chapter

036

يسٓ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ى س (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

تَنزِيلَ ٱلْعَزِيزِ ٱلرَّحِيمِ ﴿ ٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ ފޮތަކީ عزيز ވަންތަ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ފޮތެވެ. (5)

ތަފްސީރު

﴿يسٓ﴾ ވަކި އަކުރުތައް ގެންނަވާފައި މިވަނީ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ ޤުރްއާން ގަންދެއްވައި ހުވައި ވަހީކުރައްވަނީ މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ މާތް ﷲ އިންސާނުންނަށް ތެދުމަގު ދައްކަވަން ފޮނުއްވި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ބޭކަލެއް ކަމުގައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ބަޔާންވެގެންވާ ސާފު މަގުގައި ކަމުގައެވެ. އަދި މިޤުރްއާނަކީ ޢިއްޒަތްތެރިވަންތަކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ފޮތެއްކަމުގައެވެ. ރަސޫލާ ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމުގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ ޤުރްއާން ގަންދެއްވި ހުވައި ވަޙީކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވުމަށެވެ. ފަހެ، ނަބީބޭކަލުންނާއި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ތެރެއިން، މުޙައްމަދު ﷺ ފިޔަވައި އެއްވެސް ބޭކަލަކަށްޓަކައި މާތް ﷲ ހުވައިބަސްފުޅު ވަޙީކުރައްވާފައި ނުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް މަތިވެރިކަމާއި ޝަރަފުގެ ގޮތުން އެކަން ފުދެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ޤުރައިޝު ވަންހައިގެ ކާފިރުން ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ރަސޫލުބޭކަލެއް ނޫނެވެ. އަހަރުމެންގެ ގާތަށް މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނު ނުފޮނުއްވައެވެ. ދެން މާތް ﷲ ޤުރްއާން ގަންދެއްވައި މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ މާތް ﷲގެ ރަސޫލާކަމަށާއި، އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާކަމަށް ހުވައި ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.

ނޯޓް

إِنَّا نَحْنُ نُحْىِ ٱلْمَوْتَىٰ وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا۟ وَءَاثَـٰرَهُمْ ۚ وَكُلَّ شَىْءٍ أَحْصَيْنَـٰهُ فِىٓ إِمَامٍ مُّبِينٍ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، މަރުވެފައިވާ މީހުން އަލުން ދިރުއްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެއުރެން އިސްކޮށްފައިވާ عمل ތަކާއި އެއުރެންގެ ފަހަށް ދޫކޮށްފައި ދިޔަ أثر ތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލިޔުއްވަމެވެ. އަދި ކޮންމެ ކަމެއްމެ ބަޔާންވެގެންވާ ފޮތެއްގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހިމެނުއްވީމެވެ. (12)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ހެއްދެވީ ތިމަންރަސްލާނގެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މަރުވުމަށް ފަހު، ޙިސާބުބައްލަވައި، ޖަޒާދެއްވުމަށް އެބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވައި ކަށްވަޅުތަކުން ނެރުއްވާހުށީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އެބައިމީހުން ކުޅަ ހެޔޮ ކަންތަކާއި ނުބައި ކަންތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލިޔުއްވަމެވެ. އެކަންތައް ފުރިހަމައަށް ބައްލަވައި އެބައިމީހުންގެ ނަމުގައި ބަޔާންވެގެންވާ ފޮތެއްގައި ހިމަނުއްވަމެވެ. އެއީ އިންސާނާގެ ޢަމަލުގެ ފަތެވެ. آثار އަކީ މިސްކިތަށް ހިނގާއިރު އަޅާ ފިޔަވަޅުތަކެވެ. عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: خَلَتِ الْبِقَاعُ حَوْلَ الْمَسْجِدِ فَأَرَادَ بَنُو سَلِمَةَ أَنْ يَنْتَقِلُوا إِلَى قُرْبِ الْمَسْجِدِ فَبَلَغَ ذَلِكَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ لَهُمْ: ‏"‏إِنَّهُ بَلَغَنِي أَنَّكُمْ تُرِيدُونَ أَنْ تَنْتَقِلُوا قُرْبَ الْمَسْجِدِ"‏.‏ قَالُوا: نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ أَرَدْنَا ذَلِكَ ‏.‏ فَقَالَ: ‏"‏يَا بَنِي سَلِمَةَ دِيَارَكُمْ تُكْتَبْ آثَارُكُمْ دِيَارَكُمْ تُكْتَبْ آثَارُكُمْ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الْمَسَاجِدِ وَمَوَاضِعِ الصَّلاَةِ، باب فَضْلِ كَثْرَةِ الْخُطَا إِلَى الْمَسَاجِدِ) ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދުﷲ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މިސްކިތްކޮޅު (މަސްޖިދުއްނަބަވީ) ކައިރިން ބައެއް ބިންތައް ހުސްވިއެވެ. ދެން ބަނޫ ސަލަމާ މިސްކިތްކޮޅު ކައިރިއަށް ބަދަލުވާން އުޅުމުން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތްކޮޅުގެ ކައިރިއަށް ބަދަލުވާން އުޅޭ ޚަބަރު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިއްޖެއެވެ. އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އާދޭހެވެ. އަހަރުމެން ބޭނުންވީ އެގޮތެވެ. އެހިނދު އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. "ބަނޫ ސަލަމާއެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ އަވަށުގައި ތިބޭށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އަސަރުތައް ލިއުއްވާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އަސަރުތައް ލިޔުއްވާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 665) މާނައީ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަވަށް ދޫނުކޮށް ތިބޭށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތަށް ދާން އަޅާފިޔަވަޅުތަކަށް ހެޔޮކަން ލިޔުއްވާނެއެވެ. ދެން، މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ އެރަށެއްގެ އަހުލުވެރިންގެ ގާތަށް ރަސޫލުން ފޮނުއްވުމުން އެބޭކަލުން ޤަތުލުކުރަން އުޅުނު ރަށުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَٱضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا أَصْحَـٰبَ ٱلْقَرْيَةِ إِذْ جَآءَهَا ٱلْمُرْسَلُونَ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ރަށެއްގެ أهل ވެރިންގެ ވާހަކަ مثال އެއްގެ ގޮތުގައި، ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް ކިޔައިދެއްވާށެވެ! (އެއީ) އެއުރެންގެ ގާތަށް رسول ން ވަޑައިގަތްހިނދުގައެވެ. (13)

ތަފްސީރު

މިއީ މަޝްހޫރު ބަސްފުޅުތަކަށް ބަލާއިރު، އަންޠާކިޔާގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައެވެ. ޤުރްއާނުގައި قرية ބޭނުންކުރައްވާފައި ވަނީ ރަށުގެ މާނައިގައެވެ. އެރަށުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ ކާފިރުން ކަމުގައި ވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިކަންކުރަމުން ދިޔައީ ބުދުތަކަށާއި ހިލައަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވައިލާ އަނިޔާވެރި ޖައްބާރު ރަސްކަލެކެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެރަށުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގާތަށް ދެ ރަސޫލުން ފޮނުއްވުމުން އެބައިމީހުން އެ ދެބޭކަލުން ދޮގުކުޅައެވެ. ދެން، އެދެބޭކަލުންނަށް ގަދަކަން ދެއްވަން ތިންވަނަ ރަސޫލަކު ފޮނުއްވިއެވެ. އެހިނދު އެ ރަސޫލުބޭކަލުން އައު ދީނަށް އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވުން ހުއްޓާނުލައްވައިފިނަމަ އެބޭކަލުން ޤަތުލުކުރާނެ ކަމުގެ އިންޒާރު އެބައިމީހުން ދިނެވެ. މިވާހަކަ ނިމެނީ މާތް ﷲ އުޑުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފޮނުއްވި އެބައިމީހުންގެ ފުރާނަތައް ހަށިތަކުން ނެރެލި ގަދަފަދަ އަޑުފަށްގަނޑަކުން އަނިޔާވެރި ކަމާއި ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ މީހުން ނެތިކޮށްލެއްވުމުންނެވެ.

ނޯޓް

قَالُوٓا۟ إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ ۖ لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا۟ لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބޭކަލުންގެ ސަބަބުން ތިމަންމެންނަށް ސުންޕާކަން ލިބިއްޖެއެވެ. ތިޔަބޭކަލުން ތިޔަކަން ހުއްޓައިނުލެއްވިނަމަ ތިމަންމެން ތިޔަބޭކަލުން رجم ކުރާހުށީމުއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ކިބައިން ތިޔަބޭކަލުންނަށް ވޭންދެނިވި عقوبات ލިބިދާހުށިކަން ކަށަވަރެވެ. (18)

ތަފްސީރު

އަބާއްޖަވެރި ފާފަވެރިން އެބޭކަލުންނަށް ދިނީ ނުބައިކަން ބޮޑު ރައްދެކެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ޖަވާބު ދިނީ ހަރުކަށި އިބާރާތުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެބޭކަލުންނަށް ބުންޏެވެ. ތިޔަބޭކަލުންނަށް އީމާންވުމަށް ތިޔަބޭކަލުންގެ ތިޔަ ގޮވައިލެއްވުމުން އަހަރުމެންނަށް ސުންޕާކަން ލިބިއްޖެއެވެ. އަހަރުމެން އަޅުކަންކުރާ ބުދުތަކަށް ބަދުބަސް ވިދާޅުވުން ތިޔަބޭކަލުން ހުއްޓަވައިނުލައްވައިފިނަމަ، އަހަރުމެން ތިޔަބޭކަލުން އަވަހާރަވަންދެން ހިލައިން ތަޅާހުށީމެވެ. އަދި ތިޔަބޭކަލުންނާއި ތިޔަބޭކަލުންގެ ޢާއިލާތަކަށް ގަދަފަދަ އަނިޔާ ދޭހުށީމެވެ. ބާޠިލު އޭގެ ހުތުރު މޫނު ކަޝްފުކުރީ އެފަދައިންނެވެ. އެހެންވިޔަސް، ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާޖިބަކީ ކެތްތެރިވެވަޑައިގެން ހަނދުމަކޮށްދެއްވުމެވެ. އަދި ދަތިތަކާއި، އުނދަގޫތައް ކިތަންމެ ބޮޑުވިނަމަވެސް މާތް ﷲގެ ދީނަށް ދަޢުވަތު ދެއްވުމުގެ މަގުގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަތުމެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ طَـٰٓئِرُكُم مَّعَكُمْ ۚ أَئِن ذُكِّرْتُم ۚ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ ﴿ ١٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެބޭކަލުން ވިދާޅުވޫއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ސުންޕާކަންވަނީ ތިޔަބައިމީހުންނާ އެކުގައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް (حق ގޮތް) ހަނދާންކޮށްދެވުނަސް (އެއީ، ސުންޕާކަމެއް ކަމުގައި ބަލަނީ) ހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ! ތިޔަބައިމީހުންނީ (كافر ކަމުގައި) ހައްދުފަހަނަޅައިފައިވާ ބަޔެކެވެ. (19)

ތަފްސީރު

ރަސޫލުބޭކަލުން އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ސުންޕާކަން ލިބުނީ ތިމަންބޭކަލުންގެ ސަބަބަކުން ނޫނެވެ. އެއީ ތިމަންބޭކަލުންގެ ފަރާތުން އައި ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އެކަން އައީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމާއި، އުރެދުމާއި، ނުބައި ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. ތިމަންބޭކަލުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނަސޭހަތްދެއްވައި، ހަނދާންކޮށްދެއްވައި، މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަކުރުމަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވުމުން ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ ދެނީ ތިމަންބޭކަލުން ހިލައިންތަޅައި މަރައި، ޢަޛާބުދޭނެކަމުގެ އިންޒާރެވެ. އިޙްސާންތެރިވެ، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ މަގަށް ގޮވައިލުމުގެ ޖަޒާއަކީ އެއީހެއްޔެވެ؟ އަދިކިއެއްތަ، ޙަޤީޤަތުގައި ތިޔަބައިމީހުންނީ ފާފަކުރުމާއި އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ ބައެކެވެ. ﴿أَئِن ذُكِّرْتُم﴾ މި ޝަރުޠުގެ ޖަވާބު ވަނީ އުނިކުރެވިފައެވެ. އެބަޔާއެކު މިޢިބާރާތް ފުރިހަމަވާނީ މިފަދައިންނެވެ. ތިމަންބޭކަލުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހަނދާންކޮށްދެއްވުމުން ތިޔަބައިމީހުންވީ ތިމަންބޭކަލުން ޤަތުލުކުރަން ހެއްޔެވެ؟ މި ވާހަކަ ކުރިއަށް ގޮސް، ދެން މިއަންނަނީ މުއުމިން ފިރިހެނަކު ކަމުގައިވާ ޙަބީބުއްނައްޖާރުގެ ވާހަކައެވެ. އޭނާ ހުރީ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ދަޢުވަތު އަހައި އެއަށް އިޖާބަދީގެންނެވެ. އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް އިންޒާރުދޭން ފެށުމުން އޭނާގެ ޤައުމަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބެއް އަތުވެދާނެތީ އޭނާ ބިރުގަތެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުންނަށް ނަސޭހަތްދީ ހަނދާންކޮށްދިނުމަށް އޭނާ ދުވަމުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް އައެވެ.

ނޯޓް

ٱتَّبِعُوا۟ مَن لَّا يَسْـَٔلُكُمْ أَجْرًا وَهُم مُّهْتَدُونَ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން، އެއްވެސް އުޖޫރައަކަށް ނޭދޭބަޔަކަށް ތިޔަބައިމީހުން تبع ވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނީ ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ ބަޔެކެވެ. (21)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ މަގަށްގޮވައިލެއްވުމަށް އެއްވެސް އުޖޫރައެއް ނުނަންގަވާ ތެދުވެރި، އިޚްލާޞްތެރި އެ ރަސޫލުންނަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބަޢަވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި އެބޭކަލުން ވަނީ އެއްކައުވަންތަކުރުމާއި އީމާންކަމުގެ މައްސަލައިގައި ހިދާޔަތާއި، ފުރިހަމަ ވިސްނުމުގެ މަތީގައެވެ. އަލްޤުރްޠުބީ ވިދާޅުވިއެވެ. ޙަބީބުއްނައްޖާރު އޭ ކިއުނު އެމީހާއަށް ހުރީ ޖުޒާމް ބަލި ޖެހިފައެވެ. އޭނާގެ ގެ ހުރީ ރަށުގެ އެންމެ ދުރު ދޮރާށްޓާ ކައިރީގައެވެ. އޭނާ ބުދަށް އަޅުކަންކުރުން މަތީ ހަތްދިހަ އަހަރު ހޭދަކުރިއެވެ. އެތަކެތި އޭނާއަށް އިޖާބަދީ އޭނާގެ ދަތިކަން ފިލުވައިދޭތޯއެވެ. އެހެނަސް، އެތަކެތި އޭނާއަށް އިޖާބައެއް ނުދިނެވެ. ދެން ރަސޫލުން ވަޑައިގެން އޭނާއަށް މާތް ﷲގެ މަގަށް ދަޢުވަތު ދެއްވުމުން އޭނާ އެބޭކަލުންނަށް ދެންނެވިއެވެ. ތިޔަބޭކަލުންގެ ދަޢުވާ ތެދުކަމަށް ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ދަލީލެއް ވޭހެއްޔެވެ. އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންބޭކަލުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންބޭކަލުން ދުޢާ ދެންނެވުމުން އެކަލާނގެ ތިބާއަށް ޖެހިފައިވާ ދަތިކަން ފިއްލަވާނެއެވެ. އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ތިޔައީ ޙައިރާންވާ ވަރުގެ ކަމެކެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެންމެ ހެނދުނަކުން އެކަމުން ސަލާމަތްކުރައްވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންބޭކަލުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކޮންމެ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަ ބުދުތަކަކީ އެއްވެސް ފައިދާއެއް އަދި އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ނުދެވޭ ތަކެއްޗެވެ. ދެން، އޭނާ އީމާންވުމުން އެބޭކަލުން ދުޢާ ދެންނެވިއެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ އޭނާގެ މުޞީބާތް ދުރުކުރައްވައި އޭނާގެ ބަލި ފަސޭހަކޮށްދެއްވިއެވެ. ދެން، އޭނާގެ ޤައުމުގެ މީހުން ރަސޫލުން ޤަތުލުކުރަން އުޅުމުން އޭނާ ދުވެފައި އައީއެވެ. އޭނާގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ހަނދާންކޮށްދީ، މާތް ﷲގެ ޢަޛާބާ މެދު އެބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުކުރުމަށް ފަހު، އެނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސާއި، އޭނާ އީމާންވި ސަބަބުތަކާ ބެހޭގޮތުން ވާހަކަދައްކަން އޭނާ ފެއްޓިއެވެ. އޭނާ އެބައިމީހުންނާ ވާހަކަ ދެއްކީ އަމިއްލަ ނަފުސަށް ނަސޭހަތްދޭ ފަދައިން އޯގާތެރިކަމާ އެކު، ޙިކުމަތްތެރި ގޮތެއްގައެވެ. ހައްދަވައި ރިޒުޤުދެއްވާ ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ނުކުރާތީ އެބަމީހުންނަށް ނުރުހި ނުސީދާކޮށް ހަރުކަށިބަސް ވެސް ބުނަމުންނެވެ. އޭނާ ބުންޏެވެ.

ނޯޓް

ءَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِۦٓ ءَالِهَةً إِن يُرِدْنِ ٱلرَّحْمَـٰنُ بِضُرٍّ لَّا تُغْنِ عَنِّى شَفَـٰعَتُهُمْ شَيْـًٔا وَلَا يُنقِذُونِ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން إله ންތަކެއް ތިމަން ހިފަންވީ ހެއްޔެވެ؟ رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، ތިމަންނާއަށް ގެއްލުމަކަށް އިރާދަކުރައްވާނަމަ، އެތަކެތީގެ شفاعة ތެރިކަމުން ތިމަންނާއަށް އެއްވެސްކަމެއް ފުއްދައެއް ނުދެވޭނެތެވެ. އަދި އެތަކެއްޗަށް ތިމަން ސަލާމަތެއްވެސް ނުމެކުރެވޭނޭމެއެވެ. (23)

ތަފްސީރު

އަހުރެންގެ ކުޅަދުންވަންތަ، މަތިވެރި، ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ދޫކޮށް، އަޑު ނީވޭ، ފައިދާއެއް ކޮށްނުދޭ، އެއަށް އަޅުކަންކުރާ މީހުންނަށް އެއްވެސް ކަމެއް ކޮށްނުދޭ ބުދުތަކާއި ހިލައިގެ ކަލާނގެތަކަކަށް އަހުރެން އަޅުކަންކުރަންވީ ހެއްޔެވެ؟ އެ ކަލާނގެތައް ބަލިކަށިވެފައި ނިކަމެތިކަމުން، އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަހުރެންނަށް ގެއްލުމެއް ދެއްވަން އިރާދަކުރައްވައިގެން، އެތަކެތި އަހުރެންނަށްޓަކައި ޝަފާޢަތްތެރިވިޔަސް، އޭގެ ޝަފާޢަތުން އަހުރެންނަށް ކުރާނެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އަދި އެތަކެއްޗަށް އަހުރެން ސަލާމަތްކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އެތަކެތި އެކަންކުރާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ ބީރު، މަންމަން، ތަކެއްޗެވެ. އެއަށް އަޑެއް ނީވެއެވެ. އިޖާބައެއް ނުދެއެވެ.

ނޯޓް

بِمَا غَفَرَ لِى رَبِّى وَجَعَلَنِى مِنَ ٱلْمُكْرَمِينَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަންގަވާނެތެވެ. ތިބާ ސުވަރުގެއަށް ވަންނާށެވެ! އޭނާ ބުނާނެތެވެ. ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންނާއަށް ފާފަފުއްސަވައި، މާތްކުރައްވާފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން، އެކަލާނގެ ތިމަން ލެއްވިގޮތް، ތިމަންގެ قوم ގެމީހުން ދަންނާނެނަމަ ކިހާރަނގަޅުހެއްޔެވެ؟ (26-27)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން އޭނާ މެރުމުން އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ހެޔޮލަފާ ޝަހީދުންނާއެކު ސުވަރުގެއަށް ވަންނާށެވެ. އެތަނުން ލިބުނު ނިޢުމަތާ، މާތްކަން އޭނާއަށް ފެނުމުން އޭނާ ބުންޏެވެ. މާތް ﷲ އަހުރެންނަށް ދެއްވި މާތްކަން އަހުރެންގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ފެންނާނެ ނަމައެވެ. އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަވެވޮޑިގެން، ދާއިމީ ނިޢުމަތް ދެއްވައި، އަހުރެން އީމާންވެ، މާތް ﷲގެ ރަސޫލުންނަށް ތަބަޢަވުމުން އަހުރެންގެ ފާފަފުއްސަވައިދެއްވިއެވެ. އިބްނު މަސްޢޫދު ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭނާގެ ގޮހޮރު ބޭރުވަންދެން އެބައިމީހުން އޭނާގެ ގަޔަށް ފައިން އެރިއެވެ. ދެން މާތް ﷲ އޭނާއަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿ٱدْخُلِ ٱلْجَنَّةَ﴾ (ތިބާ ސުވަރުގެއަށް ވަންނާށެވެ.) ދެން އޭނާ އެތަނަށް ވަނެވެ. އޭނާ އަށް އެތަނުން ރިޒުޤު ލިބެއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ ވަނީ އޭނާގެ ކިބައިން ދުނިޔޭގެ ބަލިމަޑުކަމާއި، ހިތާމައާއި، ވަރުބަލިކަން ގެންދަވާފައެވެ." އިބްނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭނާގެ ޤައުމަށް އޭނާ ދިރިހުރި ޙާލުގައްޔާއި މަރުވެފައިވާ ޙާލުގައި ނަސޭހަތްދިނެވެ. ދެން، އެއަބާއްޖަވެރި ފާފަވެރިން ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންވީ މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވުމަށް އުޑުން މަލާއިކަތުން ފޮނުއްވާވަރަށް ވުރެވެސް ދެރަ ނިކަމެތި ބައެއް ކަމުގައެވެ."

ނޯޓް

يَـٰحَسْرَةً عَلَى ٱلْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ ﴿ ٣٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށްހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! އެބޭކަލަކަށް އެއުރެން ފުރައްސާރަކުރާގޮތުގައި މެނުވީ، އެއުރެންގެ ގާތަށް އެއްވެސް رسول އަކު ވަޑައެއްނުގަންނަވަތެވެ. (30)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ ރަސޫލުން ދޮގުކޮށް، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރަން ދެކޮޅު ހެދިމީހުންގެ މައްޗަށް ހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. އެބައިމީހުން އެބޭކަލަކަށް ފުރައްސާރަކޮށް މަލާމާތްނުކުރާ ރަސޫލުބޭކަލަކު އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހިތާމަކުރުން ޙައްޤުވެގެން ވެއެވެ. الحسرة އަކީ ވޭންދެނިވިކަމެއް ދިމާވުމުން ހިތާމައިން ހިތްދަތިވުމެވެ. މާތް ﷲ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ހިތާމަނުކުރައްވާނެއެވެ. އެކަލާނގެ ބަޔާންކުރައްވަނީ އެއަނިޔާވެރިންގެ ޙާލުގެ މައްޗަށް އިންސާނުން ހިތާމަކުރުން ޙައްޤުވެގެންވާ ކަމެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. މާނައީ އަޅުންތަކުންގެ މައްޗަށް އެބައިމީހުން ކުރާ ހިތާމައިގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. ޤިޔާމަތްދުވަހު އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ފެނުމުން ދެރަވެ ކުރާނެ ހިތާމައިގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. މައްކާގެ މުޝްރިކުންނަށް މިސާލުޖެއްސެވުމަށްފަހު، ދެން މާތް ﷲ މިވަނީ އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ ދޮގުކުޅަމީހުންގެ ވާހަކަތަކުން އެބައިމީހުން އިބްރަތް ހާސިލްކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިނުގަންނާތީ އެބައިމީހުންނަށް ރުހިވޮޑިނުގެން ބަސްވަޙީކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَإِن كُلٌّ لَّمَّا جَمِيعٌ لَّدَيْنَا مُحْضَرُونَ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއެންމެންނީ (قيامة ދުވަހުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް حاضر ކުރައްވާނެ ބަޔަކުކަމުގައި ނޫނީ ނުވެއެވެ. (32)

ތަފްސީރު

إِن އައިސްފައިވަނީ ނަފީކުރުމުގެ މާނައިގައެވެ. لمّا އައިސްފައިވަނީ އިސްތިސްނާގެ إلاَّ ގެ މާނައިގައެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުންގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކުރި ހުރިހާ އުއްމަތްތަކަކީ، އަދި ކިއެއްތަ އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުންނީ އެންމެ މޮޅަށް ހުކުމްކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ޙާޟިރުކުރައްވާނެ ބަޔަކު ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ދެން އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް، ހެޔޮ ޢަމަލުތަކާއި ނުބައި ޢަމަލުތަކަށް، އެބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. ﴿ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ﴾ (އެއީ އެދުވަހަށްޓަކައި މީސްތަކުން އެއްކުރައްވާނޭ ދުވަހެކެވެ. އަދި އެއީ (އެންމެން) ދެކޭނޭ ދުވަހެކެވެ.) ފަހެ، މާތް ﷲ މަރުގެންނެވި އެއްވެސް މީހަކީ ދޫކޮށްލެވޭނެ މީހެއް ނޫނެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އެބައިމީހުން އެއްކުރައްވައި، ޙިސާބުބައްލަވައި، ދަރުމައާއި ޢުޤޫބާތް ދެއްވާނެއެވެ. ޝާއިރަކު ބުނެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. وَلَوْ أَنَّا إِذَا مِتْنَا تُرِكْنَا لَكَانَ الْمَوْتُ رَاحَةّ كُلِّ حَيِّ وَلَكِنّا إِذَ مِتْنَا بُعِثْـــنَا وَنُسْأَلُ بَعْدَهُ عَنْ كُلِّ شَيْءِ (އަހަރުމެން މަރުވުމުން ދޫކޮށްލެވޭނަމަ، މަރު ވާނީ ދިރިއުޅުނު ކޮންމެ މީހަކަށް ލިބޭ އަރާމަކަށެވެ. އެހެނަސް، އަހަރުމެން މަރުވުމަށް ފަހު އަލުން ދިރުއްވައެވެ. އެއަށްފަހު އަހަރުމެންނާ ހުރިހާ ކަމަކާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކުރައްވައެވެ.) ދެން، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، ވޮޑިގެންވުމުގެ ދަލީލުތައް ގެންނަވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

لِيَأْكُلُوا۟ مِن ثَمَرِهِۦ وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ ۖ أَفَلَا يَشْكُرُونَ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) އެތާނގެ މޭވާއިންނާއި، އެއުރެންގެ އަތްތަކުން މަސައްކަތްކޮށްގެން ހޯދިތަކެތިން އެއުރެން ކައިއުޅުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ، އެއުރެން شكر ނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ (35)

ތަފްސީރު

އެއީ އެބަގީޗާތަކުން މާތް ﷲ ނެރުއްވި ރަނގަޅުތަކެތީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މޭވާއިން އެބައިމީހުން ކެއުމަށެވެ. އެ މޭވާ އެބައިމީހުންނަށް ލިބުނީ އެބައިމީހުންގެ މަސައްކަތަކުން އަދި އެބައިމީހުންގެ ވަރުބަލިވުމަކުން ނޫނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އާރާއި ބާރަކުން ނޫނެވެ. އެ ތަކެތި ވާކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތްވަންތަކަމާއި ދީލަތިވަންތަކަމުން އެކަލާނގެ ދެއްވި ތަކެތި ކަމުގައެވެ. އެ ނިޢުމަތްތަކަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އެބައިމީހުން ޝުކުރުވެރި ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ ﴿وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ﴾ އަކީ ނަފީއެކެވެ. މާނައީ ގަސްތަކާއި މޭވާ ނުކުތީ އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކުން އެބައިމީހުން ކުރި މަސައްކަތަކުން ނޫނެވެ. އެތަކެތި ވާކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲ ޚަލްޤުކުރެއްވި ތަކެތި ކަމުގައެވެ. އެކަލާނގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿أَفَرَءَيْتُم مَّا تَحْرُثُونَ *ءَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُۥٓ أَمْ نَحْنُ ٱلزَّٰرِعُونَ﴾ މާނައީ އެގަސްތައް ފަޅުވައި ނެރެނީ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެތަކެތި ފަޅުއްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

سُبْحَـٰنَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلْأَزْوَٰجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ ﴿ ٣٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ބިމުން ފަޅައިގެންހެދޭ ތަކެތީގެ ތެރެއިންނާއި، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކުންނާއި، އެއުރެން ނުދަންނަ ތަކެތިން، ޖޯޑުޖޯޑަށް ހުރިހާ ތަކެތި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްطاهر ވަންތަ ކަމާއެވެ! (36)

ތަފްސީރު

ބިމުން ފަޅައިގެން ހެދޭ ރުއްތަކާއި، ގަސްތަކާއި، ދަނޑުތަކާއި މޭވާތަކާއި، އިންސާނުންނާއި، މި ތަނަވަސް ކައުނުގެ ތެރޭގައި އެކަލާނގެ ފަތުރުއްވަވާފައިވާ އެބައިމީހުންނަށް އެނގިގެންނުވާ ތަކެއްޗާއި އެހުރިހާ ބާވަތްތަކެއް ޖޯޑުޖޯޑަށް އުފެއްދެވި ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ. އެކަލާނގެ އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކު އެކަލާނގެއާ އެއްފަދަވުމުން އެކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެން ވެއެވެ. މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ. އެކަލާނގެ ޚަލްޤުކުރެއްވުން ހާދަހާ ފުރިހަމައެވެ. އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން ހާދަހާ މަތިވެރިއެވެ. އެކަލާނގެ ކަލާމްފުޅާއި ބަޔާންކުރެއްވުން ހާދަހާ ރިވެތިވެފައި ފުރިހަމައެވެ. އިހު، މީސްތަކުންނަށް ހީކުރެވިފައި އޮތީ އަންހެން ފިރިހެން ޖޯޑަކީ ހަމައެކަނި އިންސާނުންނާއި ޙައިވާނުންގެ ތެރޭގައި އޮންނަ އެއްޗެއް ކަމުގައެވެ. އެހެނަސް މިޒަމާނުގެ ޢިލްމު އައިސް ސާބިތުކޮށްދީފައި މިވަނީ ގަސްތަކާއި، ފުރާނަނެތް ތަކެއްޗާއި، ކާއިނާތުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ޖޯޑުޖޯޑަށް ވާކަމުގައެވެ. ގަސްތަކުގެ ތެރޭގައި އަންހެން ގަހާއި ފިރިހެން ގަސް ވެއެވެ. ކަރަންޓުގައި ފަހިކަމާއި ނަގިކަން ވެއެވެ. އެންމެ ކުޑަ މާއްދާ ކަމުގައިވާ އެޓޮމްގައިވެސް ދެވައްތަރެއް ހިމެނެއެވެ. އެއީ އިލެކްޓްރޯނާއި ޕްރޮޓޯން އެވެ. އެއީ އަންހެން ފިރިހެން ދެވައްތަރު ދޭތީގެ ސިފައިގައިވާ ދޭއްޗެވެ. މިތާނގައި އަހަރުމެންނަށް ހާމަވެގެން މިދަނީ، މިޒަމާނުގައި އިންސާނުންނަށް އެނގުމުގެ މާކުރިން ޢިލްމީ ޙަޤީޤަތްތައް ބަޔާންކުރައްވައި، އުއްމިއްޔަ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި މިފޮތުގެ ފުރިހަމަ ކަމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ﴾ އަދިވެސް އެހެން އާޔަތެއްގައި އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَمِن كُلِّ شَىْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴾ (ކޮންމެ އެއްޗަކުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަންހެން ފިރިހެން ދޭތި އުފެއްދެވީމެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަކުރުމަށްޓަކައެވެ.) މިއީ މިޒަމާނުގެ ޢިލްމުން ލިބުނު މަޢުލޫމާތާއި ހޯދުނު ހޯދުންތަކަށްވުރެ މާކުރިން އައިސްފައިވާ ވާހަކައެއް ނޫންހެއްޔެވެ؟ މިއީ ޢަޒީޒުވަންތަ ޙަމްދުލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ބާވައިލެއްވި ފޮތެއްކަމުގައި ނުވަނީނަމަ، އުއްމިއްޔަ ނަބިއްޔާ ﷺ މި ޢިލްމީ ޙަޤީޤަތްތައް ހޯއްދެވީ ކޮންތާކުން ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

وَءَايَةٌ لَّهُمُ ٱلَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ ٱلنَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ ﴿ ٣٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ރޭގަނޑަކީ، އެއުރެންނަށްހުރި ހެތްކެކެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރޭގަނޑުގެ ތެރެއިން ދުވާލު ވަކިކުރައްވަމެވެ. ފަހެ، އެހާރުން އެއުރެން އަނދިރީގެ ތެރޭގައިވެއެވެ. (37)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ފުރިހަމަކަމުގެ އެހެން މިސާލެކެވެ. ރެއާއި ދުވާ ތަރުތީބުން ދައުރުވަމުން ދަނީ ބަދަހިކަން ބޮޑު ފުރިހަމަ ނިޒާމެއްގެ ދަށުންނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދުވަހުގެ ތެރެއިން ދުވާލުގެ އަލިކަން މަޑުމަޑުން ނެރުއްވަމެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން ތިބޭހުށީ ކަނު އަނދިރިކަމުގެ ތެރޭގައެވެ. ﴿نَسْلَخُ مِنْهُ ٱلنَّهَارَ﴾ މިއީ ބަލާޣާތްތެރިކަމުގެ ގޮތުން ނުހަނު ފުރިހަމަ ރިވެތި ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ. ދުވާލު ސިފަކުރައްވާފައި މިވަނީ، ރޭގަނޑުގެ ހަށިގަނޑު އެއިން ނިވާކޮށް މުޅިހަށިގަނޑު ފޮރުވާފައިހުރި ލިބާހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިގޮތުން އެލިބާސްވަނީ ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަން ފޮރުވައިފައެވެ. ދެން، މަޑުމަޑުން އެލިބާސް ބާލަން ފެށުމުން ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަން ހާމަވެ ފާޅުވެއެވެ. ޤުރްއާނުގައި ރެއާއި ދުވާލު ސިފަކުރެއްވުމަށް ގެންނަވާފައިވާ މިރިވެތި މިސާލު ކަންބަޅި ބަކަރިއެއްގެ ސޫރައިގައި ސިފަކޮށްލަމާ ހިނގާށެވެ. ކަންބަޅި ބަކަރީގެ މަސްގަނޑު ފޮރުވިފައިވަނީ ރީތި ކެހެރިގަނޑަކާއި ހަންގަޑަކުންނެވެ. އެހެންގަނޑު މަޑުމަޑުން ނޮޅާލުމުން މަސްގަނޑު ހާމަވެއެވެ. ރެޔާއި ދުވާވެސް މިފަދައެވެ. ނިވާކަމެއް ނެތް ހަށިގަނޑަކާއި އެހަށިގަނޑު ފޮރުވަން ބޭނުންކޮށްފައިވާ އަލީގެ ބޯ ލިބާހެކެވެ. އަލީގެ ލިބާސް ބޭލުމާއެކު، ނިވާކަމެއް ނެތް ހަށިގަނޑު ފަދައިން ރޭގަނޑުގެ ކަނު އަނދިރިކަން ހާމަވެއެވެ. މިދެންނެވިގޮތަށް ދުވާލުގެ އަލިކަމުގައި ދުނިޔެ އޭގެ ރީތިކަމާއެކު ފެންނަށް އޮތުމަށް ފަހު، ދުވާލުގެ ލިބާސް ރޭގަނޑުގެ ހަށިގަނޑުން ބޭލުމާއެކު ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަން ބިރުވެރި ޝަބަޙެއް (މިތަނަށް އަދި ލަފްޒެއް ވިސްނާން) ފަދައިން ދުނިޔެއަށް ފެތުރެއެވެ. މިއީ ޤުރްއާނުގެ މުޢުޖިޒާތެއްކަމުގައިވާ ބަޔާންކުރުމުން ސިފަކުރައްވާފައިވާ ސޫރައެވެ. ﴿نَسْلَخُ مِنْهُ ٱلنَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ﴾ މަދު ކަލިމަކޮޅަކުން މިފަދަ ފަންނީ ގޮތުން ރީތި ބަޔާންކުރުމެއް ގެނެސްގަތުމަކީ އިންސާނުންނަށް ކުޅަދާނަކަމެއް ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

وَٱلْقَمَرَ قَدَّرْنَـٰهُ مَنَازِلَ حَتَّىٰ عَادَ كَٱلْعُرْجُونِ ٱلْقَدِيمِ ﴿ ٣٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަނދަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ منـزل ތަކެއް މިންވަރު ކުރެއްވީމެވެ. ދުވަސްވެ، ހިކި، ގުދުވެފައިވާ އިހާގޮނޑިއެއް ފަދައިން އެނބުރި އަތުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ. (އެބަހީ: ހުޅެވިހަނދަކަށް ބަދަލުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ.) (39)

ތަފްސީރު

އަދި ހަނދަކީވެސް އެބައިމީހުންނަށްވާ ހެތްކެކެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަނީ ހަނދު މަންޒިލްތަކެއްގައި، އެބަހީ ބުރުޖުތަކެއްގައި ދައުރުކުރާ ގޮތް މިންވަރުކުރައްވާފައެވެ. ދުވާލަކު ބުރުޖަކަށެވެ. އޭގެ ދަތުރު ފަށަނީ ހިލާލެއް (ހުޅެވި ހަނދެއް) ގެ ގޮތުގައެވެ. ދެން އެއް ރެއިން އަނެއް ރެއަށް ބޮޑުވަމުން ގޮސް މައްސަރުގެ މެދާ ހަމައަށް ދާއިރު ފުރިހަމަ ހަނދަކަށް ވެއެވެ. ދެން އަނެއްކާ ކުޑަވާން ފަށައެވެ. އަދި އޭގެ އެންމެ ފަހު މަންޒިލަށް ދާއިރު ހިމަވެ، ރީނދޫވެ، ގުދުވެ، ގުދުވެފައިވާ އިހާ ގޮނޑިއެއް ހެން ވެއެވެ. އެއީ ރުކުގެ އިހަލެވެ. އެއިހާ ހިކުމުން ގުދުވެގެން ދެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿كَٱلْعُرْجُونِ ٱلْقَدِيمِ﴾ ގައި ވަނީ ޢަޖާއިބެއްހާ މޮޅު ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ. ފަހެ ހަނދު އޭގެ ފުރަތަމަރޭތައް ފަށަނީ ހުޅެވި ހަނދެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ފަހު ރޭތަކުގައި ގޮސް ނިމެނީވެސް ހުޅެވި ހަނދަކަށެވެ. މަސް ފެށޭއިރު ހަނދު ފެންނަނީ ތާޒާކަމާއި ރީތިކަން ލިބިފައިވާ ޒުވާންކުއްޖެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް މަސް ނިމޭއިރު ހަނދު އަރަނީ ހަމުގެ ކުލަ ބަދަލުވެ ރޫޖެހިފައިވާ މުސްކުޅިއެއްގެ ސިފައިގައެވެ. ދުވަސްވެ ހިކިގެން ގޮސް ގުދުވެފައިވާ އިހާގޮނޑިއެއް ފަދައިންނެވެ.

ނޯޓް

لَا ٱلشَّمْسُ يَنۢبَغِى لَهَآ أَن تُدْرِكَ ٱلْقَمَرَ وَلَا ٱلَّيْلُ سَابِقُ ٱلنَّهَارِ ۚ وَكُلٌّ فِى فَلَكٍ يَسْبَحُونَ ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަނދު އަތުލައިގަތުމަކީ، އިރަށް އެކަށީގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އަދި ދުވާލަށްވުރެ ރޭގަނޑު ކުރިއަރައި ދާކަމަކަށްވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. އަދި އެއިން ކޮންމެ އެއްޗެއްމެ ފަލަކެއްގައި ހިނގަހިނގާ ހުރެތެވެ. (40)

ތަފްސީރު

މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. "މާނައީ އޭގެ އެކަތި އަނެކަތީގެ އަލި ފަރުދާނުކުރެއެވެ. އަދި ނުވެސްކުރެވޭނެއެވެ." (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ކިތާބުއްތަފްސީރް، ސޫރަތު ޔާސީން) މާނައީ އިރަށް ހަނދުގެ އަލިކަން ކަނޑުވައި ނުލެވޭނެއެވެ. އަދި ހަނދަށް އިރުގެ އަލިކަންވެސް ކަނޑުވައިނުލެވޭނެއެވެ. އެއިން ކޮންމެ އެއްޗެއް ދައުރުކުރަމުން ދަނީ ވަކިނިޒާމެއްގެ ދަށުން އޭގެ މަގުން އެއްފަރާތް ނުވެއެވެ. މިގޮތަށް ޢިބާރާތްކުރެއްވުމުން، އެތަކެއްޗަކީ ފުރާނަ ނެތް ތަކެއްޗަށް ވާއިރުވެސް އެއަށް އެސިފަ ދެއްވާފައިވާ ފަދައެވެ. އެކަލާނގެ އިރު ހަނދުގެ އޯރބިޓަށް ނުވަދެއޭ ވަޙީނުކުރައްވައެވެ. ވަޙީކުރެއްވީ ﴿لَا ٱلشَّمْسُ يَنۢبَغِى لَهَآ أَن تُدْرِكَ ٱلْقَمَرَ﴾ ހަނދުގެ އޯރބިޓަށް ވަނުމީ އިރު ކޮށްގެންވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އިރަކީ ބުއްދި ލިބިފައިވާ ވަކިހަމައަކުން ހިނގާ އެއްޗެއް ފަދައެވެ. އެހެންކަމުން އާޔަތް ނިންމަވާލެއްވީވެސް ބުއްދިހުރި މީހުންގެ ގިނަމީހުންނަށް ބޭނުންކުރާ ﴿يَسْبَحُونَ ﴾ ގެ ކަލިމައިންނެވެ. ޤުރްއާނުގައިވާ ޢިބާރާތްކުރުމުގެ ފަންނީ ރީތިކަން ފެނިގެންދާ ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ.

ނޯޓް

إِلَّا رَحْمَةً مِّنَّا وَمَتَـٰعًا إِلَىٰ حِينٍ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި رحمة އެއްގެ ގޮތުގައްޔާއި، ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ مدة އަކާ ޖެހެންދެން، ދެއްވާ، ދުނިޔޭގެ ވަގުތީ އުފަލެއްގެ ގޮތުގައި މެނުވީއެވެ. (44)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، އެބައިމީހުން ކަނޑަށް ޣަރަޤުކުރެއްވީމުހެވެ. ދެން، އެބައިމީހުންނަށް އެހީތެރިވެ، ޣަރަޤުވުމުން ސަލާމަތްކުރާނޭ މީހަކު ނުވާނެއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އޯގާތެރިވެވޮޑިގެން، އެބައިމީހުންގެ އަޖަލު ނިމެންދެން އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ބައިތިއްބަން އިރާދަކުރެއްވުން މެނުވީއެވެ. މި އާޔަތުގައި الصريخ އަކީ ސަލާމަތް ކޮށްދޭ މީހާއެވެ. މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި އެބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ ފަރާތެއް ނުވާނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ގަދަ ކަނޑުގައި ނަވުގެ މިސާލަކީ ވައިގެތެރޭގައިވާ ދޫނި ފަތެއްގެ މިސާލެވެ. މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތް އެއާއެކު ނުވާނަމަ ރޭގަނޑުގެ ނުވަތަ ދުވާލުގެ ކޮންމެ ވަގުތަކުވެސް ނެތިހިނގައިދާނެވެ. ކަނޑު ދަތުރުކޮށް، ކަނޑުގެ ނުރައްކާތެރިކަން ފެނުނު މީހުންނަށް ކަނޑުގެ ބިރުވެރިކަން އެނގޭނެއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތުގެ މާނަ އެބައިމީހުން ދަނެއެވެ. އެ ބިޔަ ބިރުވެރި ކަނޑުގައި އެބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށް މިންޖުކުރައްވާނީ މާތް ﷲ ކަން އެބައިމީހުން ދަނެއެވެ. ފަހެ، ކުޅަދުންވަންތަ، އަޅުތަކުންނަށް ރަޙްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ.

ނޯޓް

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ أَنفِقُوا۟ مِمَّا رَزَقَكُمُ ٱللَّهُ قَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ يَشَآءُ ٱللَّهُ أَطْعَمَهُۥٓ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِى ضَلَـٰلٍ مُّبِينٍ ﴿ ٤٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް اللَّه ދެއްވާފައިވާ ތަކެތިން ހޭދަކޮށްއުޅޭށޭ އެއުރެންނަށް އަންގަވައިފިނަމަ، كافر ވި މީހުން، إيمان ވި މީހުންނަށް ބުނެތެވެ. اللَّه އިރާދަކުރައްވާނަމަ، އެމީހަކަށް ކާންދެއްވާނެ މީހަކަށް، ތިމަންމެން ކާންދޭންވީހެއްޔެވެ؟ ފާޅުވެގެންވާ މަގުފުރެދުމެއްގައި މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުން ނުވަމުއެވެ. (47)

ތަފްސީރު

މިއީ މުޝްރިކުންގެ މޮޔަކަމާއި، ސިކުނޑި ހަމަނުޖެހުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. ފަޤީރުންނަށް ނުވަތަ މިސްކީނުންނަށް ކާންދޭން އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެވިއްޖެނަމަ އެބައިމީހުން ފުރައްސާރަކޮށް މަލާމާތްކުރުމުގެ ގޮތުން ބުނެއެވެ. މާތް ﷲ އޭނާ ފަޤީރުކުރެއްވުމުން އަހަރުމެންވީ އޭނާއަށް ކާންދޭން ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންނަށް ކާންދޭން އަހަރުމެން ކައިރިން އެދެނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ އެބައިމީހުންނަށް ކާންދެއްވީހެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ތިޔަ ޤަބޫލުކުރުމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ފާޅުވެގެންވާ މަގުފުރެދުމެއްގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ އަލްޢާޞް ބިން ވާއިލް އާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. މީސްކީނަކު އޭނާ ކައިރިން އެއްޗަކަށް އެދިއްޖެނަމަ އޭނާ ބުނާކަމުގައި ވިއެވެ. ކަލޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކިބައިން އެދޭށެވެ. އަހުރެންނަށް ވުރެ ކަލެއަށް އައުލާކަން ބޮޑުވެގެންވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ ކަލޭ ފަޤީރުކުރެއްވުމުން އަހުރެންވީ ކަލެއަށް ކާންދޭން ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

مَا يَنظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً وَٰحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ يَخِصِّمُونَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ބިރުވެރި އެންމެ އަޑަކަށް މެނުވީ، އެއުރެން انتظار އެއް ނުކުރެތެވެ. އެއުރެން އެކަކު އަނެކަކާ ދެކޮޅުވެރިވޭވެ ތިއްބައި، އެ އަޑު (އައިސް) އެއުރެން ގެންދާނެތެވެ. (49)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ޣާފިލުކަމުގައި ދެބަސްވެ އަރައިރުންވާން ތިއްބައި، އެބައިމީހުންގެ ފުރާނަތައް ހަށިތަކާ ވަކިކޮށްލާނޭ ގަދަފަދަ އަޑުފަށްގަޑެއް އުޑުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އައުމަށް ނޫނީ ފުރައްސާރަކުރާ އެ މުޖުރިމުން އިންތިޒާރުނުކުރެއެވެ. ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ”......وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدْ نَشَرَ الرَّجُلانِ ثَوْبَهُمَا بَيْنَهُمَا فَلا يَتَبَايَعَانِهِ وَلا يَطْوِيَانِهِ وَلَتَقُومَنَّ السَّاعَةُ وَقَدْ رَفَعَ أَكْلَتَهُ إِلَى فِيهِ فَلا يَطْعَمُهَا......“ (صحيح البخاري، كتاب الرقائق، باب: ) (..... ހަމަކަށަވަރުން ދެމީހަކު ފޮތިގަނޑު ފަތުރައިގެން، ވިޔަފާރި ނުނިންމަނީސް އަދި އެފޮތިގަނޑު ފަށްނުޖަހަނީސް ޤިޔާމަތް ވާނެއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން މީހާ އޭނާ އަނގަޔަށް ލާން ނަގާ ސުވާ އޭނާއަށް ނުކެވެނީސް ޤިޔާމަތް ވާނެއެވެ.) (ޞަޙީޙުލްބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6506) އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއަޑުފަށްގަނޑަކީ ބިރުވެރިކަމުގެ ފުމެލެއްވުމެވެ. އިސްރާފީލު عليه السلام ތާޅަފިލި ފުމެލައްވާނީ މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ ބާޒާރުތަކާ މަސައްކަތުގައި އެބައިމީހުންގެ އާދައިގެ މަތިން ދެބަސްވެ ޒުވާބުކޮށް ހަދަން ތިއްބައެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ވަށައިގެން ހުރިހާ ފަރާތަކުން ނަރަކަވާ ޙާލު މަޙްޝަރަށް ގެންދެވޭނެއެވެ. އެހެންކަމުން ދެން ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَٱلْيَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْـًٔا وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿ ٥٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، މިއަދު އެއްވެސް نفس އަކަށް އެއްވެސް ކަމަކުން ބޭއިންސާފެއް ނުކުރައްވާނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކޮށްއުޅުނު عمل އަށް މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާއެއް ނުދެއްވާނެތެވެ. (54)

ތަފްސީރު

މިއަދު، މި ބިރުވެރި ދުވަހު، އެއްވެސް މީހެއްގެ ދަރުމަ އުނިކޮށް ނުވަތަ އޭނާގެ ޢުޤޫބާތް ބޮޑުކޮށް އަނިޔާވެރިވުމެއް ނެތެވެ. މިއަދު ނިޔާކަނޑައެޅުއްވުން ވަނީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿ٱلْيَوْمَ تُجْزَىٰ كُلُّ نَفْسٍۭ بِمَا كَسَبَتْ ۚ لَا ظُلْمَ ٱلْيَوْمَ ۚ إِنَّ ٱللَّـهَ سَرِيعُ ٱلْحِسَابِ﴾ (މިއަދު (އެބަހީ: ޤިޔާމަތްދުވަހު) ކޮންމެ ނަފުސަކަށްމެ، އެ ނަފުސެއް ހޯދިކަމެއްގެ ޖަޒާދެއްވާނެތެވެ. މިއަދު އެއްވެސް ބޭއިންސާފެއް ނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން اللَّه އީ ޙިސާބުބެއްލެވުން އަވަސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.) ޤިޔާމަތުގެ ވާހަކައިގެ މިހާހިސާބުން ޙިސާބުބެއްލެވުމުގެ ވާހަކަ ދޫކުރައްވައި، މާތް ﷲ ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގައި ދާއިމަށް ތިބުމުގެ މާތްކަން މުއުމިނުންނަށް ދެއްވާނެކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު އަވަސްކުރައްވަނީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِنَّ أَصْحَـٰبَ ٱلْجَنَّةِ ٱلْيَوْمَ فِى شُغُلٍ فَـٰكِهُونَ ﴿ ٥٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ސުވަރުގޭގެ أهل ވެރިން މިއަދުވަނީ، އުފާ ފާގަތިކަންމަތީ مشغول ވެގެންނެވެ. (55)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން މިއަދު ވާހުށީ ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެތަކުގައެވެ. ފެތުރިފައިވާ ހިޔަލާ، ދެމޭ ކޯރުތައް ހިމެނޭ ފެހިކަން ގަދަ ބަގީޗާތަކުގައި، ޙޫރަލްޢީނުންނާއެކު ގަނޑުވަރުތަކުގައެވެ. އެބައިމީހުން އެ ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ތިބޭނީ ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިން ފިޔަވައި މަޝްޣޫލުވެގެންނެވެ. ﴿فَـٰكِهُونَ﴾ ގެ މާނައީ އުފާވެ، ހިތްހަމަޖެހިފައި ތިބުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަޝްޣޫލުކަމަކީ އުފާލިބިގަތުމާއި އުފާވެރިކަމެވެ. ފުރާވަރުގެ ޒުވާން ޙޫރަލްޢީނުންނާއެކު، ލަވައާއި ރާގުގެ އުފާލިބިގަތުމުގައެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "އެބައިމީހުން ތިބޭނީ ބިކުރު ކެނޑުމާއި، ރާގުކުޅޭ އަޑުއެހުމުގައި މަޝްޣޫލުވެގެންނެވެ. ނަރަކައިގައި ތިބި އެބައިމީހުންގެ އަހުލުވެރިން ދޫކޮށްލާފައެވެ. އެބައިމީހުން އެއުފާތައް ލިބުމަށް ހުރަކަށް ވެދާނެތީއެވެ." ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. "‏إِنَّ فِي الْجَنَّةِ لَمُجْتَمَعًا لِلْحُورِ الْعِينِ يُرَفِّعْنَ بِأَصْوَاتٍ لَمْ يَسْمَعِ الْخَلاَئِقُ مِثْلَهَا قَالَ يَقُلْنَ نَحْنُ الْخَالِدَاتُ فَلاَ نَبِيدُ وَنَحْنُ النَّاعِمَاتُ فَلاَ نَبْأَسُ وَنَحْنُ الرَّاضِيَاتُ فَلاَ نَسْخَطُ طُوبَى لِمَنْ كَانَ لَنَا وَكُنَّا لَهُ ‏“ (جامع الترمذي، كتاب صفة الجنة عن رسول الله صلى الله عليه وسلم، باب ما جاء في كلام حور العين) (ހަމަކަށަވަރުން ސުވަރުގޭގައި ޙޫރަލްޢީނުން އެއްވާތަނެއް ވެއެވެ. އެތަނުގައި ޚަލްޤުތަކުން ދުވަހަކުވެސް އަޑުއަހާފައިނުވާ ފަދަ އަޑަކުން އެކަނބަލުން އަޑުއުފުލާނެއެވެ. ’އަހަރުމެންނީ އަބަދަށް ދެމިތިބޭނޭ މީހުންނެވެ. އަހަރުމެންނަށް ނެތިދިއުމެއް ނުވެއެވެ. އަހަރުމެންނީ އުފަލާއި އަރާމުގައިވާ މީހުންނެވެ. އަހަރުމެންނަށް ދަތިކަމެއް ނެތެވެ. އަހަރުމެންނީ ރުހިގެންތިބޭ މީހުންނެވެ. އަހަރުމެން ރުޅިއައުމެއް ނެތެވެ. އެމީހަކު އަހަރުމެންނަށްޓައި ވީ މީހަކަށް، އަދި އަހަރުމެން އެމީހަކަށްޓަކައި ވީ މީހަކަށް އުފާވެރިކަން ހުއްޓެވެ.‘“) (ޖާމިޢުއްތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 2564)

ނޯޓް

سَلَـٰمٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ ﴿ ٥٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

رحيم ވަންތަ ކަލެއްގެ حضرة ން އިއްވަވާ سلام ގެ ބަސްފުޅެވެ. (58)

ތަފްސީރު

ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އެބައިމީހުންނަށް ތަޙިއްޔަތާއި ސަލާމް ވެއެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ސަލާމް ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. އަދި މަލާއިކަތުން އެބައިމީހުންނަށް ސަލާމްކުރައްވާނެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޝަރަފުދެއްވައި މާތްކޮށް ހިތްތެވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ލިބުނު ދެމިހުންނަނިވި ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެބައިމީހުންނަށް ތަހުނިޔާ ކިއުއްވުމަށެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " بَيْنَا أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي نَعِيمِهِمْ إِذْ سَطَعَ لَهُمْ نُورٌ فَرَفَعُوا رُءُوسَهُمْ، فَإِذَا الرَّبُّ قَدْ أَشْرَفَ عَلَيْهِمْ مِنْ فَوْقِهِمْ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْجَنَّةِ. قَالَ: وَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ: { سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ } قَالَ: فَيَنْظُرُ إِلَيْهِمْ، وَيَنْظُرُونَ إِلَيْهِ، فَلَا يَلْتَفِتُونَ إِلَى شَيْءٍ مِنَ النَّعِيمِ مَا دَامُوا يَنْظُرُونَ إِلَيْهِ حَتَّى يَحْتَجِبَ عَنْهُمْ، وَيَبْقَى نُورُهُ وَبَرَكَتُهُ عَلَيْهِمْ فِي دِيَارِهِمْ". (سنن ابن ماجة، ج: 1، ص: 185) (ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދިﷲ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިން އެބައިމީހުންގެ ނިޢުމަތުގައި ތިއްބައި، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަ އައްޔެއް ފާޅުވާނެއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން މަތި ބަލާއިރު އެއީ އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެބައިމީހުންނާއި ދިމާއަށް މަތިން އެބައިމީހުންނަށް ތަޖައްލީވެވޮޑިގަތީއެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސަލާމްހުށްޓެވެ. މާތް ﷲ ގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿سَلَـٰمٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّۢ رَّحِيمٍ﴾ ގައި ވަނީ އެވާހަކައެވެ. ދެން އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ބައްލަވައިވޮޑިގަންނަވާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެކަލާނގެ ދެކޭނެއެވެ. އަދި އެހެން އެއްވެސް ނިޢުމަތަކަށް ނުބަލާނެއެވެ. ދެން، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ނިވައިވެވޮޑިގަންނަވަންދެން އެބައިމީހުން ބަލަން ތިބޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ ނޫރުފުޅާއި ބަރަކާތް ދެމިހުންނާނެއެވެ.) (ސުނަނު އިބްނިމާޖާ، ޙަދީޘު: 184)

ނޯޓް

وَأَنِ ٱعْبُدُونِى ۚ هَـٰذَا صِرَٰطٌ مُّسْتَقِيمٌ ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ! މިއީ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގެވެ. (61)

ތަފްސީރު

ފާފަވެރިން ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުން އެބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. އާދަމުގެ ދަރީންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދުމަށް ޝައިޠާނާ ގޮވުމުން އޭނާއަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބަޢަ ނުވުމަށް ރަސޫލުބޭކަލުން މެދުވެރިކުރައްވައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަމުރުނުކުރައްވަންހެއްޔެވެ؟ އޭނާއަކީ ތިޔަބައިމީހުންނާއި ޢަދާވާތްތެރިކަން ފާޅުކޮށްފައިވާ ފާޅުކަން ބޮޑު ޢަދުއްވެކެވެ. އަދި ހަމައެކަނި ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކޮށް، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ އެއްވެސް އެއްޗެއް ޝަރީކުނުކުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދިންނެވުމާއި ކާމިޔާބު ލިބޭނޭ މަގަކީ އެއީ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ޝައިޠާނާ އަށް އަޅުކަންކުރުމީ އޭނާ އޮޅުވާލުމުން މަގުފުރެދުމާއި ކާފިރުކަން ޒީނަތްތެރިކޮށް މީސްތަކުންނަށް ދެއްކުމުން އޭނާއަށް ތަބަޢަވުމެވެ. މިތާނގައި އާދަމުގެ ދަރިންނޭ ވަޙީކުރައްވާފައި އެވަނީ ފާފަވެރިންނަށެވެ. ޝައިޠާނާއަށް އެހީތެރިވަނީ އެބައިމީހުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

ٱلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَىٰٓ أَفْوَٰهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَآ أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا۟ يَكْسِبُونَ ﴿ ٦٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

މިއަދު ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ އަނގަތަކުގައި ސިއްކަގައްސަވައި ބަންދުކުރައްވާހުށީމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ އަތްތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ބަސް ދަންނަވާނެތެވެ. އަދި އެއުރެން ހޯދައިއުޅުނު عمل ތަކާމެދު އެއުރެންގެ ފައިތައް ހެކިދޭނެތެވެ. (65)

ތަފްސީރު

ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފާފަވެރި ކާފިރުންގެ އަނގަތަކުގައި ސިއްކަޖައްސަވައި ބަންދުކުރައްވާހުށީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ދޫތަކުން ވާހަކަދެއްކިޔަ ނުދެއްވުމަށެވެ. އެބައިމީހުން ކުޅަ ނުބައި ޢަމަލުތަކުގެ ވާހަކަ އެބައިމީހުންނާ ދެކޮޅަށް ދައްކާނީ އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކާއި ފައިތަކެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުން ކުރި ފާފަތަކަށް އެބައިމީހުން އިންކާރުކުރުމުން، އެންމެހާ މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި އެބައިމީހުން ބޭޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. އެއީ ހާދަހާ ބޮޑު ނިކަމެތިކަމަކާއި ދެރަކޮށްލުމެކެވެ! އަބޫމޫސާ އަލްއަޝްޢަރީ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން އައްޠަބަރީ ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. (ޤިޔާމަތް ދުވަހު ހިސާބުބެއްލެވުމަށް މުނާފިޤު މީހާއާއި ކާފިރު މީހާ ގެނެވޭނެއެވެ. ދެން، އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އޭނާގެ ކުރިމައްޗަށް އޭނާގެ ޢަމަލު ހުށަހަޅުއްވާނެއެވެ. އެހިނދު އޭނާ އެއަށް އިންކާރުކޮށް ދަންނަވާނެއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތް ގަންދީ ދަންނަވަމެވެ. އެ މަލާއިކަތާ ވަނީ އަޅުގެ ފަތުގައި އަޅު ނުކުރާ ޢަމަލު ލިޔެފައެވެ. އެހިނދު މަލާއިކަތާ ދަންނަވާނެއެވެ. އެވެނި ތަނެއްގައި، އެވެނި ދުވަހަކު އެވެނި ކަމެއް ތިބާ ނުކުރަން ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދަންނަވާނެއެވެ. ނޫނެކެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތް ގަންދީ ދަންނަވަމެވެ. މިއަޅާ އެކަން ނުކުރަމެވެ. އޭނާ އެހެން ހެދުމުން އޭނާގެ އަނގައިގައި ސިއްކަ ޖައްސަވާނެއެވެ. ދެން އަބޫމޫސާ މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ. ﴿ٱلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَىٰٓ أَفْوَٰهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَآ أَيْدِيهِمْ .........﴾) (ޖާމިޢުލްބަޔާން، އިބްނުޖަރީރް އައްޠަބަރީ، ޖ: 23، ޞ: 30، ޙަދީޘު: 23368) މުސްލިމް އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައި ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَضَحِكَ فَقَالَ ‏"‏ هَلْ تَدْرُونَ مِمَّ أَضْحَكُ ‏"‏ ‏.‏ قَالَ قُلْنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ ‏.‏ قَالَ ‏"‏ مِنْ مُخَاطَبَةِ الْعَبْدِ رَبَّهُ يَقُولُ يَا رَبِّ أَلَمْ تُجِرْنِي مِنَ الظُّلْمِ قَالَ يَقُولُ بَلَى ‏.‏ قَالَ فَيَقُولُ فَإِنِّي لاَ أُجِيزُ عَلَى نَفْسِي إِلاَّ شَاهِدًا مِنِّي قَالَ فَيَقُولُ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ شَهِيدًا وَبِالْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ شُهُودًا - قَالَ - فَيُخْتَمُ عَلَى فِيهِ فَيُقَالُ لأَرْكَانِهِ انْطِقِي ‏.‏ قَالَ فَتَنْطِقُ بِأَعْمَالِهِ - قَالَ - ثُمَّ يُخَلَّى بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْكَلاَمِ - قَالَ - فَيَقُولُ بُعْدًا لَكُنَّ وَسُحْقًا ‏.‏ فَعَنْكُنَّ كُنْتُ أُنَاضِلُ ‏"‏ ‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الزهد والرقائق) (އަނަސު ބްނު މާލިކް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންމެން ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހުގައި ތިއްބައި އެކަލޭގެފާނު ހިނިވަރުނަކުރެއްވިއެވެ. ދެން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ހިނިވަރުނަކުރައްވަނީ ކޮންކަމަކާކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭހެއްޔެވެ؟ ތިމަންމެން ދެންނެވީމެވެ. މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ މާތް ﷲ އެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. އެކަލޭފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަޅާ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ކުރާ ޖަދަލާމެދުއެވެ. އަޅާ ދަންނަވާނެއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާ އަނިޔާއިން ސަލާމަތްނުކުރައްވަމުތޯއެވެ؟ އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ކުރެއްވީމެވެ. ދެން އޭނާ ދަންނަވާނެއެވެ. ތިމަންއަޅާގެ ފަރާތުން ދެވޭ ހެކިބަހެއް މެނުވީ ތިމަންއަޅާ ޤަބޫލުނުކުރާނަމެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ތިބާ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ ޙިސާބު ބަލާމީހެއްގެ ގޮތުގައި ތިބާ ފުދެއެވެ. އަދި ހެކިވެރިންގެ ގޮތުގައި ލިއުއްވާ ދެމަލާއިކަތުން ކަމުގައިވާ كِرَامًا كَاتِبِيْنَ ފުދެއެވެ. ދެން އޭނާގެ އަނގައިގައި ސިއްކަޖައްސަވައި ބަންދު ކުރައްވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ގުނަވަންތަކަށް އަންގަވާނެއެވެ. ވާހަކަދައްކާށެވެ. ދެން އޭނާގެ ގުނަވަންތައް އޭނާ ކުރި ކަންކަން ކިޔައިދޭނެއެވެ. އެއަށްފަހު އޭނާއަށް ވާހަކަ ދެއްކޭގޮތް ހައްދަވާނެއެވެ. އެހިނދު އޭނާ ބުނާނެއެވެ. ތިޔަ ގުނަވަންތަކަށް ހަލާކުހުށްޓެވެ. އަހަރެން މަސައްކަތްކުރީ ތިޔަ ގުނަވަންތަކުގެ ދިފާޢުގައެވެ. (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2969)

ނޯޓް

وَمَن نُّعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِى ٱلْخَلْقِ ۖ أَفَلَا يَعْقِلُونَ ﴿ ٦٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެމީހެއްގެ عمر ދިގުކުރައްވާ މީހާ (ގެ ކަންތައް) ހެއްދެވި ހެއްދެވުމުގައި އެކޮޅުކޮޅުން ޖައްސަވާހުށީމެވެ. (އެބަހީ: އާރެއް ބާރެއްނެތް ގޮތުގައި ފެށިގެންއައިސް ޒުވާންކަމުގެ دور ނިމި، އެންމެފަހުން އާރެއް ބާރެއް ނެތް މީހަކު ކަމުގައި ލައްވާހުށީމެވެ.) ފަހެ، އެއުރެން ނުވިސްނަނީ ހެއްޔެވެ؟ (68)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތުގައި މިވަނީ އެބައިމީހުންގެ ސިފަ ބަދަލުކުރެއްވުމަށް އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެމީހެއްގެ ޢުމުރު ދިގުކުރައްވާ މީހާ ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ގޮތް އެކޮޅުކޮޅުން ޖައްސަވާހުށީމެވެ. ދެން، ބާރު ދެރަ، އަޑުއިވޭ ގިނަ ވާހަކަތައް ހަނދާންނެތޭ، ދެކެވޭވާހަކަ ވިސްނައިގަންނަން އުނދަގޫ ވިސްނުން ބަލިކަށި ކުޑަކުއްޖެއް ފަދައިން އޭނާ ވެދެއެވެ. މި ގޮތަށް ހައްދަވަން ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ލޯ ކަނުކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ސޫރަ ބަދަލުކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަކަން އެބައިމީހުން ނުވިސްނަނީ ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ މިވަނީ މުޝްރިކުންގެ މޮޔަކަމާއި، އެބައިމީހުންގެ ފުރައްސާރަކުރުމާ އެކަށިގެންވާ ދެ ސޫރައެއް އެބައިމީހުން ސިފަކުރެއްވުމަށް ގެންނަވާފައެވެ. ފުރަތަމަ ސޫރައަކީ ލޯފަން މީހުންގެ ސޫރައެވެ. އެބައިމީހުން މަގުގައި ކުރިއަށް ދަނީ ދެވޭ ނުދެވޭ ގޮތެއް ނޭނގިއެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއްބައެއްގެ ގައިގާ ޖެހެމުންނެވެ. ކުރިއަށް ދާންވީގޮތް ނުފެނި އެބައިމީހުންގެ މަންޒިލަށް ވާޞިލުވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ދެވަނަ ސޫރައަކީ އިންސާނެއްގެ ސިފައިން ޖަނަވާރެއްގެ ސިފައަށް ބަދަލުކުރެވި، ރާމާމަކުނެއް ނުވަތަ އޫރައްގެ ސިފައިގައިވީ މީހާގެ ސޫރައެވެ. މިސޫރައިން ފެންނަ މަންޒަރަކީ ހިނި އައިސް މަލާމާތް ރައްދުކުރެވޭފަދަ މަންޒަރެކެވެ. މިމިސާލުން ނުވަތަ ސިފަކުރެއްވުމުން ހިތަށް ގެނެވެނީ ވަރަށް ހުތުރުކަން ބޮޑު ދެމަންޒަރެވެ. އިންސާނެއްގެ ބޯ ހިމާރެއްގެ ބޮލަށް ނުވަތަ އޫރެއްގެ ބޮލަށް ބަދަލުވެ ހަތަރެސް ފައި ޖަހާފައި އޭނާ ހިނގާ މަންޒަރެވެ. ދެން، ލޯފަން މީހުންތަކެއް ކުރިއަށް ނުދެވިގެން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ކޮއްޕަމުން، އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކު ގައިގައި ތެޅެމުން ވެއްޓެމުން ކުރިއަށްދާ މަންޒަރެވެ. މިއީ ގަދަ ހިނި އަންނަ މަންޒަރުތަކެވެ.

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَرَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَنَّا خَلَقْنَـٰهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ ﴿ ٧٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، މަނިތިއްކަކުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިންސާނާ ހެއްދެވިކަން، އެ އިންސާނާއަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެހާރުން އޭނާވަނީ ފާޅުވެ ބަޔާންވެގެންވާ ދެކޮޅުވެރިޔަކު ކަމުގައެވެ. (77)

ތަފްސީރު

ޤުރައިޝުންގެ ބޮޑުންގެ ތެރެއިން އެކަކު ކަމުގައިވާ އުބައްޔު ބްނު ޚަލަފް އޭނާގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެ ދައްކަވާ ވާހަކަފުޅާ މެދު ތިޔަބައިމީހުން ނުވިސްނަން ހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ދަޢުވާކުރައްވަނީ މާތް ﷲ މަރުވެފައިވާ މީހުން އަލުން ދިރުއްވާނެކަމަށެވެ. ލާތާއި ޢުއްޒާ ގަންދީ ބުނަމެވެ. އަހުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގޮސް އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކުރާހުށީމެވެ. ދެން ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހަށް ފީވެފައި އޮތް ކަށިގަނޑެއް ހިފައިގެން ގޮސް އެކަށިގަނޑު އޭނާގެ އަތުން ހިމުންކުރަމުން އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. އަހަރުމެން މަރުވެ، މިފަދައިން ފީވެފައިވާ ކަށިތަކަކަށް ވުމަށް ފަހުވެސް މާތް ﷲ އަހަރުމެން ދިރުއްވާނެ ކަމަށް ކަލޭގެފާނު ދަޢުވާކުރައްވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ދެން އޭނާގެ އަތުން ކަށިތައް ހިމުންކޮށްލުމުން ކުނޑިތަކަކަށްވެ ބުރައިގެން ދިޔައެވެ. އެހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ އޭނާއަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އާނއެކެވެ. މާތް ﷲ ކަލޭ މަރުގަންނަވާނެއެވެ. ދެން ކަލޭ އަލުން ދިރުއްވައި، ކަލޭ ނަރަކައަށް ވައްދަވާނެއެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. ﴿أَوَلَمْ يَرَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَنَّا خَلَقْنَـٰهُ مِن نُّطْفَةٍ .......﴾ (ޖާމިޢުލް ބަޔާން، އިބްނުޖަރީރް އައްޠަބަރީ، ޖ: 23، ޞ: 38، ޙަދީޘު: 22397) މާނައީ: ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާ ހެއްދެވީ ނަޖިސް ނުކުންނަ މަގަކުން ނުކުތް، ދެރަ އެއްޗެއް ކަމުގައިވާ ނުޠުފާއަކުން ކަން، އަލުން ދިރުއްވާނޭކަން ޤަބޫލުކުރަން ދެކޮޅު ހަދާ މީހާއަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެހިނދު އޭނާވީ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އާ ޖަދަލުކުރުން ބޮޑު، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅުހަދައި، އަލުން ދިރުއްވާނޭކަން ދޮގުކުޅަ މީހަކަށެވެ. ފަހެ، ނުޠުފާއަކުން އޭނާ ހެއްދެވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އޭނާ އަލުން ދިރުއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ނުވަނީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް