މިއީ عالم ތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ބާވައިލެއްވި ފޮތެވެ. އެއާމެދު شك އެއް ނެތެވެ. (2)

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ވަޙީގެ ގޮތުގައި ބާވައިލެއްވި މިފޮތަކީ، އެފޮތް ބާވައިލެއްވީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް ޤުރްއާނެވެ. އެއީ، ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ބާވައިލެއްވި ފޮތެކެވެ.

ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް އެ قرآن ހެއްދެވިކަމަށް އެއުރެން ބުނަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ! އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި حق ފޮތެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން އެބަޔަކަށް إنذار ކުރައްވާނޭ رسول އަކު ވަޑައިނުގަންނަވާ قوم އެއްގެ ބަޔަކަށް ކަލޭގެފާނު إنذار ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. (އެއީ) އެއުރެން ތެދުމަގު ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ. (3)

أم އައިސްފައި މިވަނީ بل ގެ މާނައިގައެވެ. އެއީ ކުރިން ބުނެވުނު އެއްޗަކާ އިދިކޮޅު ވާހަކައެއް އޭގެ ފަހަތަށް ގެނައުމެވެ. މާނައީ އަދިކިއެއްތަ، އެފޮތަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އަމިއްލަފުޅަށް ހައްދަވައިގެން ދޮގުވެރިގޮތުގައި މާތް ﷲ އަށް ނިސްބަތްކުރެއްވި ފޮތެކޭ އެބައިމީހުން ބުނަނީހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ އެއީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ބާވައިލެއްވި ޙައްޤު ފޮތެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން އެބައެއްގެ ގާތަށް ރަސޫލުބޭކަލަކު ފޮނުއްވާފައި ނުވާ ބަޔަކަށް ކަލޭގެފާނު އިންޒާރުކުރެއްވުމަށެވެ. އެއީ ފަތުރަތުގެ އަހުލުވެރިންނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޙައްޤުގެ މަގަށް ހިދާޔަތު ލިބި، ޢަޒީޒުވަންތަ، ޙަމްދުލިބިވޮޑިގެންވާ ﷲއަށް އެބައިމީހުން އީމާންވުމަށްޓަކައެވެ. ދެން އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ހެކިތައް ބަޔާންކުރައްވަން ފަށްޓަވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

اللَّه އީ، އުޑުތަކާއި، ބިމާއި، އެދެމެދުގައި ވާހާ ތަކެތި ހަދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން عرش ގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ استواء ވެ ވޮޑިގެންނެވިއެވެ. އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެހީތެރިވާނޭ ފަރާތެއް، އަދި شفاعة ތެރިވާނޭ ފަރާތެއްވެސް ނުވެތެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަ ނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ (4)

އުޑުތައް އޭގެ އުސްކަމާއި ގަދަފަދަ ކަމާއެކު ހައްދަވައި، ބިން އޭގައިވާ ޢަޖާއިބުތަކާއި، އޭގެ ފުރިހަމަކަމާއެކު ހައްދަވައި، އެ ދެމެދުގައި ވާ އިރާއި، ހަނދާއި، ތަރިތަކާއި، ވަޔާއި، ވިލާތަކާއި، ދުނިޔޭގެ ދުވަހުން ހަ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހެއްދެވީ ކީރިތިވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ ﷲއެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ އެސްފިޔަޖަހާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެތަކެތި ހެއްދެވީހެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވީ އަޅުތަކުންނަށް އަވަސް އަރައިނުގަނެ ލަސްލަހުން ކަންކުރައްވަން ދަސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿ثُمَّ ٱسْتَوَىٰ عَلَى ٱلْعَرْشِ﴾ މާނައީ އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތަށް ޢަރުޝުގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ އިސްތަވާވެވޮޑިގެންނެވިއެވެ. އަހަރުމެން އެކަން ޤަބޫލުކުރަނީ އައްސަލަފުއްޞާލިޙުގެ މަޒުހަބުގައި ވާފަދައިން ގޮތް ބަޔާންކުރުމެއް، އެއްގޮތް ކުރުމެއް، ވައްތަރުކުރުމެއް، ސިފަފުޅެއް އުނިކުރުމެއް ނެތިއެވެ. ﴿مَا لَكُم مِّن دُونِهِۦ مِن وَلِىٍّۢ وَلَا شَفِيعٍ ۚ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ﴾ މީސްތަކުންނޭވެ! އެކަލާނގެ އިޒުނަފުޅާއި ނުވަތަ އިރާދަފުޅާއި ލައިގެން މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވާގިވެރިވާނޭ، އަދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ޝަފާޢަތްތެރިވާނޭ މީހަކު ނުވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިނަސޭހަތްތައް އަޑުއަހައި ނަސޭހަތް ލިބިގަންނަން ނުވޭހެއްޔެވެ؟

އުޑުން ފެށިގެން ބިމާ ހަމަޔަށް ހުރިހާ ކަމެއް އެކަލާނގެ تدبير ކުރައްވަތެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން ގުނާގޮތުން އެއްހާސް އަހަރުގެ މިންވަރުގެ ދުވަހެއްގައި، އެހުރިހާ ކަމެއް އެކަލާނގެ حضرة އަށް އަރައިގެންދެއެވެ. (5)

ކައުނުގައިވާ އަޅުތަކުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް އެކަލާނގެ ތަދުބީރުކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅުތައް އުޑުގެ އެންމެ މަތިން ބިމުގެ އަޑިއަށް ފައިބަނީ ދުނިޔޭގެ ދުވަހުން އެއްހާސް އަހަރުގެ މިންވަރުގެ ދުވަހެއްގައެވެ. މި ދުވަހަކީ "އިލާހީ ދުވަހެވެ." އެހެނީ، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދުވަހަކީ އަހަރުމެންގެ ދުވަސްފަދަ ދުވަހެއް ނޫނެވެ. އެ ދުވަހުގެ ދިގުމިނަކީ އެއްހާސް އަހަރެވެ. ﴿وَإِنَّ يَوْمًا عِندَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި، އެންމެ ދުވަހެއްވަނީ، ތިޔަބައިމީހުން ގުނައި ޢަދަދުކުރާ އަހަރުތަކުން އެއްހާސް އަހަރާ އެއްފަދަވެގެންނެވެ.) ފަހެ، ކާފިރުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވުން ސާޅީސް އަހަރަށް ލަސްވެއްޖެއްޔާ އެއީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އެއް ގަޑިއިރަށްވުރެވެސް ކުޑަ ވަގުތެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުގެ ދިގުމިނަކީ ފަންސާސް ހާސް އަހަރެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ "އިލާހީ ދުވަހު"ގެ ވާހަކައެވެ. ޤިޔާމަތް ދުވަހުގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ.

އެކަލާނގެއީ، ނުފެންނަ ކަންތަކާއި، ފެންނަ ކަންތައް ދެނެވޮޑިގެންވާ، عزيز ވަންތަ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (6)

ޙައްޤުގޮތުގައި އަޅުކަންވެވޭ، ޚަލްޤުތަކުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ރާއްވަވައި ހިންގަވާ އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ކަމެއް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އިންސާނުންގެ ލޯމަތިން ޣާއިބުވެފައިވާ ކަންތަކާއި، ވުޖޫދުގައިވާ ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެބައިމީހުންނަށް ފެންނަ ތަކެތި އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ ޢަޒީޒުވަންތަ، އަޅުތަކުންގެ ކަންތައް ރާއްވަވައި ހިންގެވުމުގައި ރަޙްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

އެކަލާނގެއީ، ހުރިހާ އެއްޗެއް ފުރިހަމަ ސިފައިގައި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިންސާނާ ހެއްދެވުން ފެއްޓެވީ މަށިންނެވެ. (7)

އެކަލާނގެއީ ނެތުމުގެ ތެރޭން އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ހެއްދެވިއެވެ. ދެން އިންސާނުންގެ ބަފައިކަލުން އާދަމު عليه السلام މަށިން ހެއްދެވިއެވެ.

ދެން އެކަލާނގެ އެ އިންސާނާގެ ދަރިފަސްކޮޅު ދެރަވެގެންވާ ފެނެއްގެ خلاصة އަކުން ހެއްދެވިއެވެ. (8)

ދެން އެ އިންސާނާގެ ދަރިފަސްކޮޅު ބަލިކަށި ނިކަމެތި ފެންފޮދެއްގެ ޚުލާޞާއިން، އެބަހީ މަނިފޮދަކުން، ދެމިގެންދާގޮތް ހެއްދެވިއެވެ. ﴿أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّآءٍ مَّهِينٍ﴾ (ދެރަވެގެންވާ ފެނަކުން (އެބަހީ: މަނިފޮދަކުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނަހައްދަވަން ހެއްޔެވެ؟)

ދެން އޭނާޔަށް ފުރިހަމަ ސިފަ ދެއްވައި، އެކަލާނގެ روح ފުޅުން އޭނާޔަށް ފުމެލެއްވިއެވެ. (އެބަހީ: ފުރާނަ އެޅުއްވިއެވެ.) އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިވުމާއި، ފެނުމާއި، ހިތްތައް ލެއްވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން شكر ކުރަނީ ވަރަށްވެސް މަދުންނެވެ. (9)

ދެން އޭނާގެ ގުނަވަންތައް ފުރިހަމަ ކުރައްވައި، އޭނާގެ މަންމަގެ ރަޙިމުގައި އޭނާގެ އުފެދުމުގެ ދައުރުތައް ބަދަލުކުރައްވަމުން ގޮސް، އޭނާއަށް ފުރާނަ އެޅުއްވިއެވެ. އެހިނދު އޭނާ އެންމެ ފުރިހަމަ ސޫރައިގައި އަދި އެންމެ ރިވެތި ސިފައިގައި ފުރިހަމަ އިންސާނަކަށް ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޑުއިވުމާއި، ފެނުމާއި، ވިސްނުމުގެ ޙިއްސުތައް ލެއްވިއެވެ. އެއީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ މަތިވެރިކަން ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. އެހެނަސް، ތިޔަބައިމީހުން ޝުކުރުކުރަނީ ހާދަހާ މަދުންނެވެ. ﴿مِن رُّوحِهِ﴾ ގައި ފުރާނަ އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ، އިންސާނާ ޝަރަފުވެރިކުރައްވައި މާތްކުރެއްވުމަށެވެ. އެއި މިލްކެއް އޭގެ ވެރިފަރާތަށް، މަޚްލޫޤު އޭނާގެ ޚާލިޤަށް ނިސްބަތްކުރުމެވެ.

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. ތިމަންމެން (މަރުވެ) ބިމުގެ ތެރޭގައި (ވެއްޔަށްވެ) ފޮރުވުނީމާ، އަލުން އާ އުފެދުމަކުން އުފެދޭނޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ކީއްހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންނީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާނެކަމަށް ދެކޮޅު ހަދާ ބަޔެކެވެ. (10)

މައްކާގެ ކާފިރުން ކަމުގައިވާ މުޝްރިކުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން މަރުވެ ވެއްޔަށްވެ، ބިމުގެ ވެއްޔާ އެއްވެ، އަހަރުމެންގެ ހަށިތައް ބިމުގެ ތެރެއަށް ގެއްލިގެން ގޮސް، ވެއްޔާ ވަކިނުވާވަރު ވިޔަސް، އަހަރުމެން އާ އުފެއްދެވުމަކުން އުފައްދަވާނެ ހެއްޔެވެ؟ އަދި އަހަރުމެން ދެވަނަ ފަހަރަށް ދިރިގެން އަންނާނެ ހެއްޔެވެ؟ އެއީ އަލުން ދިރުއްވާނެކަން މަލާމާތާއެކު ޤަބޫލުނުކުރުމެވެ. ﴿بَلْ هُم بِلِقَآءِ رَبِّهِمْ كَـٰفِرُونَ﴾ بل ބޭނުންކުރެވެނީ ކުރިން ބުނެވިފައިވާ ވާހަކައާ އިދިކޮޅު ވާހަކައެއް ފަހުން ބުނުމަށެވެ. މާނައީ އަދިކިއެއްތަ، އެ މަލާމާތަށްވުރެ އަސަރު މާ ބޮޑު، ނުބައިކަން ބޮޑު ކަމެއް ވެއެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުން މާތް ﷲ އަށް ކާފިރުވެ، އެކަލާނގެއާއި ބައްދަލުވާނެ ކަމަށް އިންކާރުކުރުމެވެ. ފަހެ، ކާފިރުކަމަށް ވުރެ ބޮޑު ފާފައެއް ނުވެއެވެ.

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ މަރުހިއްޕެވުން حوال ކުރައްވާފައިވާ ملك الموت ތިޔަބައިމީހުންގެ މަރު ހިއްޕަވާނެތެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން رجوع ކުރައްވާހުށީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. (11)

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ، އެބައިމީހުންގެ ބާޠިލު ދަޢުވާތަކަށް ރައްދުދެއްވަމުން ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މަރު ހިއްޕެވުމަށް ޙަވާލުކުރައްވާފައިވާ މަލަކުލް މައުތި ތިޔަބައިމީހުންގެ މަރު ހިއްޕަވާނެއެވެ. ދެން ޙިސާބުބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމަށް ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ދިއުން ވަނީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. ފެންނަ ފެނުމަށް މަލަކުލް މައުތަކީ ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ބޭކަލެކެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅަކީ ޢަޒްރާއީލު ކަމުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. މަޝްހޫރު ގޮތަކީ އެއީއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އެހީތެރިން ވެއެވެ. މުޅި ހަށިގަނޑުން ފުރާނަ ނެރެނީ އެހީތެރިންނެވެ. ފުރާނަ ނޭވާލާ ހޮޅިއާއި ހަމައަށް އައުމުން އެ ހިއްޕަވަނީ މަލަކުލްމައުތެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. ބިން އެއްކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނަށް ތަށްޓެއް ހެން ހެއްދެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅު ފުރާނައެއް އޭގެ ތެރެއިން ނަންގަވަނީއެވެ.

އަދި ފާފަކުރި މީހުން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި، ދެރަވެ އިސްޖަހައިގެން ތިބޭތަން ތިބާޔަށް ފެންނާނެ ނަމައެވެ. (އޭރުން حيران ވާފަދަ ކަންތައްތަކެއް ތިބާޔަށް ފެނުނީހެވެ. އެއުރެން ބުނާނެތެވެ.) އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް ފެނިއްޖެއެވެ. އަދި އިވިއްޖެއެވެ. ފަހެ، އަޅަމެން صالح عمل ކުރުމަށް އަނބުރާ އަޅަމެން (ދުނިޔެއަށް) ފޮނުއްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަޅަމެންނީ، يقين ކުރާ ބަޔަކީމުއެވެ. (12)

ފާފަވެރިން ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދެރަވެ، ލަދުން އިސްޖަހައިގެން ތިބޭތަން ތިބާއަށް ފެންނާނެ ނަމައެވެ. لو ގެ ޖަވާބު ވަނީ އުނި ކުރައްވާފައެވެ. އެއީ، ތިބާއަށް ބިރުވެރި މަންޒަރެއް ފެންނާނެއެވެ. އަދި ތިބާ ޢަޖާއިބުން ޢަޖާއިބު ވާވަރުގެ ކަމެއް ފެންނާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ބުނާނެއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް ޙަޤީޤަތް ފެނިއްޖެއެވެ. އަދި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަފުޅުތަކުން އަޅަމެން ޤަބޫލުނުކުރި ވާހަތައް އަޅަމެންނަށް އަޑުއިވިއްޖެއެވެ. މީގެ ކުރިން އަޅަމެންވީ ކަނު ބީރު ބައެއް ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން އަޅަމެން ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމަށް އަޅަމެން ދުނިޔެއަށް އަނބުރައި ފޮނުއްވައިދެއްވާނދޭވެ. އަޅަމެން އިބަރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރާނަމެވެ. އަދި ޝިރުކު ނުކުރާނަމެވެ. އަޅަމެން މިހާރު އިބަރަސްކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، ވޮޑިގެންވާކަން ޔަޤީންކޮށް ތެދު ކުރަމެވެ.

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، ކޮންމެ نفس އަކަށްމެ އެ نفس އެއްގެ هداية ދެއްވީމުހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު (ފާފަކުރާ) ޖިންނީންނާއި އިންސީން އެއްކޮށް، ހަމަކަށަވަރުން، ނަރަކަ ފުރުއްވާނޭކަމުގެ ބަސްފުޅު ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން އިސްވެގޮސްފައިވެއެވެ. (13)

އެންމެހާ އިސްނާނުންނަށް ހިދާޔަތުދެއްވަން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަންކުރެއްވީމުހެވެ. އެކަމަކު އެއީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙިކްމަތާ ފުށުއަރާ ކަމެކެވެ. އެ ޙިކްމަތަކީ އީމާންކަމަކީ އެމީހެއްގެ އިޚްތިޔާރުގައިވާ ކަމަކަށްވުމާއި، މަޖުބޫރުކޮށްގެން ގަދަކަމުން ކުރުވާ ކަމަކަށް ނުވުމެވެ. އެހެންކަމުން އެއްވެސް މީހަކު އީމާންވާން ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަޖުބޫރުނުކުރައްވަމެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އިންސީންނާއި ޖިންނީންގެ ތެރެއިން ފާފަވެރި ނުކިޔަމަންތެރިންނާއެކު ނަރަކަ ފުރުއްވާނޭކަމުގެ ބަސްފުޅު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ވަނީ އިސްވެ ގޮސްފައެވެ. މިއީ ޚިލާފުވެވޭނޭ ވަޢުދެއް ނޫނެވެ. އަދި އަނިޔާވެރި ކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވޮޑިގެން ނުވަމުއެވެ.

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މިދުވަހާ ބައްދަލުވާނޭކަން ތިޔަބައިމީހުން ހަނދާން ނައްތައިލި ކަމަށްޓަކައި، ތިޔަބައިމީހުން عذاب ގެ ރަހަ ލިބިގަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ މަތިން ހަނދުމަނެތި ކުރައްވައިފީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކޮށްއުޅުނު عمل ތަކަށްޓަކައި ދެމިހުންނަނިވި عذاب ގެ ރަހަ، ތިޔަބައިމީހުން ލިބިގަންނާށެވެ! (14)

ކާފިރު އަބާއްޖަވެރިން ދެރަކޮށްލުމުގެ ގޮތުން އެބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހިސާބުބައްލަވާ ދުވަސް ހަނދާން ނައްތާލައި، އެދުވަހަށް ތައްޔާރުވުމުގައި އިހުމާލުވި ކަމަށްޓަކައި ވޭންދެނިވި ދާއިމީ ޢަޛާބުގެ ރަހަ ތިޔަބައިމީހުން ދެކޭށެވެ. ﴿إِنَّا نَسِينَـٰكُمْ﴾ ހަމަކަށަވަރުން ހަނދާން ނައްތައިލެވިފައިވާ ބަޔަކު ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކައަށް ދޫކޮށްލައްވާހުށީމެވެ. ޖަލަށް ލެވި އެމީހާ މަތިން ހަނދާން ނައްތައިލެވި، ޖަލަށް ދޫކޮށްލެވިފައިހުރި މީހަކު ފަދައިންނެވެ. މިތަނުގައި މިވަނީ ޙަޤީޤީ ހަނދާންނެތުމުގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެއްވެސް ކަމެއް ހަނދުމަނެތިވެވޮޑިނުގަންނަވާނެއެވެ. ﴿وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا﴾ (އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ހަނދުމަނެތިވެވޮޑިގެންވާ ކަލަކުކަމުގައި ނުވެއެވެ.) އަބާއްޖަވެރިންގެ ވާހަކައަށް ފަހު ދެން ގެންނަވާފައި މިވަނީ ބާއްޖަވެރިންގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކަށް إيمان ވާކަން ކަށަވަރީ، އެ آية ތައް އެބަޔަކަށް ހަނދާންކޮށްދެވޭހިނދު، سجدة އަށް ތިރިވެ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް حمد އާއެކު تسبيح ކިޔާ މީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެން كبر ވެރިއެއް ނުވާނެތެވެ. (15)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ތެދުކޮށް ޤަބޫލުކުރާކަން ކަށަވަރީ ތެދުވެރި ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުންނެވެ. ފާފަވެރި ކާފިރުންނެއް ނޫނެވެ. އެ މުއުމިނުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތަކުން ނަސޭހަތް ދެވޭ ހިނދު، މާތް ﷲ މަތިވެރިކުރުމުގެ ގޮތުން ސަޖިދައަށް މޫނުވަތަށް އެބައިމީހުން ތިރިވެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައެވެ. އެބައިމީހުންނީ އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވެ، އަޅުކަންކުރަންވުމުން ބޮޑާވާ ބައެއް ނޫނެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏إِذَا قَرَأَ ابْنُ آدَمَ السَّجْدَةَ فَسَجَدَ اعْتَزَلَ الشَّيْطَانُ يَبْكِي يَقُولُ يَا وَيْلَهُ - وَفِي رِوَايَةِ أَبِي كُرَيْبٍ يَا وَيْلِي - أُمِرَ ابْنُ آدَمَ بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ فَلَهُ الْجَنَّةُ وَأُمِرْتُ بِالسُّجُودِ فَأَبَيْتُ فَلِيَ النَّارُ‏"‏‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب بَيَانِ إِطْلاَقِ اسْمِ الْكُفْرِ عَلَى مَنْ تَرَكَ الصَّلاَةَ) އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އާދަމުގެ ދަރިޔާ ސަޖިދައިގެ އާޔަތް ކިޔެވުމަށް ފަހު ސަޖިދަ ޖަހައިފިނަމަ، ޝައިޠާނާ އެކަހެރިވެ ހުރެ ރޮމުން ބުނާނެއެވެ. (އޭނާއަށް ހުރި ހަލާކެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. (އަބޫކުލައިބްގެ ރިވާޔަތުގައި ވަނީ އަހަރެންނަށް ހުރި ހަލާކެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ.) ސަޖިދަކުރުމަށް އާދަމުގެ ދަރިޔާއަށް އަމުރުކުރެއްވި ހިނދު އޭނާ ސަޖިދަކުރުމުން އޭނާއަށް ސުވަރުގެ ލިބިއްޖެއެވެ. އަހުރެންނަށް ސަޖިދަކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވި ހިނދު އަހުރެން އެކަމަށް ދެކޮޅުހެދުމުން އަހުރެންނަށް ހުރީ ނަރަކައެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 81)

އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ބިރުވެތިކަމާއި އުންމީދާއެކު دعاء ކުރާ حال، އެއުރެންގެ އަރިކަށިތައް (ރޭއަޅުކަންކުރުމަށްޓަކައި) ތަންމަތިތަކާ ފޭވެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެއުރެންނަށް ދެއްވި ތަކެތީން، އެއުރެން ހޭދަކުރެތެވެ. (16)

ދަމު ނަމާދުކޮށް ރޭއަޅުކަންކުރުމަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ އަރިކަށިތައް ތަންމަތިތަކާ ދުރުވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ޢަޛާބަށް ބިރުވެތިވެ އެކަލާނގެ ރަޙްމަތަށް އެދޭ ޙާލު އެބައިމީހުން އަރާމު ނިދި ދޫކޮށްލައެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ މުދާ ހޭދަކުރެއެވެ.

ފަހެ، އެއުރެންނަށްޓަކައި ފޮރުއްވާފައިވާ ލޮލުގެ ފިނިކަން (އެބަހީ: ލޮލަށް ފިނިކަންދެނިވި، ސުވަރުގޭގެ نعمة ތައް) އެއްވެސް نفس އަކަށް ނޭނގޭނެތެވެ. (އެއީ) އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު عمل ތަކުގެ ޖަޒާއެއް ކަމުގައެވެ. (17)

އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކަށް މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ނިޢުމަތް ނޭނގޭނެއެވެ. ޤުދްސީ ޙަދީޘެއްގައި ވާރިދުވެފައިވާ ފަދައިން އެއީ ލޮލަކަށް ފެނިފައިނުވާ، ކަންފަތަކަށް އަޑުއިވިފައިނުވާ، އިންސާނެއްގެ ހިތަށްވެސް ނައަރާ ނިޢުމަތެވެ. ﴿جَزَآءًۢ بِمَا كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ﴾ އެބައިމީހުން އީމާންވެ މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުމުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. قرة الأعين އަކީ ލޮލަށް ފިނިކަން ލިބި ހިތަށް އުފާވެރިކަން ލިބޭ ނިޢުމަތްތަކާއި މާތްކޮށް ހިތުމެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ يَنْعَمُ لاَ يَبْأَسُ لاَ تَبْلَى ثِيَابُهُ وَلاَ يَفْنَى شَبَابُهُ "‏‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الجنة وصفة نعيمها وأهلها، بَاب فِي دَوَامِ نَعِيمِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَقَوْله تَعَالَى وَنُودُوا أَنْ تِلْكُمْ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ސުވަރުގެއަށް ވަންނަ މީހާ އުޅޭނީ ނިޢުމަތުގައެވެ. އޭނާ ފަޤީރު ނުވާނެއެވެ. އޭނާގެ ފޭރާން ބައު ނުވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ޒުވާންކަން ނިމިގެން ނުދާނެއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2836)

ފަހެ، مؤمن އަކު ކަމުގައިވާ މީހާއާއި (އުރެދޭ) فاسق އަކު ކަމުގައިވާ މީހާ އެއްފަދަހެއްޔެވެ؟ އެ ދެބައިމީހުން އެއްވަރެއް ނުވާނެތެވެ. (18)

ހެޔޮލަފާ މުއުމިނުންނާއި، ފާފަވެރި ފާސިޤުން، ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން ކުޅަ ޢަމަލުގައި ހަމަހަމަ ނުވީ ފަދައިން، އެބައިމީހުންނަށް ލިބޭ ދަރުމައާއި ޘަވާބުގައި ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. ފަހެ، ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން ހިނގި މަގު ތަފާތުވީ ފަދައިން، އާޚިރަތުގައިވެސް އެބައިމީހުންގެ މަގު ތަފާތުވާނެއެވެ.

إيمان ވެ صالح عمل ތައް ކުޅަ މީހުން ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު عمل ތަކަށްޓަކައި، ދެއްވާ شرف އެއްގެ ގޮތުން، އެއުރެންނަށް ދެމިތިބޭނޭ ސުވަރުގެތައް ހުށްޓެވެ. (19)

النُّزُل އަކީ މެހުމާނުންނަށް އަދާކުރެވޭ މެހުމާންދާރީ އެވެ. المأوى އަކީ ދިރިއުޅޭ ތަނެވެ. މާނައީ އީމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ ހެޔޮލަފާ މުއުމިނުން ދަންނާށެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންނަށް ވަނީ ދާއިމަށް ދެމިތިބެނިވި ސުވަރުގެއެވެ. އެއީ އެބައިމީހުން ދިރިއުޅޭނޭ އެބައިމީހުންގެ ގެއެވެ. އެބައިމީހުން އިސްކުރި ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެބައިމީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވުމަށް ދެއްވާ މެހުމާންދާރީއެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އަދި (كافر ވެ) فاسق ވި މީހުން ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އެއުރެން ތިބެނިވިތަނަކީ ނަރަކައެވެ. އެއުރެން އެތަނުން ނުކުންނަން އުޅެފި ކޮންމެ ފަހަރަކު، އެތަނަށް އެއުރެން އަނބުރާ إعادة ކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އެއުރެންނަށް އަންގަވާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދޮގުކޮށް އުޅުނު ނަރަކައިގެ عذاب ގެ ރަހަ، ތިޔަބައިމީހުން ލިބިގަންނާށެވެ! (20)

އަދި ފާފަވެރި ފާސިޤުން ދަންނާށެވެ. އެބައިމީހުން ތިބޭނޭ ތަނަކީ ނަރަކައެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނުން ނުކުތުމެއް ނުވެއެވެ. ނަރަކައިގެ ހުޅުގަނޑު އެބައިމީހުން މައްޗަށް އެއްލުމުން، އަނެއްކާވެސް އެބައިމީހުން ނަރަކައިގެ އަޑިއަށް ފޮނުވައިލެވޭނެއެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ ބަނޑޭރިން އެބައިމީހުންނަށް ބުނާނެއެވެ. ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުން އެ ޢަޛާބަކަށް މަލާމާތްކުރަމުން ދިޔަ ޢަޛާބުގެ ރަހަ މިއަދު ތިޔަބައިމީހުން ލިބިގަންނާށެވެ. އަލްފުޟައިލު ބްނު ޢިޔާޟު ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަތްތައް ވާނީ ބަނދެވިފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ފައިތަކުގައި ވާނީ ކަސްތަޅު އެޅިފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަލިފާނުގެ ހުޅުގަނޑު އެބައިމީހުން މައްޗަށް އެއްލާނެއެވެ. އަދި މަލާއިކަތުން އެބައިމީހުން އަޑިއަށް ފޮނުވާނެއެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެންމެބޮޑު عذاب (އެބަހީ: ނަރަކައިގެ عذاب) ފިޔަވައި ލުއި عذاب ން (އެބަހީ: ދުނިޔެމަތީގެ عذاب ން) އެއުރެންނަށް ރަހަ ދައްކަވާހުށީމެވެ. (އެއީ) އެއުރެން (إيمان ކަމަށް) رجوع ވުމަށްޓަކައެވެ. (21)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް، އެންމެ ބޮޑު ޢަޛާބު ފިޔަވައި، ޤަތުލުވުމާއި، އަސީރުންގެ ގޮތުގައި ހައްޔަރުވުމާއި، ހަނަފަސްކަމާއި، މުޞީބާތްތަކާއި، އިމްތިޙާނުތައް ފަދަ ކަންކަމުން ދުނިޔޭގައި ޢަޛާބުދެއްވާހުށީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަގުފުރެދުމާއި، މަގުއޮޅުމުން އެބައިމީހުން އެނބުރިއައިސް، އެބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމާއި، އުރެދުމުން އެބައިމީހުން ތައުބާވުމަށްޓަކައެވެ. ބުނެވުނެވެ. العَذَابُ الأَدْنَى އަކީ ކަށްވަޅުގެ ޢަޛާބެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ ޙަދީޘުތަކަށް ބަލާއިރު އެއީ ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ.

އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ آية ތަކުން އެމީހަކަށް ހަނދާންކޮށްދެއްވުމުން، ދެން އެ آية ތަކަށް ފުރަގަސްދީ އެނބުރިގަތް މީހަކަށްވުރެން އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކުށްވެރިންގެ ކިބައިން ބަދަލުހިއްޕަވާހުށީމެވެ. (22)

ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތަކުން ނަސޭހަތް ދެއްވައި، ހަނދާންކޮށްދެއްވުމަށްފަހު، އެއާމެދު އެއްވެސް ފަރުވާލެއް ނުބަހައްޓައި، އޭގައިވާ އެއްޗަކާމެދު ވިސްނައި ފިކުރުނުކޮށް، އާޔަތްތަކާއި އިންޒާރުތައް ނުބަލައި ކަނުވެގަތް މީހަކަށްވުރެ އަނިޔާވެރި މީހަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ މި ސުވާލު އައިސްފައިވަނީ ނަފީކުރުމުގެ މާނައިގައެވެ. އެބަހީ އޭނާ ހުރިހާ އަނިޔާވެރިންނަށްވުރެ އަނިޔާވެރިއެވެ. އޭނާއަށްވުރެ ފާފަވެރިކަން ބޮޑު އަނިޔާވެރިއަކު ނުވެއެވެ. ﴿إِنَّا مِنَ ٱلْمُجْرِمِينَ مُنتَقِمُونَ﴾ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ދޮގުކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ކިބައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގަދަފަދަ ބަދަލަކުހިއްޕެވުމަކުން ބަދަލުހިއްޕަވާހުށީމެވެ. މިއީ ޢަޒީޒުވަންތަ ޖައްބާރުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އައިސްފައިވާ ހާދަހާ ގަދަފަދަ ވަޢީދެކެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް ފޮތް ދެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނަށް އެ ފޮތް ލިބިވަޑައިގަތްކަމާމެދު ކަލޭގެފާނު شك ކަމެއްގައި ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! އަދި إسـرآءيـل ގެދަރިންނަށް هداية އެއް ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ފޮތް ލެއްވީމެވެ. (23)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ތައުރާތު ދެއްވީމެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. ފަހެ، މޫސާ عليه السلام އަށް ތައުރާތު ލިބިވަޑައިގަތް ގޮތަށް ކަލޭގެފާނަށް ޤުރްއާން ލިބިވަޑައިގަންނަވާނެކަމާމެދު ކަލޭގެފާނު ޝައްކުކަމެއްގެ ތެރޭގައި ނުވާށެވެ. ފަހެ، ވަޙީ އަންނަނީ އެއްފަރާތަކުންނެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޤުރްއާން ބާވައިލައްވަނީ މޫސާ عليه السلام ގެ މައްޗަށް ތައުރާތު ބާވައިލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތައުރާތަށް އެއް ބަޔަކު އީމާންވީއިރު، އަނެއް ބަޔަކު އެފޮތަށް ކާފިރުވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ވެސް ކަންކުރީ އެފަދައިންނެވެ، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއް ބަޔަކު ޤުރްއާނަށް އީމާންވީއިރު، އަނެއް ބަޔަކު އެ ފޮތަށް ކާފިރުވީއެވެ. ﴿وَجَعَلْنَـٰهُ هُدًى لِّبَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ﴾ ކީރިތި ޤުރްއާން ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމަށް ހިދާޔަތެއް ކަމުގައި ލެއްވި ފަދައިން، ތައުރާތަކީ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންނަށް ނޫރަކާއި ހިދާޔަތެއް ކަމުގައި ލެއްވީމެވެ.

އަދި އެއުރެން ކެތްތެރިވީހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅަށް ތެދުމަގު ދައްކަވާ إمام ންތަކެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ ތެރެއިން ލެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާމެދު يقين ކުރާ ކަމުގައި އެއުރެން ވޫއެވެ. (24)

އަދި ދަތިތައް އުފުލުމުގެ މައްޗަށް އެބައިމީހުން ކެތްތެރިވީ ހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރެއިން މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލާ، ހެޔޮ ކަންތަކުގައި އެބައިމީހުންނާ އިޤްތިދާވެވޭ އިމާމުންތަކެއް ލެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެންގެވިގޮތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިޒުނަފުޅާއެކު އެބައިމީހުންނަށް ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގަށް މަގުދައްކާ ކަމުގައި ވިއެވެ. އެބައިމީހުން އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ތެދުކުރާ ކަމުގައި ވިއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން خلاف ވެގެން އުޅުނު ކަންތައްތަކާމެދު، قيامة ދުވަހުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ މެދުގައި ނިޔާކަނޑައަޅުއްވާނެތެވެ. (25)

ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެކަލާނގެ ޢަދުލުވެރި ޙުކުމުން މުއުމިނުންނާ ކާފިރުންގެ މެދުގައި، އެބައިމީހުން ދީނުގެ މައްސަލައިގައި ދެބަސްވި ކަންކަމާމެދު، ނިޔާކަނޑައަޅުއްވާނެއެވެ. އަދި ޙައްޤު ގޮތުގައި ތިބި މީހުންނާއި، ބާޠިލު ގޮތުގައި ތިބި މީހުން ވަކިކުރައްވައި، ކޮންމެ ބަޔަކަށް ވެސް އެބަޔަކަށް ޙައްޤުވާ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ.

އަދި އެއުރެންގެ ކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިތައްކިތައް أمّة ހަލާކުކުރެއްވިކަން އެއުރެންނަށް بيان ވެގެން ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންގެ ގޮވަތިގެދޮރުހުރި ތަންތާނގައި އެއުރެން ހިނގަހިނގާއުޅޭ حال ގައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުގައި ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ، އެއުރެން އަޑުނާހަނީ ހެއްޔެވެ؟ (26)

އެ މުޝްރިކުން ޣާފިލު ވީހެއްޔެވެ؟ ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކުރި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ ދޮގުވެރި އުއްމަތްތައް މާތް ﷲ ނެތިކުރެއްވި ވަރު ގިނަކަން އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ؟ މައްކާގެ އަހުލުވެރިން އެރަށްތަކުގެ ތެރެއިން ދަތުރުކުރާއިރު، އެރަށްތަކުގައި އެއްވެސް ބަޔަކު ނެތި ފަޅުވެފައިވާ ތަން ފެންނައިރުވެސް، އެބައިމީހުން ނަސޭހަތް ލިބިގަނެ އިބްރަތް ޙާޞިލުނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ ﴿ إِنَّ فِى ذَ‌ٰلِكَ لَءَايَـٰتٍ ۖ أَفَلَا يَسْمَعُونَ ﴾ ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވުމުގައި ޢިބްރަތާއި ނަސޭހަތް ވެއެވެ. އެބައިމީހުން ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމުގެ އަޑުއެހުމަކުން މި އާޔަތްތައް އަޑު ނައަހަނީހެއްޔެވެ؟

އަދި ގަހެއް ރުކެއް ނެތް ހިކި ބިމަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފެން ފޮނުއްވައި، އެއިން އެއުރެންގެ ޖަނަވާރުތަކާއި خود އެއުރެން ކައިއުޅޭ ގަސްގަހާގެހި ނެރުއްވާކަން އެއުރެންނަށް ނޭނގެނީހެއްޔެވެ؟ (އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން) އެއުރެންނަށް ނުފެންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ (27)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅުހަދާ އެބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތައް ނުފެންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެއްވެސް ގަހެއް ގޮވާމެއް ނެތި ހަނަފަސްވެފައި އޮތް ބިމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފެން ގެންދަވައި، އެބިމުން ބާވަތް ބާވަތުގެ ދަނޑުގޮވާމާއި މޭވާ ނެރުއްވާތަން އެބައިމީހުންނަށް ނުފެންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، މަރުވެފައިވާ ބިން ދިރުއްވި ރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވައި، ކަށްވަޅުތަކުން ނުރެއްވައި މަޙްޝަރު ބިމަށް އެއްކުރައްވާނެއެވެ.

އެއުރެން ބުނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ، ތެދުބުނާމީހުން ކަމުގައި ވަނީނަމަ، ތިޔަ فيصلة ވާނީ ކޮންއިރަކުން ހެއްޔެވެ؟ (28)

މަލާމާތްކޮށް ފުރައްސާރަކުރުމުގެ ގޮތުން ކާފިރުން ބުނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނަޞްރު ލިބި، އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގަދަކަން ލިބެނީ ކޮންއިރަކުން ހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަކުރާ ދަޢުވާގައި ތެދުވެރިނަމަ، އަހަރުމެންނާ ތިޔަބައިމީހުންނާ ދެމެދު ޙުކުމްކުރައްވައި ނިޔާކަނޑައަޅުއްވާނީ ކޮންއިރަކު ހެއްޔެވެ؟

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ނިޔާ އިއްވަވާ ދުވަހު (އެބަހީ: قيامة ދުވަހުން) كافر ވި މީހުންނަކަށް އެއުރެން إيمان ވުމަކުން މަންފާއެއް ނުކުރާނެތެވެ. އަދި އެއުރެންނަކަށް مهلة އެއްވެސް ނުމެދެއްވާނޭމެއެވެ. (29)

އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލެއްވުމުގެ ގޮތުން ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަހަރުމެންނާ ތިޔަބައިމީހުންނާ ދެމެދު ޙުކުމް ކުރައްވައި ނިޔާ ކަނޑައަޅުއްވާނޭ ދުވަހަކީ ޤިޔާމަތް ދުވަހެވެ. އެދުވަހު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އީމާންކަމުން އަދި ޢުޛުރުދެއްކުމުން ފައިދާއެއް ނުކުރާނެއެވެ. އަދި ހިނދުކޮޅަކަށް ވެސް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލަސްކުރައްވައި، މުހުލަތު ނުދެއްވާނެއެވެ. ވީއިރު، އެދުވަސް އަވަސްކުރަން ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުމެންގެ ކިބައިން އެދެނީ ކީއްކުރަން ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެރައާއި ނިކަމެތިކަން ލިބޭ ދުވަހަކަށް ވާއިރު އެދުވަސް އަވަހަށް އައުމަށް ތިޔަބައިމީހުން އެދެނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟

ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނާ އެއްކިބާވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު انتظار ކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންވެސް انتظار ކުރެތެވެ. (30)

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެ ފާފަވެރި ކާފިރުންނާ އެއްކިބާވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ދޭ އިންޒާތުތަކަށް އަޅާނުލައްވާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އަންނާނޭ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބަށް އިންތިޒާރުކުރައްވާށެވެ. އެބައިމީހުން އެ ތިބެނީ ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ނެތިދިއުމުގެ އިންތިޒާރުގައެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقْرَأُ فِي الصُّبْحِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ بِـ ﴿الٓمٓ*تَنزِيلُ﴾ فِي الرَّكْعَةِ الأُولَى وَفِي الثَّانِيَةِ ‏﴿هَلْ أَتَىٰ عَلَى ٱلْإِنسَـٰنِ حِينٌ مِّنَ ٱلدَّهْر لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا ‏ (صحيح مسلم، كتب الجمعة، باب مَا يُقْرَأُ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ) (އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަތިސްނަމާދުގައި ﴿الٓمٓ*تَنزِيلُ﴾ ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ﴿هَلْ أَتَىٰ عَلَى ٱلْإِنسَـٰنِ حِينٌ مِّنَ ٱلدَّهْر لَمْ يَكُنْ شَيْئًا مَذْكُورًا﴾ ކިޔަވައިވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 880) އެ ދެ ސޫރަތް އެގޮތަށް ކިޔެވުމަކީ ސުންނަތެކެވެ. އެއީ އައްސަޖްދާ ސޫރަތާއި، އައްދަހްރު ސޫރަތެވެ.