱلْوَلِىُّ وَهُوَ يُحْىِ ٱلْمَوْتَىٰ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެއުރެން اللَّه ފިޔަވައި އެހީތެރިންތަކެއް ހޯދީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެހީތެރިޔަކީ ހަމަ اللَّه އެވެ. އަދި އެކަލާނގެ، މަރުވެފައިވާ ތަކެތި ދިރުއްވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެކަމެއްގެމައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (9)

ތަފްސީރު

މިއީ އިންކާރުގެ މާނައިގައި އައިސްފައިވާ ސުވާލެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ޤަބޫލުނުކުރައްވައި އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. މާނައީ އަދިކިއެެއްތަ މުޝްރިކުން ވަނީ ބުދުތަކަކީ ކަލާނގެތަކެއް ކަމުގައި ހަދާފައެވެ. އެބައިމީހުން އެތަކެތީގެ ކިބައިން އެހީއަށް އެދި އެތަކެތީގެ ޝަފާޢަތަށް އެދެއެވެ. ފަހެ، ޙަޤީޤީ އެހީތެރިއަކީ އަދި އެކަލާނގެ މުއުމިން އަޅުންނަށް ނަޞްރުދެއްވާ ފަރާތަކީ މާތް ﷲއެވެ. އަދި މަރުވެފައިވާ މީހުން ދިރުއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ކަލަކީ އެކަލާނގެއެވެ. އެބައިމީހުން ކަލާނގެތައް ކަމުގައި ދަޢުވާކުރާ ތަކެތި ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އެތަކެއްޗަށް އެބައިމީހުންނަށް ފައިދާއެއް ކޮށްނުދެވޭނެއެވެ. އަދި ގެއްލުމެއް ވެސް ނުދެވޭނެއެވެ. ފަހެ، ޙިމާޔަތް ދެއްވައި ނަޞްރުދެއްވުމަކީ އެންމެހާ ތަކެއްޗެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ސިފަފުޅުތަކެވެ. ފައިދާ އެއް އަދި ގެއްލުމެއް ނުދެވޭ ބުދުތަކުގެ ސިފައެއް ނޫނެވެ.

ނޯޓް

فَاطِرُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۚ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَٰجًا وَمِنَ ٱلْأَنْعَـٰمِ أَزْوَٰجًا ۖ يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ ۚ لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَىْءٌ ۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އިސްވެދިޔަ مثال އަކާނުލައި އުޑުތަކާއި، ބިންހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އަނބިން ލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ نعم ސޫފީގެ ތެރެއިން ދެ جنس ގެ ތަކެތި ލެއްވިއެވެ. އެކަލާނގެ އެގޮތުން ތިޔަބައިމީހުން ގިނަކުރައްވަތެވެ. އެކަލާނގެއާ އެއްފަދަ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެތެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (11)

ތަފްސީރު

ކީރިތިވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ ﷲއީ އިސްވެދިޔަ މިސާލެއްނެތި އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަޅުތަކުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ރާއްވަވައި ހިންގަވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އަނބިން ލެއްވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަނބަލުންގެ ފަރާތުން ހަމަހިމޭންކަން ލިބިގަތުމަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ދަރިފަސްކޮޅު ދެމިގެން ދިއުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބޭނުންތަކަށާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ފައިދާއަށްޓަކައި، ނަޢަމް ސޫފީގެ ވައްތަރުތަކުގެ ތެރެއިން ދެ ޖިންސުގެ ތަކެތި ލެއްވިއެވެ. ﴿يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ ۚ لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَىْءٌ ۖ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރިފަސްކޮޅު ދެމިގެން ދާގޮތް ހައްދަވައި، އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ގިނަކުރައްވައެވެ. މާތް ﷲ އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ނުލެއްވިނަމަ ދަރިންލިބި، ނަސްލު ދެމިގެން ނުދިޔައީހެވެ. ﴿لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَىْءٌ﴾ އެކަލާނގެ ސިފަފުޅުތަކުގައިވިޔަސް، އަދި ކުރައްވާ ކަންކަމުގައި ވިޔަސް އެކަލާނގެއާ އެއްފަދަ، އެއް ވައްތަރު އަދި އެއް ގޮތް އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެއީ އެއްކައުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެއީ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް ބޭނުންވެވޮޑިގެންނުވާ، ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް އެކަލާނގެއަށް ބޭނުންވެގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. كَمِثْلِهِ ގައި كاف ގެންނަވާފައި ވަނީ ނަފީކުރުން ގަދަކުރެއްވުމަށެވެ. މާނައީ އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެއާ އެއްވެސް ގޮތަކުން އެއްފަދަ އެއްޗެއް ނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲއީ އަޅުތަކުންގެ ވާހަކަ މޮޅަށް އައްސަވައިވޮޑިގެންވާ، އެބައިމީހުންގެ ޙާލު މޮޅަށް ދެކެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

۞ شَرَعَ لَكُم مِّنَ ٱلدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِۦ نُوحًا وَٱلَّذِىٓ أَوْحَيْنَآ إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِۦٓ إِبْرَٰهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰٓ ۖ أَنْ أَقِيمُوا۟ ٱلدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا۟ فِيهِ ۚ كَبُرَ عَلَى ٱلْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ۚ ٱللَّهُ يَجْتَبِىٓ إِلَيْهِ مَن يَشَآءُ وَيَهْدِىٓ إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ شرع ކުރެއްވި دين އަކީ، އެކަލާނގެ نوح ގެފާނަށް وصية ކުރެއްވި دين އެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރެއްވި دين އެވެ. އަދި إبراهيم ގެފާނަށާއި، موسى ގެފާނަށާއި، عيسى ގެފާނަށް وصية ކުރެއްވި دين އެވެ. (އެ وصية އަކީ) ތިޔަބައިމީހުން دين قائم ކުރާށެވެ! އަދި އޭގައި ތިޔަބައިމީހުން ބައިބައިނުވާހުށިކަމެވެ! ތިޔަބައިމީހުން އެކަމަކަށް ތިޔަގޮވައިލާ ކަންތައް، مشرك ންގެ މައްޗަށް ބޮޑުކަމަކަށްވިއެވެ. اللَّه، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކު خيار ކުރައްވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެއަށް توبة ވެ، رجوع ވާމީހާއަށް ތެދުމަގު ދައްކަވަތެވެ. (13)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ރުހިވޮޑިގަތް ދީން އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ސާފުކޮށްދެއްވައި ބަޔާންކޮށްދެއްވައެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ޙަނީފީ މާތް ޝަރީޢަތް ކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީނެވެ. އެ އިސްލާމްދީނަކީ ހުރިހާ ނަބީބޭކަލުންނަށް އެކަލާނގެ ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވި ދީނެވެ. ﴿وَمَا وَصَّيْنَا بِهِۦٓ إِبْرَٰهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰٓ ۖ أَنْ أَقِيمُوا۟ ٱلدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا۟ فِيهِ﴾ އަދި އިބްރާހީމް عليه السلام އާއި، މޫސާ عليه السلام އާއި، ޢީސާ ބްނު މަރްޔަމް عليه السلام ފަދަ މަޝްހޫރު ހުރިހާ ނަބީބޭކަލުންނަށްވެސް ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވި ދީނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވީ ޙައްޤުދީން މަތީގައި ސީދާވެ، އެދީނުގައި ހިފަހައްޓައިގެން، ޚިލާފުނުވެ، ދެބަސްނުވެ ތިބުމަށެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނެވެ. ﴿إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّـهِ ٱلْإِسْلَـٰمُ﴾ އަދި ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިން ދެބަސްވީ ފަދައިން ދީނުގެ ކަންކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްނުވާށެވެ. ދެބަސްވުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުން ތެދުމަގުން އެއްކިބާވެ މަގުފުރެދުނީއެވެ. ފަހެ، އެކުވެރިކަމަކީ ރަޙްމަތެކެވެ. ވަކިވެގަތުމަކީ ޢަޛާބެކެވެ. ﴿كَبُرَ عَلَى ٱلْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ۚ ٱللَّـهُ يَجْتَبِىٓ إِلَيْهِ مَن يَشَآءُ وَيَهْدِىٓ إِلَيْهِ مَن يُنِيبُ﴾ އެއްކައުވަންތަ، ބާރުވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށާއި، ބުދާއި، ހިލަތަކަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށްލުމަށް ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވުން މުޝްރިކުންގެ މައްޗަށް ބޮޑު ކަމަކަށް ވިއެވެ. މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ދީނަށް، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކު އިޚްތިޔާރުކުރައްވައެވެ. އަދި އޭނާއަށް ސީދާވެގެންވާ މަގަށް މަގުދައްކަވައެވެ. އޭނާއީ، ބިރުވެތިވުމާ، ތައުބާވުމާއެކު މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވާ މުއުމިން މީހާއެވެ. އެކަލާނގެ ރަޙްމަތްވަންތަކަމާއި، ދީލަތިކަމުން އޭނާއަށް ތައުފީޤުދެއްވައި ކުއްތަންކުރައްވައެވެ.

ނޯޓް

وَمَا تَفَرَّقُوٓا۟ إِلَّا مِنۢ بَعْدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلْعِلْمُ بَغْيًۢا بَيْنَهُمْ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَىٰٓ أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِىَ بَيْنَهُمْ ۚ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ أُورِثُوا۟ ٱلْكِتَـٰبَ مِنۢ بَعْدِهِمْ لَفِى شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ބައިބައިވުމަކީ ނުބައިކަމެއްކަން، އެއުރެންނަށް އެނގުނުފަހުން މެނުވީ، އެއުރެން ބައިބައިވެ خلاف އެއް ނުވެތެވެ. އެއީ އެއުރެންގެ މެދުގައިވާ ދެކޮޅުވެރިކަމާއި، حسد ވެރިކަމުންނެވެ. އަދި ކަނޑައެޅިގެންވާ ވަގުތަކަށް ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން (عذاب ދެއްވުމުގެ) ބަސްފުޅެއް އިސްވެގޮސްފައިނުވާނަމަ، އެއުރެންގެ މެދުގައި ނިޔާކަނޑައެޅުއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެފަހުން، ފޮތްވާރުތަވީމީހުންވަނީ، އެފޮތާމެދު ވަސްވާސްތެރިކަމުން ފުރިގެންވާ شك އެއްގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (14)

ތަފްސީރު

އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "އެއީ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނެވެ." މާނައީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ ފޮނުއްވުމުން، ބަޔާންވެގެންވާ ޙައްޤު އައުމަށް ފަހުގައި މެނުވީ ތަފާތު ދީންތަކުން މީހުން ބައިބައި ނުވެއެވެ. ﴿بَغْيًۢا بَيْنَهُمْ﴾ އެބަހީ އަނިޔާވެރިވުމާއި، ޙައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމާއި، ހަސަދަވެރިވުމާއި، ގޮތް ދޫނުކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ފަހެ، މުޝްރިކުން ބުނީ ނަބީކަން ދެއްވަން ތިމަންމެން ފިޔަވައި މުޙައްމަދު ﷺ ޚާއްޞަކުރެއްވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞަރާއިންނަށް އެކަލޭގެފާނަކީ ފަހު ޒަމާނުގެ ނަބިއްޔާކަން އެނގޭއިރުވެސް، ޙަސަދަވެރިވެ އެކަލޭފާނުގެ ރަސޫލުކަން ޤަބޫލުކުރަން ދެކޮޅުހެދިއެވެ. ﴿وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ إِلَىٰٓ أَجَلٍ مُّسَمًّى لَّقُضِىَ بَيْنَهُمْ﴾ އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވުން ޤިޔާމަތް ދުވަހާ ހަމައަށް ލަސްކުރެއްވުމަށް މާތް ﷲ ކުރައްވާފައިވާ ވަޢުދު ނުވާނަމަ، ޢަޛާބު އަވަސްކުރައްވައި، އެކަކުވެސް ބާކީ ނުކުރައްވައި ނެތިކޮށްލުމުގެ ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވީހެވެ. ﴿وَإِنَّ ٱلَّذِينَ أُورِثُوا۟ ٱلْكِتَـٰبَ مِنۢ بَعْدِهِمْ لَفِى شَكٍّۢ مِّنْهُ مُرِيبٍ﴾ ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ ކާބަފައިންގެ ކިބައިން ދީން ވާރުތަވީ މީހުންގެ ތެރެއިން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ޒަމާނުގައި އުޅުނު މީހުން ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ސަމާވީ ފޮތްތައް ކަމުގައިވާ ތައުރާތާއި އިންޖީލާމެދު ޝައްކެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ދީނުގެ ކަންކަމާމެދު އެބައިމީހުންނަށް ޔަޤީންކަން ނެތީމައެވެ. އެބައިމީހުން ވާކަން ކަށަވަރީ ކާބަފައިންގެ ފަހަތުން ލޯމަރާލައިގެން ހިނގާ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ދީން އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެއެވެ. އަދި ރަސޫލާ ﷺ އަށް އެބައިމީހުން އީމާންނުވެއެވެ.

ނޯޓް

فَلِذَٰلِكَ فَٱدْعُ ۖ وَٱسْتَقِمْ كَمَآ أُمِرْتَ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَآءَهُمْ ۖ وَقُلْ ءَامَنتُ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِن كِتَـٰبٍ ۖ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ ۖ ٱللَّهُ رَبُّنَا وَرَبُّكُمْ ۖ لَنَآ أَعْمَـٰلُنَا وَلَكُمْ أَعْمَـٰلُكُمْ ۖ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ ۖ ٱللَّهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا ۖ وَإِلَيْهِ ٱلْمَصِيرُ ﴿ ١٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަމަށްޓަކައި (ބައިބައިވުމުން ދުރުހެލިވެ، އެންމެން އެކަތިގަނޑަކަށްވުމަށް) ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ގޮވައިލައްވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނަށް أمر ކުރެއްވި ފަދައިން ސީދާވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އެއުރެންއެދޭ باطل ގޮތްތަކަށް ކަލޭގެފާނު تبع ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه ބާވައިލެއްވި ކޮންމެ ފޮތަކަށް އަހުރެން إيمان ވެއްޖައީމެވެ. އަދި އަހުރެންނަށް أمر ކުރައްވާފައިވަނީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި عدل ވެރިގޮތުގައި ކަންތައްކުރުމަށެވެ. اللَّه އީ، އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެވެސް ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިމަންމެންނަށް ތިމަންމެންގެ عمل ތަކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ عمل ތަކެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާ އަހުރެމެންނާދެމެދު ޖަދަލުކޮށް ޒުވާބުކުރުމެއްނެތެވެ. اللَّه، އަހުރެމެން އެންމެން (قيامة ދުވަހުގައި) އެއްކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އެނބުރިދިއުންވަނީ، އެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. (15)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އަހުލުކިތާބީންގެ މެދުގައި އުފެދުނު އެ ބައިބައިވުމުގެ ސަބަބުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ އެބައިމީހުންނަށް ޙަނީފިއްޔަތުގެ މަތިވެރި ދީން ކަމުގައިވާ ޙައްޤު ދީނަށް މަގުދެއްކެވުމަށެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ހުރިހާ ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވި ދީނެވެ. އެހެންކަމުން، މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް އެ ދީނަށް ގޮވައިލައްވާށެވެ. އަދި ސީދާ ގޮތުގެ މަތީގައި ހުންނަވާށެވެ. އެބަހީ އިސްލާމްދީނުގެ މަތީގައި ސީދާވެ ހުންނެވުމެވެ. އަދި އަހުލުކިތާބީންގެ އެދުންތަކަށް ކަލޭގެފާނު ތަބަޢަވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ﴿وَقُلْ ءَامَنتُ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّـهُ مِن كِتَـٰبٍ ۖ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾ އަދި ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲ ބާވައިލެއްވި ހުރިހާ ފޮތަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އީމާންވެވަޑައިގަންނަވަމެވެ. އަދި ހުރިހާ ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އީމާންވެވަޑައިގަންނަވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަންގަވާފައިވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއެކު ޙުކުމްކުރެއްވުމަށެވެ. ﴿لَنَآ أَعْمَـٰلُنَا وَلَكُمْ أَعْمَـٰلُكُمْ ۖ لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ ۖ ٱللَّـهُ يَجْمَعُ بَيْنَنَا ۖ وَإِلَيْهِ ٱلْمَصِيرُ﴾ މާތް ﷲއީ އަހަރުމެން އެންމެންގެ ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަހަރުމެން ކުޅަ ޢަމަލުތަކުގެ، ރަނގަޅު ވިޔަސް އަދި ނުބައި ވިޔަސް، ޖަޒާ ލިބޭނީ އަހަރުމެންނަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބޭނީ ތިޔަބައިމީހުން ކުޅަ ޢަމަލުތަކުގެ ޖަޒާއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަތަކަށް އަހަރުމެންނަށް ޢުޤޫބާތް ނުދެއްވާނެއެވެ. އަދި އަހަރުމެންގެ ފާފަތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ނުދެއްވާނެއެވެ. ﴿لَا حُجَّةَ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ﴾ އަހަރުމެންނާ ތިޔަބައިމީހުންނާ ދެމެދު ބަހުސުކުރުމެއް ޖަދަލުކުރުމެއް ނެތެވެ. އެހެނީ، ޙައްޤު ވަނީ އަލިގަދަ އިރު ފަދައިން ފާޅުވެފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާ ޖަދަލުކުރުމުން ތިމާގެ މޮޅުކަން ދެއްކުން ނޫން އެހެން ފައިދާއެއް ނުލިބޭނެއެވެ. ނިޔާކަނޑައެޅުއްވުމަށްޓައި ޤިޔާމަތް ދުވަހު މާތް ﷲ އަހަރުމެންނާއި ތިޔަބައިމީހުން އެއްކުރައްވާނެއެވެ. މި އާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ ޙައްޤު ފާޅުވެއްޖެކަމާއި، ގޮތް ދޫނުކޮށް ޙުއްޖަތް ދެއްކުމަކުން އަދި ޖަދަލުކުރުމަކުން ކުރާނެ ފައިދާއެއް ނެތްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމެވެ.

ނޯޓް

يَسْتَعْجِلُ بِهَا ٱلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِهَا ۖ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مُشْفِقُونَ مِنْهَا وَيَعْلَمُونَ أَنَّهَا ٱلْحَقُّ ۗ أَلَآ إِنَّ ٱلَّذِينَ يُمَارُونَ فِى ٱلسَّاعَةِ لَفِى ضَلَـٰلٍۭ بَعِيدٍ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެދުވަހަށް (އެބަހީ: قيامة ދުވަހަށް) إيمان ނުވާމީހުން އެދުވަސް އަވަހަށް އައުމަށް އެދޭނެތެވެ. އަދި إيمان ވިމީހުން އެދުވަހަށް ބިރުވެތިވާނެތެވެ. އެދުވަހަކީ، ހަމަކަށަވަރުން، حق ގޮތުގައި އަންނާނޭ ދުވަހެއްކަން، އެއުރެން ދަނެތެވެ. ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، قيامة ދުވަހާމެދު ޖަދަލުކުރާމީހުންވަނީ، ދުރުވެގެންވާ މަގުފުރެދުމެއްގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ޤިޔާމަތް ދުވަސް ތެދުނުކުރާ މުޝްރިކުން އެދުވަސް އަވަސްކުރުން އެދެއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ފުރައްސާރައާއި މަލާމާތުގެ ގޮތުން ބުނެއެވެ. އަހަރުމެންނަށް ޤިޔާމަތް ދުވަސް އަންނަނީ ކޮންއިރަކު ހެއްޔެވެ؟ އީމާންވީ މީހުން ތިބެނީ އެދުވަސް އައުމާމެދު ބޮޑު ބިރުވެރިކަމެއްގައެވެ. އެދުވަހަކީ ޝައްކެއް ނެތި އަންނާނޭ ދުވަހެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ޤަބޫލުކުރާތީއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން އެދުވަހަށް އިންކާރުނުކޮށް އެދުވަހަށް އީމާންވެއެވެ. ﴿أَلَآ إِنَّ ٱلَّذِينَ يُمَارُونَ فِى ٱلسَّاعَةِ لَفِى ضَلَـٰلٍۭ بَعِيدٍ﴾ ޤިޔާމަތް ދުވަހާއި، މަޙްޝަރު ކުރެއްވުމާމެދު ޝައްކުކުރާ މީހުން ދަންނާށެވެ. އެބައިމީހުން ވަނީ ޙައްޤާއި ވަރަށް ދުރު މަގުފުރެދުމެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ޖަދަލުކޮށް ބަހުސް ކުރަނީ މާތް ﷲގެ ޢަދުލުވެރިކަމާއި ޙިކްމަތްވަންތަކަން ޤަބޫލުނުކުރާތީއެވެ. ޖަޒާ ދެއްވާ ގޮވައްޗެއް އޮތުމަކީ ބުއްދިވެސް ހެކިވާ ކަމެކެވެ.

ނޯޓް

مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ ٱلْـَٔاخِرَةِ نَزِدْ لَهُۥ فِى حَرْثِهِۦ ۖ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ ٱلدُّنْيَا نُؤْتِهِۦ مِنْهَا وَمَا لَهُۥ فِى ٱلْـَٔاخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

آخرة ގެ ثواب އަށްއެދި މަސައްކަތްކުރާ މީހާއަށް އޭނާގެ ثواب، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިތުރުކުރައްވާ ހުށީމެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ މަންފާތަކަށް އެދޭމީހާއަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއިން ދެއްވާހުށީމެވެ. އަދި آخرة ގައި އޭނާޔަށް (ثواب ގެ) އެއްވެސް نصيب އެއްނެތެވެ. (20)

ތަފްސީރު

އޭނާގެ ޢަމަލުން އާޚިރަތުގެ ދަރުމަ އެދޭ މީހާއަށް އޭނާގެ ދަރުމަ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިތުރުކޮށްދެއްވާހުށީމެވެ. އަދި އޭނާގެ ހެޔޮކަންތައް އިތުރުކޮށްދެއްވާހުށީމެވެ. އަދި އޭނާގެ ޢަމަލުން ހަމައެކަނި ދުނިޔޭގެ އުފަލާއި ނިޢުމަތް އެދޭ މީހާއަށް، އޭނާ އެދޭ މިންވަރުން ބައެއް ދުނިޔޭގެ އަވަސް ނިޢުމަތުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ނިޢުމަތުގެ ތެރެއިން ދެއްވާހުށީމެވެ. އަދި އާޚިރަތުގައި އޭނާއަށް ދަރުމައާއި ނިޢުމަތުގެ އެއްވެސް މިންވަރެއް ނުލިބޭހުށްޓެވެ. حَرْث އަކީ ދަނޑުގޮވާމެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ ޢަމަލު ދަނޑުގޮވާމުގެ ގޮތުގައި ސިފަކުރައްވާފައެވެ. ފަހެ، ދަނޑުވެރިޔާ އޮށް އިންދަނީ އެއިން ގޮވާން ލިބިގަތުމަށެވެ. ފަހެ، ހަމައެކަނި އޭނާގެ ދުނިޔެއަށްޓަކައި ދަނޑު ހެއްދި މީހާ ގެއްލެނިވެއްޖެއެވެ. އަދި އާޚިރަތަށްޓަކައި ދަނޑު ހެއްދި މީހާ ދިންނަވައި ކާމިޔާބު ލިބިއްޖެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭނާގެ އާޚިރަތުގެ މައްޗަށް ދުނިޔެއަށް އިސްކަން ދީފި މީހާ އަށް މާތް ﷲ ނަރަކަ މެނުވީ ނަޞީބުނުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި ދުނިޔެއިން މާތް ﷲ އޭނާއަށް ކަނޑައެޅުއްވި މިންވަރެއް މެނުވީ އޭނާއަށް ނުލިބޭނެއެވެ." ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަންނަނިވި ޙަދީޘުގައި މިކަން ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " بَشِّرْ هَذِهِ الْأُمَّةَ بِالسَّنَاءِ، وَالرِّفْعَةِ، وَالنَّصْرِ، وَالتَّمْكِينِ فِي الْأَرْضِ، فَمَنْ عَمِلَ مِنْهُمْ عَمَلَ الْآخِرَةِ لِلدُّنْيَا، لَمْ يَكُنْ لَهُ فِي الْآخِرَةِ نَصِيبٌ". (مسند أحمد، ج: 35، ص: 146) (އުބައްޔު ބްނު ކަޢުބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މި އުއްމަތަށް މަތިވެރިކަމާއި، ނަޞްރާއި، ބިމުގައި ބާރުވެރިކަން ދެއްވާނެ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދޭށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ދުނިޔެއަށްޓަކައި އާޚިރަތުގެ ޢަމަލު ކުރި މީހަކަށް އާޚިރަތުގައި (ދަރުމައިން) އެއްވެސް މިންވަރެއް ނުލިބޭނެއެވެ.) (މުސްނަދު އަޙްމަދު، ޙަދީޘު: 21222)

ނޯޓް

أَمْ لَهُمْ شُرَكَـٰٓؤُا۟ شَرَعُوا۟ لَهُم مِّنَ ٱلدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنۢ بِهِ ٱللَّهُ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةُ ٱلْفَصْلِ لَقُضِىَ بَيْنَهُمْ ۗ وَإِنَّ ٱلظَّـٰلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ اللَّه، إذن ދެއްވާފައިނުވާ دين އެއް، އެއުރެންނަށް، شرع ކޮށް ކަނޑައަޅައިދިން شريك ންތަކެއް އެއުރެންނަށް ވޭހެއްޔެވެ؟ ޖަޒާދެއްވުން ކަނޑައެޅިގެންވާ ދުވަހަށް ލަސްކުރެއްވުމުގެ كلمة ފުޅުނުވާނަމަ، އެއުރެންގެމެދުގައި ނިޔާ ކަނޑައެޅުއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އަނިޔާވެރިންނަށް ވޭންދެނިވި عذاب ހުށްޓެވެ. (21)

ތަފްސީރު

މިއީ މުޝްރިކުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ރުހިވޮޑިނުގަތުން ފާޅުކުރައްވައި އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލެއްވުމަށް ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅެކެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުންނަށް ޝިރުކާއި އުރެދުން ޝަރުޢުކޮށް ކަނޑައަޅައިދިން ބުދުގެ ކަލާނގެތަކެއް ވަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަން އެއީ ދީނެއް ކަމުގައި ވަޙީކުރެއްވީ މަލާމާތުގެ ގޮތުންނެވެ. ﴿وَلَوْلَا كَلِمَةُ ٱلْفَصْلِ لَقُضِىَ بَيْنَهُمْ ۗ وَإِنَّ ٱلظَّـٰلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ ދަރުމައާއި ޢުޤޫބާތް ދެއްވުން ވާނީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި ކަމަށް މާތް ﷲގެ ނިޔާގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައި ނެތްނަމަ އެބައިމީހުންނަށް ދުނިޔޭގައި ޢަޛާބު އަވަސްކުރެއްވީހެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަނިޔާވެރިންނަށް އާޚިރަތުގައި ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ހުށްޓެވެ.

ނޯޓް

تَرَى ٱلظَّـٰلِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا كَسَبُوا۟ وَهُوَ وَاقِعٌۢ بِهِمْ ۗ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ فِى رَوْضَاتِ ٱلْجَنَّاتِ ۖ لَهُم مَّا يَشَآءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَضْلُ ٱلْكَبِيرُ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަނިޔާވެރިން، އެއުރެން ހޯދި ނުބައިކަންތަކަށް ލިބޭ عذاب އަށް ބިރުވެތިވާތީ (އެދުވަހުން) ތިބާ ދެކޭނޫއެވެ. އެ عذاب އައިސް އެއުރެންނަށް ޖެހޭހުށްޓެވެ. އަދި إيمان ވެ صالح عمل ތައް ކުޅަމީހުން ވާހުށީ، ސުވަރުގޭގެ ބަގީޗާތަކުގައެވެ. އެއުރެން އެދޭކަންތައް، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި، އެއުރެންނަށްވެއެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ فضل ވަންތަކަމަކީ ހަމައެއީއެވެ. (22)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ކުރި ނުބައިކަން ބޮޑު ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުން ބިރުވެތިވާތީ ތިބާ ދެކޭނެއެވެ. އެބައިމީހުން ބިރުގަތަސް، ނުގަތަސް، އެ ޢަމަލުތަކަށް އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތި ޖަޒާ ލިބޭނެއެވެ. ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ فِى رَوْضَاتِ ٱلْجَنَّاتِ ۖ لَهُم مَّا يَشَآءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَضْلُ ٱلْكَبِيرُ﴾ ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ މުއުމިނުން ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ތިބޭހުށީ ސުވަރުގޭގެ ގަނދަކޯޅިއާއި، މާމެލާމެއްޔާއި، ގަސްތަކާއި، މޭވާ ބަގިޗާތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. އެބައިމީހުން އެދޭ ހުރިހާ އުފާތަކެއް އެބައިމީހުންނަށް ލިބޭހުށްޓެވެ. ކާބޯތަކެއްޗާއި، އަންނައުނާއި، އަރާމާއި އުފަލުގެ ތެރެއިން އެބައިމީހުންގެ ހިތްއެދޭ ކޮންމެ އެއްޗެއްކެވެ. އެ ނިޢުމަތާއި ޖަޒާއަކީ ދުނިޔޭގެ އެއްވެސް ނިޢުމަތެއް އެއާ އެއްފަދަވެގެން ނުވާ އެންމެ ބޮޑު ކާމިޔާބީއެވެ.

ނޯޓް

ذَٰلِكَ ٱلَّذِى يُبَشِّرُ ٱللَّهُ عِبَادَهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ ۗ قُل لَّآ أَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا ٱلْمَوَدَّةَ فِى ٱلْقُرْبَىٰ ۗ وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُۥ فِيهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ إيمان ވެ، صالح عمل ތައް ކުޅަ، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް اللَّه އުފާވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ ކަންތަކެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެކަމުގެ މައްޗަށް (އެބަހީ: ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ رسول ކަން އިއްވެވުމުގެ މައްޗަކަށް) ތިމަންކަލޭގެފާނު، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބަޔަކުން އެއްވެސް އުޖޫރަޔަކަށް އެދިވަޑައެއް ނުގަންނަވަމެވެ. ގާތްތިމާގެކަމުގެ ލޯބިމެނުވީއެވެ. އަދި ހެޔޮކަމެއްކުރާ މީހާއަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަމުގައި ހެޔޮކަން އިތުރުކޮށްދެއްވާހުށީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، ގިނަގިނައިން شكر قبول ކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (23)

ތަފްސީރު

މިއީ އީމާންކަމާ އެކު ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ ތަޤްވާވެރި މުއުމިން އަޅުންނަށް މާތް ﷲ ދެއްވާ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރެވެ. އެބައިމީހުން އަވަހަށް އެކަމުގެ އުފާވެރިކަން އިޙްސާސުކޮށް އެކަން ޙާޞިލުކުރުމަށް އިތުރަށް ޝައުޤުވެރިވުމަށެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ރަސޫލުކަން އިއްވަވައި، މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން އުޖޫރައަކަށް އަދި މުދަލަކަށް އެދިވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ގާތްތިމާގެ ކަމުގެ ގުޅުމަށް ރައްކާތެރިވުން ފިޔަވައެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނާ ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި އޮތް ގާތްތިމާގެ ކަމަށްޓަކައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ދުއްތުރާ ނުކުރާށެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "إِلاَّ أَنْ تَصِلُوا قَرَابَةً بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ‏‏" (صحيح البخاري، كتاب المناقب، باب مناقب قريش) (ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނާ ތިޔަބައިމީހުންނާ ދެމެދު އޮތް ގާތްތިމާގެކަމުގެ ގުޅުން ދެމެހެއްޓުން ފިޔަވައެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3497) މީހުން ބުނެއުޅޭ ފަދައިންނެވެ. "އަހުރެން ތިބާއަށް އިޙްސާންތެރިވުމުގެ ބަދަލުގައި ތިބާ އަހުރެންނަށް ދުއްތުރާ ނުކުރުން ފިޔަވައި އެހެންކަމެއް އަހުރެން ތިބާގެ ކިބައިން ނޭދެމެވެ." ﴿وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُۥ فِيهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ ٱللَّـهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾ އަދި ހެޔޮކަމެއް ކޮށްފި މީހާއަށް އޭނާގެ ހެޔޮކަމުގެ ބަދަލު ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެތައް ގުނައަކަށް، ދިހަގުނައަށް އަދި އެއަށްވުރެ އިތުރަށް، އިތުރުކޮށްދެއްވާހުށީމެވެ. ﴿إِنَّ ٱللَّـهَ غَفُورٌ﴾ ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲއީ ފާފަވެރިންގެ ފާފަ ގިނަގިނައިން ފުއްސަވައިދެއްވާ ﴿شَكُورٌ﴾ ކިޔަމަންތެރިންނަށް ގިނަގިނައިން ޝުކުރުކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

أَمْ يَقُولُونَ ٱفْتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا ۖ فَإِن يَشَإِ ٱللَّهُ يَخْتِمْ عَلَىٰ قَلْبِكَ ۗ وَيَمْحُ ٱللَّهُ ٱلْبَـٰطِلَ وَيُحِقُّ ٱلْحَقَّ بِكَلِمَـٰتِهِۦٓ ۚ إِنَّهُۥ عَلِيمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު اللَّه އާމެދު އިތުރުފުޅެއް ހެއްދެވީކަމަށް އެއުރެން ބުނަނީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، اللَّه އިރާދަކުރައްވާނަމަ، ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ސިއްކަޖައްސަވައިފީހެވެ. އަދި اللَّه، باطل ފުއްސަވައި، އެކަލާނގެ كلمة ފުޅުތަކުން حق ސާބިތުކުރައްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ހިތްތަކުގައި ވާހާކަންތައް މޮޅަށްދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (24)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ މާތް ﷲއާ މެދު އިތުރުފުޅު ހައްދަވައި، ޤުރްއާން އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވީއޭ މުޝްރިކުން ބުނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ކަން އޮތީ އެބަމީހުން އެބުނާ ގޮތަށް ނަމަ، މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސިއްކަ ޖައްސަވައި، ޤުރްއާން ކަލޭގެފާނުގެ ހަނދާނުން ފޮހެލެއްވީމުހެވެ. އަދި އެފޮތް ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުން ނެންގެވީމުހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ކަލޭގެފާނު މާތް ﷲއާމެދު ހައްދަވައިގެން ވާހަކަފުޅު ނުދައްކަވައެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ބާރުދެއްވައި ސީދާމަގުގައި ކަލޭގެފާނު ބެހެއްޓެވީ އެހެންވެގެންނެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މުޝްރިކުން ކުރާ ދަޢުވާ ދޮގުކުރައްވާފައެވެ. އަދި މާތް ﷲއާ މެދު ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަ ދެއްކި މީހަކަށް ދެއްވާފައިވާ ގަދަފަދަ އިންޒާރަކާއި ވަޢީދެކެވެ. ﴿إِنَّهُۥ عَلِيمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ﴾ ހަމަކަށަވަރުން އެކަލާނގެއީ ހިތްތަކުގައިވާ ތަކެތި ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެ މޮޔައިން ބުނާ ފަދައިން މާތް ﷲއާ މެދު އިތުރުފުޅު ހައްދަވަން ކަލޭގެފާނު ހިތްޕުޅަށް އެރިޔަސް އެކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ސިއްކަ ޖައްސަވައި، ކަލޭގެފާނުގެ ފުރާނަފުޅު ހިއްޕެވީހެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ ٱلْأَقَاوِيلِ * لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِٱلْيَمِينِ * ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ ٱلْوَتِينَ﴾ (އަދި އެކަލޭގެފާނު ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކޮށް ހަދައިގެން ބައެއް ވާހަކަ ދައްކަވައިފިނަމަ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުން އެކަލޭގެފާނު (ކިބައިން އިންތިޤާމު) ހިއްޕެވީމުހެވެ. * ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގެ ނާރު ކަނޑުއްވައިފީމުހެވެ.) އެބަހީ އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގެ ނާރު ބުރިކުރެއްވީމުހެވެ. އޭރުން އެކަލޭގެފާނު އަވާހަރަވީހެވެ. މިބަސްފުޅުން މިވަނީ މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ފޮތް ރައްކާތެރިކުރައްވާނެކަމާއި، ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަ ދައްކާ މީހުންގެ ކިބައިން އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ރައްކާތެރިކުރައްވާނެ ކަމުގެ އިތުރު ޔަޤީންކަން ދެއްވާފައެވެ.

ނޯޓް

۞ وَلَوْ بَسَطَ ٱللَّهُ ٱلرِّزْقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوْا۟ فِى ٱلْأَرْضِ وَلَـٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَآءُ ۚ إِنَّهُۥ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرٌۢ بَصِيرٌ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه، އެކަލާނގެ (އެންމެހައި) އަޅުންނަށް رزق ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައިފިނަމަ، ބިމުގައި އެއުރެން ބޮޑާވެ، އަނިޔާވެރިވެގެންފީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ رزق ބާވައިލައްވަނީ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް ވަކިމިންވަރަކަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ خبر ތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (27)

ތަފްސީރު

އެންމެހާ އަޅުތަކުންނަށް މާތް ﷲ ރިޒުޤު ތަނަވަސްކުރައްވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުން ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދުފަހަނައަޅައި ގޮސް އަނިޔާވެރިވެގެންފީހެވެ. އަދި އުރެދުންތަކަށާއި ފާފަތަކަށް އަރައިގަނެ ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރީހެވެ. އެހެނީ، މުއްސަނދިކަމަކީ ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމަށް މަގުފަހިކޮށްދޭ ކަމެކެވެ. ﴿كَلَّآ إِنَّ ٱلْإِنسَـٰنَ لَيَطْغَىٰٓ * أَن رَّءَاهُ ٱسْتَغْنَىٰٓ﴾ (ހަމަހިލާ އެހެންނަކުން ނުވާނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އިންސާނާ އަނިޔާވެރިކަމުގައި ހައްދުފަހަނަޅައިދާކަން ކަށަވަރެވެ. * އޭނާ އަމިއްލަޔަށް ފުދިގެންފިކަމަށް އޭނާޔަށް ފެނުމުންނެވެ.) އެންމެ ރަނގަޅު އާމްދަނީއަކީ ތިބާ ހެއްލުމާއި، ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބަކަށް ނުވާ އާމްދަނީއެވެ. ﴿وَلَـٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَآءُ ۚ إِنَّهُۥ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرٌۢ بَصِيرٌ﴾ އެހެނެއްކަމަކު އެކަލާނގެއީ ޙިކްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ރިޒުޤު ބާވައިލައްވަނީ އެކަލާނގެ އިލާހީ ޙިކްމަތްތެރިކަން ނިޔާކުރާ ގޮތަކަށެވެ. އަޅުތަކުންގެ ޙާލާއި، އެބައިމީހުން ހެޔޮގޮތުގައި ތިބޭނެ މިންވަރާއި، ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދާނެ މިންވަރު އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަންނަވާތީއެވެ. ޤުދްސީ ޙަދީޘުގައި ވެއެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، عَنْ جِبْرِيلَ، عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، قَالَ: " يَقُولُ اللَّهُ.: ......... وَإِنَّ مِنَ عِبَادِي مَنْ لا يُصْلِحُهُ إِلا الْغِنَى، وَلَوْ أَفْقَرْتُهُ لأَفْسَدَهُ ذَلِكَ، وَإِنَّ مِنْ عِبَادِي مَنْ لا يُصلِحُهُ إِلا الْفَقْرُ، وَلَوْ أَغْنَيْتُهُ لأَفْسَدَهُ ذَلِكَ.........." (شرح السنة للبغوي، حديث: 1249) (މަތިވެރިވަންތަ ﷲގެ ޙަޟްރަތުން، ޖިބްރީލު عليه السلام ގެ އަރިހުން، ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން، އަނަސު ބްނު މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ........ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރޭގައި މުއްސަނދިވުމުން ނޫނީ ހެޔޮގޮތުގައި ނުތިބޭނެ މީހުން ވެއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ފަޤީރުކުރައްވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުންގެ ދީން ފަސާދަވެއްޖައީހެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރޭގައި ފަޤީރުވުމުން ނޫނީ ހެޔޮ ގޮތުގައި ނުތިބޭނެ މީހުން ވެއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން މުއްސަނދިކުރައްވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުންގެ ދީން ފަސާދަވެއްޖައީހެވެ.........) (ޝަރްޙުއް ސުންނާ، އަލްބަޣަވީ، ޙަދީޘު: 1249)

ނޯޓް

وَهُوَ ٱلَّذِى يُنَزِّلُ ٱلْغَيْثَ مِنۢ بَعْدِ مَا قَنَطُوا۟ وَيَنشُرُ رَحْمَتَهُۥ ۚ وَهُوَ ٱلْوَلِىُّ ٱلْحَمِيدُ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އެއުރެންގެ އުންމީދު ކެނޑުމަށްފަހު، ވާރޭވެއްސަވައި، އެކަލާނގެ رحمة ފަތުރުއްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން حمد ލިބިވޮޑިގެންވާ، އެހީތެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (28)

ތަފްސީރު

އިންސާނުން އުރެދުން ގިނަވުމާއެކުވެސް، މީސްތަކުން ވާރޭ ވެހުމާމެދު އުއްމީދު ކަނޑައިލުމަށް ފަހު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވާރޭ ވެއްސަވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް ރަޙްމަތްވަންތަވެ ވޮޑިގަންނަވާތީއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ބަރަކާތާއި ރަޙްމަތް ފަތުރުއްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ އަޅުތަކުންގެ ރިޒުޤުގެ ހުރިހާ ކަމެއް ބަލަހައްޓަވާ، އެކަލާނގެ ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތަށް ހުރިހާ ދުލަކުން ޙަމްދު ކުރާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ ވާރޭގެ ބަދަލުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅު ﴿يُنَزِّلُ ٱلْغَيْثَ﴾ އާމެދު ފިކުރުކޮށްލަމާ ހިނގާށެވެ. އެހެނީ، އެބަސްފުޅުން ދައްޗާއި ހިތާމައަށް ފަހު އެކަމުން ސަލާމަށްކޮށް މިންޖުކޮށްދިނުމުގެ މާނަ ދޭހަވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَيَنشُرُ رَحْمَتَهُ﴾ ގައި ވަނީ ތެތްކަމާއި، ފެހިކަމާއި، އުފާވެރިކަމުގެ އިޙްސާސްކޮށްދޭ ޢިބާރާތެކެވެ. ވަކީން ޚާއްޞަކޮށް ހަނަފަސްކޮށް އޮތް ބިންގަނޑު ގަދަ ފެހިކުލައިން ޒީނަތްތެރިވެ، މާތައް ފޮޅި، ގަސްގަހުގައި މޭވާތައް ނުކުންނަން ފެށުމަށް ފަހުއެވެ. މިހުރިހާ ކަންކަމަކީވެސް އެކަލާނގެ ރަޙްމަތުގެ އަސަރެވެ. ޤުރްއާނުގެ ޢިބާރާތްކުރުމުގެ މޮޅުކަމާއި ބަޔާންކުރުމުގެ ފުރިހަމަކަމާއެވެ.

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦ خَلْقُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَآبَّةٍ ۚ وَهُوَ عَلَىٰ جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَآءُ قَدِيرٌ ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އުޑުތަކާއި، ބިމާއި، އެ ދެތާނގައި ފަތުރުއްވާފައިވާ ދިރޭތަކެތި ހެއްދެވުމީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާހިނދު، އެތަކެތި އެއްކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (29)

ތަފްސީރު

އަދި މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވާކަމާއި، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމަށް ދަލީލުކުރާ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކާއި، އެކަލާނގެ ޙިކްމަތްވަންތަކަމުގެ ޢަޖާއިބުތަކުގެ ތެރޭގައި މި ފުރިހަމަ ސިފައިގައި އުޑުތަކާއި ބިންތައް ހެއްދެވުމާއި، އެތަންތަނުގައި ފަތުރުއްވަވާފައިވާ އިންސީންނާއި ޖިންނީންނާއި މަލާއިކަތުންނާއި، ތަފާތު ކުލަތަކާއި، ސިފަތަކާއި، ޖިންސުގެ އެންމެހާ ޙައިވާނުން ފަދަ މަޚްލޫޤާތުތައް ހިމެނެއެވެ. ﴿وَهُوَ عَلَىٰ جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَآءُ قَدِيرٌ﴾ އަދި މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކޮންމެ ވަގުތެއްގައި ޙިސާބުބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމަށް ޚަލްޤުތަކުން އެއްކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ފެންނަން މިއޮތް ކައުނުގައިވާ ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގެ ފުރިހަމަކަމާއި ޢަޖާއިބުތަކުގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައެވެ. އެއީ އުޑުތަކާއި އެތަނުގައިވާ އަލިގަދަ ތަރިތަކާއި، ބިމާއި އެތަނުގައިވާ ކަނޑުތަކާއި، ކޯރުތަކާއި، ބިންމަތީގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައްޔާއި، ބިމުގެ އަޑީގައްޔާއި، ކަނޑުތަކުގެ އަޑީގައްޔާއި، ފަރުބަދަތަކާއި، ވާދީތަކުގެ މެދުގައި ފެތުރިފައިވާ ދިރުންތަކާއި، އެތަނުގައިވާ ވަލު ޖަނަވާރުތަކާއި، ދޫނިތަކާއި، މިނިކާ ޖަނަވާރުތަކާއި، ބިންމަތީގައި ފިރުކޭ ތަކެތި ފަދަ ގުނައި ޢަދަދު ނުކުރެވޭހާ ޖަނަވާރުތަކުގައިވާ ޢަޖާއިބުތަކެވެ. އަޖާއިބުވާހާ ވައްތަރުގެ މަޚްލޫޤާތުތަކާއެކު މިކައުނު ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ.

ނޯޓް

أَوْ يُوبِقْهُنَّ بِمَا كَسَبُوا۟ وَيَعْفُ عَن كَثِيرٍ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެއުރެން ހޯދި ނުބައިކަންތަކުގެ ސަބަބުން އެ އުޅަނދުތައް ހަލާކުކުރައްވައިފީހެވެ. އަދި (އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާނަމަ، އެއުރެންގެ) ގިނަ ފާފަ عفو ކުރައްވައިފީހެވެ. (34)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ އެބައިމީހުން ކުރި ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަ ވައި ފޮނުއްވައި އެ އުޅަނދުތައް ޣަރަޤުކުރައްވައި، އޭގައި ވާހާ ބަޔަކާއެކު ނެތިކުރެއްވީހެވެ. މާތް ﷲ ގިނަ ފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ކުރެވޭ ހުރިހާ ފާފައަށް އެބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ނުދެއްވައެވެ. އެއީ، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް އޯގާވަންތަވެ ވޮޑިގެން އެބައިމީހުންނަށް ރަޙްމަތްލައްވާތީއެވެ. އުޅަނދުތައް ދުވާގޮތް ހެއްދެވުމުގައި ވައިގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައިވަނީ ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވި ދުވަސްވަރު ބިޔަ ނާފަހަރު ދުއްވަނީ ވައިންކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެހެންކަމުން، އެދުވަސްވަރުގެ ޢަރަބިންނަށް އެނގޭ ބަހުން އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރެއްވީއެވެ. މިއަދު އަހަރުމެންގެ ޒަމާނުގައި އުޅަނދުފަހަރު ވައިން ނުވަތަ ޕެޓްރޯލުން ނުވަތަ އާވިން ދުވިޔަސް، އެކަންވާނީ ހަމަ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެތްކެއް ކަމުގައެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲ ކަނޑުގައި ލައްވާފައިވާ ޚާއްޞިއްޔަތާއި، އޭގެ ޑެންސިޓީއާއި ފުންމިނާއި، އުޅަނދުތަކުގައި ލައްވާ ޚާއްޞިއްޔަތުގެ ސަބަބުން އެ ބިޔަ އުޅަނދު ފަހަރު ފެނުގެ މަތީގައި ދަތުރުކުރުން ހިމެނޭނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އެކަލާނގެ ޙިކުމަތްވަންތަކަން ހާދަހާ ފުރިހަމައެވެ.

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَـٰٓئِرَ ٱلْإِثْمِ وَٱلْفَوَٰحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا۟ هُمْ يَغْفِرُونَ ﴿ ٣٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންނީ ބޮޑެތިފާފަތަކާއި، فاحش ކަންތައްތަކުން ދުރުހެލިވެ ތިބޭމީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެންނީ ރުޅިއަތުވެއްޖެހިނދެއްގައި މާފުކުރާ ބަޔެކެވެ. (37)

ތަފްސީރު

އަދި އެބައިމީހުންނީ ޝިރުކުކުރުމާއި، މީހުން މެރުމާއި، މައިންބަފައިންނަށް ނުކިޔަމަންތެރިވުން ފަދަ ބޮޑެތި ފާފަތަކާ ދުރުހެލި ވާ މީހުންނެވެ. ﴿وَٱلْفَوَٰحِشَ﴾ އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ ޒިނޭކުރުމެވެ. މާތް ﷲ މިފަދައިން ވަޙީކުރައްވާފައި ވާތީއެވެ. ﴿وَلَا تَقْرَبُوا۟ ٱلزِّنَىٰٓ ۖ إِنَّهُۥ كَانَ فَـٰحِشَةً وَسَآءَ سَبِيلًا﴾ (އަދި ތިޔަބައިމީހުން ޒިނޭއާ ގާތްނުވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ ހުތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ފާފައެއް ކަމުގައިވިއެވެ. އަދި މަގެއްގެ ގޮތުން އެކަންތައް ހާދަހާ ނުބައިވެގެންވެއެވެ.) އެބަހީ ނުބައިވެގެންވާ މަގެކެވެ. ﴿وَإِذَا مَا غَضِبُوا۟ هُمْ يَغْفِرُونَ﴾ އަދި އެބައިމީހުން ރުޅި އަންނަ ހިނދު އެބައިމީހުންނާމެދު ނުބައިކޮށް ކަންކުރި މީހުންނަށް މާފުކުރެއެވެ. ރުޅި އަންނަ ހިނދު މާފުކުރުމަކީ، އެކަމުން މީހާގެ މުރުއްވަތްތެރިކަމަށް އުނިކަން ނާންނަނަމަ، މަކާރިމުލް އަޚްލާޤުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ.

ނޯޓް

وَجَزَٰٓؤُا۟ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا ۖ فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُۥ عَلَى ٱللَّهِ ۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުބައިކަމެއްގެ ޖަޒާއަކީ އެއާއެއްފަދަ ނުބައިކަމެކެވެ. ފަހެ (ނުބައިކަމެއް ކޮށްފިމީހާއަށް) عفو ކޮށް، صلح ވެރިވެގަތްމީހާގެ ثواب ވަނީ، اللَّه ގެ حضرة ގައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެ، އަނިޔާވެރިންދެކެ ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. (40)

ތަފްސީރު

އަނިޔާވެރިވުމުގެ ބަދަލަކީ އެ އަނިޔާވެރިކަމާ އެއްފަދަ ޖަޒާއެކެވެ. އެއަށްވުރެ އިތުރުވެގެން ނުވާނެއެވެ. ނުބައިކަން އިތުރުވެ ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަނުދިނުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ، އަނިޔާވެރިވާ މީހާއަށް މާފުކޮށް، އޭނާއާއި އިދިކޮޅު މީހާއާއި ދެމެދު ޞުލްޙަކޮށް މާފުކޮށްފި މީހާ ދަންނާށެވެ. މާތް ﷲ އޭނާއަށް އެންމެ މަތިވެރި ޘަވާބު ދެއްވާނެއެވެ. އިސްވެ އަނިޔާވެރިވާ މީހުންނާއި، ބަދަލު ހިފުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދާ މީހުންނަށް މާތް ﷲ ނުރުއްސަވައެވެ. މާތް ﷲ ޤިޞާސު ޝަރުޢުކުރެއްވިއެވެ. އެއީ ޢަދުލުވެރިކަމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިސްކުރެއްވީ މާފުކުރުމެވެ. އެއީ ދީލަތިކަމެވެ. ބަދަލުހިފުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ޙާލުގައި މެނުވީ މާފުކުރުމެއް ނުވެއެވެ. އެކަމުން ދަރުމަ ލިބެނީ އެހެންވެއެވެ. މާފުކުރުން ބުރަދަން ހުރި ކަމަކަށްވަނީވެސް އެހެންވީމައެވެ. އޭނާއަށް މާފުލިބުނީ އަނެކާގެ ދީލަތިކަމުން ކަމާއި، ބަލިކަށިކަމުން ނޫންކަން އަނިޔާވެރިވީ މީހާއަށް އިޙްސާސު ކުރެވުނީމައެވެ. ޙަދީޘުގައި ވެއެވެ. عَنْ أَبِي كَبْشَةَ الأَنْمَارِيِّ أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: ‏"‏.......... وَلاَ ظُلِمَ عَبْدٌ مَظْلِمَةً فَصَبَرَ عَلَيْهَا إِلاَّ زَادَهُ اللَّهُ عِزًّا ............" (جامع الترمذي، كتاب الزهد عن رسول الله صلى الله عليه وسلم، باب مَا جَاءَ مَثَلُ الدُّنْيَا مَثَلُ أَرْبَعَةِ نَفَرٍ) (މާތް ﷲ އެމީހަކަށް ޢިއްޒަތްތެރިކަން އިތުރުކޮށް ނުދެއްވާ އެއްވެސް އަޅަކު އޭނާއަށް އަނިޔާވެރިކަން ލިބޭ ހިނދު އެއަނިޔާގެ މައްޗަށް ކެތް ނުކުރެއެވެ.) (ޖާމިޢުއް ތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 2325) ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. މިފަދައިން މާފުކުރެވެނީ، މާފުކުރުމުގެ ސަބަބުން ނުބައިކަން އިތުރުވެގެން ނުދާ ޙާލަތްތަކުގައެވެ. މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވުމަށް އާދަވެފައި ހުރި މީހަކަށް މާފުކުރުމުން އޭނާގެ މަގުފުރެދުމާއި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދިއުން ވާނީ އިތުރެވެ. އެފަދަ، މީހަކަށް އޭނާ އަނިޔާވެރިވުން ހުއްޓާވަރުގެ އަދަބެއްދީ ހުއްޓުވަން ޖެހެއެވެ. އަދަބު ދިނުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމެއް ނެތިއެވެ. އެހެންކަމުން، ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَن يُضْلِلِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِن وَلِىٍّ مِّنۢ بَعْدِهِۦ ۗ وَتَرَى ٱلظَّـٰلِمِينَ لَمَّا رَأَوُا۟ ٱلْعَذَابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلَىٰ مَرَدٍّ مِّن سَبِيلٍ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه، އެމީހަކު މަގުފުރައްދަވާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އޭނާޔަށް އެއްވެސް އެހީތެރިޔަކު ނުވާނެތެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިންނަށް عذاب ފެންނަހިނދު، އެއުރެން ބުނާތީ ތިބާ ދެކޭނޫއެވެ. ދުނިޔެއަށް އަލުން އެނބުރި ދިޔުމަށް، އެއްވެސް މަގެއްވޭހެއްޔެވެ؟ (44)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އެމީހަކު ސީދާމަގުންނާއި ހިދާޔަތުގެ މަގުން އެއްކިބާކުރައްވައި، މަގުފުރައްދަވައިފި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ވާގިވެރިއަކު ނުވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲއަށް ފަހު، ޙައްޤު މަގަށް އޭނާއަށް މަގުދައްކާނެ މީހަކު ނުވެއެވެ. ﴿وَتَرَى ٱلظَّـٰلِمِينَ لَمَّا رَأَوُا۟ ٱلْعَذَابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلَىٰ مَرَدٍّۢ مِّن سَبِيلٍ﴾ މިތަނުގައި އަނިޔާވެރީންގެ މުރާދަކީ ކާފިރުންނެވެ. އަބަދުގެ އަބަދަށް ނަރަކައިގައި ތިބޭނޭ ބަޔަކީ އެބައިމީހުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މާނައީ ކާފިރު އަބާއްޖަވެރިންނަށް ނަރަކައިގެ ޢަޛާބު ފެނި އެބައިމީހުން އޭގެ ރަހަދެކޭ ހިނދު، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވެ ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމަށް އެބައިމީހުން އަލުން ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވުމަށް އެދޭ ތަން ތިބާ ދެކޭނެއެވެ. އެބައިމީހުން ދަންނަވާނެއެވެ. އަޅަމެން ކޮށް އުޅުނު ޢަމަލުތައް ދޫކޮށް، ހެޔޮޢަމަލު ކުރުމަށް އަޅަމެނަށް ދުނިޔެއަށް އެނބުރި ދެވޭނެ ގޮތެއް ނެތްތޯއެވެ؟

ނޯޓް

وَتَرَىٰهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا خَـٰشِعِينَ مِنَ ٱلذُّلِّ يَنظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِىٍّ ۗ وَقَالَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ ٱلْخَـٰسِرِينَ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ ۗ أَلَآ إِنَّ ٱلظَّـٰلِمِينَ فِى عَذَابٍ مُّقِيمٍ ﴿ ٤٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ނިކަމެތިވެ، ބިރުގެން، ވައްކަޅިން ބަލާ حال، އެއުރެން ނަރަކަޔަށް ހުށަހަޅުއްވާތީ ތިބާދެކޭނޫއެވެ. އަދި إيمان ވިމީހުން ބުނާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ގެއްލުންވިމީހުންނީ، قيامة ދުވަހުގައި، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކާއި، أهل ވެރިން ގެއްލެނިކުޅަ މީހުންނެވެ. ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަނިޔާވެރިންވަނީ، ދެމިހުންނަނިވި عذاب އެއްގައެވެ. (45)

ތަފްސީރު

އެ އުނދަގޫ ދުވަހު އެބައިމީހުން ދެރަވެ ނިކަމެތިވެގެންވާ ތަން ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ލަވައި ނަރަކައަށް ގެންދަވާ ހިނދު ބިރުންތިބެ އެބައިމީހުން ވައްކަޅިން ބަލާނެއެވެ. އޭނާއަށް ހަމަ ލޮލުން އެއަށް ބަލަން ނުކެރިގެން، ކުށްވެރިއަކު ކަނޑިއަށް ނުވަތަ ދަންޖައްސާ ވާގަނޑަށް ބަލާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَقَالَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ ٱلْخَـٰسِرِينَ ٱلَّذِينَ خَسِرُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ ۗ أَلَآ إِنَّ ٱلظَّـٰلِمِينَ فِى عَذَابٍ مُّقِيمٍ﴾ ކާފިރުންނަށް ޖެހިފައިވާ ޙާލުފެނުމުން، މުއުމިނުން ސުވަރުގޭގައި ތިބެގެން ބުނާނެއެވެ. ޙަޤީޤީ ގެއްލެނިވުމަކީ، އަމިއްލަ ނަފުސުތަކާއި، އަހުލުވެރިން ގެއްލެނިކޮށްލައި މިއަދު ޙާލުގައި ޖެހި ނިކަމެތިވެފައި އެތިބަ މީހުން ނަރައިގެ އަލިފާނުގައި އަބަދުގެ އަބަދަށް ތިބެންޖެހުމުން ވާ ގެއްލެނިވުމެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ވާހުށީ މެދުކެނޑެމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ.

ނޯޓް

ٱسْتَجِيبُوا۟ لِرَبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِىَ يَوْمٌ لَّا مَرَدَّ لَهُۥ مِنَ ٱللَّهِ ۚ مَا لَكُم مِّن مَّلْجَإٍ يَوْمَئِذٍ وَمَا لَكُم مِّن نَّكِيرٍ ﴿ ٤٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ގެ حضرة ން ރައްދުނުކުރެވޭނެ ދުވަހެއް (އެބަހީ: قيامة ދުވަސް) އައުމުގެކުރިން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން އިޖާބަދޭށެވެ! އެދުވަހުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްވާންދާނެ އެއްވެސްތަނެއް، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވެތެވެ. އަދި (ތިޔަބައިމީހުންގެ عذاب އަށް) إنكار ކުރާނޭ މީހަކުވެސް ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވެތެވެ. (47)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! އެކަލާނގެއަށް އީމާންވެ، އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް ކިޔަމަންވުމަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގޮވައިލައްވާ ގޮވައިލެއްވުމަށް ތިޔަބައިމީހުން އިޖާބަދޭށެވެ. އުނދަގޫ ބިރުވެރި ދުވަހެއް އައުމުގެ ކުރިންނެވެ. އެއީ، އެދުވަސް އަންނާނެކަން މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ޤިޔާމަތް ދުވަހެވެ. އެދުވަސް އައުން ހުއްޓުވޭނޭ އެއްވެސް މީހަކު ނުވެއެވެ. ﴿مَا لَكُم مِّن مَّلْجَإٍ يَوْمَئِذٍ وَمَا لَكُم مِّن نَّكِيرٍ﴾ އެ ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުން ފިލަންވަންނާނެ ކިއްލާއެއް ނުވާނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުނަށް ލިބޭ ޢަޛާބާ ދެކޮޅުހަދާނޭ މީހަކުވެސް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲ ކުރައްވާ ކަމަކަށް އިއުތިރާޒުކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން އެއްވެސް މީހަކަށް ލިބިގެންނުވާތީއެވެ. އެހެނީ، އެ ދުވަހުގެ ޢަދުލުވެރި ފަނޑިޔާރަކީ އެކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

فَإِنْ أَعْرَضُوا۟ فَمَآ أَرْسَلْنَـٰكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا ۖ إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا ٱلْبَلَـٰغُ ۗ وَإِنَّآ إِذَآ أَذَقْنَا ٱلْإِنسَـٰنَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا ۖ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌۢ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ ٱلْإِنسَـٰنَ كَفُورٌ ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެއުރެން ފުރަގަސްދީފިނަމަ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންގެ މައްޗަށް ބެލެހެއްޓުންތެރިޔަކު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނު ނުފޮނުއްވަމެވެ. އިއްވެވުންމެނުވީ ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަކަށް ނުވެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ رحمة އެއްގެ ރަހަ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިންސާނާއަށް ދައްކަވައިފިނަމަ، އެކަމަށް އޭނާ އުފާކުރެތެވެ. އަދި އެއުރެންގެ އަތްތަކުން އިސްކުރި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން އެއުރެންނަށް ނުބައިކަމެއް ޖެހިއްޖެނަމަ ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އިންސާނާއީ (نعمة ތަކަށް) ދެކޮޅުހަދާ، كافر ވާމީހެކެވެ. (48)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުމަށް އިޖާބަނުދީ، ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ދަޢުވަތުދެއްވާ ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމަށް ފުރަގަސްދީ އެނބުރިގެންފިނަމަ ދަންނާށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޙިސާބު ބައްލަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި، އަދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ބެލެހެއްޓުންތެރިއަކު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު ނުފޮނުއްވަމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދަޢުވަތު އެބައިމީހުންނާ ހަމައަށް ގެންގޮސްދެއްވުން މެނުވީ ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ނުވެއެވެ. ކަލޭގެފާނާ މާތް ﷲ ޙަވާލުކުރެއްވި ކަންތައް ކަލޭގެފާނު ކުރައްވައިފީމުއެވެ. ﴿وَإِنَّآ إِذَآ أَذَقْنَا ٱلْإِنسَـٰنَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِهَا﴾ މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް ޞިއްޙަތާއި، މުއްސަނދިކަމާއި، އަމާންކަން ފަދަ ނިޢުމަތެއް ދެއްވައިފިނަމަ އޭނާ ނުބައިގޮތުގައި އުފާކޮށް، ބޮޑާވެގަނެއެވެ. ﴿وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌۢ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ ٱلْإِنسَـٰنَ كَفُورٌ﴾ އަދި އޭނާ ކޮށްފައިވާ ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ބަލިމަޑުކަމާއި، ފަޤީރުކަމާއި، ބިރުވެރިކަން ފަދަ ނުބައިކަމެއް އޭނާއަށް ޖެހިއްޖެނަމަ އޭނާގެ ކެތްތެރިކަން ނެތި، އުއްމީދު ކަނޑައިލައެވެ. ފަހެ، ނިޢުމަތުގައި އޭނާ ނުބައިގޮތުގައި އުފާކުރެއެވެ. އަދި ދަތިޙާލުގައި އޭނާއަށް ކެތްނުކުރެވެއެވެ. އޭނާއަށް އެނގޭވަރު ކުޑަކަމާއި، ޔަޤީންކަން ބަލިކަށިކަމުންނެވެ. كَفُور އަކީ މުބާލަޣާގެ ލަފުޒެކެވެ. މާނައީ ކާފިރުކަމާއި މާތް ﷲގެ ނިޢުމަތަށް އިންކާރުކުރުން ބޮޑު މީހެކެވެ.

ނޯޓް

أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَـٰثًا ۖ وَيَجْعَلُ مَن يَشَآءُ عَقِيمًا ۚ إِنَّهُۥ عَلِيمٌ قَدِيرٌ ﴿ ٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެއުރެންނަށް ފިރިހެންދަރިންނާއި، އަންހެންދަރިން ދެއްވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާމީހަކު، ދަރިމައިނުވާމީހަކު ކަމުގައި ލައްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށްދެނެވޮޑިގެންވާ، ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (50)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ ދެ ވައްތަރުން (އަންހެން ދަރިންނާއި ފިރިހެން ދަރިން) ދެއްވައި އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް އަންހެން އަދި ފިރިހެން ދަރިން އެކުގައި ދެއްވައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކު ދަރިމައިނުވާ މީހަކު ކަމުގައި ލައްވައި، ދަރިފަސްކޮޅެއް ނެތް މީހަކު ކަމުގައި ހައްދަވައެވެ. ﴿إِنَّهُۥ عَلِيمٌ قَدِيرٌ﴾ އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ، ކޮންމެ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ މީސްތަކުން ހަތަރު ބަޔަށް ބައްސަވާފައެވެ. 1- އޭގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކީ އެކަލާނގެ ހަމައެކަނި އަންހެން ދަރިން ދެއްވާ މީހުންނެވެ. 2- އަނެއް ބަޔަކީ އަންހެން ދަރިން ނުދެއްވައި ހަމައެކަނި ފިރިހެން ދަރިން ދެއްވާ މީހުންނެވެ. 3- އަދި އަނެއް ބަޔަކަށް އަންހެން ފިރިހެން ދެވައްތަރުން ދަރިން ދެއްވައެވެ. 4- އަދި އެއްވެސް ގޮތަކަށް ދަރިން ނުދެއްވައި ދަރިފަސްކޮޅެއް ނުވާ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއް ބަޔަކު ލައްވައެވެ. މިއީ، އަޅުތަކުންގެ ކަންތައް އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ހިންގަވާ، މޮޅަށް ތަދުބީރުކުރައްވާ، ޙިކްމަތްވަންތަ، ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ވޮޑިގެންވާ ކަމުގެ އަލިގަދަ ދަލީލެކެވެ.

ނޯޓް

۞ وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ ٱللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَآئِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِىَ بِإِذْنِهِۦ مَا يَشَآءُ ۚ إِنَّهُۥ عَلِىٌّ حَكِيمٌ ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

وحى އަކުން (އެބަހީ: إلهام އަކުން، ނުވަތަ ހުވަފެނަކުން) ނުވަތަ ފަރުދާއެއްގެ އަނެއްފަރާތުން، ނުވަތަ ملائكة އަކު ފޮނުއްވައި، އެކަލާނގެ إذن ފުޅާއެކު، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އެއްޗެއް وحى ކުރެއްވުމުންމެނުވީ، އެއްވެސް آدم ގެދަރިޔަކަށް اللَّه ބަސް وحى ކުރެއްވުމެއް ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މަތިވެރިވަންތަ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (51)

ތަފްސީރު

ވަޙީއަކުން، އެބަހީ ހުވަފެނަކުން ނުވަތަ އިލްހާމަކުން، ނުވަތަ މޫސާ عليه السلام އަށް ބަސްވަޙީކުރެއްވި ފަދައިން، ފަރުދާއެއްގެ އަނެއް ފަރާތުން މެނުވީ، އެއްވެސް އިންސާނަކަށް، އެއީ ކޮންމެ މީހަކު ކަމުގައި ވިޔަސް، މާތް ﷲ ބަސްވަޙީކުރެއްވުމަކީ ވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. ﴿أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِىَ بِإِذْنِهِۦ مَا يَشَآءُ ۚ إِنَّهُۥ عَلِىٌّ حَكِيمٌ﴾ ނުވަތަ މަލާއިކަތަކު ފޮނުއްވައިގެން އެމީހަކަށް ވަޙީ އިއްވަވައެވެ. ޖިބްރީލު عليه السلام ރަސޫލުބޭކަލުންގެ އަރިހަށް ފޮނުއްވުމުގައި އެންމެ ގިނައިން ކަންހިނގާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿إِنَّهُۥ عَلِىٌّ حَكِيمٌ﴾ މާނައީ އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުތަކުންގެ ސިފަތަކަށްވުރެ މަތިވެރިވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެހެންކަމުން ދުނިޔޭގައި އެކަލާނގެ ފެނުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެއީ ކޮންމެ އެއްޗެއް އޭގެ މަޤާމުގައި ލައްވާ ޙިކުމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މިއާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި މިވަނީ ވަޙީ ބާވައިލައްވާ ތިން ގޮތެކެވެ. 1- އިލްހާމުގެ ޒަރީއާއިން 2- ފަރުދާއެއްގެ އަނެއްފަރާތުން އިއްވެވުން 3- ޖިބްރީލު علبه السلام މެދުވެރިކުރައްވައި އިއްވެވުން. މިއެވެ.

ނޯޓް

صِرَٰطِ ٱللَّهِ ٱلَّذِى لَهُۥ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ ۗ أَلَآ إِلَى ٱللَّهِ تَصِيرُ ٱلْأُمُورُ ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) اللَّه ގެ މަގެވެ. އެކަލާނގެއީ، އުޑުތަކާއި، ބިމުގައިވާހާ އެއްޗެއް މިލްކުވެގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދަންނާށެވެ! ކަންތައްތައް رجوع ވާހުށީ اللَّه ގެ حضرة އަށެވެ. (53)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ނަބީބޭކަލުންނަށް ވަޙީބާވައިލެއްވި ފަދައިން، ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ މި ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވީމެވެ. ހިތްތަކަށް އެ ޤުރްއާން ވަނީ ހަށިތަކަށް ފުރާނަވާ ދަރަޖައިގައެވެ. ވަޙީ ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން ޤުރްއާނަކީ ކޮން އެއްޗެއްކަން، އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޙީ އިން އަންގަވައި ދެއްވި އީމާންކަމަކީ ކޮން އެއްޗެއްކަން ކަލޭގެފާނު ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ފޮތް ލެއްވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ތަޤްވާވެރިވި އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކަށް ތެދުމަގު ދައްކާ ނޫރަކާއި އަލިކަމެއް ކަމުގައެވެ. އޭގެ ޒަރީއާއިން ޖާހިލުކަމުގެ މަރުންނާއި، މަގުފުރެދުމުގެ އަނދިރިކަމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ދިރުއްވަމެވެ. ﴿وَإِنَّكَ لَتَهْدِىٓ إِلَىٰ صِرَٰطٍ مُّسْتَقِيمٍ صِرَٰطِ ٱللَّـهِ ٱلَّذِى لَهُۥ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ ۗ أَلَآ إِلَى ٱللَّـهِ تَصِيرُ ٱلْأُمُورُ﴾ ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް މަގުދައްކަވަނީ އެބައިމީހުން ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެއަށް ވާޞިލުކޮށްދޭ، މާތް ﷲގެ މަގާއި އިސްލާމްދީނަށެވެ.

ނޯޓް