chapter

038

صٓ ۚ وَٱلْقُرْءَانِ ذِى ٱلذِّكْرِ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ص (މިއަކުރުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) ހަނދާންކޮށްދިނުމުގެ ވެރި قرآن ގަންދެއްވައި وحى ކުރައްވަމެވެ. (ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ حق ތެދެވެ.) (1)

ތަފްސީރު

ކުރިންވެސް އެތައް ފަހަރަކު ބުނެވިފައިވާ ފަދައިން ވަކި އަކުރުތައް ގެންނަވާފައި ވަނި ޤުރްއާކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ މަތިވެރި، ޝަރަފުވެރި، ދަރަޖަ އުފުލިގެންވަ ޤުރްއާން ގަންދެއްވައި ހުވައި ވަޙީކުރައްވައިފައެވެ. ހުވައިގެ ޖަވާބު ވަނީ އުނިކުރެވިފައެވެ. އެބައި ފުރިހަމަވާނީ މިފަދަ ގޮތަކަށެވެ. ޤުރްއާން ގަންދެއްވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެއީ މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ ފޮތެކެވެ. ހަމަ މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ތެދުވެރިއެކެވެ.

ނޯޓް

مَا سَمِعْنَا بِهَـٰذَا فِى ٱلْمِلَّةِ ٱلْـَٔاخِرَةِ إِنْ هَـٰذَآ إِلَّا ٱخْتِلَـٰقٌ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެންމެފަހު ملّة ގައިވެސް (އެބަހީ: عيسى ގެފާނުގެ ملّة ގައިވެސް) މިކަހަލަ ވާހަކައެއް ތިމަންމެން ނާހަމުއެވެ. މިއީ ހަދައިގެންއުޅޭ ދޮގެއް ކަމުގައިނޫނީ ނުވެތެވެ. (7)

ތަފްސީރު

އެންމެ ފަހުގެ މިއްލަތްކަމުގައިވާ ނަޞްރާނީ މިއްލަތުގައި އަހަރުމެން އެފަދަ ވާހަކައެއް އަޑުނައަހަމުއެވެ. އެބައިމީހުންވެސް ޤަބޫލުކުރަނީ ތިން ކަލާނގެއެވެ. އެއްކައުވަންތަ ކަލާނގެއެއް ނޫނެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ މިކުރައްވާ ދަޢުވާއަކީ އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް ހައްދަވައިގެން ދައްކަވާ ވާހަކަފުޅުތަކެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ٱلْمِلَّة الآخرة ކަމުގައި އެބައިމީހުން އެ ބުނަނީ ނަޞްރާނީންގެ ވާހަކައެވެ. އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. މި ޤުރްއާނަކީ ޙައްޤު ފޮތެއްނަމަ ނަޞާރާއިން އެފޮތުގެ ވާހަކަ އަހަރުމެންގެ ކައިރީގައި ބުނީހެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޤުރައިޝުންގެ މީހުން އެއްވިއެވެ....... ދެން އެބައިމީހުން އަބޫޠާލިބުގެ އަރިހަށް ގޮސް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަޚުގެ ދަރިކަލުން ހުއްޓުވާށެވެ. އޭނާ އަހަރުމެންގެ ދީނަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިއުއްވައި، އަހަރުމެންގެ ބުއްދި ގޯސްކަމުގައި ވިދާޅުވެ، އަހަރުމެންގެ ދީނުގެ ނުބައި ވާހަކަ ދައްކަވަނީއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލާ ﷺ ގެންނެވިއެވެ. އަދި ރަސޫލާ ﷺ ވަޑައިގަތުމުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ކަލޭގެފާނުގެ ޝަކުވާކުރަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރާ ގޮތުގައި ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތަކަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިއުއްވައި، އެބައިމީހުންގެ ބުއްދި ގޯސްކަމުގައި ވިދާޅުވަނީއެވެ. އެހިނދު އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ބޮޑުބޭބޭ އެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބައިމިހުންގެ ކިބައިން އެދިވަޑައިގަންނަވަނީ އެންމެ ކަލިމައަކަށެވެ. އެކަލިމައިން އެބައިމީހުންނަށް ވެރިކަން ލިބި، ޢަރަބީން އެބައިމީހުންނަށް ކިޔަމަންވާނެއެވެ. އެހިނދު އަބޫޖަހުލު އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ބަފައިކަލުން ގަންދީ ބުނަމެވެ. އެކަލިމައާއި އަދި އިތުރު ދިހަ ކަލިމަވެސް ދީފާނަމެވެ. ދެން ރަސޫލު ﷲ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން لا إله إلا الله ކިޔާށެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން ބިރުން ހެދުން ފޮޅަމުން ﴿أَجَعَلَ ٱلْـَٔالِهَةَ إِلَـٰهًا وَٰحِدًا ۖ إِنَّ هَـٰذَا لَشَىْءٌ عُجَابٌ﴾ މިހެން ބުނަމުން ނުކުމެގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ދެން މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވިއެވެ. (ޖާމިޢުއްތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 3232) ދެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރުކުޑަކޮށްލުމުގެ ގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް އެބައިމީހުން ދެކޮޅު ހެދިއެވެ.

ނޯޓް

ٱصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَٱذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُۥدَ ذَا ٱلْأَيْدِ ۖ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން އެބުނާ ބަސްތަކަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ! އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅު، داود ގެފާނު ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނީ، ބާރުގަދަ ބޭކަލެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނީ ގިނަގިނައިން توبة ވެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެކެވެ. (17)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އެ ނުބައިމީހުންގެ މޮޔަ ކަންތަކަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ. އަދި ކެތްތެރި، ޝުކުރުވެރި ނަބިއްޔާ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅާ ދާވޫދު عليه السلام ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ. ﴿ذَا ٱلْأَيْدِ﴾ އަކީ ދީނާއި، އަޅުކަމާއި، ކެތްތެރިކަމުގައި ގަދަފަދަ މީހާއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲ ދެއްވާފައިވާ ނަބީކަމާއި، ރަސްކަމާއެކުވެސް އެކަލޭގެފާނު ދެދުވަހުން އެއްދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕަވައި، ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި އަޅުކަމުގައި ހޭދަކުރައްވައެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އެކަލޭގެފާނަށް ޒިކުރުކުރާ ހިތަކާއި، ޝުކުރުކުރާ ދުލަކާއި، އެއަޑުން އެކަލޭގެފާނު ޒަބޫރު ކިޔަވައިވިދާޅުވާ މަޑުމަތިރި އަޑު ދެއްވާފައެވެ. ރަސްކަލަކަށް ވުމާއެކުވެސް، އެކަލޭގެފާނަކީ ގިނަގިނައިން ތައުބާވެވަޑައިގަންނަވާ، މާތް ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އެދިވަޑައިގެން ގިނަގިނައިން ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވާ ބޭފުޅެކެވެ.

ނޯޓް

إِذْ دَخَلُوا۟ عَلَىٰ دَاوُۥدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ ۖ قَالُوا۟ لَا تَخَفْ ۖ خَصْمَانِ بَغَىٰ بَعْضُنَا عَلَىٰ بَعْضٍ فَٱحْكُم بَيْنَنَا بِٱلْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَٱهْدِنَآ إِلَىٰ سَوَآءِ ٱلصِّرَٰطِ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން، داود ގެފާނު އިންނެވިތަނަށް ވަންހިނދު، އެކަލޭގެފާނު އެއުރެންދެކެ ސިހިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! ތިމަންމެންނީ ދެ خصم ންނެވެ. ތިމަންމެންގެ އެކަކު އަނެކަކަށް އަނިޔާކޮށްފިއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު حق ގޮތުގައި ތިމަންމެންގެ މެދުގައި حكم ކޮށްދެއްވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު عدل ން އެއްކިބާވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! އަދި ތިމަންމެންނަށް ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގަށް މަގު ދައްކަވާށެވެ! (22)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ފާރުމަތިން އަރައި ދާވޫދު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވަނުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ދެކެ ސިހިވަޑައިގެން، ބިރުފުޅުގަތް ހިނދުއެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އިޒުނަފުޅު ނުހޯދައި ވަނީމައެވެ. އަދި ދޮރުން ވަނުމުގެ ބަދަލުގައި އެކަލޭގެފާނު އިންނެވި ތަނުގެ މިޙްރާބުގެ ފާރުމަތިން އެބައިމީހުން އެރީމައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ސިހިވަޑައިގަތީ އެހެންވެގެންނެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖެއްސުމަށް އަވަސްވެގަންނަމުން އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ. ފަހެ އަހަރުމެންނީ އަރައިރުމެއްގެ މައްސަލައިގައި ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އައި ދެމީހުންނެވެ. އަހަރުމެންގެ އެކަކު އަނެކާގެ ޙައްޤަށް އަރައިގަތީއެވެ. ﴿فَٱحْكُم بَيْنَنَا بِٱلْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَٱهْدِنَآ إِلَىٰ سَوَآءِ ٱلصِّرَٰطِ﴾ ފަހެ، ޢަދުލުވެރިކަމާއި އިންޞާފުވެރިކަމާއެކު ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންގެ މެދުގައި ޙުކުމްކޮށްދެއްވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު އިންޞާފުން އެއްކިބާވެވަޑައިގެން، އަނިޔާވެރިވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އަދި ސީދާވެގެންވާ މަގަށް އަހަރުމެންނަށް މަގުދައްކަވާށެވެ. އެބަހީ ޙުކުމް ކުރެއްވުމުގައި ޢަދުލުގެ މަގު އިޚްތިޔާރުކުރައްވާށެވެ. ދެން އެދެމީހުންކުރެ އެކަކު އޭނާގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅަމުން ދެންނެވިއެވެ.

ނޯޓް

قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَىٰ نِعَاجِهِۦ ۖ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ ٱلْخُلَطَآءِ لَيَبْغِى بَعْضُهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ وَقَلِيلٌ مَّا هُمْ ۗ وَظَنَّ دَاوُۥدُ أَنَّمَا فَتَنَّـٰهُ فَٱسْتَغْفَرَ رَبَّهُۥ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ ۩ ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ ބަކަރި، އޭނާގެ ބަކަރިތަކުގެ ތެރެއަށް އިތުރުކުރުމަށް އެދުމުން، އޭނާ ތިބާޔަށް އަނިޔާކޮށްފިކަން ކަށަވަރެވެ. (މުދާ އެއްކޮށްލައިގެންއުޅޭ) ބައިވެރިންގެ ގިނަމީހުން، ހަމަކަށަވަރުން، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް އަނިޔާކުރެތެވެ. إيمان ވެ، صالح عمل ތައްކުޅަ މީހުން މެނުވީއެވެ. އެއުރެންނީ ވަރަށްމަދު ބަޔެކެވެ. އަދި داود ގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު امتحان ކުރެއްވީކަން އެނގިވަޑައިގެންފިއެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ފާފަފުއްސެވުންއެދި ދެންނެވިއެވެ. އަދި سجدة އަށް ތިރިވެވަޑައިގެން توبة ވެވަޑައިގަތެވެ. (24)

ތަފްސީރު

ދާވޫދު عليه السلام އޭނާއަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އޭނާގެ ބަކަރިތަކުގެ ތެރެއަށް ތިބާގެ ބަކަރި އިތުރުކުރަން އެދުމުން އޭނާވަނީ ތިބާގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވެފައިކަން ކަށަވަރެވެ. އެބަހީ އޭނާ އަތުގައި ބަކަރި އައިނެއް އޮތުމާއެކުވެސް އޭނާގެ ސަތޭކަ ބަކަރި ހަމަކުރަން ތިބާގެ އަތުން ގަދަކަމުން ތިބާގެ ބަކަރި ނަގަން އުޅުމުންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ބައިވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން، ދެފަރާތުގެ ގުޅުމާއި ބައިވެރިވުމުގެ ޙައްޤުގައި އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އަނިޔާކުރެއެވެ. ﴿إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ وَقَلِيلٌ مَّا هُمْ﴾ ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުން ފިޔަވައެވެ. އެބައިމީހުން އަނިޔާވެރިވެ އަނެކާގެ ޙައްޤަށް އަރައިގަތުމުން ދުރުވާނެއެވެ. އެއީ މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި މަދު ބައެކެވެ. ما އިތުރުކުރެވިފައިވަނީ ގަދަކުރުމަށެވެ. އަދި އެފަދަ މީހުން މަދުކަމާމެދު ހައިރާންކަން ފާޅުކުރުމަށެވެ. ﴿وَظَنَّ دَاوُۥدُ أَنَّمَا فَتَنَّـٰهُ فَٱسْتَغْفَرَ رَبَّهُۥ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ﴾ އެކަލޭގެފާނުގެ އެ ނިޔާއިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު އިމްތިޙާނުކުރެއްވީކަން ދާވޫދު عليه السلام އަށް އެނގިވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ފާފަފުއްސެވުން އެދި ދެންނެވިއެވެ. އަދި މާތް ﷲއަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެ ދެމީހުންގެ ކިބައިން ބަދަލު ހިއްޕެވުމަށް އެކަލޭގެފާނު ނިންމެވި ނިންމެވުން ދޫކޮށްލެއްވިއެވެ. އެގޮތަށް ނިންމެވީ އެ ދެމީހުން އުޅުނީ އެކަލޭގެފާނު ޤަތުލުކުރަންކަމަށް ހީފުޅުކުރައްވާފައި ކަމުގައި ވާތީއެވެ. الإنابة އަކީ ކުރެވުނު ކަމާމެދު ދެރަވެ، ތައުބާވެ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވުމެވެ.

ނޯޓް

فَغَفَرْنَا لَهُۥ ذَٰلِكَ ۖ وَإِنَّ لَهُۥ عِندَنَا لَزُلْفَىٰ وَحُسْنَ مَـَٔابٍ ﴿ ٢٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް އެ ފާފަފުއްސެވީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ކުއްތަންވުމާއި، އެނބުރިދަނިވި ރިވެތިވެގެންވާ ތަނެއްވެއެވެ. (25)

ތަފްސީރު

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ހެއްދެވުނު އެ ގޯހުގެ ފާފަ އެކަލޭގެފާނަށް ފުއްސަވައިދެއްވީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އެކަލޭގެފާނަށް މަތިވެރި ދަރަޖަ ވެއެވެ. އަދި އާޚިރަތުގައި ރިވެތިވެގެންވާ އެނބުރި ދިއުމާއި ނިމުން ވެއެވެ. މިތާނގައި ފާހަގަކޮށްލަންޖެހޭ، ކޮންމެ މުސްލިމަކު އެއަށް ސަމާލުވާންޖެހޭ މުހިއްމު ނުގުތާއެއް ވެއެވެ. އެއީ، އިސްރާއީލިއްޔާތުގެ ދޮގުވާހަކަތަކަށް ލޯބިކުރާ ބައެއް މީހުން ރިވާކުރާ ވާހަކައެވެ. އެވާހައިގައި ވާގޮތުން، ދާވޫދު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ލަޝްކަރުގެ ޤާއިދެއްކަމުގައިވާ އޫރިޔާގެ އަނބިމީހާއާ ހިތްޕުޅާ ވިއެވެ. ދެން އޭނާގެ ކިބައިން ސަލާމަތްވެވަޑައިގަތުމަށް ލަޝްކަރުގެ އެންމެ ކުރިއަށް އޭނާ ލެއްވިއެވެ. އޭރު ދާވޫދު عليه السلام ގެ ގިނަ އަދަދެއްގެ އަނބިކަނބަލުން ތިއްބެވިއެވެ. ދެން، އެ ޤާއިދު ޤަތުލުވުމުން އެކަލޭގެފާނު އޭނާގެ އަނބިމީހާއާ ކައިވެނި ބައްލަވައިގަތެވެ. ދެން ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައިވާ ވާހަކައިގައި އޮތް ގޮތަށް މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޙުކުމަކަށް އެދިގެން އައި ދެމީހަކު ފޮނުއްވިއެވެ. މިވާހަކައަކީ ނުލަފާ ޔަހޫދީން އުފައްދާފައިވާ ވާހަކައެކެވެ. ނުވިސްނޭ ބައެއް މީހުން ވަނީ ރަނގަށް ބަލައި ޔަޤީންކުރުމަކާ ނުލައި އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން އެވާހަކަތައް ފަތުރާފައެވެ. މިއީ މުޅިން ދޮގު ބާޠިލު ވާހަކައެކެވެ. މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ފާސިޤުކަން ބޮޑު މީހަކަށް އެ ވާހަކަ ނިސްބަތްކުރެވުނުނަމަ އޭނާވެސް އެކަމުން ބަރީއަވީހެވެ. އަދި މިވާހަކަ ހަދައިގެން ފަތުރާ ނުބައިކަން ބޮޑު މީހާއަށް ނިސްބަތްކުރެވުނަސް އޭނާ ވެސް އެކަމުން ބަރީއަވެ އެފަދައިން ނިސްބަތް ކުރި މީހަކަށް ލަޢުނަތް ލެއްވުން އެދޭނެއެވެ. ވީއިރު، ބުއްދި ސަލާމަތުން ހުރި މީހަކު މި ބުހުތާން ދޮގު ނަބީބޭކަލުންގެ ތެރެއިން މާތް ނަބީބޭކަލަކަށް ނިސްބަތް ކުރުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެނަބިއްޔަކީ ރިވެތި އަޚްލާޤުގައި އެބޭކަލަކަށް ތަބަޢަވެވަޑައިގަތުމަށް މުޙައްމަދު ﷺ އަށް މާތް ﷲ އަންގަވާފައިވާ ނަބިއްޔާއެވެ، ތައުރާތަކީ ބަދަލުގެނެވިފައިވާ ފޮތެއްކަން އަހަރުމެން ޔަޤީންކުރާއިރު، އެފަދަ ވާހަކަތައް ރިވާކުރުން ރަނގަޅު ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން، ޢަލީ رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. "ދާވޫދު عليه السلام ގެ ވާހަކަ، ވާހަކަކިއުންތެރިން ކިޔާގޮތަށް ކިޔައިފި މީހެއްގެ ގައިގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ސަތޭކަ ފަސްދޮޅަސް އެތިފަހަރުން ހައްދު ޖައްސަވާހުށީމެވެ. ނަބީބޭކަލުންނަށް ނިސްބަތްކޮށް ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަދެއްކުމުގެ ޙައްދެވެ." އެކަލޭގެފާނު އެވިދާޅުވި ބަސްފުޅުގެ މާނައަކީ މީހަކާ އިނދެފައި ހުރި އިއްފަތްތެރި މީހަކަށް ޒިނޭގެ ޤަޛުފުކުރުމަކީ އަށްޑިހަ އެތިފަހަރުގެ ހުކުމެއް އަންނާނެ ކަމެކެވެ. އަދި ދާވޫދު عليه السلام އަށް ނިސްބަތްކޮށް އެވާހަކަ ދައްކައިފިއްޔާ ހައްދު ދެގުނަވާނެއެވެ. އެއީ ނަބީބޭކަލަކަށް ނިސްބަތްކޮށް ދޮގުވާހަކަ ދެއްކުމުގެ ޙައްދު ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މިވާހަކައިގެ ޙަޤީޤަތަކީ މުޙައްޤިޤު ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ލިއުއްވާފައިވާ ގޮތެވެ. އެއީ: ދާވޫދު عليه السلام ވެރިކަމުގެ ކަންކަން ހިންގެވުމަށާއި، މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ނިޔާ ކަނޑައެޅުއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ވަގުތުން ބައެއް ހޭދަކުރައްވައެވެ. އަދި އެކަހެރިވެވަޑައިގެން އަޅުކަންކުރެއްވުމަށް ބައެއް ޚާއްޞަކުރައްވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު މިޙްރާބަށް ވެދެވަޑައިގެންފިނަމަ އެތަނަށް ވަނުމަށް އެއްވެސް މީހަކަށް ހުއްދަ ނުދެއްވައެވެ. ދެން އެއްދުވަހަކު އެކަލޭފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރެއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނު އިންނަވަނިކޮށް، އެކަލޭގެފާނަށް ކުއްލި ޙައިރާންކަމެއް ލިބިވަޑައިގަތީ ދެމީހަކު ފާރުމަތިން އަރައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަންނަން އުޅުމުންނެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި އެ ދެމީހުންނާމެދު ހަރުކަށި ފިޔަވަޅު އަޅުއްވަން ނިންމެވިއެވެ. އެހިނދު، އެ ދެމީހުންނަކީ ކަމަކާމެދު އަރައިރުން ވެގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ނިޔާއަކަށް އެދިގެން އައި ދެމީހުންކަން އެ ދެމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ދެން، އެ ދެމީހުންކުރެ އެކަކު، ފަށައިގެން ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައިވާ ގޮތަށް އޭނާގެ ވާހަކަ ކިޔައިދިނެވެ. ފެންނަ ފެނުމަށް އެ މައްސަލައަކީ ފާޅުކޮށް އޮތް އަނިޔާގެ މައްސަލައެކެވެ. ބަހުސަކަށް ޖާގައެއް ނެތް މައްސަލައެކެވެ. އަދި އޭނާ ހުށަހެޅި ޝަކުވާގައި އޭނާއާ އެއްކޮޅަށް ޙުކުމްކުރެއްވުމަށް ދާވޫދު عليه السلام އަވަސްވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އަނެއް ޚަޞްމާއި ސުވާލުވެސް ނުކުރައްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަސް ޙުކުމް އިއްވިއެވެ. ﴿لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَىٰ نِعَاجِهِ﴾ އެހިނދު މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ޢިތާބު ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. އަދި ފަނޑިޔާރު ކަންއޮތް ގޮތް ރަނގަޅަށް ބެލުމުގެ ބޭނުންތެރިކަމާއި، ނިޔާ ކަނޑައެޅުމުގެ ކުރިން ދެ ޚަޞްމުންގެ ބަސް އަޑުއެހުމުގެ މުހިއްމުކަން އެކަލޭގެފާނަށް ހަނދާންކޮށްދެއްވިއެވެ. އެހެންކަމުން މިވާހަކައަށް ފަހު އައިސްފައިވަނީ މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅެވެ. ﴿فَٱحْكُم بَيْنَ ٱلنَّاسِ بِٱلْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ ٱلْهَوَىٰ﴾ އެއީ، ކޮންމެ ޒަމާނެއްގައިވެސް ޙާކިމުންނަށާއި ޤާޟީންނަށް ފިލާވަޅަކަށް ވުމަށެވެ. އަލްބަޙްރުލް މުޙީޠުގައި ވެއެވެ. "މިއާޔަތަށް ބަލާލުމުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި ފާރުމަތިން އެރި ދެމީހުންނަކީ އިންސާނުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަނީ ވަންނަން ޖެހޭ ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ޙުކުމް ކުރައްވަން އިންނެވި ވަގުތަކު ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަލޭގެފާނަށް ހީފުޅުވީ، އަޅުކަމުގައި މަޝްޣޫލުވެވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނު ގިނިކަންޏާ އިންނަވަނިކޮށް އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ޤަތުލުކޮށްފާނެ ކަމުގައެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އައީ އަރައިރުމެއްގެ މައްސަލައިގައިކަން އެނގިވަޑައިގަތުމުން އެ ހީގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދަންނަވައި، މާތް ﷲއަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވެވަޑައިގަތެވެ." އަދި އިތުރަށް ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. "ނަބީބޭކަލުންނަކީ ފާފައިން މަޢުޞޫމު ބޭކަލުން ކަން އަހަރުމެންނަށް އެނެގެއެވެ." ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

يَـٰدَاوُۥدُ إِنَّا جَعَلْنَـٰكَ خَلِيفَةً فِى ٱلْأَرْضِ فَٱحْكُم بَيْنَ ٱلنَّاسِ بِٱلْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ ٱلْهَوَىٰ فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ ۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌۢ بِمَا نَسُوا۟ يَوْمَ ٱلْحِسَابِ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ داود ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ބިމުގައި خليفة އެއްކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު ލެއްވީމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންގެ މެދުގައި حق ގޮތުގައި حكم ކުރައްވާށެވެ! އަދި އަމިއްލައެދުމަށް ކަލޭގެފާނު تبع ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! ފަހެ، އޭރުން ކަލޭގެފާނު اللَّه ގެ މަގުން އެއްކިބާކޮށްފާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ގެ މަގުން އެއްކިބާވާމީހުން (ދަންނާށެވެ!) حساب ބައްލަވާ ދުވަސް ހަނދާންނައްތައިލުމުގެ ސަބަބުން އެއުރެންނަށް ގަދަވެގެންވާ عذاب ހުށްޓެވެ. (26)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ޚަލީފާއެއް ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު ލެއްވީމެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއެކު، ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ޝަރީޢަތާ އެއްގޮތަށް ޙުކުމްކުރައްވާށެވެ. އަދި ޙުކުމް ކުރެއްވުމުގައި ހަވާނަފުސުގެ އެދުމަށް ކަލޭގެފާނު ތަބަޢަވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ފަހެ، އޭރުން އެކަން މާތް ﷲގެ މަގުން ކަލޭގެފާނު އެއްކިބާކޮށްފާނެއެވެ. ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّـهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌۢ بِمَا نَسُوا۟ يَوْمَ ٱلْحِسَابِ﴾ ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲގެ މަގުން އެއްކިބާވެ، ޚަލްޤުތަކުންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަން ޤާއިމްނުކުރާ މީހުން ދަންނާށެވެ. "އެންމެ ބޮޑު އެއްވުމުގެ ދުވަސް" ކަމުގައިވާ އެ އުނދަގޫ ދުވަސް ހަނދާން ނައްތާލުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތުގައި ގަދަފަދަވެގެންވާ ޢަޛާބު ހުއްޓެވެ.

ނޯޓް

أَمْ نَجْعَلُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ كَٱلْمُفْسِدِينَ فِى ٱلْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ ٱلْمُتَّقِينَ كَٱلْفُجَّارِ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ ބިމުގައި ފަސާދައުފައްދާ މީހުންނެކޭ އެއްފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، إيمان ވެ صالح عمل ތައް ކުޅަމީހުން ލައްވާނެހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ كافر ވި މީހުންނެކޭ އެއްފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ تقوى ވެރިން ލައްވާނެހެއްޔެވެ؟ (28)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މުއުމިނުންނާއި ކާފިރުން އަދި ހެޔޮލަފާ މީހުންނާއި ފާފަވެރިން ހަމަހަމަކުރެއްވުން އެއީ ޢަދުލުވެރި ޙިކްމަތްތެރި ކަމެއް ކަމުގައި ވާނޭހެއްޔެވެ؟ އަދި ޢަދުލުވެރިކަމުގެ ތިލަފަތުގައި ހެޔޮލަފާ މީހުންނާއި، ފާފަވެރިން، އަދި ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރާ މީހުންނާއި، އިޞްލާޙުކުރާ މީހުން ހަމަހަމަ ވާނެ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ކާފިރުން ދަޢުވާކުރާ ފަދައިން އާޚިރަތް ދުވަސްއައުން އެއީ ނުވާނޭ ކަމެއް ކަމުގައި ވެއްޖެނަމަ، ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ މީހުންނާއި، ނުބައި ޢަމަލު ކުޅަ މީހުން، އަދި ފަސާދަކުރި މީހުންނާއި، އިޞްލާޙުކުރި މީހުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ހަމަހަމަވީއެވެ. މިފަދައިން ހަމަހަމަ ކުރި މީހަކު ވާނީ ބުއްދި ހަމަނުޖެހޭ މީހަކަށެވެ. އަދި މާތް ﷲ އީ ބޭކާރު ކަންތައް ކުރެއްވުމުން ހުސްޠާހިރުވަންތަވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެހެންކަމުން އާޚިރަތް ދުވަސް ޤަބޫލުކުރުމަކީ ނުކޮށް ނުވާނޭ ކަމެކެވެ. އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދުފަހަނައަޅައިދާ މީހާއަށް ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތްތައް އިތުރުވެ، އެކަމުގެ ޢުޤޫބާތް ނުލިބި އޭނާ މަރުވާތަން އަހަރުމެން ދެކެމުއެވެ. އަދި އަނިޔާ ލިބޭ ނިކަމެތި މީހާ އޭނާގެ ހިތާމައާއި ހިތްދަތިކަމުގައި މަރުވާތަން އަހަރުމެން ދެކެމުއެވެ. ވީއިރު، ޙިކްމަތްވަންތަ، ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ޙިކްމަތުގައި އެ ދެބައިމީހުންގެ ދެމެދުގައި އިންސާފު ޤާއިމުކުރެވޭނެ ގޮތެއް އޮންނަން ވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އެއިންސާފު ޙަޤީޤަތަކަށް ހެއްދެވުމަށް އެހެން ގޮވައްޗެއް އޮންނަން ޖެހޭކަމަށް ކަނޑައެޅުއްވީއެވެ. އެއީ އާޚިރަތުގެ ގޮވައްޗެވެ.

ނޯޓް

فَقَالَ إِنِّىٓ أَحْبَبْتُ حُبَّ ٱلْخَيْرِ عَن ذِكْرِ رَبِّى حَتَّىٰ تَوَارَتْ بِٱلْحِجَابِ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކޮށް ذِكر ކުރުން ފިޔަވައި، އިރު ފަރުދާވެ ނިވައިވެއްޖައުމަށްދާނދެން އަހަށް ލޯބިކުރުން، އަހުރެންނަށް އިސްކުރެވިއްޖެއެވެ. (32)

ތަފްސީރު

ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ސުލައިމާނު عليه السلام ޢަޞްރުގެ ފަހުން ޚާއްޞަ ވިރުދެއް ކިއުއްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ބަފައިކަލުން ދާވޫދު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ދޫކުރައްވާފައި ވަޑައިގެންނެވި ރީތި އަސްތައް އެކަލޭގެފާނަށް ދައްކާލަން އެދުވަހު ހުށަހެޅުމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާއްޞަ ވިރުދު ނުކިއުއްވައި އެއަސްތަކުގެ ރީތިކަމާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި އޭގެ ބާރު ދުވުމަށް ބައްލަވަން މަޝްޣޫލުވެ ހުންނެވުނީއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ގެއްލިގެން ދިޔަ ހެޔޮކަމާއި، ޒިކުރުކުރެއްވުމާއި، ތަސްބީޙަކިއުއްވުމަށްޓަކައި ހިތްޕުޅު ދަތިވެ، ހިތާމަފުޅުކުރެއްވިއެވެ. ﴿حَتَّىٰ تَوَارَتْ بِٱلْحِجَابِ﴾ ގެ މާނައީ އިރުއޮއްސިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ. އެހިނދު ސުލައިމާނު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޒިކުރުކުރެއްވުމާއި، އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރެއްވުމުން އެއަސްތައް ތިމަންކަލޭގެފާނު މަޝްޣޫލުކުރުވައިފިއެވެ.

ނޯޓް

رُدُّوهَا عَلَىَّ ۖ فَطَفِقَ مَسْحًۢا بِٱلسُّوقِ وَٱلْأَعْنَاقِ ﴿ ٣٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ އަސްތައް އަހުރެންގެ ކައިރިޔަށް އަނބުރައި ގެންނާށެވެ! ދެން އެތަކެތީގެ ކަނދުރާގައި (ކަނޑިން) ޖައްސަވައި (ކަތިލައްވައި) ފައިތައް ބުރިކުރެއްވިއެވެ. (އަދި އެތަކެތިން صدقات ކުރެއްވިއެވެ.) (33)

ތަފްސީރު

އެއަސްތައް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އަނބުރައި ގެންނާށެވެ. ދެން މާތް ﷲއަށް ކުއްތަންވެވަޑައިގަތުމަށް އެއަސްތައް ކަތިލައްވައި، އޭގެ ފައިތައް ބުރިކުރައްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުންނަށް ދެއްވާ ކާނާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަލްޙަސަނުލް ބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެއަސްތައް އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެނެވުމުން ވިދާޅުވިއެވެ. ނޫނެކެވެ. މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ކަލޭމެން (އަސްތަކާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި) މާތް ﷲއަށް ޒިކުރުކުރެއްވުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނު މަޝްޣޫލު ނުކުރާށެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަމުރުފުޅަށް އެއަސްތައް ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުންނަށް ދެވޭ ކާނާއެއްގެ ގޮތުގައި ކަތިލެވުނެވެ. މިއީ އަހުގެ ވާހަކައިގެ ޚުލާޞާއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަސްތަކާއިގެން މަޝްޣޫލުވެވަޑައިގެން އަސްރު ނަމާދު ނުކުރައްވައި ހުންނަވަނިކޮށް އިރުއޮއްސުނީއޭ ބުނާ މީހުންނަށް މިއާޔަތުން ރައްދުދެއެވެ. އެހެނީ، އާޔަތުގަ މިމައުޟޫޢު ވަރަށް ސަރީހަކޮށް ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އާޔަތުގައި ވަނީ ﴿عَن ذِكْرِ رَبِّى﴾ އެވެ. އެކަލޭގެފާނު عَنْ صَلاَتِي (ތިމަންކަލޭގެފާ ނަމާދުން.. ) އޭ ވިދާޅުނުވެއެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ ކަމެއްގައި މަޝްޣޫލުވެވަޑައިގެން ނަބީބޭކަލަކު ޢަޞްރު ނަމާދު ދޫކުރެއްވުން އެއީ ތަޞައްވަރުކުރެވޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް ދެކެވަޑައިގަނަވާ ގޮތުގައި ﴿فَطَفِقَ مَسْحًۢا بِٱلسُّوقِ وَٱلْأَعْنَاقِ﴾ ގެ މާނައަކީ އެކަލޭގެފާނު އަސްތަކުގެ ބުރަކަށީގައާއި، ކަކުލުގައި ފިރުމައިލައްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. އެތަކެއްޗަށް މާތްކޮށް ހިތްތަވާށާއި، އޭގެ ރީތިކަމާމެދު އަޖާއިބުވެވަޑައިގެންނެވެ. ބޮޑަށް ރަނގަޅު ކަމަށް ބެލެވެނީ ޢަލްޙަސަނުލް ބަޞްރީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތަށް މިސްކީނުންނަށް ބެއްސެވުމަށް އެއަސްތައް ކަތިލެއްވުމެވެ. އެހެންކަމުން މާތް ﷲ ވަނީ އޭގެ ބަދަލުގައި އެއަށްވުރެ މާ ރަނގަޅު އެއްޗެއް އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާފައެވެ. އެއީ ވައިރޯޅިއެވެ. ވައިރޯޅި އެއް ރަށުން އަނެއް ރަށަށް އެކަލޭގެފާނު އުފުލައެވެ. އަދި އެންމެ ބާރަށް ދުވާ އަހަށްވުރެ ބާރަށް ދަތުރުކުރެއެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ބުރަވެވަޑައިގަންނަވަނީ މިގޮތަށެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَـٰنَ وَأَلْقَيْنَا عَلَىٰ كُرْسِيِّهِۦ جَسَدًا ثُمَّ أَنَابَ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ سليمان ގެފާނު امتحان ކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ تخت ގެ މައްޗަށް ހަށިގަނޑެއް އެއްލެވީމެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު (توبة ވެވަޑައިގެން) އެނބުރި رجوع ވެވަޑައިގަތެވެ. (34)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ ސުލައިމާނު عليه السلام އިމްތިހާނުކުރައްވަން ބޭނުން ކުރެއްވި އެހެން ވައްތަރެއްގެ އިމްތިޙާނެކެވެ. އެއަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނަށް ހެއްދެވުނު ގޯހުން ތައުބާވެވަޑައިގަތެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިއަނބިކަނބަލުންނާ ގުޅޭ ވާހަކަފުޅެއްގައި އިސްތިސްނާ (إن شاء الله ކިއުއްވުން) ދޫކޮށްލެއްވުމެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ވަރަށް ގިނަ އަނބިއަނބިކަނބަލުންނާ ޖާރިޔާއިން ތިބެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏ قَالَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ لأَطُوفَنَّ اللَّيْلَةَ عَلَى سَبْعِينَ امْرَأَةً تَحْمِلُ كُلُّ امْرَأَةٍ فَارِسًا يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، فَقَالَ لَهُ صَاحِبُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ‏.‏ فَلَمْ يَقُلْ، وَلَمْ تَحْمِلْ شَيْئًا إِلاَّ وَاحِدًا سَاقِطًا إِحْدَى شِقَّيْهِ ‏"‏‏.‏ فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ لَوْ قَالَهَا لَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، بَابُ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {وَوَهَبْنَا لِدَاوُدَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ}) (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އިރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”ހަމަކަށަވަރުން ސުލައިމާން ބިން ދާވޫދް ވިދާޅުވިއެވެ. މިރޭ ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަތްދިހަ އަންހެނުން ކައިރިއަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވާނަމެވެ. އެއިން ކޮންމެ އަންހެނަކު ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރާނޭ އަސްވާރަކު އުފަންކުރާނެއެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި އިން މީހާ إن شاء الله (ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ) އޭ ކިޔެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެހެން ވިދާޅުނުވެއެެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު އެކަނބަލުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، އެންމެ ކަނބަލަކު މެނުވީ އާލާސްވެ ނީންމަވައެވެ. އެ ކުއްޖާގެ އެއްފަޅި ބައިގެން ދިޔައީއެވެ. ދެން ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެހެން ވިދާޅުވިނަމަ އެހުރިހާ ކުދުން މާތް ﷲ ގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރީހެވެ.“) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3424) ތަޚުތުގެ މައްޗަށް ހަށިގަނޑެއް އެއްލެވީމޭ ވަޙީކުރެއްވި ބަސްފުޅުގެ މާނައީ ފޫޅުމައި މީހާ އެހަށިގަނޑު ގެނެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ތަޚުތުގައި ބޭއްވުމެވެ. أَنَابَ ގެ މާނައަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް އެނބުރިވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނަށް ހެއްދެވުނު ގޯހަށް ތައުބާވެވަޑައިގަތުމެވެ. އެއީ، މިފަދަ މުހިއްމު ކަމެއްގައި إن شاء الله ކިއުއްވުން ދޫކޮށްލެއްވުމުންނެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ މިއީއެވެ. ދެންފަހެ، ޞަޚްރުއޭ ކިޔުނު ޝައިޠާނަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ތަޚުތުގައި އިށީދެ އެކަލޭގެފާނުގެ އަނގޮޓިކޮޅު އަޅައިގެން، އެޝައިޠާނާއަށް އިންސީންނާއި ޖިންނީން ކިޔަމަންވިކަމަށާއި، ސުލައިމާނު عليه السلام އަށް އަނގޮޓިކޮޅު ގެއްލުމުން އެކަލޭގެފާނަށް ރަސްކަން ގެއްލިގެން ދިޔަ ކަމަށް ދަޢުވާކޮށް ވާހަކަދައްކާ މީހާގެ ވާހަކައަކީ މުޅިން ޚުރާފާތާއި ބާޠިލު ވާހަކަތަކެވެ. އެ ޤަބޫލުކުރަން ހެޔޮނުވާނެއެވެ. ފަހެ ސުލައިމާނު عليه السلام ގެ ރަސްކަމަށް ބާރު ފޯރުވައި، ރަސްކަމުގެ ކަންކަން އެކަލޭގެފާނުގެ ބަދަލުގައި ހިންގުމުގެ ބާރު މާތް ﷲ ޝައިޠާނަކަށް ނުދެއްވާނެއެވެ. މިއީ، އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވި ފަދައިން، އިސްރާއީލީ ބާޠިލު ވާހަކަތަކެވެ.

ނޯޓް

وَإِنَّ لَهُۥ عِندَنَا لَزُلْفَىٰ وَحُسْنَ مَـَٔابٍ ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ކުއްތަންވުމާއި، އެނބުރިދަނިވި ރިވެތިވެގެންވާ ތަނެއްވެއެވެ. (40)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ދުނިޔޭގައި މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖަ އަދި އާޚިރަތުގައި ރިވެތިވެގެންވާ އެނބުރިދިއުމެއް ވެއެވެ. އިސްވެދިޔަ ފަދައިން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު އެކަމަކުން ޝަރަފުވެރި ކުރެއްވި ނަބީކަމާއި، ތަނަވަސްވެގެންވާ ރަސްކަމަކާއި، މަތިވެރި ޖާހަކާއި، ދުނިޔޭގެ އެއްވެސް ރަސްކަލަކަށް ނުދެއްވާ މަތިވެރި ދަރަޖަ ދެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނަކީ ނަބީބޭކަލެއް ކަމުގައިވާ ރަސްކަލެއްގެ ދަރިކަލުން، ނަބީބޭކަލެއް ކަމުގައިވާ ރަސްކަލެކެވެ. ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ހެޔޮކަން އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވިއެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ إِنَّ عِفْرِيتًا مِنَ الْجِنِّ تَفَلَّتَ الْبَارِحَةَ لِيَقْطَعَ عَلَىَّ صَلاَتِي، فَأَمْكَنَنِي اللَّهُ مِنْهُ، فَأَخَذْتُهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَرْبُطَهُ عَلَى سَارِيَةٍ مِنْ سَوَارِي الْمَسْجِدِ حَتَّى تَنْظُرُوا إِلَيْهِ كُلُّكُمْ فَذَكَرْتُ دَعْوَةَ أَخِي سُلَيْمَانَ رَبِّ هَبْ لِي مُلْكًا لاَ يَنْبَغِي لأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي‏.‏ فَرَدَدْتُهُ خَاسِئًا ‏"‏‏. (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، بَابُ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {وَوَهَبْنَا لِدَاوُدَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ}) ‏ (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”ޖިންނީންގެ ތެރެއިން ޢިފްރީތަކު ރޭ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަދެގަނެ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދަށް ހުރަސްއަޅަން އުޅުނެވެ. ދެން، މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެސޮރުގެ މައްޗަށް ގަދަކަން ދެއްވިއެވެ. އަދި އެސޮރު ހިފެހެއްޓެވީމެވެ. ފަތިސްވުމުން ތިޔަބައިމީހުން އެންމެނަށް އެސޮރު ފެންނާނޭހެން މިސްކިތުގެ ތަނބެއްގައި އެސޮރު ބަންނަވަން ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިސްނެވީމެވެމެވެ. ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަޚާ ސުލައިމާނު عليه السلام ގެ މިދުޢާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ވިއެވެ. ﴿رَبِّ ٱغْفِرْ لِى وَهَبْ لِى مُلْكًا لَّا يَنۢبَغِى لِأَحَدٍ مِّنۢ بَعْدِىٓ ۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلْوَهَّابُ﴾ އެހެންކަމުން، އެސޮރު ނިކަމެތިވެގެންވާ ޙާލު ފޮނުއްވައިލެއްވީމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3423)

ނޯޓް

ٱرْكُضْ بِرِجْلِكَ ۖ هَـٰذَا مُغْتَسَلٌۢ بَارِدٌ وَشَرَابٌ ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވިއެވެ.) ކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅުން (ބިމުގައި) ޖައްސަވާށެވެ! (ދެން އެތަނުން ފެންއާރެއް ނުކުތުމުން އެންގެވިއެވެ.) މިއީ ކަލޭގެފާނު ނާނެފިއްލެވުމަށާއި، ހިއްޕެވުމަށްވާ ފިނި (ހިހޫ) ފެނެވެ. (42)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާ ޤަބޫލުކުރައްވައި، ޖިބްރީލު عليه السلام މެދުވެރިކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅުން ބިމުގައި ޖައްސަވާށެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ބިމުގައި ޖެއްސެވުމުން އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ދެ ފެންއާރު ނުކުތެވެ. ސާފު ފިނި (ހިހޫ) ފެނުގެ އާރެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެއާރުން ފެންފޮދު ހިއްޕެވިއެވެ. އަދި އެހެން އާރެކެވެ. އެއާރުން އެކަލޭގެފާނު ނާނޭފުޅު ފިއްލެވިއެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ މުޞީބާތެެއް ފިލައިގޮސް އެކަލޭގެފާނު ބަލިން ފަސޭހަވިއެވެ. ކުރިން އެކަލޭގެފާނަށް ބައްޔެއް ޖެހިފައި ނެތް ފަދައިންނެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އައްޔޫބު عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅާއި، އަހުލުވެރިންނާއި، މުދަލުގައި މުޞީބާތް ޖެހުނެވެ. އެ އިމްތިޙާނުގައި އެކަލޭގެފާނު އަށާރަ އަހަރު ހޭދަކުރެއްވިއެވެ. މާތް ﷲ ނިޢުމަތް ދެއްވައި އެކަލޭގެފާނު އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމުން ޝުކުރު ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޞިއްޙަތާއި ދަރިންގެންދަވައިގެން އިމްތިޙާނު ކުރެއްވުމުން ކެތްކުރެއްވިއެވެ. އެެހެންކަމުން، އެކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަތީ ދެޙާލުގައި، އުފަލާއި ހިތާމައިގައި، ޝުކުރުކުރައްވާ ބޭކަލެއް ކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މުޞީބާތް ބޮޑުވެ އެކަމުގައި ދިގު މުއްދަތެއް ހޭދަވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުންނަށް އިތުރަށް ކެތް ނުކުރެއްވިގެން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު މުޞީބާތަށް ކެތްކުރައްވާނީ ކިހާ ދުވަހަކަށްތޯއެވެ؟ އެ ވާހަކައިން އެކަލޭގެފާނު ކޯފާވިއެވެ. އަދި މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ޝިފާދެއްވައިފިނަމަ އެކަމަނާގެ ގައިކޮޅުގައި ދުއްރާއިން ސަތޭކަ އެތިފަހަރު ޖައްސަވާނެކަމަށް ހުވައިކުރެއްވިއެވެ. ދެން، މާތް ﷲ އެކަމަނާގެ ބަލިކަށިކަމަށް ރަޙުމްކުރައްވައި، އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުންނަށް އެކަމަނާ ކޮށްދެއްވާފައިވާ ޚިދުމަތަށް ބައްލަވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ހުވައާއި ޚިލާފު ނުވެ، އެކަލޭގެފާނު ހުވައިކުރެއްވި ކަންތައް ކުރައްވާނެ ގޮތެއް އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވިއެވެ.

ނޯޓް

وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغْثًا فَٱضْرِب بِّهِۦ وَلَا تَحْنَثْ ۗ إِنَّا وَجَدْنَـٰهُ صَابِرًا ۚ نِّعْمَ ٱلْعَبْدُ ۖ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން ހުއިބޮނޑިއެއް ނަންގަވައި، އެއިން (އަނބިކަނބަލުންގެ ގައިކޮޅުގައި) ޖައްސަވާށެވެ! ކަލޭގެފާނު ހުވަޔާ خلاف ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނީ ކެތްތެރިޔަކު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެކެވޮޑިގެންވީމެވެ. އެއަޅާގެ ރަނގަޅުކަމާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނީ، ގިނަގިނައިން توبة ވެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެކެވެ. (44)

ތަފްސީރު

އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ސަތޭކަ ދަނޑި ހިމެނޭ އިހަލެއް ނަންގަވައި އެއިން އެކަމަނާގެ ގައިކޮޅުގައި ޖައްސަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ހުވަޔާ ޚިލާފުވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު އިމްތިޙާނު ކުރެއްވުމުން، ދަތި އުނދަގުލަށް ކެތްތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެއްކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު ދެކެވޮޑިގެންވަމެވެ. އައްޔޫބު عليه السلام އަކީ ހާދަހާ ރަނގަޅު އަޅެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނީ ކިޔަމަންތެރި، ގިނަގިނައިން ތައުބާވެވަޑައިގަންނަވާ، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެކެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. "މިއީ މާތް ﷲއަށް ތަޤްވާވެރިވެ ކިޔަމަންތެރި ވީ މީހަކަށް އެކަލާނގެ ފަސޭހަ މަގު ދައްކަވާ ގޮތެވެ. ވަކީން ޚާއްޞަކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ، މާތް ﷲގެ އަޖުރު އަދައިގެން މަސައްކަތްކުރެއްވި، ކެތްތެރި، ބުރަ އުފުއްލެވި، ތެދުވެރި، ހެޔޮލަފާ، ވިސްނުންތެރި އަނބިކަނބަލުންނެވެ. މާތް ﷲ އެކަމަނާއަށް ރުއްސުންލައްވާށިއެވެ. ضِغْث އަކީ އިހަލެވެ. ކަދުރު ރުކުގެ އިހަލެވެ. އޭގައި ސަތޭކަ ދަނޑި ހުރި އިހަލަކުން އެކަލޭގެފާނު އަނބިކަނބަލުންގެ ގައިކޮޅުގައި އެއްފަހަރު ޖެއްސެވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހުވަޔަށް ޢަމަލުކުރެއްވުނީއެވެ. އަދި ހުވަޔާ ޚިލާފުވުމުން ސަލާމަތް ވެވުނީއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَمَن يَتَّقِ ٱللَّـهَ يَجْعَل لَّهُۥ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ﴾ (އަދި اللَّه އަށް ތަޤުވާވެރިވާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) އެކަލާނގެ އޭނާޔަށް ނުކުންނާނެ މަގެއް ދައްކަވާނެތެވެ. * އަދި ހީވެސްނުކުރާފަދަ ގޮތްގޮތުން އެކަލާނގެ އޭނާޔަށް ރިޒުޤު ދެއްވާނެތެވެ.) ދެން މާތް ﷲ މިވަނީ ގިނަ ރަސޫލުބޭކަލުންތަކެއްގެ ނަންފުޅު ގެންނަވާފައި އެބޭކަލުންނަށް ރިވެތި ސަނާ ކިއުއްވާފައެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެބޭކަލުންނަށް ދީލަތިކަމާއި، މާތްކޮށް ހިތްތެވުން ޙައްޤުވީ ސަބަބުގެ ތަފްޞީލު ދެއްވުމަކާ ނުލައެވެ . އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

مُتَّكِـِٔينَ فِيهَا يَدْعُونَ فِيهَا بِفَـٰكِهَةٍ كَثِيرَةٍ وَشَرَابٍ ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން އެތާނގައި (އެނދު އެނދުގައި) ލެނގިލައިގެން ތިބޭނެތެވެ. އެއުރެން އެތާނގައި ގިނަބާވަތް ބާވަތުގެ މޭވާތަކާއި، ބުއިންތައް ގެންނަން އެދޭނެތެވެ. (51)

ތަފްސީރު

ރަންމުތާއި ޔާޤޫތުން ޖަރީކުރެވިފައިވާ ރަން އެނދުތަކުގައި ލެނގިލައިގެން ތިބެ، ބާވަތް ބާވަތުގެ މޭވާއާއި ބާވަތް ބާވަތުގެ ބުއިންތަކަށް އެދޭނެއެވެ. ދުނިޔޭގައި ރަސްރަސްކަލުންގެ ޙާލު ހުރި ފަދައިންނެވެ. އެހެން ހުރިހާ ކާނާތައް ފިޔަވައި މޭވާގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައި ވަނީ ސުވަރުގޭގައި ކާތަކެތި ވަނީ ކާނާގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރުމަށް ނޫންކަމަށާއި، ހަމައެކަނި ހިތް ހަމަޖައްސައި، މީރު ރަހައިން އުފާލިބިގަތުމަށްޓަކައިކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ ސުވަރުގޭގައި ބަނޑުހައިވުމެއް އަދި ކަރުހިއްކުމެއް ނުވެއެވެ. ކަނީ ހަމައެކަނި މީރު ރަހައިގެ އުފާ ލިބިގަތުމަށެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَىٰ * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَؤُا۟ فِيهَا وَلَا تَضْحَىٰ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނަކަށް އެތާނގައި ބަނޑުހައިވުމެއްނުވެތެވެ. އަދި އުނުއޮރިޔާންވުމެއްވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. * އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނަށް އެތާނގައި ކަރުހިއްކުމެއް ނުލިބޭނެތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް އަވީގެ ހޫނެއްވެސް ނުމެވާނެމެއެވެ.)

ނޯޓް

۞ وَعِندَهُمْ قَـٰصِرَٰتُ ٱلطَّرْفِ أَتْرَابٌ ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންނަށް އެއްފުރާގެ އަނބިންތައްވެއެވެ. އެ އަނބިން، ފިރިން ނޫން އެހެންބަޔަކަށް ނުބަލާނެތެވެ. (52)

ތަފްސީރު

އަދި އެކަނބަލުންގެ ޢިއްފަތްތެރިކަމާއި ޠާހިރުކަމުން، އެކަނބަލުންގެ ފިރިން ފިޔަވައި އެހެން މީހަކަށް ނުބަލާ، ރީތި ޙޫރަލްޢީނުން އެބައިމީހުންނަށް ވެއެވެ. ﴿أَتْرَابٌ﴾ ރީތިކަން ފުރިހަމަ، ޒުވާން އެއް ޢުމުރެއްގެ މީހުންނެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ يَدْخُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ جُرْدًا مُرْدًا مُكَحَّلِينَ أَبْنَاءَ ثَلاَثِينَ أَوْ ثَلاَثٍ وَثَلاَثِينَ سَنَةً ‏"‏ ‏.‏ (جامع الترمذي، كتاب صفة الجنة عن رسول الله صلى الله عليه وسلم، باب ما جاء في سن أهل الجنة) (މުޢާޛް ބްނު ޖަބަލް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިން ސުވަރުގެއަށް ވަންނާނީ ގައިގައި އިސްތަށި ނުފަޅާ، ތުނބުޅިނުފަޅާ ޒުވާންކުދިންތަކެއްގެ ގޮތުގައި، އަނދުން އެޅިފައިވާ ޙާލުގައެވެ. ޢުމުރުން ތިރީސް އަހަރުގެ ނުވަތަ ތިރީސް ތިން އަހަރުގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ.“) (ޖާމިޢުއްތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 2545) އެބަހީ ސުވަރުގޭގެ ފިރިހެނުން ތިބޭނީ ތުނބުޅި ނުފަޅާ ކުދިންތަކެއް ފަދައިންނެވެ. އެއީ މާތްކޮށްހިތުމުގެ ގޮވައްޗަކަށް ވާތީއެވެ. އަދި ތަކްލީފުގެ ގޮވައްޗަކަށް ނުވާތީއެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ رَبَّنَا مَن قَدَّمَ لَنَا هَـٰذَا فَزِدْهُ عَذَابًا ضِعْفًا فِى ٱلنَّارِ ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް މިކަން ކުރިމަތިކޮށްދިން މީހުންނަށް ނަރަކައިގައި عذاب ދެބައި އިތުރުކުރައްވާނދޭވެ! (61)

ތަފްސީރު

ތަބަޢަވީ މީހުން އަދިވެސް ބުނާނެއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެން މަގުފުރެދުމުގެ ސަބަބަކަށްވި މީހުންނަށް ޢަޛާބު އިތުރުކުރައްވާނދޭވެ. އަދި އަޅަމެންނަށް ދެއްވާ ޢަޛާބުގެ ދެގުނަ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާނދޭވެ. އަޅަމެން މަގުފުރެދި އަބާއްޖަވެރިވުމުގެ ސަބަބަކީ އެބައިމީހުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ......... ތަޤްވާވެރިންގެ ނިމުމާ، އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ ފާފަވެރިންގެ ނިމުމާ އަޅައިކިޔާފައިވާ ގޮތް މޮޅުކަމަށް ބަލައިލަމާ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތަޤްވާވެރިން ތިބޭނީ އެންމެ ހެޔޮ ޙާލުގައި، އެންމެ ބޮޑު އުފާވެރިކަމުގައެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ވަނީ ﴿حُسْنَ مَـَٔابٍ﴾ (ރަނގަޅު އެނބުރިދިއުމެއް) އެވެ. ފާފަވެރި ކާފިރުންނަށް ވަނީ ﴿شَرَّ مَـَٔابٍ﴾ (ނުބައި އެނބުރި ދިއުމެއް) އެވެ. މަލާއިކަތުން ތަޤްވާވެރިންނާ އިސްތިޤްބާލުކުރައްވާނީ ތަޙިއްޔަތާ އުފާވެރި ޚަބަރުތަކާ އެކުގައެވެ. ފާފަވެރިންނަށް މަރްޙަބާ ކިއުއްވާނީ ލަޢުނަތާއި ނިކަމެތިކުރުމުގެ ބަސްތަކާއެކުގައެވެ. މުއުމިނުން ތިބޭނީ އެނދުތަކުގެ މަތީގައި ލެނގިގެންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ސުވަރުގެއިން އެބައިމީހުންގެ ހިތް އެދޭ އެއްޗެއް ލިބޭނެއެވެ. ފާފަވެރިން ތިބޭނީ ކަސްތޮޅު އެޅިފައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކެއުމަކީ ޒައްޤޫމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ބުއިމަކީ ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންގެ ގައިން ފައިބާ ފާ ދިޔައެވެ. އަބާއްޖަވެރިން ދުނިޔޭގައި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު ދެކެ ލޯބިވާ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދުނިޔޭގައި ތިބުމަށް ފަހު، ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުން ރުޅި އައިސް އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިޔާނެއެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ލަޢުނަތް ލެއްވުން އެދި ދުޢާކޮށް، އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ހަލާކާއި، ބޮޑެތި މުޞީބާތްތަކަށް އެދި ދުޢާކުރާނެއެވެ. ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައިވާ އަބާއްޖަވެރިންނަށް ހުރި ނިކަމެތިކަމާއި އިހާނަތްތެރިކަމުގެ ބޮޑުކަމާއެވެ.

ނޯޓް

إِنَّ ذَٰلِكَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ ٱلنَّارِ ﴿ ٦٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ނަރަކައިގެ أهل ވެރިންގެ އަރާރުމުގެ ވާހަކައަކީ، އެއީ حق ތެދުކަން ކަށަވަރެވެ. (64)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެނެސްދެއްވި، މި ވާހަކައިގައި މި ވާ ނަރަކައިގައި ތިބޭ ބޮޑުންނާއި، އެބައިމީހުންނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ވާ އަރައިރުމާއި، އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ލަޢުނަތް ދިނުމާއި، އެއްބަޔަކު އަނެއް ބައެއްގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރުމުގެ ވާހަކައަކީ، ޙަޤީޤަތަކަށް ނުވެނުދާނޭ ޙައްޤު ތެދެވެ. އެއީ ވީހައި ކަމަކާއި، ވާނޭހައި ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގެނެސްދެއްވާފައިވާ ވާހަކައަށް ވާތީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ އަރައިރުމުގެ ގޮތުގައި ސިފަކުރައްވާފައި ވަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިޔައި ލަޢުނަތްދީ ހަދާތީއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައި ވަނީ ﴿يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَىٰكُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّـٰصِرِينَ﴾ (ޤިޔާމަތްދުވަހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކު، އަނެއްބަޔަކަށް ކާފިރުވާނެތެވެ. އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ލަޢުނަތްލެއްވުމަށް އެދޭނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިބެނިވި ތަނަކީ ނަރަކަޔެވެ. އަދި (އެދުވަހުން) ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނަޞްރުދޭނޭ އެއްވެސް ބަޔަކު ނުވެތެވެ.) ހެޔޮލަފާ މީހުންގެ ނިމުމާއި، ނުލަފާ މީހުންގެ ނިމުމުގައި ހުރި ތަފާތުގެ ބޮޑުކަމާއެވެ!

ނޯޓް

مَا كَانَ لِىَ مِنْ عِلْمٍۭ بِٱلْمَلَإِ ٱلْأَعْلَىٰٓ إِذْ يَخْتَصِمُونَ ﴿ ٦٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

(آدم ގެފާނާމެދު) މަތިވެރިވެގެންވާ جماعة ގެ މެދުގައި (އެބަހީ: ملائكة ންގެ މެދުގައި) ވާހަކަ ދެކެވުނުހިނދު (وحى ގެ ذريعة އިން އެންގެވި އެއްޗެއް މެނުވީ) ތިމަންކަލޭގެފާނަކަށް އެނގިވަޑައިގެންފައެއް ނުވެތެވެ. (69)

ތަފްސީރު

ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ބާވައިނުލައްވާނަމަ، އާދަމު عليه السلام ހެއްދެވުމާމެދު މަލާއިކަތުން ދެބަސްވެވަޑައިގަތް ވާހަކަ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގުނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމަށް ދަލީލުކޮށްދޭ ފާޅުކަންބޮޑު ޙުއްޖަތެކެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އާދަމު عليه السلام ޚަލްޤުކުރެއްވުމަށް އިރާދަކުރެއްވި ހިނދު، މަލާއިކަތުން އެކަމުގެ ޙިކުމަތާދު ސުވާލުކުރައްވައި ﴿أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ ٱلدِّمَآءَ﴾ (އެ ބިމުގައި ފަސާދަ އުފައްދައި ލޭއޮހޮރުވާނޭ ބަޔަކު އިބަރަސްކަލާނގެ އެ ބިމުގައި ލައްވަނީތޯއެވެ؟) އޭ ދެންނެވުމަށްފަހު، މަލާއިކަތުން ސަޖިދަކުރައްވައި، އިބްލީސު އެކަމުން މަނާވެގަތް ހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙާޟިރުވެވަޑައިގެން ހުންނެވި ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އިލާހީ ވަޙީ ބާވައިނުލައްވާނަމަ، ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާއި އެކަލާނގެ މަލާއިކަތުންނާ ދެމުދު ހިނގި ކަންތައް ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް އެނގިވަޑައިނުގަތީހެވެ.

ނޯޓް

فَإِذَا سَوَّيْتُهُۥ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِى فَقَعُوا۟ لَهُۥ سَـٰجِدِينَ ﴿ ٧٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ إنسان އާ (އެބަހީ: آدم ގެފާނު) ހައްދަވައި ފުރިހަމަކުރައްވައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ روح ފުޅުން އެ إنسان އާއަށް ފުމެލައްވައިފިހިނދު، ތިޔަބައިމީހުން އޭނާއަށްޓަކައި سجدة އަށް ތިރިވާހުށިކަމެވެ! (72)

ތަފްސީރު

މަށިން އިންސާނަކު، އެބަހީ އާދަމު عليه السلام، ހައްދަވާނެކަމުގެ ޚަބަރު މަލާއިކަތުންނަށް ދެއްވަމުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެބޭކަލުންނަށް ވަޙީކުރެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއިންސާނާ ޚަލްޤުކުރެއްވުން ފުރިހަމަކުރައްވައި، އޭނާއަށް ފުރާނަ އެޅުއްވުމުން އޭނާއަށް ސަލާމާއި މާތްކޮށްހިތުމުގެ ސަޖިދައަކުން ސަޖިދަކުރާށެވެ. ﴿مِن رُّوحِى﴾ ގައި ފުރާނަ އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ އާދަމު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅު މާތްކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި ފުރާނައަކީ އޭގެ ޙަޤީޤަތް މާތް ﷲއަށް މެނުވީ ނޭނގޭ، ޢަޖާއިބެއް ފަދަ އެއްޗަކަށް ވާތީއެވެ. ﴿وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِ ۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى﴾ (އަދި ފުރާނައިގެ ވާހަކައިން އެއުރެން ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެތެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ފުރާނައަކީ (ހަމައެކަނި) ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަތުމުގެ ތެރެއިންވާ އެއްޗެކެވެ.) އެބަހީ ރޫޙުގެ ފެށުން ގުޅެނީ މާތް ﷲގެ ޚަލްޤުކުރެއްވުމާއެވެ. އަދި ނަޞާރާއިން ދަޢުވާކުރިފަދައިން މާތް ﷲ ﴿وَرُوحٌ مِنهُ﴾ އޭ ވަޙީކުރެއްވުމުން ޢީސާ عليه السلام އެކަލާނގެ ދަރިކަލަކަށް ނުވެއެވެ. އެހެނީ، އާދަމު عليه السلام ވެސް މާތް ﷲގެ ރޫޙުން ވާއިރު އެކަލޭގެފާނަކީ މާތް ﷲގެ ދަރިކަލަކު ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެއަށް ބައިވެރިއަކާއި ދަރިކަލަކު ވުމުން މާތް ﷲ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެން ވެއެވެ.

ނޯޓް

إِلَىٰ يَوْمِ ٱلْوَقْتِ ٱلْمَعْلُومِ ﴿ ٨١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ވަގުތު ކަނޑައެޅި އެނގިގެންވާ ދުވަހަށް ދާނދެނެވެ. (81)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އެކަލޭގެއަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ދުނިޔެ ނިމި އިސްރާފީލު ތާޅަފިލިން ފުރަތަމަ ފުމެލެއްވުން ފުއްމަވަންދެން ކަލެއަށް މުހުލަތު ދެއްވައިފީމެވެ. މަލްޢޫނު ބޭނުންވީ މަރުން ސަލާމަތްވާށެވެ. އެހެނީ މީސްތަކުން ކަށްވަޅުތަކުން ނުކުތުމަށް ފަހެ ދެން މަރުވުމެއް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން ޖަވާބުގައި މާތް ﷲ އެކަލޭގެއަށް އެންގެވީ އެކަލޭގެއަށް މުހުލަތު ދެއްވާނީ ފުރަތަމަ ފުމެލެއްވުމާ ހަމައަށް ކަމުގައެވެ. އެއީ އެންމެހާ މަޚްލޫޤުން ފަނާވެދިއުމަށް މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ވަގުތެވެ. މީހަކު ސުވާލުކޮށްފާނެއެވެ؟ އިބްލީސަކީ ޖިންނިއަކަށްވެފައި އެކަލޭގެ މަލާއިކަތުންގެތެރެއިން ނުވާއިރު، ސަޖިދަކުރަން އެކަލޭގެއަށް އަމުރުކުރައްވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ޖަވާބަކީ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް އެކަލޭގެ މަލާއިކަތުންގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނެއެވެ. މަލާއިކަތުންނަކީ އެބޭކަލުންނަށް އަމުރުކުރައްވާ ކަމެއްގައި މާތް ﷲއަށް ނުއުރެދޭ، އަދި އެބޭކަލުންނަށް އަމުރުކުރައްވާ ކަންތައް ކުރައްވާ ބޭކަލުންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެ އުޅުނީ މަލާއިކަތުންނާ އެކުގައެވެ. އާދަމު عليه السلام އަށް ސަޖިދަޖަހަން މަލާއިކަތުންނަށް އަމުރުކުރެއްވި އިރު އެކަލޭގެ ހުރީ އެބޭކަލުންނާ އެކުގައެވެ. އަދި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ވަނީ ސަޖިދަކުރުމަށް އެކަލޭގެއަށް ވަކިން އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގައި މިވަނީ އެއަމުރެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ﴾ (ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލެޔަށް އަމުރުކުރެއްވިހިނދު ސަޖިދަކުރުން ކަލެޔަށް މަނާކުރީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟) އަދި މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿ فَسَجَدَ ٱلْمَلَـٰٓئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ *إِلَّآ إِبْلِيسَ﴾ ގައިވާ މައްސަލަ މިހާހިސާބުން ޙައްލުވީއެވެ. އަދި މިއާޔަތުގައިވާ އިސްތިސްނާ ވާނީ މެދުކެނޑިފައިވާ އިސްތިސްނާއަކަށެވެ. އެއީ އިސްތިސްނާގެ ލަފުޒުގެ ކުރިން އައި ކަލިމައާއި ފަހުން އައި ކަލިމައާއި ގުޅުމެއް ނެތުމުންނެވެ. އަދި ކަހުފު ސޫރަތުގައި އައިސްފައިވާ ﴿إِلَّآ إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ ٱلْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِۦٓ﴾ (އިބްލީސުމެނުވީ އެވެ. އެ އިބްލީސުވީ ޖިންނީންގެ ތެރެއިންނެވެ. ދެން އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅަށް އޭނާ ނުކިޔަމަންތެރިވިއެވެ.) މިއާޔަތުން އެކަމަށް ދަލީލު ލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީގެ މިވާހަކަފުޅު ވަނީ ރަނގަޅު ވާހަކަފުޅެއް ކަމުގައެވެ. "އިބްލީސު މަލާއިކަތުންގެ ތެރޭގައި އެންމެ ހިނދުކޮޅަކަށްވެސް ނެތެވެ. އެކަލޭގެވީ ޖިންނިއެއް ކަމުގައެވެ."

ނޯޓް