chapter

035

ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ جَاعِلِ ٱلْمَلَـٰٓئِكَةِ رُسُلًا أُو۟لِىٓ أَجْنِحَةٍ مَّثْنَىٰ وَثُلَـٰثَ وَرُبَـٰعَ ۚ يَزِيدُ فِى ٱلْخَلْقِ مَا يَشَآءُ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

حمد ހުރީ اللَّه އަށެވެ. އެކަލާނގެއީ، އިސްވެދިޔަ مثال އަކާ ނުލައި އުޑުތަކާއި، ބިން އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދޭކުން، ތިނަކުން، ހަތަރަކުން ފިޔަފުޅުތަކެއް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ملائكة ން އެއީ (އެކިއެކި ކަންކަމާއިގެން) ފޮނުއްވާ ބަޔަކުކަމުގައި ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ހެއްދެވުމުގައި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް އިތުރު ކުރައްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން اللَّه އީ، ކޮންމެ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (1)

ތަފްސީރު

ސޫރަތް ފައްޓަވާފައި މިވަނީ ކީރިތިވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ ﷲއަށް ޙަމްދުކުރުމުންނެވެ. އެކަލާނގެއީ ކައުނު ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި ދުނިޔެ އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ގިނަ ފިޔަތަކާއެކު، ޢަޖާއިބު ކުރަނިވި ސިފައިގައި އެކަލާނގެ މަލާއިކަތުން ހެއްދެވިއެވެ. އެބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ދެފިޔަފުޅު ހުންނަ ބޭކަލުންނާ، ތިންފިޔަފުޅު ހުންނަ ބޭކަލުންނާ، އެއަށްވުރެ ގިނަ ފިޔަފުޅު ހުންނަ ބޭކަލުން ވެއެވެ. ﴿فَاطِرِ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ﴾ ގެ މާނައީ އެކަލާނގެއީ އިސްވެދިޔަ މިސާލެއްނެތި އެތަންތަން އުފެއްދެވި ކަލާނގެއެވެ. އެބަހީ އެންމެ ފުރުތަމަ އީޖާދު ކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ﴿يَزِيدُ فِى ٱلْخَلْقِ مَا يَشَآءُ﴾ މާނައީ މަލާއިކަތުން ހެއްދެވުމުގައި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަށް އިތުރުކުރައްވައެވެ. ޖިސްމާއި، ސިފައާއި، ފިޔަފުޅުތަކުގެ ޢަދަދުގައެވެ. عَنْ زِرِّ بْنِ حُبَيْشٍ ...... قَالَ أَخْبَرَنِي ابْنُ مَسْعُودٍ أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم رَأَى جِبْرِيلَ لَهُ سِتُّمِائَةِ جَنَاحٍ‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب فِي ذِكْرِ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى) (ޒިއްރު ބްނު ޙުބައިޝްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްނު މަސްޢޫދު رضي الله عنه އަހުރެންނަށް ޚަބަރުދެއްވިއެވެ. ޖިބްރީލު عليه السلام އަށް ހަސަތޭކަ ފިޔަފުޅު ވަނިކޮށް ނަބިއްޔާ ﷺ ދެކެވަޑައިގަތެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 174) ބައެއް ރިވާޔަތުގައި ވާގޮތުން ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ދެފިޔަފުޅު ހުޅުވައިލެއްވުމުން އިރާއި ހުޅަނގާއި ދެމެދު އެއްކޮށް ބައްދައިލިއެވެ. މިހުރިހާ ކަމެއް ދަލީލުކުރަނީ ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާ، އެކަލާނގެ އުފެއްދެވުމުގެ ފުރިހަމަ ކަމަށެވެ. ފަހެ، ދެފިޔައާއެކު ދޫނި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ގިނަ ފިޔަފުޅުތަކާއެކު މަލާއިކަތުން ހެއްދެވީ އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި ބާރުވެރިކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ މިބަސްފުޅުންނެވެ. ﴿إِنَّ ٱللَّـهَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ﴾ އެކަލާނގެއީ އިރާދަކުރައްވާ ކޮންމެ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ނުކުޅައްދައިލެވޭނޭ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. ދެން، މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ ކައުނުގެ ހުރިހާ ކަމެއް ބަލަހައްޓަވައި ހިންގަވަނީ އެކަލާނގެ ކަމުގައްޔާއި، ހުރިހާ ކަމެއްގެ ތަޅުދަނޑިތައް މިލްކުކުރައްވަނީ އެކަލާނގެ ކަމުގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱذْكُرُوا۟ نِعْمَتَ ٱللَّهِ عَلَيْكُمْ ۚ هَلْ مِنْ خَـٰلِقٍ غَيْرُ ٱللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلْأَرْضِ ۚ لَآ إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ ﴿ ٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! اللَّه ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި نعمة ހަނދުމަކުރާށެވެ! اللَّه މެނުވީ ތަކެތި ހައްދަވާ، އުޑާއި ބިމުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް رزق ދެއްވާ ކަލަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ މެނުވީ إله އަކު ނުވެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (إيمان ކަމުން) އެއްކިބާވެގަންނަނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ (3)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށްވާ އެކަލާނގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތްތައް ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަކުރާށެވެ. އެކަލާނގެއަށް ޝުކުރުކޮށް ޙަމްދު ކުރުމުންނެވެ. އަދި އިޖާބަދީ ކިޔަމަންވުމުންނެވެ. މާތް ﷲ މެނުވީ ވާރޭވެއްސަވައި އުޑުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤުދެއްވާ، ދަނޑު ގޮވާމާއި މޭވާ ނެރުއްވައި ބިމުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤުދެއްވާ ކަލަކު ވޭ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން ހައްދަވައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤުދެއްވާ ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ﴿لَآ إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ﴾ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި ޙައްޤުވެގެން އަޅުކަމެއް ވެވޭ އިލާހަކު ނުވެއެވެ. ވީއިރު، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށް، ޚަލްޤުކޮށް ރިޒްޤުދީ ހެދޭވަރަށްވުރެ ނިކަމެތި ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރުމާ ދިމާއަށް ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރެނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّ وَعْدَ ٱللَّهِ حَقٌّ ۖ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَا ۖ وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِٱللَّهِ ٱلْغَرُورُ ﴿ ٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ގެ وعد ފުޅަކީ حق ތެދެވެ. ފަހެ، ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުން ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރިކުރިޔަ ނުދޭހުށިކަމެވެ! އަދި اللَّه އާމެދު شيطان އާ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރިކުރިޔަ ނުދޭހުށިކަމެވެ! (5)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނަށް ގޮވައިލެއްވުން ތަކުރާރުކުރައްވާފައި ވަނީ އެބައިމީހުންގެ އެންމެ ބޮޑު ޢަދުއްވު، ނުބައި މަކަރުވެރި ލަޢުނަތްލެއްވި ޝައިޠާނާގެ ނުރައްކަލާމެދު އިންޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. ﴿ٱلْغَرُورُ﴾ އަކީ ޝައިޠާނާގެ ނަމެކެވެ. އެކަލޭގެ މީސްތަކުން ހައްލައި އޮޅުވައިލާތީއެވެ. މާނައީ: މީސްތަކުންނޭވެ! އަލުން ދިރުއްވައި، ޙިސާބު ބައްލަވާނޭކަމާއި، ސުވަރުގެއާއި ނަރަކަ ވާކަމަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ ކުރައްވާފައިވާ ވައުދަކީ ޙައްޤު ތެދެވެ. އެހެންކަމުން، ދުނިޔޭގެ ޒީނަތްތެރިކަމާއި އުފާތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތް ހަނދާން ނައްތާލައި ހެއްލުންތެރިކުރިޔަ ނުދޭށެވެ. އަދި ޝައިޠާނާގެ ވަސްވާސްތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެއަކީ ދޮގުވެރި، ކެހިވެރި، މަކަރުވެރިއެކެވެ. އެކަލޭގެ އެދެނީ ހުތުރުކަންތަކާއި، ފާފަތަކުން ތިޔަބައިމީހުން ފިތުނަވެރިކުރުމެވެ.

ނޯޓް

إِنَّ ٱلشَّيْطَـٰنَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَٱتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُوا۟ حِزْبَهُۥ لِيَكُونُوا۟ مِنْ أَصْحَـٰبِ ٱلسَّعِيرِ ﴿ ٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، شيطان އާއަކީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށްވާ عداوة ތެރިޔެކެވެ. ފަހެ، އެ شيطان އާއީ، عداوة ތެރިޔަކު ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދެކޭށެވެ! އޭނާގެ جماعة އަށް އޭނާ ގޮވާކަން ކަށަވަރީ، ނަރަކައިގެ أهل ވެރިންގެތެރެއިން ވުމަށެވެ. (6)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ޝައިޠާނާއަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދުއްވެކެވެ. އެކަލޭގެއަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފްސުތަކުގެ މައްޗަށް ބާރުފޯރުވިޔަ ނުދޭށެވެ. އެކަލޭގެ ޢަދާވާތްތެރިކަމަކީ ޒަމާންވީ ޢަދާވާތްތެރިކަމެކެވެ. އެއީ ނިމުމެއް ނެތް ކަމެކެވެ. އެކަލޭގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޢަދާވާތްތެރިވާ ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންވެސް އެކަލޭގެއަށް އަދާވާތްތެރިވާށެވެ. އެކަލޭގެ މަގަށް ދަޢުވަތު ދީގެން އެކަލޭގެ ބޭނުންވަނީ އެކަލޭގެއަށް ތަބަޢަވެ ކިޔަމަންތެރިވާ މީހުން އަނދައަނދައި ހުރި ނަރަކައިގެ އަލިފާނަށް އެއްލައިލާށެވެ. ސަލަފުއްޞާލިހުންގެ ބޭކަލަކު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އިޙްސާންތެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އިޙްސާންތެރިކަން އެނގުމަށް ފަހު އެކަލާނގެއަށް އުރެދި، މަލްޢޫނު ޝައިޠާނާގެ ޢަދާވާތްތެރިކަން އެނގުމަށްފަހު އެކަލޭގެއަށް ކިޔަމަންވާ މީހާ މެދު އަންތަރީސްވާހާ ވެއެވެ.

ނޯޓް

أَفَمَن زُيِّنَ لَهُۥ سُوٓءُ عَمَلِهِۦ فَرَءَاهُ حَسَنًا ۖ فَإِنَّ ٱللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَآءُ وَيَهْدِى مَن يَشَآءُ ۖ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَٰتٍ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌۢ بِمَا يَصْنَعُونَ ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެމީހެއްގެ ނުބައި عمل، އެމީހަކަށް ޒީނަތްތެރިކުރެވި އަދި އެއީ ރަނގަޅު عمل ކަމުގައި ދެކެފި މީހާ (ތެދުމަގު ލިބުނުމީހާއާ އެއްފަދަހެއްޔެވެ؟) ފަހެ، ހަމަށަވަރުން، اللَّه، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކު މަގުފުރައްދަވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ތެދުމަގު ދައްކަވަތެވެ. ފަހެ، އެއުރެންގެ މައްޗަށް ހިތާމަކުރެއްވުމުގައި، ކަލޭގެފާނުގެ نفس ހަލާކުވިޔަނުދެއްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، އެއުރެން ކުރާކަންތައް މޮޅަށްދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ޝައިޠާނާ އެމީހަކު އޮޅުވައި އޭނާގެ ހުތުރު ޢަމަލު އޭނާއަށް ޒީނަތްތެރިކޮށް ދައްކައި، އެކަމާ އޭނާ އުފާވެ އެކަން ރަނގަޅުކަމަށް ދެކެ، އޭނާ އެގޮތެއްގެ މަތީގައި ހުރި ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުން ރަނގަޅު ކަމަށް ދެކޭ މީހާއާއި، އެކަން ނުބައިކަމަށް ދެކެ، އެކަމާ ދުރުވެ، އީމާންކަމުގެ މަގު އިޚްތިޔާރުކުރި މީހާއާ އެއްފަދަ ހެއްޔެވެ؟ މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ބައެއް އުނިކުރެވިފައެވެ. އުނިކުރެވިފައިވާ ބައި އެނގެނީ އަންނަނިވި ބަސްފުޅުންނެވެ. ﴿فَإِنَّ ٱللَّـهَ يُضِلُّ مَن يَشَآءُ وَيَهْدِى مَن يَشَآءُ﴾ މާނައީ ހުރިހާ ކަމެއް ވަނީ އެކަލާނގެ އިރާދަފުޅުންނެވެ. ފަހެ، މަގުފުރެދުން އިޚްތިޔާރުކުރި މީހަކު މާތް ﷲ މަގުފުރައްދަވައެވެ. އަދި އޭނާ ނަރަކައިގެ އެންމެ އަޑީގައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން ލައްވައެވެ. އަދި އީމާންކަމުގެ މަގު އިޚްތިޔާރު ކުރީތީ އެކަލާނގެ ތެދުމަގު ދައްކަވަން އިރާދަކުރައްވާ މީހާއަށް ތެދުމަގު ދައްކަވައެވެ. އަދި އޭނާ ސުވަރުގޭގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައިގައި ލައްވައެވެ. ﴿فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَٰتٍ ۚ إِنَّ ٱللَّـهَ عَلِيمٌۢ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾ އެބައިމީހުން އީމާންނުވީކަމަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހިތާމަފުޅު ކުރެއްވުމުގައި ކަލޭގެފާނުގެ ފުރާނަ ދިޔަނުދެއްވާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ ހުތުރު ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުންނާއި، ކުރި ނުބައިކަންތަކުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲ ވަނީ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަބާއްޖަވެރިކަން ލިޔުއްވާފައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހުތުރު ޢަމަލުތައް އެކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ. އެކަލާނގެ އެޢަމަލުތަކަށް އެބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَٱللَّهُ ٱلَّذِىٓ أَرْسَلَ ٱلرِّيَـٰحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَـٰهُ إِلَىٰ بَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ كَذَٰلِكَ ٱلنُّشُورُ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه އީ، ވައިރޯޅި ފޮނުއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އެ ވައިރޯޅި ވިލާތައް އުފުލައެވެ. އަދި މަރުވެފައިވާ ރަށަކަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ވިލާތައް ގެންދެވީމެވެ. ފަހެ، ބިންގަނޑު މަރުވެފައި އޮތުމަށްފަހު، އެ ވިލާތަކުގެ ފެނުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ބިން ދިރުއްވީމެވެ. (قيامة ދުވަހުން) އަލުން ދިރުއްވައި ފޮނުއްވުންވަނީވެސް އެފަދައިންނެވެ. (9)

ތަފްސީރު

ދެން މިވަނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ހެކިތައް ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، އުފެއްދެވުމުގެ ފުރިހަމަކަމުން، ވާރޭ އަންނަކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރާއިގެން ވައިރޯޅި ފޮނުއްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން ވައިރޯޅި ވިލާތައް ޙަރަކާތްތެރިކުރެއެވެ. އަދި ބިންގަނޑު ހަނަފަސްވެ މަރުވެފައިވާ ރަށަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެވިލާތައް ގެންދެވީމެވެ. ދެން އެރަށަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވާރޭ ވެއްސެވީމެވެ. އަދި ހަނަފަސްވެ ހިކިފައި އޮތް ބިންގަނޑު އެވާރެއިން ދިރުއްވީމެވެ. ﴿كَذَٰلِكَ ٱلنُّشُورُ﴾ ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަރުވެފައިވާ މީހުން ކަށްވަޅުތަކުން ނެރުއްވާނީ، މަރުވެފައި އޮތް ބިން ވާރެއިން ދިރުއްވި ފަދައިންނެވެ. މިއީ ވަރަށް ފުރިހަމަ، ރީތީ ދަލީލު ނެންގެވުމުކެވެ. عَنْ أَبِي رَزِينٍ، قَالَ: قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، كَيْفَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى؟ فَقَالَ: "أَمَا مَرَرْتَ بِالْوَادِي مُمْحِلًا، ثُمَّ تَمُرُّ بِهِ خَضِرًا؟". قَالَ شُعْبَةُ: قَالَهُ أَكْثَرَ مِنْ مَرَّتَيْن "كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى". (مسند أحمد، ج: 26، ص: 112) (އަބޫރަޒީންގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަން ދެންނެވީމެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. މާތް ﷲ މަރުވެފައިވާ މީހުން ދިރުއްވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ހަނަފަސްވެ މަރުވެފައި އޮތް ވާދީއަކުން ތިބާ ނުދަން ހެއްޔެވެ؟ ދެން އެވާދީ (ގަސްތަކުން) ފެހިވެފައި ވަނިިކޮށް ތިބާ އެވާދީން ނުދަން ހެއްޔެވެ؟ ޝުޢުބާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ މިފަދައިން ދެ ފަހަރަށްވުރެ ގިނައިން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲ މަރުވެފައިވާ މީހުން ދިރުއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ.") (މުސްނަދު އަޙްމަދު، ޙަދީޘު: 16193)

ނޯޓް

مَن كَانَ يُرِيدُ ٱلْعِزَّةَ فَلِلَّهِ ٱلْعِزَّةُ جَمِيعًا ۚ إِلَيْهِ يَصْعَدُ ٱلْكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلْعَمَلُ ٱلصَّـٰلِحُ يَرْفَعُهُۥ ۚ وَٱلَّذِينَ يَمْكُرُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ۖ وَمَكْرُ أُو۟لَـٰٓئِكَ هُوَ يَبُورُ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

عزّة ތެރިކަން އެދޭމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެންމެހާ عزّة، މިލްކުވެގެންވަނީ اللَّه އަށެވެ. ރަނގަޅު ބަސްތައް އުފުލިގެންދަނީ، އެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. އަދި صالح عمل އެކަލާނގެ حضرة އަށް އުފުލައްވަތެވެ. އަދި ނުބައި ކަންތައް ރާވައިހަދާ މީހުންނަށް، ގަދަވެގެންވާ عذاب ހުށްޓެވެ. އަދި، ގެއްލި ހަލާކުވެދާނީ ހަމައެއުރެންގެ ރޭވުންތަކެވެ. (10)

ތަފްސީރު

ދެ ދުނިޔޭގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަން އެދޭ މީހާ ދަންނާށެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، ބާރު ވަނީ ހަމައެކަނި މާތް ﷲއަށެވެ. އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް އިންސާނަކަށް ނޫނެވެ. ވީއިރު، ކާފިރުން ބުދުތަކާއި ހިލަތަކުގެ ކިބައިން ޢިއްޒަތްތެރިކަމަށް އެދެނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންނާ ބެހޭގޮތުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَٱتَّخَذُوا۟ مِن دُونِ ٱللَّـهِ ءَالِهَةً لِّيَكُونُوا۟ لَهُمْ عِزًّا﴾ (އެއުރެން اللَّه ފިޔަވައި އެހެން އިލާހުންތަކެއް ހިފީ އެއުރެންނަށް ޢިއްޒަތެއްކަމުގައި ވާނޭކަމަށެވެ.) އެބުދުތަކަކީ ދެރަ ނިކަމެތި އަގެއްނެތް ތަކެއްޗަށް ވާއިރުއެވެ. ﴿إِلَيْهِ يَصْعَدُ ٱلْكَلِمُ ٱلطَّيِّبُ وَٱلْعَمَلُ ٱلصَّـٰلِحُ يَرْفَعُهُ﴾ ހެޔޮ ޢަމަލާއި އަދި ޒިކުރުކުރުމާއި، ދުޢާކުރުމާއި، ތަސްބީޙަ ކިއުމާއި، ޤުރްއާން ކިޔެވުން ފަދަ ހެޔޮ ބަސް އުފުލިގެންދަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެޢަމަލާއި ބަސް ޤަބޫލުކުރައްވައި އެއަށް ދަރުމަދެއްވައެވެ. އެހެންކަމުން، ޢިއްޒަތްތެރިކަން އެދޭ މީހާ މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވެ ހެޔޮ ޢަމަލުކުރާށެވެ. ﴿وَٱلَّذِينَ يَمْكُرُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ۖ وَمَكْرُ أُو۟لَـٰٓئِكَ هُوَ يَبُورُ﴾ މަކަރާއި ހީލަތުން މާތް ﷲގެ ނޫރު ނިއްވައިލުމަށާއި، އިސްލާމްދީނާއި މުސްލިމުންނަށް ކެހިދިނުމަށް ރާވާ މީހުން ދަންނާށެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތް ދުވަހު ނަރަކައިގެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ހުށްޓެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މަކަރުވެރި ރޭވުން ބާޠިލުވެ ނެތިދާނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވަނީ ދާރުއްނަދްވާގައި މައްކާގެ މުޝްރިކުން އެއްވެ ރަސޫލުﷲ ﷺ ޤަތުލުކުރުމަށް ނުވަތަ ރަށުން ބޭރުކޮށްލުމަށް ނުވަތަ ހައްޔަރުކުރުމަށް މަޝްވަރާކުރުމަށް ފަހު ރޭވި ރޭވުމަށެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ރޭވުން ބާޠިލުކުރައްވައި އެރޭވުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ރައްދުކުރެއްވިއެވެ. ﴿وَلَا يَحِيقُ ٱلْمَكْرُ ٱلسَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِۦ﴾ (އަދި ނުބައި މަކަރުވެރި ރޭވުން އޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް މެނުވީ ނުޖެހޭނެތެވެ.) ދެން އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ އެހެން ދަލީލެއް ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَٱللَّهُ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَٰجًا ۚ وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَىٰ وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِۦ ۚ وَمَا يُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا يُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِۦٓ إِلَّا فِى كِتَـٰبٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ يَسِيرٌ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ވެލިން، ދެން މަނިތިއްކަކުން، ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވީ اللَّه އެވެ. ދެން ދެ ޖިންސުގެ މީހުން ކަމުގައި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަތުމާއެކުގައި މެނުވީ، އަންހެނަކު މާބަނޑެއް ނުވެތެވެ. އަދި ނުވެސް ވިހާމެއެވެ. އަދި ފޮތެއްގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ގޮތުން މެނުވީ، عمر ދިގު މީހެއްގެ عمر ދިގުވެގެން ނުދެތެވެ. އަދި އޭނާގެ عمر ކުރުވެގެންވެސް ނުމެދޭމެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަންތަކަކީ، اللَّه އަށް ދާދިފަސޭހަ ކަމެކެވެ. (11)

ތަފްސީރު

އަދި މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފެށުންކަމުގައިވާ އާދަމު عليه السلام މަށިން ހެއްދެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅު ނިކަމެތި ފެންފޮދެއް ކަމުގައިވާ ނުޠުފާއަކުން ހެއްދެވިއެވެ. ދެން ކައިވެނީގެ ގުޅުމުން އެ ނުޠުފާއިން އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންގެ ޖޯޑު އުފެއްދެވިއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ދެނެވޮޑިގަތުމާއެކު މެނުވީ އަންހެނަކު މާބަނޑުނުވެއެވެ. އަދި ނުވެސް ވިހާމެއެވެ. އެދަރިފުޅު ބޮޑުވުމުގެ ފައްތަރުތަކާއި ދަރަޖަތައް އެކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ﴿وَمَا يُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا يُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِۦٓ إِلَّا فِى كِتَـٰبٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّـهِ يَسِيرٌ﴾ އަދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި، އައްލައުޙުލް މަޙްފޫޡުގައި ލިޔެވިގެން މެނުވީ އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ޢުމުރު ދިގުވާ މީހެއްގެ ޢުމުރު ދިގުވެ މުސްކުޅިވުމާ ހަމައަށް ނުދެއެވެ. އަދި މީހެއްގެ ޢުމުރު ކުރުވެ ކުޑައިރު ނުވަތަ ޒުވާންއިރު މަރުނުވެއެވެ. އޭގައި ލިޔެވިފައިވާ ވަރަށްވުރެ ދިގުވެސް އަދި ކުރުވެސް ނުވެއެވެ. އެއީ މާތް ﷲއަށް ދާދި ފަސޭހަ ކަމެކެވެ. އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ތަކެއްޗަކާއި ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ވެލިން އިންސާނާ ހެއްދެވުމަކީ މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވުމާ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ހެތްކެވެ. އިންސާނާ އޭނާގެ އަޞްލު އުފެދުނު ގޮތާމެދު ވިސްނައިފިނަމަ، އޭނާގެ ވުޖޫދަކީ މުޢުޖިޒާތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު މުޢުޖިޒާތްކަން އޭނާއަށް އެނގޭނެއެވެ. ފަހެ، ވެއްޔަކީ އެއްވެސް ދިރުމެއް ނުވާ އެއްޗެކެވެ. އިންސާނުން އުފެދުމުގެ އަޞްލަކީ އެއީއެވެ. ދެން ފުރާނަ އެޅުއްވުމުގެ މުޢުޖިޒާތަކީ އިންސާނުންނަށް އަދިވެސް އޭގެ ޙަޤީޤަތް ފޮރުވިފައިވާ މުޢުޖިޒާތެކެވެ. އެ ފުރާނައަކީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އެ އުފެދުނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއިން ދިރުމެއް ނެތް އެއްޗެއް ދިރިހުރި ފުރިހަމަ އިންސާނަކަށް ވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ އެކަކަށްވެސް ނޭނގޭ އާދަޔާ ޚިލާފު ކަމެކެވެ. ﴿وَيَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلرُّوحِ ۖ قُلِ ٱلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّى وَمَآ أُوتِيتُم مِّنَ ٱلْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا﴾ (ފުރާނައިގެ ވާހަކައިން އެއުރެން ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެތެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ފުރާނައަކީ (ހަމައެކަނި) ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަތުމުގެ ތެރެއިންވާ އެއްޗެކެވެ.) މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ މި އަލިގަދަ ދަލީލަށްފަހު ޤުރްއާނުގައި ދެން ގެންނަވާފައި މިވަނީ މުއުމިނުންނާއި ކާފިރުންގެ މިސާލެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا يَسْتَوِى ٱلْبَحْرَانِ هَـٰذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَآئِغٌ شَرَابُهُۥ وَهَـٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ ۖ وَمِن كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا ۖ وَتَرَى ٱلْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا۟ مِن فَضْلِهِۦ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެކަނޑު ހަމަހަމަވެގެން ނުވެތެވެ. (އެބަހީ: ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑާއި ކޯރުގެ މީރު ފެން، ހަމަހަމަވެގެނެއް ނުވެތެވެ.) މިއީ މީރުކަން ބޮޑު، ބުއިމަށް ފަސޭހަ މީރު ފެނެވެ. އަދި މިއީ ލޮނުކަން ގަދަ ލޮނު ހިތި ފެނެވެ. އަދި އެއިން ކޮންމެ ތަނަކުން ތިޔަބައިމީހުން ތާޒާ މަސްކަމުއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އަޅައި އުޅޭ ގަހަނާ އެ ކަނޑުން ނެރެމުއެވެ. އަދި އެ ކަނޑުގައި ގޮސްއައިސްވާ އުޅަނދުތައް ތިބާ ދެކޭނޫއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ فضل ވަންތަކަމުން އެދިގަތުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން شكر ކުރުމަށްޓަކައެވެ. (12)

ތަފްސީރު

ކޯރުގެ ފެނާއި ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު ދުވަހަކުވެސް ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. މިއީ ފޮނި، މީރުކަން ބޮޑު، ކަރުހިއްކުން ފިލުވައިދޭ، އަރުތެރެއިން ފަސޭހައިން ހިނގާ ފެނެވެ. އަދި އެއީ ލޮނުކަން ގަދަ، އޭގެ ލޮނުކަން ގަދަވެފައި ހިތިކަމުން ބޯ މީހާގެ ކަރުތެރެ އަނދައިގެން ދާ ފަދަ ފެނެވެ. أجاج އަކީ ލޮނުކަން ގަދަ ފެނެވެ. فرات އަކީ ފޮނި ގަދަ ފެނެވެ. އަދި سائغ އަކީ ފަސޭހައިން ދިރުވައިލެވޭ ފެނެވެ. މިއީ ސަލަފުއްޞާލިޙުންގެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުގައި، މާތް ﷲ މުއުމިނުންނާއި ކާފިރުންނަށް ޖައްސަވާފައިވާ މިސާލެކެވެ. ކޯރުގެ ފެނާއި، ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު ހަމަހަމަނުވާ ފަދައިން މުއުމިން މީހާއާއި ކާފިރު މީހާވެސް، އަދި ހެޔޮލަފާ މީހާއާއި، ފާފަވެރިޔާ ހަމަހަމަނުވާނެއެވެ. ﴿وَمِن كُلٍّۢ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا ۖ وَتَرَى ٱلْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا۟ مِن فَضْلِهِۦ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ އެއިން ކޮންމެ ތަނަކުންވެސް ތިޔަބައިމީހުން ތާޒާ މަސް ކަމުއެވެ. އަދަ ގަހަނާގެ ގޮތުގައްޔާއި ޒީނަތްތެރިކަމަށް ބޭނުންކުރަން ކަނޑުން ރަންމުތާއި މަރުޖާން ނަގަމުއެވެ. އަދި މުދަލާއި މީސްތަކުން އުފުލައިގެން ކަނޑުގައި ދަތުރުކޮށް އައިސް ގޮސްވާ ނާފަހަރު ތިބާ ދެކޭނެއެވެ. އެ ނާފަހަރު ޣަރަޤު ނުވެ ދަތުރުކުރަނީ މާތް ﷲ އެތަކެތި ކިޔަމަންކުރައްވާފައި ވާތީއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވާފައިވާ މަތިވެރި ނިޢުމަތްތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ޝުކުރުވެރިވުމަށްޓަކައެވެ. ބޮޑެތި ބިޔަ ނާފަރާއި އާގުބޯޓުފަހަރު ފެންމަތީގައި ދުވުމަކީ މާތް ﷲގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން ދަލީލެކެވެ. ފަހެ ކުޑަ ހިލަ ފެނުގެ އަޑިއަށް ދާއިރު، އެ ނާފަހަރު އޭގެ ބިޔަކަމާއެކުވެސް އަޑިއަށް ނުދަނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

يُولِجُ ٱلَّيْلَ فِى ٱلنَّهَارِ وَيُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِى ٱلَّيْلِ وَسَخَّرَ ٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِى لِأَجَلٍ مُّسَمًّى ۚ ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ ٱلْمُلْكُ ۚ وَٱلَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِۦ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ ދުވާލުގެ ތެރެޔަށް ރޭގަނޑު ވައްދަވައި، އަދި ރޭގަނޑުގެ ތެރެޔަށް ދުވާލު ވައްދަވައި، އަދި އިރާއި ހަނދު خدمة ތެރިކުރެއްވިއެވެ. (އެއިން) ކޮންމެ އެއްޗެއް ކަނޑައެޅިގެންވާ މުއްދަތަކަށް ހިނގަހިނގާ ހުރެތެވެ. އެއީ اللَّه އެވެ. (އެކަލާނގެއީ) ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ވެރިކަންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން ގޮވައި އަޅުކަންކުރާ ފަރާތްތަކަށް ކަދުރު އޮށެއްގެ ބޭރުގެ ދުލިފަށުގެ މިންވަރުވެސް މިލްކުވެގެން ނުވެތެވެ. (13)

ތަފްސީރު

މިއީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެއްކައުވަންތަކަމުގެ އެހެން ދަލީލެކެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ރޭގަނޑުން އުނިކުރައްވައި ދުވާލަށް އިތުރުކުރައްވައެވެ. އަދި ދުވާލުން އުނިކުރައްވައި ރޭގަނޑަށް އިތުރުކުރައްވައެވެ. الإيلاج އަކީ އެއީއެވެ. އެއީ ވެއްދުމެވެ. މިއީ މާތް ﷲގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން ދަލީލެކެވެ. ވިސްނުންތެރިކަމުގެ ނަޒަރުން ބަލައިފިނަމަ އިންސާނާއަށް އަޖާއިބުން އަޖާއިބު ފެންނާނެއެވެ. ރޭގަނޑު ދުވާލުން ކާ މަންޒަރެވެ. ރޭގަނޑު އައިސް ދުވާލުގެ ތެރެއަށް ވަދެގެންދާ ފަދައިންނެވެ. އަދި ދުވާލު ރޭގަނޑުން ކާ މަންޒަރެވެ. ދުނިޔެ ގަދައަލީގައި އޮއްވައި މިފެންނަނީ އަނދިރި ބިންމައްޗަށް ވެރިވަމުން ދާތަނެވެ. އެންމެފަހުން މުޅި ދުނިޔެ ކަނު އަނދިރިކަމަށް ބަދަލުވެއެވެ. އިންސާނުންނަށް ކޮންމެ ދުވަހަކު ހެނދުނާއި ހަވީރު ފެންނަ، ކައުނުގައިވާ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެތްކެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މީސްތަކުންގެ ވިސްނުމަށް އެކަން ނާދެއެވެ. އާދަވެފައި ތިބޭތީއެވެ. ބައެއް ރަށްތަކުގައި ދުވާލު ދިގުވެގެން ގޮސް ވިހި ގަޑި އިރަށް ދެމިގެން އެބަދެއެވެ. އަދި ރޭގަނޑު މަދު ގަޑިތަކަކަށް ކުރުވެއެވެ. އެކަލާނގެ ޙިކްމަތްތެރިކަމުން ކައުނުގެ ކަންތައް ތަދުބީރުކުރައްވައި، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ވަގުތަށް ބަދަލުގެންނަވާ މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ. ﴿وَسَخَّرَ ٱلشَّمْسَ وَٱلْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِى لِأَجَلٍ مُّسَمًّى﴾ އެތަކެތި އަޅުތަކުންގެ ފައިދާއަށް ހިނގާނޭހެން ކިޔަމަންކުރެއްވިއެވެ. ކަނޑައެޅިފައިވާ ދުވަހަކާއި ހަމައަށް، އެބަހީ ޤިޔާމަތް ދުވަހާ ހަމައަށް ފުރިހަމަ ނިޒާމެއްގެ ދަށުން ހިނގަމުންދާ ގޮތަށެވެ. ﴿ذَٰلِكُمُ ٱللَّـهُ رَبُّكُمْ لَهُ ٱلْمُلْكُ ۚ وَٱلَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِۦ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ﴾ އެ މަތިވެރި އިލާހަކީ، ފުރިހަމަ ވެރިކަމާއި، ބާރު ލިބިވޮޑިގެންވާ، ޚަލްޤުތަކުންގެ މައްޗަށް ފުރިހަމަ އިޚްތިޔާރު ލިބިވޮޑިގެންވާ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރެވޭ ކަލާނގެތަކަކީ އެއްވެސް ކަމެއް މިލްކުވެގެންނުވާ ބާޠިލު ކަލާނގެތަކެކެވެ. އެތަކެއްޗަށް ޤިޠްމީރެއްގެ މިންވަރަށްވެސް މީހަކަށް ފައިދާއެއް ނުދެވޭނެއެވެ. قِطْمِير އަކީ ކަދުރު އޮށުގެ ބޭރުގައި ހުންނަ ދުލިފަށެވެ.

ނޯޓް

إِن تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا۟ دُعَآءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا۟ مَا ٱسْتَجَابُوا۟ لَكُمْ ۖ وَيَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ ۚ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبِيرٍ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން އެފަރާތްތަކަށް ގޮވިޔަސް، އެފަރާތްތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ގޮވާ ގޮވުމެއް ނީވޭނެތެވެ. އަދި އެގޮވުން އެފަރާތްތަކަށް އިވުނުކަމަށްވިޔަސް، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އެފަރާތްތަކެއް އިޖާބައެއް ނުދޭނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން شريك ކުޅަކަމާމެދު قيامة ދުވަހުން އެފަރާތްތައް إنكار ކުރާނެތެވެ. خبر ތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާކަލާނގެ ފަދައިން ކަލޭގެފާނަށް خبر ދޭނެ ހަމަ އެކަކުވެސް ނެތެވެ. (14)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ކަލާނގެތައް ކަމުގައި ދަޢުވާކުރާ ތަކެއްޗަކީ ބުދާއި ގަހާއި ހިލައެވެ. އެހީތެރިކަމަށާއި، ދަތި އުނދަގުލުން ސަލާމަތްކުރުމަށް އެދި ތިޔަބައިމީހުން އެތަކެއްޗަށް ގޮވިޔަސް ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޑު ނީވޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ގޮވުމަށް އިޖާބައެއްވެސް ނުދޭނެއެވެ. އެއީ އަޑުނީވޭ ވާހަކަ ނުދައްކާ ދިރުންނެތް ތަކެއްޗަށް ވާތީއެވެ. ދެން، އެތަކެއްޗަށް އަޑު އިވިދާނެ ކަމަށް ބެއްޔަސް، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިޖާބައެއް ނުދޭނެއެވެ. ފައިދާއެއް ކޮށްދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން އެތަކެއްޗަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ލިބިގެން ނުވާތީއެވެ. ދެން، އާޚިރަތް ދުވަހު، މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން އެތަކެއްޗަށް ވާހަކަދެއްކުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ދެއްވުމުން، އެތަކެތި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިންނާއި، ތިޔަބައިމީހުން އެތަކެއްޗަށް ކުރި އަޅުކަމުން ބަރީއަވާނެއެވެ. ޚަލްޤުކުރައްވައި، ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ހުރިހާ ކަމެއްގެ ޚަބަރު އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ ފުރިހަމައަށްވާ ރަސްކަލާނގެ ޚަބަރުދެއްވާ ގޮތަށް ޔަޤީންކަމާއެކު އެއްވެސް މީހަކަށް ޚަބަރު ނުދެވޭނެއެވެ. الخبير އަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅުގެ ވާހަކައެވެ.

ނޯޓް

وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ بِعَزِيزٍ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަންތައް اللَّه އަށް އުނދަގޫ ކަމަކަށް ނުވެތެވެ. (17)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ ތިޔަބައިމީހުން ނެތިކުރައްވައި ގެންދަވައިފީހެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި އެހެން ބަޔަކު ގެންނަވައިފީހެވެ. އެއީ، މާތް ﷲއަށް އުނދަގޫ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަލާނގެއަށް ދާދި ފަސޭހަ ކަމެކެވެ. އެހެނީ އެކަލާނގެ ކަމަކަށް ވާށޭ ވަޙީކުރައްވާ އިރަށް އެކަމެއް ވެދެއެވެ. އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާމެދު ޣާފިލުވާ އިންސާނާއާމެދު ޙައިރާންވާހާ ވެއެވެ. ބައެއް ފަހަރު އަމިއްލަ ނަފްސާމެދު ފަޚުރުވެރިވުން އޭނާގެ ބޮލަށް ސަވާރުވެ، އޭނާއީ މާތް ﷲގެ އިޙްސާންތެރިކަމާއި ފަޟްލުވަންތަކަން ބޭނުންނުވާ، މަތިވެރި މީހެއް ކަމަށް އޭނާ ހީކުރަން ފަށައެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އޭނާއަށް ވައި ބަންދުކުރައްވައިފިނަމަ ނުވަތަ އޭނާގެ ކާނާއާއި ފެން ބަންދުކުރައްވައިފިނަމަ ދެން އޭނާ ހަދާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އޭނާގެ ހަށިގަނޑުގައި ހިނގާ ލޭގެ އެތިކޮޅެއް ގަނޑުވެ، ގަނޑު ލޭކޮޅަކަށް ވެއްޖެނަމަ، ނުވަތަ ބްލެޑަރގައި ކުޑަކަމުދާ ތަކެތި ބަންދުވެއްޖެނަމަ، ނުވަތަ ހިތުގެ ޙަރަކާތް ހުއްޓިއްޖެނަމަ ދެން އޭނާ ހަދާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ މަރުނުވާނެ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަމުގެ ކުރިމަތީގައި އިންސާނާގެ ނިކަމެތިކަމާއެވެ! އަދި ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއެވެ!

ނޯޓް

وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۚ وَإِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَىٰ حِمْلِهَا لَا يُحْمَلْ مِنْهُ شَىْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰٓ ۗ إِنَّمَا تُنذِرُ ٱلَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِٱلْغَيْبِ وَأَقَامُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ ۚ وَمَن تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِۦ ۚ وَإِلَى ٱللَّهِ ٱلْمَصِيرُ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ފާފަވެރި އެއްވެސް نفس އެއް، އެހެން نفس އެއްގެ ފާފައެއް ނުއުފުލާނެތެވެ. އަދި ފާފައިން ބަރުވެފައިވާ نفس އެއް، އެ އުފުލުމަށް (އެހެން ފަރާތަކަށް) ގޮވިޔަސް، އެއީ ގާތްތިމާގެކަމުގެ أهل ވެރިޔެއް ކަމުގައިވިޔަސް، އެއިން ހަމަ އެކައްޗެއްވެސް ނުއުފުލޭނެތެވެ. ކަލޭގެފާނު إنذار ކުރައްވާކަން ކަށަވަރީ، ނުފެންނަތާނގައި އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވެ، ނަމާދު قائم ކޮށްއުޅޭ މީހުންނަށެވެ. އަދި (كافر ކަމުން) طاهر ވެގަންނަމީހާ، ފަހެ، އެމީހާ طاهر ވެގަންނަކަން ކަށަވަރީ، އޭނާގެ އަމިއްލަ نفس އަށްޓަކައެވެ. އަދި އެނބުރި ދިޔުންވަނީ اللَّه ގެ حضرة އަށެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ކޮންމެ ނަފްސެއްވެސް އުފުލާނީ އެ ނަފްސެއްގެ ފާފައެވެ. އެހެން ނަފުސެއްގެ ފާފައަށް އެނަފުސަށް އަދަބު ނުދެވޭނެއެވެ. ކުށްކުރި މީހާގެ ބަދަލުގައި މުޅި ޢާއިލާއަށް އަދަބު ދިނުމާއި، އަވަށްޓެރިޔާގެ ބަދަލުގައި އަވަށްޓެރިޔާ ހައްޔަރުކުރުން ފަދަ ކަންކަމީ ޖައްބާރު ވެރިން ކުރާ ކަންތަކެވެ. މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި މަސްއޫލިއްޔަތަކީ ފަރުދީ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. ކޮންމެ ނަފްސެއްވެސް އުފުލާނީ އެނަފްސެއްގެ ފާފަތަކެވެ. ފާފަތަކުން ބަރުވެފައިވާ ނަފްސެއް، އެހެން ނަފްސެއްގެ ކިބައިން އެފާފައިން ބައެއް އުފުލައިދޭން އެދުނު ކަމުގައި ވިޔަސް އެއްވެސް ނަފްސެއް އެ ނުއުފުލާނެއެވެ. އެކަމަށް އެދުނީ ދަރިފުޅާއި، ބައްޕައާއި، މަންމަ ފަދަ ގާތްތިމާގެ މީހަކު ކަމުގައި ވީނަމަވެހެވެ. އެހެނީ ކޮންމެ ނަފުސެއްވެސް އެދޭނީ އެނަފުސެއް ސަލާމަތްވުމަށެވެ. ﴿لِكُلِّ ٱمْرِئٍ مِّنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ﴾ (އެއުރެންކުރެ ކޮންމެ މީހަކަށް، އެމީހަކު އަވަދިނެތި ކުރާނެކަމެއް އެދުވަހުން ވެއެވެ.) ކޮންމެ މީހަކުވެސް ވާނީ އޭނާގެ ގާތްތިމާގެ މީހުންނާއި އޭނާ އެންމެ ލޯބިވީ މީހުން ދޫކޮށް، އަމިއްލަ ނަފުސާއި އަމިއްލަ ޙާލާއިގެން މަޝްޣޫލުވެގެންނެވެ. އޭނާ ގޮވަމުން ދާނީ އަހަރެންގެ ނަފުސެވެ. އަހަރެންގެ ނަފުސެވެ. ﴿إِنَّمَا تُنذِرُ ٱلَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِٱلْغَيْبِ وَأَقَامُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ ۚ وَمَن تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِۦ ۚ وَإِلَى ٱللَّـهِ ٱلْمَصِيرُ﴾ ކަލޭގެފާނުގެ އިންޒާރުން ފައިދާކުރާކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބަށް ބިރުވެތިވާ މުއުމިނުންނަށެވެ. އެބައިމީހުން، އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ނުދެކެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލާނގެ ވޮޑިގެންވާކަން ޔަޤީންކޮށް އެކަލާނގެ ޢުޤޫބާތަށް އެބައިމީހުން ބިރުވެތިވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޅުކަމާއި، ނަމާދަށް އެބައިމީހުން ރައްކާތެރިވިއެވެ. އިންޒާރުން ފައިދާ ލިބިގަންނަ ބަޔަކީ އެއީއެވެ. އުރެދުމާއި ފާފަތަކުގެ ހަޑިކަމުން ޠާހިރުވެގަތް މީހާ ދަންނާށެވެ. އެކަމުގެ ފައިދާ ލިބޭނީ އޭނާއަށެވެ. އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުން އެނބުރިދިއުން ވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. ދެން އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކުގެ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَلَا ٱلظِّلُّ وَلَا ٱلْحَرُورُ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހިޔަލާއި، ގަދަ އަތްވާވެސް ހަމަހަމަވެގެން ނުވެތެވެ. (21)

ތަފްސީރު

މިއީ އީމާންކަމާއި ކާފިރުކަމާ ދެމެދު، އަދި ތެދުމަގު ލިބުމާއި، މަގުފުރެދުމާ ދެމެދު ހުރި ބޮޑު ފަރަޤު ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށް ގެންނަވާފައިވާ މިސާލެކެވެ. ފަހެ، އީމާންކަމަކީ ނޫރެވެ. ކާފިރުކަމަކީ ކަނުކަމެވެ. ތެދުމަގަކީ އައްޔެވެ. މަގުފުރެދުމަކީ އަނދިރިކަމެވެ. އާޔަތުގެ މާނައީ: މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި މުއުމިން މީހާއާއި ކާފިރު މީހާ ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. އަދި ދަންނަ މީހާއާއި ނުދަންނަ މީހާވެސް އެއްވަރު ނުވާނެއެވެ. ﴿ٱلْأَعْمَىٰ وَٱلْبَصِيرُ﴾ މިބަސްފުޅުގެ މަޤްޞަދަކީ އެއީއެވެ. ﴿وَلَا ٱلظُّلُمَـٰتُ وَلَا ٱلنُّورُ﴾ މާނައީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ބާޠިލާއި ޙައްޤު ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. ފަހެ، ބާޠިލަކީ އަނދިރިކަމެވެ. ޙައްޤަކީ ނޫރެވެ. ﴿وَلَا ٱلظِّلُّ وَلَا ٱلْحَرُورُ﴾ މާނައީ ފިނި ހިޔަލާއި، މެންދުރު ވަގުތުގެ ގަދަ ހޫނު ހަމަހަމަ ނުވާ ފަދައިން ސުވަރުގެއާއި ނަރަކަ ހަމަހަމަނުވާނެއެވެ. އަދި ސަވާބާއި ޢުޤޫބާތާ ވެސް ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲ ހިޔަލުން މިސާލު ޖައްސަވާފައިވަނީ ސުވަރުގެއަށާއި އެތަނުގެ ފިނި ހިޔަލަށެވެ. އަދި އެތަނުގައިވާ ދޮންވެ ފައްކާވެފައިވާ މޭވާތަކަށެވެ. އަދި އިރުގެ ގަދަ ހޫނުން މިސާލު ޖައްސަވާފައި ވަނީ ނަރަކައާއި އެތަނުގެ އަލިފާނަށެވެ. އަދި އެތަނުގެ އަލިފާންގަނޑާ ހުޅުގަނޑުގެ ވަރުގަދަކަމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لَا يَسْتَوِىٓ أَصْحَـٰبُ ٱلنَّارِ وَأَصْحَـٰبُ ٱلْجَنَّةِ﴾ (ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންނާއި، ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިން ހަމަހަމައެއް ނުވާނެތެވެ.) ފަހެ ސުވަރުގެއަކީ ހެޔޮލަފާ މީހުން ޤަރާރުވެ ތިބޭ ތަނެވެ. ނަރަކައަކީ ފާފަވެރިން ޤަރާރުވެ ތިބޭ ތަނެވެ. ދެން، އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا يَسْتَوِى ٱلْأَحْيَآءُ وَلَا ٱلْأَمْوَٰتُ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُسْمِعُ مَن يَشَآءُ ۖ وَمَآ أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِى ٱلْقُبُورِ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ދިރިތިބި ތަކެއްޗާއި، މަރުވެފައިވާ ތަކެއްޗާ ހަމަހަމަވެގެން ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް، އިއްވަވައިދެއްވަތެވެ. އަދި ކަށްވަޅުތަކުގައިވާ މީހުންނަށް އިއްވަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ނުވެތެވެ. (22)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ މުއުމިނުން ސިފަކުރައްވާފައި މިވަނީ ދިރިތިބި މީހުންގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ކާފިރުން މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ގޮތުގައެވެ. ފަހެ މުއުމިން މީހާ ފައިދާ ލިބިގަނެ، އަޑުއަހައި، ވިސްނައި ފިކުރުކުރެއެވެ. ކާފިރު މީހާއަކީ އަޑު ނައަހާ، އިޖާބަނުދޭ، މަރެވެފައިވާ މީހެކެވެ. އިސްވެދިޔަ ހަތަރު އާޔަތުގައި ސިފަކުރެއްވުން އައިސްފައިވަނީ ނުހަނު ރިވެތި އަދި ފުރިހަމަ ގޮތުގައެވެ. ފަހެ، މުއުމިން މީހާއާއި ކާފިރު މީހާއަށް ޖައްސަވާފައި ވަނީ ލޮލަށް ފެންނަ މީހާއާއި ލޯކަނު މީހާގެ މިސާލެވެ. ދެން، ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ ކާފިރު މީހާ ވަނީ ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރޭގައިކަމާއި، މުއުމިން މީހާ ވަނީ ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމުގެ އަލިކަމުގެ ތެރޭގައި ކަމެވެ. ދެން، ބަޔާންކުރައްވަނީ އާޚިރަތުގައި އެ ދެމީހުންގެ ނިމުން އަންނަ ގޮތެވެ. އެކަމަށް މިސާލު ޖައްސަވާފައި ވަނީ ފިނި ހިޔަލުންނާއި ގަދަ އަވިންނެވެ. ފަހެ، މުއުމިން މީހާގެ އީމާންކަމުގެ ސަބަބުން އޭނާ ވާނީ ހިޔަލާއި އަރާމުގައެވެ. އަދި ކާފިރު މީހާގެ ކާފިރުކަމުން އޭނާ ވާނީ ގަދަ ހޫނާއި ވަރުބަލިކަމުގައެވެ. ދެން ގެންނަވާފައިވަނީ އެއަށްވުރެވެސް ބަލާޣާތްތެރި މިސާލެކެވެ. އެއީ ދިރިހުރި މީހަކާއި މަރުވެފައިވާ މީހެއްގެ މިސާލެވެ. ފަހެ، ލޯކަނު މީހާގެ ފަރާތުންވެސް ކޮންމެވެސް ފައިދާއެއް ވެދާނެއެވެ. ނަމަވެސް މަރުވެފައިވާ މީހެއްގެ ފަރާތުން ލިބޭނޭ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން، ކާފަރު މީހާއަކީ ދިރިހުރިމީހެއްގެ ސިފައިގައި ހުރި ސޫރައެކެވެ. (ޝަބަޙެކެވެ.) އަދި އިންސާނެއްގެ ސިފައިގައި ހުރި ޖަނަވާރެކެވެ. ﴿أو۟لَـٰٓئِكَ كَٱلْأَنْعَـٰمِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ﴾ އެބައިމީހުން ނަޢަމްސޫފިތަކެއް ފަދައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެއަށްވުރެ މަގުފުރެދުން ބޮޑެވެ. ފަހެ، ޤުރްއާނުގެ މިސާލުތަކުގެ ރީތިކަމާއި ފުރިހަމަކަމާ މެދު ވިސްނައި ފިކުރުކޮށްބަލާށެވެ.

ނޯޓް

أَلَمْ تَرَ أَنَّ ٱللَّهَ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجْنَا بِهِۦ ثَمَرَٰتٍ مُّخْتَلِفًا أَلْوَٰنُهَا ۚ وَمِنَ ٱلْجِبَالِ جُدَدٌۢ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَٰنُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އުޑުން ފެން ވެއްސެވިކަން ތިބާ ނުދަންނަމުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ކުލަތައް ތަފާތުވެގެންވާ މޭވާތައް، އެ ފެނުގެ ސަބަބުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނެރުއްވީމެވެ. އަދި ފަރުބަދަތަކުގެ ތެރޭގައި ހުދުކުލައާއި، ރަތްކުލައާއި، ކަޅުކަންގަދަ ކަޅުކުލައާއި، އަދި ކުލަތައް ތަފާތުވެގެންވާ މަގުތައް ހުރި ފަރުބަދަތައްވެއެވެ. (27)

ތަފްސީރު

ބުއްދީގެވެރި އިންސާނާއެވެ! ކީރިތިވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ ﷲ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ވިލާގަނޑުން ވާރޭ ވެއްސަވައި، އެފެނުން ކުލައާއި ސިފަ ތަފާތު ގަސްތަކާއި، އާފަލާއި، މޭބިސްކަދުރާއި، ވައްތީންޏާއި، ޒައިތޫންޏާއި، އެ ނޫނަސް ގުނައި ޢަދަދުނުކުރެވޭ މޭވާތައް ނެރުއްވިތަން ތިބާއަށް ނުފެންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފެން އެކައްޗެކެވެ. ވެލި އެކައްޗެކެވެ. ރަހަތަކާއި ކުލަ ތަފާތެވެ. ﴿ يُسْقَىٰ بِمَآءٍ وَٰحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَىٰ بَعْضٍ فِى ٱلْأُكُلِ ۚ إِنَّ فِى ذَ‌ٰلِكَ لَءَايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴾ (އެ ހުރިހާ ތަކެއްޗަށް ދެވެނީ، އެއް ފެނެކެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭގެ އެއްބާވަތް އަނެއް ބާވަތަށްވުރެ ކެއުމަށް މޮޅުކުރައްވަމެވެ.) ދެން ފަރުބަދަތަކުގެ ވާހަކަ ގެންނަވަމުން ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَمِنَ ٱلْجِبَالِ جُدَدٌۢ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَٰنُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ﴾ މާނައީ އެކަލާނގެ ފަރުބަދަތަކުން ވެސް ތަފާތު ކުލައާއި ތަފާތު ސިފައިގެ ހިލަތައް އުފެއްދެވިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހުދާއި، ރަތާއި، ކަޅު ކުލަ ހިމެނެއެވެ. جُدَدٌ އަކީ جُدّة ގެ ޖަމްޢެވެ. އެއީ މަގުތަކެވެ. غَرَابِيبُ އަކީ غرْبِيبُ ގެ ޖަމްޢެވެ. އެއީ ކަޅުކުލަ ގަދަވުމެވެ. މާނައީ ގަދަ ކަޅުކުލައިގެ ހިލައެވެ.

ނޯޓް

وَمِنَ ٱلنَّاسِ وَٱلدَّوَآبِّ وَٱلْأَنْعَـٰمِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَٰنُهُۥ كَذَٰلِكَ ۗ إِنَّمَا يَخْشَى ٱللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ ٱلْعُلَمَـٰٓؤُا۟ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި މީސްތަކުންގެ ތެރެއިންނާއި، ދިރޭ ތަކެތީގެ ތެރެއިންނާއި، نعم ސޫފީގެ ތެރެއިންވެސް ހަމައެފަދައިން ކުލަތައް ތަފާތުވެގެންވާ ތަކެތިވެއެވެ. اللَّه އަށް ބިރުވެތިވާކަން ކަށަވަރީ، އެކަލާނގެ އަޅުންގެތެރެއިން علم ވެރިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، عزيز ވަންތަ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (28)

ތަފްސީރު

އަދި މީސްތަކުންނާއި، ޖަނަވާރުތަކާއި، ނަޢަމްސޫފިތަކުގެ ތެރޭގައިވެސް، ފަރުބަދަތަކާއި މޭވާތައް ފަދައިން ތަފާތު ކުލަތަކާއި، ސިފަތައް ވެއެވެ. މިއީ ހަންގަނޑު ދޮން މީހެކެވެ. މިއީ ރަތް މީހެކެވެ. މިއީ ރީނދޫ މީހެކެވެ. މިއީ ކަޅުމީހެކެވެ. އެންމެންނަކީ މާތް ﷲގެ ޚަލްޤުތަކުންނެވެ. މާތް ﷲ މަތިވެރިކޮށް އެކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވާންޖެހޭ ގޮތަށް ބިރުވެތިވާކަން ކަށަވަރީ އެކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާއި ކީރިތިކަން ރަނގަޅަށް ދަންނަ ޢިލްމުވެރިންނެވެ. އެކަލާނގެއީ ޢަޒީޒުވަންތަ، ގަދަފަދަވަންތަ، ފާފަވެރި ނުކިޔަމަންތެރިންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވާ، ފާފަތަކުން ތައުބާވާ މީހުންނަށް ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ...... މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ތަފާތު ކައުނީ ޢިލްމުތަކަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައެވެ. މިގޮތުން ނަބާތިއްޔާތު، ޠަބީޢިއްޔާތު، ޙަޔަވިއްޔާތު، ބޫމިއްޔާތު، މޫސުމިއްޔާތު، ބޭސްވެރިކަން، އަދި ޖަނަވާރުގެ ބޭސްވެރިކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެއީ، މިއާޔަތުގައި މާތް ﷲ މިފެންނަ ކައުނުގައިވާ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކަށް އިޝާރާތް ކުރައްވާފައި ވަނީ މުއުމިނުން ކައުނާއި ގުޅޭ ހުރިހާ ޢިލްމަކާ އޭގެ ގޮފިތަކާ މެދު ހޯދައި ތަޙްލީލުކުރުމަށް ހިތްވަރުދެއްވުމަށް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެއީ މުއުމިނުން އެބައިމީހުންގެ ވަށައިގެންވާ ތަކެތީގެ ބޭނުން ހިފައި، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންތެރިވުމާއި، ޒިކުރުކުރުމާއި، ޝުކުރުކުރުމާއެކު ދުނިޔެ އާރާސްތުކުރުމަށެވެ. އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿إِنَّمَا يَخْشَى ٱللَّـهَ مِنْ عِبَادِهِ ٱلْعُلَمَـٰٓؤُا۟﴾ އިންނެވެ. މިބަސްފުޅު ގެންނަވާފައި މިވަނީ ކައުނާއި ޠަބީޢާގެ ޢިލްމުތަކުގެ ވާހަކައާއި ގުޅުވައިގެންނެވެ. ފަހެ، ބޭސްވެރިކަމާއި، ފަލަކާއި، ގަސްގަހާގެއްސާއި، ބިމުގެ ފަށަލަތަކާއި، ބިންހެލުމާއި، އަލިފާން ފަރުބަތަކާއި، ފަޒާއާ ބެހޭ ޢިލްމުވެރިން މާތް ﷲ އަށް މާ ބޮޑަށް ބިރުވެތިވާން ޖެހެއެވެ. އެކަލާނގެ އުފެއްދެވުމުގެ ފުރިހަމަކަން އެބައިމީހުންނަށް ފެންނާތީއެވެ. މިސާލަކަށް ޑޮކްޓަރަށް އިންސާނާގެ ޙިއްސުތަކުގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ޙިއްސަކުން އެކަލާނގެ އުފެއްދެވުމުގެ މޮޅުކަން ފެންނާނެއެވެ. ލޮލާއި، ކަންފަތާއި، ހިތާއި، ސިކުނޑިއާއި، ނާރުތަކުންނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، ހަށިގަނޑުގެ ސެލްތަކުގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ސެލްއަކުންނާއި، އޭނާގެ ހަށިގަނޑުގައި ހިނގާ ކޮންމެ ލޭ ތިއްތަކުން އޭނާއަށް މާތް ﷲގެ ހެއްދެވުމުގެ ފުރިހަމަކަން ފެނި، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި، ވޮޑިގެންވުމަށް އޭނާވާ އީމާންވުން ވަރުގަދަވެގެން ދެއެވެ. އެހެންކަމުން، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މާތް ﷲއަށް އެންމެ ބޮޑަށް ބިރުވެތިވާ ބޭކަލަކީ ނަބީބޭކަލުންގެ ސާހިބާ ﷺ އެވެ. މާތް ﷲގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަން އެންމެ ބޮޑަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވަނީ އެކަލޭގެފާނު ކަމަށް ވާތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: ‏ "‏..... أَمَا وَاللَّهِ إِنِّي لأَخْشَاكُمْ لِلَّهِ وَأَتْقَاكُمْ لَهُ ......‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب النكاح، باب التَّرْغِيبُ فِي النِّكَاحِ) (އަނަސު ބްނު މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މާތް ﷲއަށް އެންމެ ބޮޑަށް ބިރުވެތި ވަނީ އަދި ތަޤްވާވެރި ވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނެވެ.") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 5063) ދެން ހާމައަށް ފެންނަން އޮތް ފޮތުގެ (ކައުނުގެ) ވާހަކައަށްފަހު ގެންނަވާފައި މިވަނީ ކިޔެވޭ ފޮތުގެ (ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ) ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِنَّ ٱلَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَـٰبَ ٱللَّهِ وَأَقَامُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنفَقُوا۟ مِمَّا رَزَقْنَـٰهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَـٰرَةً لَّن تَبُورَ ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަށަވަރުން، اللَّه ގެފޮތް ކިޔަވައި، އަދި ނަމާދު قائم ކޮށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް ދެއްވި ތަކެތިން ސިއްރާއި ފާޅުގައި ހޭދަކޮށްއުޅޭ މީހުންނީ، ގެއްލުން ނުވާނެ ވިޔަފާރިޔަކަށް އެދޭ ބަޔެކެވެ. (29)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ވިސްނުންތެރިކަމާއި، އަސަރާއެކު މާތް ﷲގެ ފޮތް ކިޔަވާ، ނަމާދު އޭގެ ރުކުންތަކާއި، އަދަބުތަކާ އެކު ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު ފުރިހަމަގޮތުގައި، އޭގެ ވަގުތުގައި އަދާކުރާ، އަދި އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ ދެއްވި މުދަލުން އެކަލާނގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އަދައިގެން ސިއްރާއި ފާޅުގައި ހެޔޮކަމާއި އިޙްސާންތެރިކަމުގެ މަގުގައި ހޭދަކުރާ މީހުންނެވެ. ﴿يَتْلُونَ﴾ މިބަސްފުޅު ހިނގަހިނގާ ހުންނަ ކަމުގެ ގޮތުގައި ގެންނަވާފައި ވަނީ އެބައިމީހުން ޤުރްއާން ކިޔެވުން މަތީ ދެމިތިބޭކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. ﴿وَأَقَامُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ﴾ އިން ދޭހަވަނީ ފުރިހަމަ އަދި ރިވެތި ގޮތުގައި ނަމާދު އަދާކުރާކަމެވެ. ﴿يَرْجُونَ تِجَـٰرَةً لَّن تَبُورَ﴾ އެބައިމީހުންގެ ހެޔޮ ޢަމަލުން އެބައިމީހުން އުއްމީދުކުރަނީ ގެއްލުންނުވާނޭ، ފައިދާ ލިބެނިވި ވިޔަފާރިއަކަށެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އެއީ އަބަދުވެސް ފައިދާ ލިބެނިވި ވިޔަފާރިއެކެވެ. އެއީ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއާއެކު ކުރެވޭ ވިޔަފާރިއަކަށް ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

وَٱلَّذِىٓ أَوْحَيْنَآ إِلَيْكَ مِنَ ٱلْكِتَـٰبِ هُوَ ٱلْحَقُّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ بِعِبَادِهِۦ لَخَبِيرٌۢ بَصِيرٌ ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފޮތުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރެއްވި ތަކެއްޗަކީ، އޭގެކުރީގައިވާ ފޮތްތައް ތެދުކުރާ حق ތެދުބަސްފުޅެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ خبر ތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. (31)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވި މިޤުރްއާނަކީ އެއީ ޙައްޤު ފޮތެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅެވެ. އެ ފޮތް އައީ އެފޮތުގެ ކުރިން ނަބީބޭކަލުންނާއި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ތައުރާތާއި އިންޖީލު ފަދަ އިލާހީ ފޮތްތައް ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެކަލާނގެއީ އަޅުތަކުންގެ މަސްލަހަތު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ، އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް މޮޅަށް ބައްލަވައިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މިއާޔަތުގައި ޤުރްއާނަކީ މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެހެނީ، ރަސޫލުﷲ ﷺ އަކީ ލިޔުއްވާ އަދި ކިޔުއްވާ ބޭކަލެއް ކަމުގައި ނުވާއިރު އެކަލޭގެފާނު ވަނީ މާތް ﷲ ކުރިން ބާވައިލެއްވި ފޮތްތަކުގައި ހުރި ވާހަކަތައް ގެންނަވާފައެވެ. ވަޙީ ބާވައިލައްވައިގެން މެނުވީ އެކަން ނުވާނެއެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ أَوْرَثْنَا ٱلْكِتَـٰبَ ٱلَّذِينَ ٱصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا ۖ فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِۦ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌۢ بِٱلْخَيْرَٰتِ بِإِذْنِ ٱللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَضْلُ ٱلْكَبِيرُ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ خيار ކުރެއްވި ބަޔަކަށް، ފޮތް ވާރުތަކޮށްދެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس އަށް އަނިޔާވެރިވާ ބަޔަކު، އެއުރެންގެތެރެއިން ވެއެވެ. އަދި (ހެޔޮކަންތައް ކުރުމުގައި) މެދުމިންވެ ތިބޭ މީހުން، އެއުރެންގެ ތެރެއިންވެއެވެ. އަދި اللَّه ގެ إذن ފުޅާއެކު، ހެޔޮކަންތަކުގައި ކުރިއަރައިދާ މީހުން އެއުރެންގެ ތެރެއިންވެއެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ فضل ވަންތަކަމަކީ ހަމައެއީއެވެ. (32)

ތަފްސީރު

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހުރިހާ އުއްމަތްތަކުގެ ތެރެއިން އިޚްތިޔާރު ކުރެއްވި އުއްމަތް ކަމުގައިވާ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ އުއްމަތަށް ކީރިތި ޤުރްއާން ވާރުތަކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެ ފާޅުކަން ބޮޑު ނޫރު އެބައިމީހުންނަށް ޚާއްޞަކުރެއްވީމެވެ. ދެން، މިއިލާހީ ވާރުތައިގައި އެބައިމީހުން ތިންބަޔަކަށް ބެހުނެވެ. ﴿فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِۦ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌۢ بِٱلْخَيْرَٰتِ بِإِذْنِ ٱللَّـهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَضْلُ ٱلْكَبِيرُ﴾ ފަހެ، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުމުގައި ފަރުވާކުޑަކޮށް އުރެދުނު މީހުން އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ. އަދި ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގައި މެދުމިންވެ ތިބޭ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ހޯދުމުގައި ކުރިއަރައިދާ، އަޅުކަމާއި، ކިޔަމަންތެރިވުމާއި، ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގައި ގަދަ އަޅައި މަސައްކަތް ކުރާމީހުން އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ބައިތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށް ފަހު ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނި އެބައިމީހުންގެ ނިމުމާއި ޖަޒާއެވެ. ފުރަތަމަ ބައިގެ ކަންތައް އޮތީ މާތް ﷲއަށެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުންގެ ފާފަތަކުން އެބައިމީހުން ޠާހިރުކުރެއްވުމަށް ޢަޛާބުދެއްވުމަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުން ސުވަރުގެއަށް ވެއްދެވުމެވެ، ނުވަތަ ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޝަފާޢަތުން އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުމެވެ. އެބައިމީހުންނީ އެކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގެ މީހުންނަށްވެފައި އެބައިމީހުން މަރުވީ އީމާންކަން މަތީގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ. ﴿إِنَّ ٱللَّـهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِۦ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه، އެކަލާނގެއަށް ޝަރީކުކުރުމުގެ ފާފައެއް ނުފުއްސަވާނެތެވެ. އެނޫން ފާފަތައް، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ފުއްސަވަތެވެ.) ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގައި މެދު މިނުގައި ވީ މީހުންނާއި، ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގައި ކުރިއަރައި ދިޔަ މީހުންނީ ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނެވެ. އެހެންކަމުން، ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

جَنَّـٰتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا ۖ وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ ﴿ ٣٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) عدن އެވެ ކިއުނު ސުވަރުގެތަކެވެ. އެއުރެން އެ ސުވަރުގެތަކަށް ވަންނާނެތެވެ. އެތާނގައި ރަނުންނާއި ރަންމުތުންވާ އުޅާތަކުން އެއުރެންގައި ގަހަނާ އަޅުއްވާނެތެވެ. އަދި އެތާނގައި އެއުރެންގެ ފޭރާންވާހުށީ ފަށުއިންނެވެ. (33)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އެބައިމީހުން ތިބޭނީ ތަފާތު ނިޢުމަތްތަކުން އުފާލިބިގަންނަ ޙާލު، ދާއިމަށް ދެމިތިބެނިވި ސުވަރުގޭގައެވެ. އެތަނުގައި، ރަންމުތުން ޖަރީކުރެވިފައިވާ ރަނުގެ އުޅާތައް އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކުގައި އެޅުވޭނެއެވެ. މިއީ ފިރިހެނުންނަށާއި އަންހެނުންނަށް އޮތް ޒީނަތްތެރިކަމެކެވެ. ސުވަރުގެއަކީ މާތްކޮށް ހިތުމުގެ ގޮވައްޗެވެ. ތަކުލީފުތަކުގެ ގޮވައްޗެއް ނޫނެވެ. އެތަނުގައި ޙަރާމް ކަމެއް ނެތެވެ. އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ބޭނުންކުރާ ހުރިހާ ހެދުމަކީ އިސްތަބްރަޤާއި ފަށުވީގެ ފޭރާމެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ﴾ އެވެ. ދުނިޔޭގައި ރަސްރަސްކަލުން ރަނުގެ އުޅާތަކާއި ތާޖު އަޅާއިރު، މާތް ﷲ އެތަކެތި ލައްވާފައިވަނީ ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށެވެ.

ނޯޓް

ٱلَّذِىٓ أَحَلَّنَا دَارَ ٱلْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِۦ لَا يَمَسُّنَا فِيهَا نَصَبٌ وَلَا يَمَسُّنَا فِيهَا لُغُوبٌ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ فضل ވަންތަކަމުން، ތިމަންމެން قائم ވެ ތިބުމުގެ ގޮވަތީގައި (އެބަހީ: ސުވަރުގޭގައި) ވަޒަންވެރިކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެތާނގައި ވަރުބަލިވުމެއް ތިމަންމެންނަކަށް ނުލިބޭނެތެވެ. އަދި އެތާނގައި ފޫހިކަމެއްވެސް ތިމަންމެންނަކަށް ނުމެލިބޭނޭމެއެވެ. (35)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެއީ ދާއިމަށް ޤާއިމްވެ ތިބުމުގެ ގޮވަތި ކަމުގައިވާ ސުވަރުގެއަށް އަހަރުމެން ވައްދަވައި އެތަނުގައި އަހަރުމެން ވަޒަންވެރިކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި ދީލަތިވަންތަކަމުން އެތަނަކީ އަހަރުމެން ޤަރާރުވެ ތިބޭނޭ ވަޒަންކަމުގައި ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެތަނުގައި އަހަރުމެންނަށް ވަރުބަލިވުމެއް، ބުރަ މަސައްކަތްކުރުމެއް ނުވެއެވެ. نَصَبٌ އަކީ ވަރުބަލިވުމެވެ. لُغُوبٌ އަކީ ބަލިކަށިވުމާއި، ވަރަށް ބޮޑަށް ވަރުބަލިވުމެވެ. މާތް ﷲ އިޚްތިޔާރުކުރެއްވި މިއުއްމަތް، މުޙައްމަދިއްޔަ އުއްމަތުގެ ޖަޒާއެއް ކަމުގައި މާތް ﷲ ލައްވަވާފައި ވަނީ ދާއިމަށް ޤާއިމުވެތިބޭ ސުވަރުގެއެވެ. އަދި އެތަނުގެ ނިޢުމަތަކީ މާއްދީ އަދި މަޢުނަވީ ނިޢުމަތް ކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. މާއްދީ ނިޢުމަތަކީ ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް ލިބޭ ކެއުމާއި، ބުއިމާއި، ޖިސްމާނީ އުފާތަކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ޙޫރުލްޢީނުންވެސް ހިމެނެއެވެ. އަދި މަޢުނަވީ ނިޢުމަތަކީ އުފާވެރިކަމުގެ ގޮވަތީގައި އެބައިމީހުންނަށް ލިބޭ އުފަލާއި، ބާއްޖަވެރިކަމާއި، ހިތްހަމަޖެހުމެވެ. ﴿لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا ۖ وَهُمْ فِى مَا ٱشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَـٰلِدُونَ * لَا يَحْزُنُهُمُ ٱلْفَزَعُ ٱلْأَكْبَرُ﴾ (އެއުރެންނަކަށް އެތާނގެ އަލިފާނުގެ އަޑެއްވެސް ނީވޭނެތެވެ. އަދި އެއުރެން ހިތްއެދޭ ކަންތައްތަކުގައި (ސުވަރުގޭގައި) އެއުރެން ދެމިތިބޭނެތެވެ. * އެންމެބޮޑު ބިރުވެރިކަން (އެބަހީ: ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަން) އެއުރެންނަކަށް އެއްވެސް ހިތާމައެއް ނުދޭހުށްޓެވެ.) ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް ދެއްވާ މާތްކޮށްހިތުމާ ނިޢުމަތާއެކު ދެން އަންނަނީ ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައާއި އެބައިމީހުން އޭގެ ތެރޭގައި ތިބޭނޭ ޢަޛާބާއި އަބާއްޖަވެރިކަމުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَآ أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَـٰلِحًا غَيْرَ ٱلَّذِى كُنَّا نَعْمَلُ ۚ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَآءَكُمُ ٱلنَّذِيرُ ۖ فَذُوقُوا۟ فَمَا لِلظَّـٰلِمِينَ مِن نَّصِيرٍ ﴿ ٣٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން އެ ނަރަކައިގައި ރޮއިހޭރި ދަންނަވާނެތެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެން ކުރަމުންގެންދިޔަ (ނުބައި) عمل ނޫން صالح عمل ކުރުމަށް އަޅަމެން ނެރުއްވައިފާނދޭވެ! ހަނދުމަކުރާނެ މީހަކު އެދުވަސްތަކުގައި ހަނދުމަކުރާހާ ދުވަހު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ عمر ނުދަންމަވަން ހެއްޔެވެ؟ އަދި إنذار ކުރައްވާ ބޭކަލަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (عذاب ގެ) ރަހަ ލިބިގަންނާށެވެ! ފަހެ، އަނިޔާވެރިންނަށް نصر ދޭނެ އެއްވެސް މީހަކު ނުވެތެވެ. (37)

ތަފްސީރު

ޢަޛާބު ލިބުމުން އެބައިމީހުން އަޑުއުފުލައި ރޮއިހޭރި، އެހީއަށް އެދި ދަންނަވާނެއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެން ނަރަކައިން ނެރުއްވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެން އަނބުރައި ދުނިޔެއަށް ފޮނުއްވައިދެއްވާނދޭވެ! އަޅަމެން ކުރިން ކޮށްއުޅުނު ނުބައި ޢަމަލުގެ ބަދަލުގައި، އިބަރަސްކަލާނގެ ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ހެޔޮ ޢަމަލު ކުރުމަށެވެ. އެބައިމީހުން ކުޅަ ކަންތަކަށް ރުހިވޮޑިނުގެން، ދެރަކޮށްލެއްވުމަށް މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ﴿أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُم مَّا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَن تَذَكَّرَ وَجَآءَكُمُ ٱلنَّذِيرُ ۖ فَذُوقُوا۟ فَمَا لِلظَّـٰلِمِينَ مِن نَّصِير﴾ ވިސްނައި ފިކުރުކޮށް ހަނދުމަކުރާނެ މީހަކު ހަނދުމަކުރާނޭހާ ދުވަހަށް ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުން ބައިތިއްބަވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢުމުރު ދިގުނުކުރައްވަން ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ތިބެ އެދުވަސްތަކުގައި ކުރީ ކޮން ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުކުރައްވާ ރަސޫލެއްގެ ގޮތުގައި މުޙައްމަދު ﷺ ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިނުގަތެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲގެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބުގެ ރަހަ ތިޔަބައިމީހުން ދެކޭށެވެ. މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ދުރުކޮށްދޭނޭ ޝަފާޢަތްތެރިއަކުވެސް އަދި ވާގިވެރިއަކުވެސް ނުވާނެއެވެ.

ނޯޓް

إِنَّ ٱللَّهَ عَـٰلِمُ غَيْبِ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۚ إِنَّهُۥ عَلِيمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ﴿ ٣٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، އުޑުތަކާއި، ބިމުގެ غيب ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ހިތްތަކުގައިވާހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (38)

ތަފްސީރު

މި ކައުނުގައި ވަންހަނާ ވެފައިވާ ހުރިހާ ކަމެއް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ހިތްތަކުގައި ފޮރުވިފައިވާ ތަކެއްޗާއި ހިތަށް އަރައި ފައިބާ ތަކެތި އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. ވީއިރު، އެބައިމީހުން ފާޅުގައި ކުރާ ޢަމަލު އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ނުވާންވީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ މިއާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ދުނިޔެއަށް އަނބުރާ ފޮނުއްވިޔަސް އެބައިމީހުން ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމަށް އެނބުރި ދާނެކަން ބަޔާންކުރެއްވުމެވެ. އެބައިމީހުން ވަންހަނާކުރާ އެބައިމީހުންގެ ނިޔަތް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވާތީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿وَلَوْ رُدُّوا۟ لَعَادُوا۟ لِمَا نُهُوا۟ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَـٰذِبُونَ﴾ (އަދި އެއުރެން (ދުނިޔެއަށް) އަލުން ފޮނުއްވިނަމަ، އެއުރެންނަށް ނަހީކުރެއްވި ކަންތަކަށް އެއުރެން އެނބުރި ހިނގައްޖައީހެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނަކީ ދޮގުހަދާ ބަޔަކުކަން ކަށަވަރެވެ.) ދެން ބަޔާން މިކުރައްވަނީ ކާފިރުކަމުގެ ނުބައި ނިމުމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى جَعَلَكُمْ خَلَـٰٓئِفَ فِى ٱلْأَرْضِ ۚ فَمَن كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُۥ ۖ وَلَا يَزِيدُ ٱلْكَـٰفِرِينَ كُفْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتًا ۖ وَلَا يَزِيدُ ٱلْكَـٰفِرِينَ كُفْرُهُمْ إِلَّا خَسَارًا ﴿ ٣٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ބިމުގައި خليفة އިންތަކެއް ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވީ އެކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، كافر ވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހާގެ كافر ކަން އޮތީ ހަމަ އެމީހާގެ މައްޗަށެވެ. އަދި كافر ންނަށް އެއުރެން كافر ވުމުގެ ސަބަބުން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ކޯފާމެނުވީ އިތުރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި كافر ވި މީހުންނަށް އެއުރެންގެ كافر ކަމުގެ ސަބަބުން ގެއްލުމެއް މެނުވީ އިތުރެއް ނުވާނެތެވެ. (39)

ތަފްސީރު

އަދި ޖީލަކަށް ފަހު ޖީލެއް އަންނަ، ޖީލުތަކެއް ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވީމެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުން އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމަށެވެ. ދެން، ކާފިރުވީ މީހާ ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ކާފިރުކަމުގެ ނުބައި ނަތީޖާ ހުރީ އޭނާއަށެވެ. އެކަމުން އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް މެނުވީ އޭނާ ގެއްލުން ނުދެއެވެ. އަދި ކާފިރުންގެ ކާފިރުކަމުން އެބައިމީހުންނަށް ގަދަ ރުޅި މެނުވީ އިތުރުނުވެއެވެ. المقت އަކީ އެންމެ ގަދަފަދަ ރުޅިއާއި ނުރުހުމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމުން އެބައިމީހުންނަށް ހަލާކާއި ގެއްލެނިވުން މެނުވީ އިތުރުނުވެއެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުންގެ އަރާމާއި ބާއްޖަވެރިކަން އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލިފައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

قُلْ أَرَءَيْتُمْ شُرَكَآءَكُمُ ٱلَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَرُونِى مَاذَا خَلَقُوا۟ مِنَ ٱلْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ أَمْ ءَاتَيْنَـٰهُمْ كِتَـٰبًا فَهُمْ عَلَىٰ بَيِّنَتٍ مِّنْهُ ۚ بَلْ إِن يَعِدُ ٱلظَّـٰلِمُونَ بَعْضُهُم بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކޮށްއުޅޭ شريك ންނާމެދު ނިކަން خبر ދީ ބަލާށެވެ! އެތަކެތި ބިމުން ހެދީ ކޮންތަނެއްކަން ތިމަން ކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ދައްކައިބަލާށެވެ! ނުވަތަ އުޑުތައް ހެއްދެވުމުގައި ބައިވެރިވުމެއް އެތަކެއްޗަށް ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެއިން ކަމެއްގެ މައްޗަށް ހެތްކެއްގެ މަތީގައި އެއުރެން ވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް ފޮތެއް ދެއްވާފައިވަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ! އަނިޔާވެރިން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ހެއްލުންތެރިކަމަކަށް މެނުވީ وعد އެއް ނުކުރެތެވެ. (40)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުންނޭވެ! މާތް ﷲއާއެކު ޝަރީކުން ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދަޢުވާކުރި ބުދުތަކުގެ ވާހަކަ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ބުނެދީބަލާށެވެ. އެތަކެތި އިންސާނުންނާއި، ޖަނަވާރާއި، ފަރުބަދައާއި ކަނޑުތަކުގެ ތެރެއިން ހެދީ ކޮންއެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވޭތޯ އަހަރުމެން ބެލުމަށްޓަކައެވެ. ނޫނީ އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވުމަށްޓަކައި މާތް ﷲ ބައެއް މަޚްލޫޤުން ހެއްދެވުމުގައި އެތަކެތީގެ ބައިވެރިވުމެއް ވަނީހެއްޔެވެ؟ ﴿أَمْ ءَاتَيْنَـٰهُمْ كِتَـٰبًا فَهُمْ عَلَىٰ بَيِّنَتٍ مِّنْهُ ۚ بَلْ إِن يَعِدُ ٱلظَّـٰلِمُونَ بَعْضُهُم بَعْضًا إِلَّا غُرُورًا﴾ ނުވަތަ ބުދަށް އަޅުކަން ކުރާ އެބައިމީހުންގެ އަތުގައި، އެބައިމީހުން އެ ދަޢުވާކުރާ ކަލާނގެތައް އެއީ މާތް ﷲގެ ޝަރީކުންކަމަށް ބުނާ، އުޑުން ބާވައިލެއްވި ފޮތެއް އޮތީހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ އެބައިމީހުން އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި އެބައިމީހުން ވަނީ މަގުފުރެދުމާ ހެއްލުމުގެ ތެރޭގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ބޮޑުން، އެތަކެތި އެބައިމީހުންނަށް ޤިޔާމަތްދުވަހު ޝަފާޢަތްތެރިވާނެކަމަށް ބުނެ މަގުފުރެއްދީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ އޮޅުވާލުމާއި، ބާޠިލާއި. ދޮގު ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ.

ނޯޓް

۞ إِنَّ ٱللَّهَ يُمْسِكُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ أَن تَزُولَا ۚ وَلَئِن زَالَتَآ إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّنۢ بَعْدِهِۦٓ ۚ إِنَّهُۥ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه، އުޑުތަކާއި ބިން އެހުރިގޮތުން ނެއްޓިދިޔަ ނުދެއްވައި ހިފަހައްޓަވަތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެހުރިގޮތުން އެ ދެތަން ނެއްޓިއްޖެނަމަ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެތަންތަން ހިފަހައްޓާނެ އެއްވެސް މީހަކު ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، حليم ވަންތަ ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެ ކަމުގައިވެއެވެ. (41)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވި މާތް ﷲ އެތަކެތި ހުރިގޮތުން ނެއްޓިގެން ވެއްޓުނަ ނުދެއްވައި ހިފަހައްޓަވައެވެ. ﴿وَيُمْسِكُ ٱلسَّمَآءَ أَن تَقَعَ عَلَى ٱلْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِۦٓ ۗ إِنَّ ٱللَّـهَ بِٱلنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ﴾ (ބިމުގެ މައްޗަށް އުޑު ނުވެއްޓޭގޮތުން އެކަލާނގެ އުޑު ހިފަހައްޓަވައެވެ.) މާތް ﷲ އެތަކެތި ދޫކޮށްލައްވައިފާނެ ކަމަށް ބެލިނަމަވެސް ދެން އެތަކެތި ހިފަހައްޓާނޭ ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. މާތް ﷲއީ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ޙަލީމުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުން އަވަސްނުކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ރަޙްމަތްވަންތަކަން ބޮޑުކަމުން އެކަލާނގެ އެބަމީހުންގެ ކުށްތަކާއި ފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވައެވެ. މިއާޔަތުގައި ބިން ޙަރަކާތް ކުރާކަމުގެ އިޝާރާތް ވާކަމަށް ބެލެވިދާނެއެވެ. އެހެނީ، އެއީ ތަނެއްގައި ސާބިތުކުރެވިފައި ހުރި އެއްޗެއް ނަމަ ހިފަހައްޓާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. ބިމަކީ ފަލަކުގައިވާ އެހެނިހެން ތަކެތި ފަދައިން ދައުރުކުރާ އެއްޗެކެވެ. والله أعلم

ނޯޓް

وَأَقْسَمُوا۟ بِٱللَّهِ جَهْدَ أَيْمَـٰنِهِمْ لَئِن جَآءَهُمْ نَذِيرٌ لَّيَكُونُنَّ أَهْدَىٰ مِنْ إِحْدَى ٱلْأُمَمِ ۖ فَلَمَّا جَآءَهُمْ نَذِيرٌ مَّا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންގެ އެންމެގަދަ ހުވައިން اللَّه ގަންދީ އެއުރެން ހުވާކޮށް ބުނޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ ގާތަށް ބިރުވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ ބޭކަލަކު ވަޑައިގެންފިނަމަ، އެހެން ކޮންމެ أمّة އަކަށްވުރެން ތެދުމަގު ލިބުން ބޮޑު ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ، ބިރުވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ ބޭކަލަކު އެއުރެންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވިހިނދު، އެއިން ނަފުރަތުވެ، ދުރުހެލިވުން މެނުވީ، އެއުރެންނަކަށް އިތުރެއް ނުވިއެވެ. (42)

ތަފްސީރު

މައްކާގެ މުޝްރިކުން އެންމެ ގަދަ ހުވައިން ހުވައިކޮށް ބުންޏެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ރަސޫލަކު ވަޑައިގެންފިނަމަ އެބޭކަލަކަށް އީމާންވުމުގައި އެބައިމީހުން އެންމެ ކުރީގައި ތިބޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި ނަބީބޭކަލުން ދޮގުކުރި ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނަށްވުރެ ތެދުމަގު ލިބުން ބޮޑު ބަޔަކު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ވާނެއެވެ. ﴿فَلَمَّا جَآءَهُمْ نَذِيرٌ مَّا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُورًا﴾ ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްދު ﷺ، އިންޒާރުކުރައްވާ ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައި ވަޑައިގަތުމުން އެބައިމީހުން އީމާންކަމާ ދުރަށް ދިއުމާއި، ރަސޫލާ ﷺ އަށް ތަބަޢަވުމާ ދުރުވުން މެނުވީ އިތުރުނުވިއެވެ.

ނޯޓް

ٱسْتِكْبَارًا فِى ٱلْأَرْضِ وَمَكْرَ ٱلسَّيِّئِ ۚ وَلَا يَحِيقُ ٱلْمَكْرُ ٱلسَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِۦ ۚ فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ ٱلْأَوَّلِينَ ۚ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ ٱللَّهِ تَبْدِيلًا ۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ ٱللَّهِ تَحْوِيلًا ﴿ ٤٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) ބިންމަތީގައި ބޮޑާވެގަތުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި ނުބައި މަކަރުވެރި ރޭވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި ނުބައި މަކަރުވެރި ރޭވުން އޭގެ أهل ވެރިންނަށް މެނުވީ ނުޖެހޭނެތެވެ. ފަހެ، އިސްވެދިޔަ މީހުންނާމެދު، اللَّه ކަންހިންގެވިގޮތަށް މެނުވީ އެއުރެން انتظار ކުރޭހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، اللَّه، ކަންހިންގަވާގޮތަށް ބަދަލެއް އަންނާތީ ކަލޭގެފާނަކަށް ފެނިވަޑައެއް ނުގަންނަވާނެތެވެ. އަދި اللَّه، ކަންހިންގަވާގޮތް އެހެން ފަރާތަކަށް އަނބުރައިލެވޭތީވެސް ކަލޭގެފާނަކަށް ފެނިވަޑައެއް ނުގަންނަވާނެތެވެ. (43)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ތެދުމަގާއި އީމާންކަމާ ދުރަށް ދިޔައީ ބޮޑާވެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ މަގަށް ހުރަސް އެޅުމަށް މަކަރުވެރި ނުބައި ރޭވުން ރޭވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އެނުބައި މަކަރުވެރިކަމުގެ ނުބައި ނަތީޖާ އެކަން ކުރި ބަޔަކަށް މެނުވީ ނުލިބޭނެއެވެ. ﴿فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ ٱلْأَوَّلِينَ ۚ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ ٱللَّـهِ تَبْدِيلًا ۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ ٱللَّـهِ تَحْوِيلًا﴾ މާތް ﷲ ކުރީގެ އުއްމަތްތަކާ މެދު ކަންކުރެއްވި އިލާހީ ސުންނަތަށް މެނުވީ އެބައިމީހުން އިންތިޒާރު ކުރާކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެއީ ތަފާތު ވައްތަރުގެ ޢަޛާބާއި ސުންނާފަތިކުރުމުން އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވުމެވެ. އެއީ ބަދަލުވުމެއް ނެތް އިލާހީ ސުންނަތެކެވެ.

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَسِيرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ فَيَنظُرُوا۟ كَيْفَ كَانَ عَـٰقِبَةُ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَكَانُوٓا۟ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً ۚ وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُعْجِزَهُۥ مِن شَىْءٍ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَلَا فِى ٱلْأَرْضِ ۚ إِنَّهُۥ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ބިމުގައި ދަތުރު ފަތުރުކޮށް، އެއުރެންގެ ކުރިން އުޅުނު މީހުންގެ ނިމުންވީ ކޮންފަދައަކުންކަން، ފަހެ، އެއުރެން ނުބަލަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެއުރެންނަށްވުރެ (އެބަހީ: مكة ގެ أهل ވެރިންނަށްވުރެން) ބާރުގަދަ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެންވޫއެވެ. އަދި އުޑުތަކުގައިވިޔަސް، ބިމުގައިވިޔަސް، اللَّه ނުކުޅައްދާނެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ކުޅަދުންވަންތަ ކަލާނގެ ކަމުގައިވެއެވެ. (44)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ ނުކިމަންތެރިންނަށް ވީގޮތް ބަލައި އެބައިމީހުންގެ ނުބައި ނިމުން އައީ ކިހިނެއްކަން ދެނެގަނެ، ޢިބްރަތް ލިބިގަންނަން އެބައިމީހުން ރަށްތަކުގައި ދަތުރު ނުކުރަނީހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެބައިމީހުން ވީ މައްކާގެ މީހުންނަށްވުރެ ހަށިގަނޑު ވަރުގަދަ، ޢުމުރު ދިގު، މުދަލާ ދަރިން ގިނަ ބައެއް ކަމުގައެވެ. ﴿وَمَا كَانَ ٱللَّـهُ لِيُعْجِزَهُۥ مِن شَىْءٍ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَلَا فِى ٱلْأَرْضِ ۚ إِنَّهُۥ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا﴾ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ބަދަލުހިއްޕެވުމަށް އެކަލާނގެ ނުކުޅައްދައިލެވޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވައި ސުންނާފަތިކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ކުރި ފާފަތަކާއި އެއަށް ޙައްޤުވާ ޢަޛާބު އެކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ.

ނޯޓް