chapter

037

وَٱلصَّـٰٓفَّـٰتِ صَفًّا ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

إِلَّا مَنْ خَطِفَ ٱلْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُۥ شِهَابٌ ثَاقِبٌ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކުއްލިގޮތެއްގައި ސިއްރުން އެހުމެއް އަހައިފި شيطان އަކު މެނުވީއެވެ. ފަހެ، އެ شيطان އާގެ ފަހަތުން ތޮރުފައިލާފަދަ ގިނިހިލައެއް ފޮނުއްވާހުށްޓެވެ. (10)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ކުއްލިގޮތުގައި ސިއްރުން މަލާއިކަތުންގެ އަޑުއަހައިފި އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ. ފަހެ އޭގެ ފަހަތުން އަލިގަދަ ގިނިހިލައެއް ގޮސް އެއެއްޗެއް އަންދައިލާނެއެވެ. ޞައްޙަ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. ޖިންނީން އެކަތީގެ މައްޗަށް އަނެކަތި ސަވާރުވެގެން އުޑާހަމައަށް ދެއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އުޑުގައި ކަމެއް ނިންމަވައިފި ނަމަ މަލާއިކަތުން އެވާހަކަ ދައްކަވައެވެ. ދެން އެންމެ ކައިރީގައި ހުންނަ ޝައިޠާނާ އެވާހަކަ އަޑުއަހައި އެއަށްވުރެ ތިރީގައި ހުންނަ ޝައިޠާނާ އަށް ބުނެދެއެވެ. ފަހަރެއްގައި އެއާ ދިމާއަށް ގިނި ހިލައެއް އައިސް އޭތި އަނދައިގެން ދިއުން އެކަށީގެން ވެއެވެ. ނުވަތަ އޭގެ ގައިގައި ގިނިހިލައިން ޖެހުމުގެ ކުރިން ތިރީގައި ހުރި ޝައިޠާނާއަށް އެވާހަކަ ބުނެދެވުންވެސް އެކަށީގެން ވެއެވެ. ދެން އޭތި އެޚަބަރާއެކު ސަތޭކަ ދޮގު ހަދައެވެ. ދެން އެ ކަލިމަ ކާހިނާއި ހަމައަށް ފައިބައެވެ. ދެން އޭނާ މީސްތަކުންނަށް އެވާހަކަ ކިޔައިދެއެވެ. ދެން ޖާހިލުން އެވާހަކަ ޤަބޫލުކުރެއެވެ.) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު؛ 4701) އިސްލާމްދީން އައުމަށްފަހު އުޑު ގަދަފަދައަށް ރައްކާތެރިކުރެވުނެވެ. އެއަށް ފަހު އަންދާލާ ގިނިހިލައަކުން ޝައިޠާނަކަށް ސަލާމަތް ނުވެވެއެވެ. މި ގިނި ހިލަތަކަކީ ތަރިތަކެއް ނޫނެވެ. އެއީ ތަރިތަކުން ނެއްޓިގެން އަންނަ އަލިފާން ގުޅަތަކެކެވެ. އެ ގިނަހިލަތަކަށް شِهَابٌ ثَاقِبٌ އޭ ކިއުނީ އެހެންވެގެންނެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى ٱلْجَحِيمِ ﴿ ٦٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން އެނބުރި ދިޔުންވަނީ ނަރަކަޔަށްކަން ކަށަވަރެވެ. (68)

ތަފްސީރު

ދެން އެބައިމީހުން އެނބުރި ދާނީ ނަރަކައިގެ އަޑިއަށެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿مِّن وَرَآئِهِۦ جَهَنَّمُ وَيُسْقَىٰ مِن مَّآءٍ صَدِيدٍ * يَتَجَرَّعُهُۥ وَلَا يَكَادُ يُسِيغُهُۥ وَيَأْتِيهِ ٱلْمَوْتُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ ۖ وَمِن وَرَآئِهِۦ عَذَابٌ غَلِيظٌ﴾ (އޭނާގެ ކުރިމަތީގައިވަނީ، ނަރަކައެވެ. އަދި އޭނާއަށް ބޯންދެއްވާނީ، ފާ ދިޔަފަދަ ފެނަކުންނެވެ. * އޭނާ އެ ދިރުވައިލާނެތެވެ. އޭނާއަށް އެ ދިރުވައިލެވޭނީ، ވަރަށް އުނދަގުލުންނެވެ. އަދި ހުރިހާ ފަރާތަކުން އޭނާގެ ގާތަށް މަރު އަންނާނެތެވެ. (އެކަމަކު) އޭނާ މަރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި އޭނާގެ ކުރިމަތީގައިވަނީ، ގަދަފަދަވެގެންވާ ޢަޛާބެވެ.) މިއާޔަތުގައި މިބަސްފުޅު ﴿إِنَّا جَعَلْنَـٰهَا فِتْنَةً لِّلظَّـٰلِمِينَ﴾ ގައި އިޝާރާތްކުރައްވާފައިވާ އިމްތިޙާނަކީ މުޝްރިކުން މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅަށް ކުރި ފުރައްސާރައާއި މަލާމާތެވެ. ޒައްޤޫމު ގަހުގެ ވާހަކާއި، އެގަސް ނަރަކައިގެ އަޑީގައި ހެދޭ ވާހަކަ އިވުމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އަލިފާނުން ގަސް އަންދާލާއިރު، ނަރަކައިގައި ގަހެއް ހުންނާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން މިވާހަކަދެއްކީ މަލާމާތްކޮށް ހެމުންނެވެ. އަދި އަބޫޖަހުލު (މާތް ﷲ އޭނާ ނިކަމެތިކުރައްވާހުށި) ޤުރައިޝުންގެ ބޮޑުންނަށް ބުނާ ކަމުގައި ވިއެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަހަރުމެންނަށް ޒައްޤޫމުން ބިރުދައްކަވަނީއެވެ. ޒައްޤޫމަކީ ކޮން އެއްޗެއްކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭހެއްޔެވެ؟ އެއީ ޗީޒާއި ކަދުރެވެ. ދެން އޭނާގެ ގެއަށްވަދެފައި އޭނާ ގޮވާލިއެވެ. ޖާރިޔާއެވެ! އަހަރުމެންނަށް ޒައްޤޫމް ކާންދޭށެވެ. ދެން އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް ޗީޒާއި ރޯކަދުރު ގެނެސްދިނެވެ. ދެން އަބޫޖަހުލު މަލާމާތްކުރަމުން ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޒައްޤޫމް ކާށެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެއެއްޗަކުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބިރުދައްކަވާ ޒައްޤޫމަކީ ތިޔައީއެވެ. (ޖާމިޢުލްބަޔާން، އިބްނުޖަރީރް އައްޠަބަރީ، ޖ: 23، ޞ: 75، ޙަދީޘު: 22537) އެހެންކަމުން، އެ ގަހުގެ ވާހަކަ ގެންނެވުން ވީ މީސްތަކުންނަށް އައި އިމްތިޙާނަކަށެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَمَا جَعَلْنَا ٱلرُّءْيَا ٱلَّتِىٓ أَرَيْنَـٰكَ إِلَّا فِتْنَةً لِّلنَّاسِ وَٱلشَّجَرَةَ ٱلْمَلْعُونَةَ فِى ٱلْقُرْءَانِ﴾ (އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ދެއްކެވި ދެއްކެވުމާއި، އަދި ޤުރްއާނުގައި ލަޢުނަތްލައްވާފައިވާ ގަސް (އެއީ) މީސްތަކުންނަށް އިމްތިޙާނެއް ކަމުގައި މެނުވީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނުލައްވަމެވެ.) އެއީ ނަރަކައިގައި އެއިން ކާފިރުންނަށް މެހުމާންދާރީ އަދާކުރެވޭ ޒައްޤޫމް ގަހެވެ. އެއީ ކޮންފަދަ މެހުމާންދާރީއެއް ހެއްޔެވެ! އަދި ކޮންފަދަ މާތްކޮށްހިތުމެއް ހެއްޔެވެ! ދެން، މާތް ﷲ މިވަނީ އެބައިމީހުންނަށް އެމުޞީބާތާއި ޢަޛާބު އައުމުގެ ސަބަބު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِذْ جَآءَ رَبَّهُۥ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ ﴿ ٨٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) ސަލާމަތުންވާ ހިތަކާއިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް توجّه ވެވަޑައިގެންނެވި ހިނދުގައެވެ. (84)

ތަފްސީރު

شِيعَة އަކީ އެހީތެރިވެ ވާގިވެރިވާ މީހުންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނޫޙު عليه السلام ގެ އެހީތެރިންނާ ވާގިވެރިންގެ ތެރެއިން، އަދި މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލުމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ މަންހަޖާއި ގޮތުގެ މަތީގައި ތިބި މީހުންގެ ތެރެއިން ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްލާނގެ ޚަލީލު އިބްރާހީމް عليه السلام ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ސާފު، ޠާހިރު، ޝިރުކާއި ޝައްކުން ސަލާމަތްވެފައިވާ ހިތަކާއިގެން އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެންނެވި ހިނދުއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾ އިން ފުރިހަމަކަމާއި ސާފުކަމުގެ ހުރިހާ ސިފަތަކަކަށް އިޝާރާތްކުރެއެވެ. ފަހެ، އެއީ ސާފު، ހަސަދައާއި، ބޮޑާކަމާއި، މަކަރުވެރިކަމާއި، ނުބައިކަމުން ޠާހިރުވެފައިވާ، ދުނިޔޭގެ އެދުންތަކުން އޭގެ ސާފުކަން ކިލަނބުނުވާ، މުއުމިން ހިތެވެ. ނޫޙު عليه السلام އާ އިބްރާހީމް عليه السلام އާ ދެމެދު ދެހާސް ހަސަތޭކަ ސާޅީސް އަހަރު ވެއެވެ. އެ ދެމެދުގައި އިބްރާހީމް عليه السلام އަށްވުރެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވީ ދެ ނަބީބޭކަލުންނެވެ. އެއީ ހޫދު عليه السلام އާއި ޞާލިޙު عليه السلام އެވެ.

ނޯޓް

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ ٱلسَّعْىَ قَالَ يَـٰبُنَىَّ إِنِّىٓ أَرَىٰ فِى ٱلْمَنَامِ أَنِّىٓ أَذْبَحُكَ فَٱنظُرْ مَاذَا تَرَىٰ ۚ قَالَ يَـٰٓأَبَتِ ٱفْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِىٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلصَّـٰبِرِينَ ﴿ ١٠٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި އެ ދަރިކަލުން މަސައްކަތް ކުރައްވައި އުޅުއްވާ ފުރާވަރަށް އެރިހިނދު، އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ ލޯބިވާ ދަރިފުޅާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެން ތިބާ قربان ކުރާތީ، ހުވަފެނުގައި އަހުރެންނަށް ފެނެތެވެ. ފަހެ، ތިބާޔަށް (އެކަމާމެދު) ފެންނަގޮތެއް ވިސްނައި ބަލާށެވެ! އެ ދަރިކަލުން ދެންނެވިއެވެ. އޭ ބައްޕާއެވެ! ކަލޭގެފާނަށް أمر ކުރައްވާ ކަންތައް ކަލޭގެފާނު ކުރައްވާށެވެ! اللَّه އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އަޅުގަނޑު ވަނީ، ކެތްތެރިންގެ ތެރެއިންކަން، ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާނެތެވެ. (102)

ތަފްސީރު

ބަފައިކަލުންގެ އަރިހު މަސައްކަތްކުރައްވައި އުޅުއްވާ ފުރާވަރަށް ދަރިކަލުން އެރި ހިނދު (ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އެއީ ތޭރަ އަހަރެވެ.) އެކަލޭގެފާނު ދަރިކަލުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ދަރިކަލުންނޭވެ! ތިބާ ކަތިލުމަށް ހުވަފެނުގައި އަހުރެންނަށް އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ. ފަހެ، އެކަމުގައި ތިބާއަށް ފެންނަނީ ކޮންގޮތެއްތޯ ބަލައިބަލާށެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام ދަރިކަލުންނަށް އެވާހަކަ އެންގެވީ އެ ދަރިކަލުންނަށް އެގޮތް ތަންކޮޅެއް ފަސޭހަވާނެތީއާއި، ދަރިކަލުންގެ ކެތްތެރިކަން ބެއްލެވުމަށާއި، އަދި ދަރިކަލުން މާތް ﷲއަށާއި، ބަފައިކަލުންނަށް ކިޔަމަންވާވަރު ބެއްލެވުމަށެވެ. ﴿قَالَ يَـٰٓأَبَتِ ٱفْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِىٓ إِن شَآءَ ٱللَّـهُ مِنَ ٱلصَّـٰبِرِينَ﴾ އިބްރާހީމް عليه السلام ދަރިކަލުންނާ މަޝްވަރާކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާ ގޮތަކަށް ހައްދަވާކަށް ނޫނެވެ. ދަރިކަލުން ކަންކުރައްވާނީ ކިހިނެއްތޯ، ކެތްކުރައްވާނީތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ، ބެއްލެވުމަށެވެ. ފަހެ، ދަރިކަލުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވީ އެންމެ ރިވެތި ޖަވާބެވެ. ޖަވާބުގައި ދަރިކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! ތިމަން ކަތިލެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނަށް ކުރައްވާފައިވާ އަމުރު ތަންފީޒުކުރައްވާށެވެ. މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ތިމަންނާއީ ކެތްތެރިއަކު ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. މިއީ ޙިލްމުވެރިކަމާއި، ކެތްތެރިކަމާއި، މާތް ﷲގެ ޤަޟާޤަދަރަށް ރުހުމުގެ ސިފަތައް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭކަލެއްގެ ޖަވާބެވެ.

ނޯޓް

وَبَـٰرَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَىٰٓ إِسْحَـٰقَ ۚ وَمِن ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِّنَفْسِهِۦ مُبِينٌ ﴿ ١١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލޭގެފާނާއި، إسحاق ގެފާނުގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ بركات ލެއްވީމެވެ. އެ ދެބަފައިކަލުންގެ ދަރިކޮޅުން ހެޔޮކަންތައްކުރާ މީހުންނާއި، ފާޅުވެގެންވާ ގޮތުގައި އަމިއްލަ نفس އަށް އަނިޔާކުރާ މީހުންވެއެވެ. (113)

ތަފްސީރު

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް އެހެން ދަރިކަލެއްގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއްވީމެވެ. އެއީ ބަނީއިސްރާއީލު އެ ބޭކަލަކަށް ނިސްބަތްވާ ޔަޢޫޤޫބު عليه السلام ގެ ބަފައިކަލުން އިސްޙާޤު عليه السلام އެވެ. އަދި އިބްރާހީމް عليه السلام އާއި އިސްޙާޤު عليه السلام ގެ ދަރިކޮޅުން ކިޔަމަންތެރިކަމާ އީމާންކަމާއެކު އަމިއްލަ ނަފުސަށް އިޙްސާންތެރިވާ މީހުންނާއި، ކާފިރުކަމާއި އުރެދުމުގެ ސަބަބުން އަމިއްލަ ނަފުސަށް އަނިޔާވެރިވާ މީހުން ވެއެވެ. ޔަހޫދީން ދަޢުވާކުރާ ފަދައިން އިސްޙާޤު عليه السلام އަކީ ޛަބީޙު ނޫންކަމާއި ޛަބީޙަކީ އިސްމާއީލު عليه السلام ކަމަށް މިއާޔަތުން ގާތްގަނޑަކަށް ދެބަސްނުވެވޭނޭ ވަރަށް ދަލީލުކޮށްދެއެވެ. އެހެނީ، ޛަބަޙުގެ (ކަތިލުމުގެ) ޙާދިސާއަށްފަހު މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَبَشَّرْنَـٰهُ بِإِسْحَـٰقَ نَبِيًّا مِّنَ ٱلصَّـٰلِحِينَ ﴾ އެވެ. ވީމާ، އިސްޙާޤު عليه السلام ލިބިވަޑައިގަންނަވާނޭ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއްވީ އެ ޙާދިސާއަށް ފަހުގައެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެހެން ދަރިކަލަކު ދެއްވައި މާތްކުރެއްވިއެވެ. އަނެއްކޮޅުން އެ ޙާދިސާ ހިނގީ މައްކާގައެވެ. އެރަށުގައި ބޮޑުފުޅުވީ އިސްމާޢީލު عليه السلام އެވެ. އަދި، އަލްޙާފިޡު އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، އިސްޙާޤު عليه السلام ތުއްޕުޅު އިރު މައްކާއަށް ވަޑައިގަތްކަން އެނގޭކަށް ނެތެވެ. ވީއިރު ޛަބީޙަކީ އެކަލޭގެފާނު ކަމުގައި ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޢުމަރު ބްނު ޢަބްދުލްޢަޒީޒުގެ ޚަލީފާކަމުގެ ދުވަސްވަރު އެކަލޭގެފާނު އަލަށް އިސްލާމްވެ އިސްލާމްކަން ރަނގަޅުވި ޔަހޫދީއެއްގެ ގާތަށް މީހަކު ފޮނުއްވިއެވެ. އޭނާއަކީ ޔަހޫދީ ބޮޑެތި ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިންވާ މީހެކެވެ. ޚަލީފާ އޭނާއާއި ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام އަށް އަމުރުކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދެދެރިކަލުންކުރެ ކޮން ދަރިކަލަކު ކަތިލެއްވުމަށް ހެއްޔެވެ؟ އެހިނދު އޭނާ އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އިސްމާޢީލު عليه السلام އެވެ. އަމީރުލް މުއުމިނީންއެވެ! މާތް ﷲ ގަންދީ ދަންނަވަމެވެ. ޔަހޫދީންނަށް އެކަން ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޢަރަބިންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަފައިކަލުން އިސްމާޢީލު عليه السلام އަށް އެމާތްކަން ލިބިވަޑައިގަތުމުން އެބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޙަސަދަވެރި ވަނީއެވެ. އެހެންވެ، އެކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅު ހަދަނީއެވެ. އަދި އެއީ އިސްޙާޤު عليه السلام ކަމަށް ދަޢުވާކުރަނީއެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ އެބައިމީހުންގެ ބަފައިކަލުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ބޭކަލަކީވެސް ޠާހިރު، ރަނގަޅު، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންތެރި ބޭކަލެކެވެ. (މުޙައްމަދު ބްނު ކަޢުބު އަލްޤުރަޡީގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވީ އިބްނު ކަޘީރު، ތަފްސީރު އިބްނި ކަޘީރް، ޞ: 1592)

ނޯޓް

وَأَنۢبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِّن يَقْطِينٍ ﴿ ١٤٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި، ބަރަބޮލުގެ ބާވަތެއްގެ ގަހެއް އެތަނުން ފެޅުއްވީމެވެ. (146)

ތަފްސީރު

ދެން، އެކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވި ހިތާމައާއި، މަހުގެ ބަނޑުގައި އޮންނަވަން ޖެހުނު ދަތިގޮތުގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނު ބަލި ހާލުކޮޅުގައި ވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނު އެއްގަމަށް އެއްލައިލާން ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަހަށް އަމުރުކުރެއްވީމެވެ. ޢަޠާއު ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ މަހަށް އިލްހާމުކުރެއްވިއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެ ބަނޑު އެކަލޭގެފާނަށް ހުރަގެއެއް ކަމުގައި ލައްވައިފީމެވެ. އެދި އެކަލޭގެފާނަކީ ކަލޭގެ ކާނާއެއް ކަމުގައި ނުލައްވަމެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު ދިރި ހުންނެވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުން އެއްވެސް އެއްޗެއް އުނި ނުވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުގެ މަތީގައި އެކަލޭގެފާނަށް ހިޔާ ދީ، ގަދަ އަވިން އެކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކުރާނޭ ބަރަބޯ ގަހެއް ހެއްދެވިއެވެ. މަސް އެކަލޭގެފާނު ދިރުވައިލި ސަބަބަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރުމުން އެކަމާ ކޯފާވެގެން، ރަށުން ނުކުމެވަޑައިގަތީއެވެ. ކޯފާވެ ހުންނަވައިގެން އެކަލޭގެފާނަށް އައްސޭރިއާ ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވުނެވެ. ދެން، ބަރާވެފައި އޮތް ނަވަކަށް އެކަލޭގެފާނު އަރާވަޑައިގަތެވެ. ނާ ދަތުރުކުރަމުން ދަނިކޮށް ކަނޑު ގަދަވެ ރާޅު ބޮޑުވެ، ނާ ފެތިދާނެހެން ހީވުމުން ނަވުގެ ފަޅުވެރިން ބުންޏެވެ. މީގައި ސާހިބު މީހާއަށް ފިލައިގެން އައިސްއުޅޭ އަޅަކު އެބަހުއްޓެވެ. އަހަރުމެން ސަލާމަތްވާން ބޭނުމިއްޔާ އޭނާ ކަނޑަށް އެއްލާލަން ޖެހެއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން ގުރައަތު ނެގުމުން ދިމާވީ ޔޫނުސު عليه السلام އާއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ކަނޑަށް އެއްލާލިއެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲގެ އަމުރުފުޅަށް ބިޔަ މަހެއް އައިސް އެކަލޭގެފާނު ދިރުވައިލިއެވެ. އަދި މުޢުޖިޒާތް ފުރިހަމަވިއެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅުން މަސްކޮޅެއްގައި ނުޖެހުމަށާ، ކަށިކޮޅެއް ބިންދައިނުލުމަށް މާތް ﷲ އެމަހަށް އެންގެވިއެވެ. ދެން، މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަ ކިއުއްވައި، ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން ދުޢާކުރައްވަން މަހުގެ ބަނޑުގައި އެކަލޭގެފާނު ތިން ދުވަހު އޮންނެވިއެވެ. އެއަށްފަހު މަސް އެކަލޭގެފާނު ހާމަ ބިމަކަށް އެއްލައިލިއެވެ. ދެން، އެގަހުގެ ފަތްތަކުން އެކަލޭގެފާނު ހިޔާކޮށް، މެއްސާއި މަދިރިން އެކަލޭގެފާނު ސަލަމާތްކޮށްދިން ގަހެއް އެތަނުގައި މާތް ﷲ ފެޅުއްވިއެވެ.

ނޯޓް

فَـَٔامَنُوا۟ فَمَتَّعْنَـٰهُمْ إِلَىٰ حِينٍ ﴿ ١٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެއުރެން (އެކަލޭގެފާނަށް) إيمان ވޫއެވެ. ދެން އެއުރެންގެ أجل ޖެހިއްޖައުމަށް ދާނދެން އެއުރެން އަރާމުގައި އުޅުމަށް ލެހެއްޓެވީމެވެ. (148)

ތަފްސީރު

ދެން، އެބައިމީހުން ތެދުވެރި އިޚްލާޞްތެރި ގޮތުގައި އީމާންވުމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ޢުމުރު ހަމަވަންދެން ދުނިޔޭގެ އުފާތައް އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވީމެވެ. މިއީ ޔޫނުސު عليه السلام ގެ ޤައުމަށް ދެއްވި ޚާއްޞަކަމެކެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ ءَامَنَتْ فَنَفَعَهَآ إِيمَـٰنُهَآ إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ﴾ (ފަހެ، ރަށެއްގެ މީހުން، އެއުރެންގެ އީމާންކަމުން މަންފާކުރާނޭ ގޮތުގައި، އީމާންވީނަމަ ކިހާރަނގަޅުހޭ! ޔޫނުސުގެފާނުގެ ޤައުމުގެމީހުން ފިޔަވައެވެ.) އެހެނީ އުއްމަތްތަކާމެދު މާތް ﷲ ޢަމަލުކުރައްވާ އިލާހީ ސުންނަތަކީ، އެބަޔަކު ދޫކުރައްވައި އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ނުކުމެވަޑައިގެންފިނަމަ، އެބައެއްގެ މައްޗަށް ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި ނެތިކޮށްލެއްވުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މާތް ﷲ ޔޫނުސު عليه السلام ގެ ޤައުމު ނެތިކޮށްނުލެއްވީ އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ދޫކުރައްވައި ވަޑައިގަތީ މާތް ﷲގެ އިޒުނަފުޅާއި ނުލައި ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އީމާންވެ ތައުބާވުމުން މާތް ﷲ ވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ރަޙްމަތްލައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ތައުބާ ޤަބޫލުކުރައްވާފައެވެ.

ނޯޓް

أَمْ خَلَقْنَا ٱلْمَلَـٰٓئِكَةَ إِنَـٰثًا وَهُمْ شَـٰهِدُونَ ﴿ ١٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެއުރެން حاضر ވެ ބަލަންތިއްބައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ملائكة ން އަންހެންބަޔަކަށް ހެއްދެވީހެއްޔެވެ؟ (150)

ތަފްސީރު

ދެން، ފައްޓަވާފައި މިވަނީ ރަސޫލާ ﷺ ދޮގުކުޅަ މައްކާގެ މުޝްރިކުން މަލާއިކަތުންނަކީ މާތް ﷲގެ ދަރިދަރިކަލުން ކަމަށް ބުނާ ވާހަކައެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އެބައިމީހުންގެ އެވާހަކައިގެ ނުބައިކަން ބޮޑުކަމާއި، އެ ދެކޮޅުނުޖެހޭ ޤަބޫލުކުރުމުގެ ހުތުރުކަމުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ: މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! މައްކާގެ އެ ކާފިރުންނާ ކަލޭގެފާނު ސުވާލުކުރައްވައިބައްލަވާށެވެ! މާތް ﷲއަށް އަންހެން ދަރިން ތިބެފައި އެބައިމީހުންނަށް ފިރިހެން ދަރިން ވަނީހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުން އަންހެން ދަރިންނަށް ނަފްރަތު ކުރެއެވެ. އަދި އަންހެން ދަރިން އަމިއްލަ ނަފްސަށް ނިސްބަތްކުރަން ނުރުހެއެވެ. ދެން، މާތް ﷲއަށް އަންހެން ދަރިން ނިސްބަތްކުރަން އެބައިމީހުން ރުހެނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅަށް އަންހެން ދަރިން އިޚްތިޔާރުކުރައްވާފައި، އެބައިމީހުންނަށްޓަކައި ފިރިހެން ދަރިން އިޚްތިޔާރުކުރެއްވީ ހެއްޔެވެ؟ ﴿أَلَكُمُ ٱلذَّكَرُ وَلَهُ ٱلْأُنثَىٰ * تِلْكَ إِذًا قِسْمَةٌ ضِيزَىٰٓ﴾ (ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފިރިހެންދަރިންވެފައި، އެކަލާނގެއަށް އަންހެންދަރިން ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ * (އެހެންވަނީނަމަ) އެއީ ޙައްޤު މަގުން އެއްކިބާވެގެންވާ ބައިކުރުމެކެވެ.) ދެން އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރައްވަނީ، މާތް ﷲ މަލާއިކަތުން ހެއްދެވި އިރު އެބައިމީހުން ހާޒިރުވެ ބަލަން ތިބީ ހެއްޔެވެ؟ މި ތާނގައި މިވަނީ މަލާއިކަތުންނަކީ މާތް ﷲގެ އަންހެންދަރިން ކަމަށް ބުނެ އެބައިމީހުން ކުރާ ދެކޮޅު ނުޖެހޭ ދަޢުވާއަށް މަލާމާތްކުރައްވާފައެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲއާ މެދު ހަދައިގެން އެނުބައިކަން ބޮޑު ވާހަކަ ދައްކަން އެކަލާނގެ މަލާއިކަތުން ހެއްދެވިއިރު ހާޒިރުވެ ބަލަން ތިބީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

وَٱلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ١٨٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި حمد ހުރީ، عالم ތަކުގެ ވެރި اللَّه އަށެވެ. (182)

ތަފްސީރު

އަދި ފެށުމާއި ނިމުމުގައި ޙަމްދު ހުރީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: " مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ: سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقَدِ اكْتَالَ بِالْجَرِيبِ الْأَوْفَى مِنَ الْأَجْرِ " (المعجم الكبير للطبراني، ج:5، ص: 211) (ޢަބްދުﷲ ބިން ޒައިދި ބިން އަރްޤަމް އޭނާގެ ބައްޕާގެ އަރިހުން، ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ”ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ފަހުގައި ﴿سُبْحَـٰنَ رَبِّكَ رَبِّ ٱلْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ *وَسَلَـٰمٌ عَلَى ٱلْمُرْسَلِينَ *وَٱلْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ﴾ ތިން ފަހަރު ކިޔައިފި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ އެންމެ ފުރިހަމަ މިނުމުން އޭނާގެ އަޖުރު މިނައިފިއެވެ.“) އެބަހީ އޭނާއަށް ދަރުމަ ފުރިހަމައަށް ލިބިއްޖެއެވެ. (އައްޠަބަރާނީގެ އަލްމުޢުޖަމު އަލްކަބީރު، ޙަދީޘު: 5124)

ނޯޓް