chapter

030

الٓمٓ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ا ل م (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

بِنَصْرِ ٱللَّهِ ۚ يَنصُرُ مَن يَشَآءُ ۖ وَهُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) اللَّه ގެ نصر ންނެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކަށް نصر ދެއްވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، عزيز ވަންތަ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (5)

ތަފްސީރު

ވަކި އަކުރުތައް ގެންނަވާފައިވަނީ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. ﴿غُلِبَتِ ٱلرُّومُ﴾ ޝާމުކަރައިގެ ފަރާތުން އެންމެ ކައިރީގައިވާ އެބައިމީހުންގެ ބިމުގައި ރޫމީން ބަލިވެއްޖެއެވެ. އެބައިމީހުން ބަލިވެ، ފާރިސީން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަވުމަށްފަހު، ރޫމީން ފާރިސީންގެ މައްޗަށް އަދި ކާމިޔާބު ހޯދާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ފާރިސީންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯދާނީ މަދު އަހަރުތަކަކަށް ވުރެ އިތުރު ނުވާ ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައެވެ. ﴿مِن قَبْلُ﴾ އެބައިމީހުން ބަލިވި އިރުވެސް ﴿وَمِنۢ بَعْدُ﴾ އަދި ފަހުން އެބައިމީހުން ކާމިޔާބު ހޯދާއިރުވެސް ހުރިހާ ކަމެއް މިލްކުވެގެންވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. އަދި ހުރިހާ ކަމެއް ތަދުބީރުކުރައްވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މުއުމިނުން މި ނަޞްރާ މެދު އުފާވާނީ މަޖޫސީންނަށްވުރެ އަހުލުކިތާބީން މުއުމިނުންނާ ގާތްވާތީއެވެ. ފަހެ، އަހުލުކިތާބީންނަށް ނަޞްރު ލިބުމަކީ އީމާންކަމާ ޢަޤީދާއަށް ނަޞްރު ލިބުމެވެ. މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ފަރާތަކަށް ނަޞްރު ދެއްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ ޢަދުއްވުންގެ ކިބައިން ބަދަލު ހިއްޕެވުމުގައި ގަދަފަދަވަންތަ، އެކަލާނގެ ވަލިއްޔުން އަދި އެކަލާނގެއަށް ލޮބުވެތި މީހުންނަށް ރަޙްމަތްލައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

وَعْدَ ٱللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ ٱللَّهُ وَعْدَهُۥ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ގެ وعد ފުޅެވެ. اللَّه، އެކަލާނގެ وعد އާ خلاف ވެ ވޮޑިއެއް ނުގަންނަވަތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަމެއް) ނުދަނެތެވެ. (6)

ތަފްސީރު

އެއީ އެއާ ޚިލާފު ނުވެވޭނޭ ކަށަވަރުވެގެންވާ ވަޢުދެކެވެ. ގަދަފަދަވަންތަ ބޮޑުވެގެންވާ ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވެވުނު ވަޢުދަކަށް ވާތީއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ގިނަ މީހުން މާތް ﷲގެ ޙިކްމަތްތެރިކަމާއި އެކަލާނގެ ރޭއްވެވުން ނުދަނެއެވެ. މިއާޔަތްތަކަކީ ޣައިބާއި ގުޅިފައިވާ މުޢުޖިޒާތްތަކުގެ ތެރެއިން މުޢުޖިޒާތެކެވެ. ފަހެ، ރޫމީންނާއި ފާރިސީންނާއި ދެމެދު ވަރުގަދަ ހަނގުރާމައެއް ހިނގައި ފާރިސީން ރޫމީންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯދިއެވެ. އަދި ފާރިސީންގެ ބިޔަ ލަޝްކަރުގެ ކުރިމަތީގައި ރޫމީން ބޮޑު ބައްޔަކުން ބަލިވިއެވެ. އަދި މައްކާގެ މުޝްރިކުން އެކަމާ އުފާކުރިއެވެ. ފާރިސީންނަކީ އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން އުޅޭ އިލާހަކަށް އަޅުކަންކުރާ މަޖޫސީންނަށް ވެފައި، ރޫމީންނަކީ ނަޞާރާއިންނަށް ވާތީއެވެ. އަދި މުޝްރިކުން މުއުމިނުންނާ ދިމާއަށް ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންގެ އަޚުން ކަމުގައިވާ ފާރިސީން ކާމިޔާބު ހޯދައިފިއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުން ކަމުގައިވާ ރޫމީން ބަލިވެއްޖެއެވެ. އަދި ޔަޤީނުން އަހަރުމެން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯދާނަމެވެ. ދެން މުއުމިނުން ހިތާމަކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން އެދިއެދި ތިބީ ރޫމީން ފާރިސީންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯދުމަށެވެ. ދެން މާތް ﷲ މި އާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވިއެވެ. ފަހުން ފާރިސީން ބަލިވީ ފަހަރު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އިޒުނައާއެކު އަބޫބަކްރު رضي الله عنه ހުންނެވީ މުޝްރިކުންނާ ރިހާން ކުރައްވައިގެންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އެ ރިހާން ކާމިޔާބުކުރެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނަށް ސަތޭކަ ޖަމަލު ލިބުނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެޖަމަލުތައް ޞަދަޤާތްކުރެއްވީއެވެ. އަލްޢައްލާމާ އަބުއްސުޢޫދު ވިދާޅުވިއެވެ. މި އާޔަތްތަކަކީ ނަބީކަމުގެ ތެދުކަމާއި، ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ މާތް ﷲ ބާވައިލެއްވި ފޮތެއްކަން ދަލީލުކޮށްދޭ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އާޔަތްތަކެކެވެ. ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ހުރިހާ ކަމެއްގެ ޚަބަރު އެންމެ މޮޅަށް އެނގިވޮޑިގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއަށް މެނުވީ އެނގިގެން ނުވާ ޣައިބުގެ ވާހަކަ މިއާޔަތްތަކުގައި ވާތީއެވެ. އަދި އެކަން ވަނީ އެކަލާނގެ އެންގެވި ގޮތަށް ހިނގާފައެވެ. މިއާޔަތްތައް މުޢުޖިޒާތަކަށް ވާގޮތަކީ އެކަލާނގެ އަންގަވާފައި ވަނީ بضع އަހަރުގެ ތެރޭގައި ރޫމީން ކާމިޔާބު ހޯދާނެ ކަމުގައެވެ بضع އަކީ ތިނެކާ ނުވަޔަކާ ދެމެދުގެ ޢަދަދެކެވެ. އަދި އެހާ ބޮޑަށް ބަލިވެފައި ތިބި ބަޔަކަށް އެބައިމީހުންގެ ބާރު އަލުން ހޯދުމަށް ބޭނުންވާނީ ދިހަ އަހަރަށްވުރެ މާ ގިނަ އަހަރު ނުވަތަ އެތައް ސަތޭކަ އަހަރެވެ. މަދު އަހަރުތަކެއް ނޫނެވެ. އަދި ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ހަނގުރާމަ ހިނގައި ރޫމީން ވަނީ ފާރިސީންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބު ހޯދާފައެވެ. އެހެންވެ، މި އާޔަތްތައް ހިމެނިފައިވަނީ ޣައިބާއި ގުޅިފައިވާ އެންމެ ބޮޑެތި މުޢުޖިޒާތްތަކުގެ ތެރޭގައެވެ.

ނޯޓް

يَعْلَمُونَ ظَـٰهِرًا مِّنَ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ ٱلْـَٔاخِرَةِ هُمْ غَـٰفِلُونَ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުން އެއުރެންނަށް އެނގެނީ ބޭރުފުށުގެ ކަންތަކެވެ. އަދި އެއުރެންވަނީ، آخرة ދުވަހާމެދު غافل ވެގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. (7)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ޢިލްމަކީ ހަމައެކަނި މަތިމަތިން އެނގޭ އެއްޗެކެވެ. ތޮށިގަނޑު ފަހަނައަޅައި ދާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެނގެނީ އެބައިމީހުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތަކާއި، އެބައިމީހުންގެ އާމްދަނީގެ ކަންތަކެވެ. އެބައިމީހުން ގޮވާންކުރާނީ ކޮން އިރަކު ކަމާއި، ގޮވާން ކަނޑާނީ ކޮންއިރަކު ކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ބާއްޖަވެރިކަން ހޯދައިދޭ ފައިދާހުރި ރަނގަޅު ޢިލްމު އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެނގޭ ކަމުގައި މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވާފައި މިވަނީ މަތިމަތިން އެނގޭ ޢިލްމެވެ. އެއީ ދަނޑުގޮވާމާއި، ތަކެތި އުފެއްދުމާއި، ޢިމާރާތްކުރުން ފަދަ ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައް ހަމަޖެއްސުމާއި، ޖަނަވާރުތަކެއް ފަދައިން މީރު ތަކެތިން ބަނޑު ފުރުމާއި، އާޚިރަތާއި އެތަނުގައި ނިޢުމަތުގައި ނުވަތަ ނަރަކައިގައި އަބަދަށް ތިބެންޖެހުމާމެދު ޣާފިލުވުމެވެ. ދެން އައިސްފައިވަނީ މުޝްރިކުން އުޑުތަކާއި ބިން ހިމެނޭ ކާއިނާތަށް ވިސްނުމުގެ ނަޒަރަކުން ބަލައި ފިކުރުނުކުރާތީ އެކަމާ ރުހިވޮޑިނުގެން އެބައިމީހުން ދެރަކުރެއްވުމަށް ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅުތަކެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُوا۟ فِىٓ أَنفُسِهِم ۗ مَّا خَلَقَ ٱللَّهُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَآ إِلَّا بِٱلْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ ٱلنَّاسِ بِلِقَآئِ رَبِّهِمْ لَكَـٰفِرُونَ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކާމެދު ފިކުރެއް ނުކުރޭހެއްޔެވެ؟ حق ގޮތުގައި، އަދި ކަނޑައެޅިގެންވާ أجل އަކަށް މެނުވީ އުޑުތަކާއި، ބިމާއި، އެދެމެދުގައިވާހާ ތަކެއްޗެއް اللَّه ނަހައްދަވަތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަމީހުން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާނޭކަމަށްވަނީ كافر ވެގެންކަން ކަށަވަރެވެ. (8)

ތަފްސީރު

މި ތަނަވަސް ކައުނަށް ބަލައި، އެބައިމީހުންގެ ސިކުނޑިއާއި ބުއްދިން އެބައިމީހުން ވިސްނައި ފިކުރުނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ މަތިވެރިވަންތަ ކީރިތިވަންތަ ﷲ އުޑުތަކާއި ބިންތައް ހައްދަވާފައިވަނީ ބޭކާރު ގޮތުގައި ނޫންކަމެވެ. ފަހެ، މިކައުނު، އޭގައިވާ އުޑުތަކާއި ބިމާއި، އިރާއި ހަނދާއި، ތަރިތަކާއި ފަލަކުތަކާއި، ކަނޑުތަކާއި ކޯރުތަކާ އެކު، މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވުމާއި އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމަށް ހެކިދެއެވެ. ވީއިރު، މި ހެކިތައް ނުފެނި އެބައިމީހުންގެ ލޯ އަނިދިރި ވަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އަދި މާތް ﷲ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ހައްދަވާފައިވާ ޚަލްޤުތަކުންނާމެދު ވިސްނައި ފިކުރުނުކުރަނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ މި މުޅި ވުޖޫދު ޚަލްޤުކުރެއްވީ ޙައްޤު ޤާއިމްކުރެއްވުމަށެވެ. މިދުނިޔެ ނިމިދާ ވަގުތާ ހަމައަށެވެ. އެއީ ޤިޔާމަތްދުވަހެވެ. އަލުން ދިރުއްވައި ޙިސާބުބައްލަވާނޭކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން ދެކޮޅުހަދައި އިންކާރުކުރެއެވެ.

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَسِيرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ فَيَنظُرُوا۟ كَيْفَ كَانَ عَـٰقِبَةُ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَانُوٓا۟ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا۟ ٱلْأَرْضَ وَعَمَرُوهَآ أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَآءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ ۖ فَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَـٰكِن كَانُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ބިމުގައި ދަތުރުފަތުރުކޮށް، އެއުރެންގެ ކުރިން އުޅުނު މީހުންގެ ނިމުންވީ ކޮންފަދައަކުންކަން ފަހެ، އެއުރެން ނުބަލަނީހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންނަށްވުރެ ބާރުގަދަ ބަޔަކު ކަމުގައި، އެއުރެން (އެބަހީ: ކުރިން އުޅުނު މީހުން) ވިއެވެ. އަދި އެއުރެން ބިންގަނޑު (ދަނޑުގޮވާން ކުރުމަށާއި، معدن ތައް ނެރުމަށް) ތައްޔާރުކުރޫއެވެ. އަދި (مكة ގެ مشرك ން) އެ ބިން އާބާދުކުރި ވަރަށްވުރެ ބޮޑަށް، އެއުރެން އެ ބިން އާބާދުކުރޫއެވެ. އަދި އެއުރެންގެ رسول ން، ފާޅުވެގެންވާ معجزات ތަކާއިގެން، އެއުރެންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، اللَّه، އެއުރެންނަށް އަނިޔާކުރައްވާ ކަމުގައެއް ނުވެތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއުރެން، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކަށް އަނިޔާކުރާކަމުގައި ވިއެވެ. (9)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ދަތުރުކޮށް އިސްވެދިޔަ މީހުންގެ ނިމުން އައީ ކޮންފަދައަކުންކަމާއި، އެބައިމީހުންގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކޮށް މާތް ﷲގެ އަމުރުފުޅުތަކަށް އުރެދުމުން އެބައިމީހުން ނެތިދިޔައީ ކިހިނެއްކަން ނުބަލަނީހެއްޔެވެ؟ ﴿كَانُوٓا۟ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا۟ ٱلْأَرْضَ وَعَمَرُوهَآ أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا﴾ މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނަށްވުރެ އެބައިމީހުން ހަށިގަނޑުގެ ގޮތުން ވަރުގަދަ ވެފައި، ޢުމުރު ދިގުވެފައި، މުދަލާއި ދަރިންވެސް ގިނަ ކަމުގައި ވިއެވެ. ރަސޫލާ ﷺ ދޮގުކުޅަ މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނަށްވުރެ ގިނައިން އެބައިމީހުން ފަސްގަނޑު ޖަހައިގެން ދަނޑުގޮވާންކުރިއެވެ. މަޢުދަނު ނެގުމަށް ބިންގަނޑު ކޮނުނެވެ. ގަދަފަދަ ބިނާތަކާއި، ދެވަނައެއް ނެތް ގަނޑުވަރުތައް ބިމުގައި ޢިމާރާތްކުރިއެވެ. ﴿وَجَآءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ ۖ فَمَا كَانَ ٱللَّـهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَـٰكِن كَانُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾ ފާޅުކަން ބޮޑު މުޢުޖިޒާތްތަކާއި، ބަޔާންވެގެންވާ ދަލީލުތަކާއެކު ރަސޫލުބޭކަލުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ކުރުކުރެއްވުމަށް ބައެއް އުނިކުރައްވާފައެވެ. އުނިކުރެވުނު ބަޔާއެކު އާޔަތް މާނަކުރެވޭނީ މިކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އެބޭކަލުން ދޮގުކުރުމުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ހިއްޕެވިއެވެ. ފާފައަކާ ނުލައި އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވާ ކަލަކު ކަމުގައި މާތް ﷲ ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ދޮގުކޮށް އިންކާރުކުރުމުން އެބައިމީހުން އަމިއްލަ ނަފުސަށް އަނިޔާވެރިވެގަތީއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ޙައްޤުވީއެވެ.

ނޯޓް

وَلَهُ ٱلْحَمْدُ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އުޑުތަކާއި، ބިމުގައި އެންމެހާ تعريف އާއި ثناء މިލްކުވެގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި އަނދިރިވަމުން އަންނަ ވަގުތުގައްޔާއި، ތިޔަބައިމީހުން މެންދުރުގެ ތެރެއަށް ވަންނަހިނދުގައި (اللَّه އަށް ތިޔަބައިމީހުން تسبيح ކިޔައި ނަމާދުކުރާށެވެ!) (18)

ތަފްސީރު

ހުރިހާ ވަގުތެއްގައި، ހެނދުނާއި ހަވީރު، މެންދުރާއި ޢިޝާ ވަގުތު، ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަކިޔާށެވެ. މަތިވެރިވަންތަ ކީރިތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއީ އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ޙަމްދުލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އުޑުގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައިވާ މަލާއިކަތުން އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރެއެވެ. އަދި ބިމުގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައިވާ މުއުމިނުން އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރެއެވެ. ﴿وَلَهُ ٱلْحَمْدُ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ﴾ މި ޖުމްލަ އަކީ އާޔަތުގެ މެދަށް އައި އިއުތިރާޒީ ޖުމްލައެކެވެ. އަޞްލު ޢިބާރާތަކީ (فسبحان اللـه حين تمسون وحين تصبحون، وعشيا وحين تظهرون) އެވެ. މި އިއުތިރާޒީ ޖުމްލަ ގެންނަވައި، މާތް ﷲ މިވަނީ މީސްތަކުން އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރިއަސް، ނުކުރިއަސް ހުރިހާ ވަގުތެއްގައްޔާއި ހުރިހާ ޒަމާނެއްގައި ޙަމްދާއި ސަނާގެ ޙައްޤުވެރި ފަރާތަކީ އެކަލާނގެކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ.

ނޯޓް

يُخْرِجُ ٱلْحَىَّ مِنَ ٱلْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ ٱلْمَيِّتَ مِنَ ٱلْحَىِّ وَيُحْىِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

މަރުވެފައިވާ ތަކެތިން ދިރޭ ތަކެތި އެކަލާނގެ ނެރުއްވަތެވެ. އަދި ދިރޭ ތަކެތިން މަރުވެފައިވާ ތަކެތި ނެރުއްވަތެވެ. އަދި ބިން މަރުވެ އޮތުމަށްފަހު އެ ބިން ދިރުއްވަތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން (قيامة ދުވަހުން) ނެރުއްވާހުށީވެސް ހަމައެފަދައިންނެވެ. (19)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން މާތް ﷲ އޮށްޓަރުން ގަސް ނެރުއްވައެވެ. އަދި ގަހުން އޮށް ނެރުއްވައެވެ. ކަދުރު އޮށުން ރުއް ނެރުއްވައެވެ. އަދި ރުކުން ކަދުރު އޮށް ނެރުއްވައެވެ. އަދި ނުޠުފާއިން އިންސާނާ، އިންސާނާގެ ފަރާތުން ނުޠުފާ ނެރުއްވައެވެ. މިކަމަކީ ކޮންމެ ދުވަހަކު ކޮންމެ ހިނދެއްގައިވެސް މީސްތަކުންނަށް ފެންނަ، އާދަ ފޫވައްޓައިލާ މުޢުޖިޒާތެކެވެ. ނަމަވެސް އެއީ އާދަވެގެން ހިނގާ އަދި ތަކުރާރުވާ ކަމަކަށް ވާތީ މީސްތަކުން ވަނީ އެކަމާ މެދު ޣާފިލުވެފައެވެ. ބިސްފަޅައިގެން ގޮސް އެއިން ދޫންޏެއް ނުވަތަ ކުކުޅު ފިޔޮކެއް ނުކުމެއެވެ. ދެން ކުކުޅު ބިސް އަޅައެވެ. އަދި ކަދުރު އޮށުން ކަދުރު ރުއް ނެރުއްވައެވެ. ދެން ރުކުގައި ކަދުރު އަޅައިގެން އެ ކަދުރުން އޮށް ނުކުމެއެވެ. އިންސާނާ އޭނާގެ އަނބިމީހާގެ ރަޙިމަށް ނުޠުފާ ފޮނުވުމުން އެ ނުޠުފާ ފެންނަ އަޑުއަހާ އިންސާނަކަށް ވެއެވެ. އެއީ، ފިކުރާއި ބުއްދީގެ އަލިން ބަލައި ވިސްނައިފި މީހަކަށް ޢަޖާއިބެއް ކަހަލަ ދާއިމީ ބުރެކެވެ. އަދި އެއީ އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރުކުރެއްވުމުގެ ނަމޫނާއެކެވެ. އެހެންކަމުން އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ މިބަސްފުޅުންނެވެ. ﴿وَكَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ﴾ މާނައީ ހަނަފަސްވެ މަރުވެފައިވާ ބިން ވާރެއިން ދިރުއްވައ އެބިމުން ގަހާއި މޭވާ ނެރުއްވާ ފަދައިން، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރުކުރެއްވުމަށް އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ކަށްވަޅުތަކުން ނެރުއްވާނެއެވެ. ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގައި މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ މަތިވެރިކަމާއެވެ. ފަހެ، އިންސާނާއަކީ ނިކަމެތި ފެނަކުން އުފެދޭ ނުޠުފާއެކެވެ. ދިރުމެއް ނެތް އެ ނުޠުފާއިން ދިރިހުރި، ވާހަކަދައްކާ، އަޑުއިވޭ، ފެންނަ އިންސާނެއް އުފެދެއެވެ. ކުދި ގަސްތަކާއި، ދަނޑު ގޮވާމާއި، ބޮޑެތި ގަސްތަކާއި، މޭވާއާއި، ސޫފިތަކާއި ޙައިވާނުންނާ މެދުވެސް މިގޮތަށް މިވާހަކަ ދެއްކިދާނެއެވެ. މި އާދަ ފޫވައްޓައިލަނިވި މުޢުޖިޒާތަކީ ކޮންމެ ދުވަހަކު ކޮންމެ ހިނދަކު ފާޅުވާ މުޢުޖިޒާތެކެވެ. އެތަކެތި މަރުވުމަށްފަހު އަލުން ދިރުއްވާނީ އެތަކެތި އެންމެ ފުރަތަމަ އުފެއްދެވި ކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦٓ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَآ أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ވެލީން އުފެއްދެވުންވަނީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ދެން އެހިނދު، ތިޔަބައިމީހުން އިންސާނުންގެ ގޮތުގައި (ބިމުގައި) ފެތުރިގެންވަމުއެވެ. (20)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި، ދިރުމުގެ ވަސްވެސް ނެތް ވެލިން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފެށުން ކަމުގައިވާ އާދަމު عليه السلام ހެއްދެވުން ވެއެވެ. ދެން، އެއަށްފަހު، ބިންމަތީގައި ހިނގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ، ބުއްދި ލިބިގެންވާ އިންސާނުން ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ވިއެވެ. މިއީ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެއްކެއް ނޫންހެއްޔެވެ؟ މި ބޮޑު ކުރިއެރުން މާތް ﷲގެ އުފެއްދެވުމާއި، އެކަލާނގެ އުފެއްދެވުމުގެ ފުރިހަމަކަމާމެދު ވިސްނައި ފިކުރުކުރަން މަޖުބޫރުކުރެއެވެ. ފަހެ، އިންސާނާ އުފެއްދެވުމަކީ ޚާލިޤުވަންތަ، އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި އުފައްދަވާ ރަސްކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ހެއްކެވެ. ﴿ٱلَّذِىٓ أَعْطَىٰ كُلَّ شَىْءٍ خَلْقَهُۥ ثُمَّ هَدَىٰ﴾ (އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެ އެއްޗަކަށްމެ، އެ އެއްޗެއްގެ ސިފައާއި، ޠަބީޢަތް ދެއްވައި، ދެން ތެދުމަގު ދެއްކެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.)

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦٓ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَٰجًا لِّتَسْكُنُوٓا۟ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ހަމަތިޔަބައިމީހުންގެ نفس ތަކުން އަނބިން ހެއްދެވިކަމީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުން އެކަނބަލުންގެ ފަރާތުން ހަމަހިމޭންކަން ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ލޯތްބާއި، އޯގާވެރިކަން ލެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ފިކުރު ހިންގާ ބަޔަކަށް އެކަމުގައި ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (21)

ތަފްސީރު

އަދިވެސް އެކަލާނގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރެއިން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޓަކައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން (ރާމާމަކުނުގެ ތެރެއިން ނުވަތަ ޖިންނީންގެ ތެރެއިން ނުލައްވައި) އާދަމުގެ ދަރި އަންހެނުން އުފެއްދެވުން ވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަނބަލުން އުފެއްދެވީ އެހީތެރިވެ، ތަޢާރަފުވެ، ވިސްނުން އެއްގޮތްވެ ކުލުނު އުފެދުމަށެވެ. އަންހެނުން ރާމާމަކުނާއި، ޟަބުޢާއި، ޙައިވާނުންނާއި، ޖިންނި ފަދަ އެހެން ބާވަތެއްގެ މަޚްލޫޤަކުން އުފެއްދެވިނަމަ އެ ކުލުނާއި ކައިވެނީގެ ގުޅުން ނުއުފެދުނީހެވެ. ﴿لِّتَسْكُنُوٓا۟ إِلَيْهَا﴾ މާނައީ ތިޔަބައިމީހުން އެކަނބަލުންގެ ފަރާތަށް ލެނބި، އެކަނބަލުންގެ ފަރާތުން ހިމޭންކަން ލިބިގަތުމަށެވެ. ފަހެ، އަންހެންމީހާ އަކީ ފިރިހެންމީހާއަށް ލިބޭ ހިމޭންކަމެކެވެ. އޭނާ ކައިރީގައިވުމުން ފިރިހެން މީހާއަށް އަރާމާއި، އެކަނިވެރިކަން ފިލުމާއި، ހިތްހަމަޖެހުން ލިބެއެވެ. ﴿وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾ މާނައީ ފިރިމީހާއާއި އަނބިމީހާ އާ ދެމެދު ލޯތްބާއި، އޯގާވެރިކަން ލެއްވިއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. المودّة އަކީ ފިރިމީހާ އޭނާގެ އަނބިމީހާ ދެކެ ލޯބިވުމެވެ. الرحمة އަކީ އޭނާ އަނބިމީހާގެ މައްޗަށް އޯގާވެރިވުމެވެ. މި ލޯތްބާއި އޯގާވެރިކަން ނުލެއްވިނަމަ އެއްވެސް ފިރިހެނަކު އަންހެނަކަށް އޯގާވެރިނުވީހެވެ. ﴿إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَآيَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ މާނައީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމާއި މެދު ފިކުރުކޮށް، އެކަލާނގެ މަތިވެރި ޙިކުމަތް ދެނެގަންނަ މީހުންނަށް މިކަމުގައި މަތިވެރި ޢިބްރަތްތައް ވެއެވެ.

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦ خَلْقُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَٱخْتِلَـٰفُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَٰنِكُمْ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّلْعَـٰلِمِينَ ﴿ ٢٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވުމާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ދޫތަކާއި (އެބަހީ: ބަސްތަކާއި) ކުލަތައް ތަފާތުވެފައިވާކަމީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުގައި (އެފަދަ ކަންތައް) ދަންނަމީހުންނަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (22)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، ކުޅަދުންވަންތަކަން ފުރިހަމަކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ މަތިވެރި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި، އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި މި ކައުނު އުފެއްދެވުން ހިމެނެއެވެ. އުޑުގެ އުސްކަމާއި ފުޅާކަމާއި، އޭގައިވާ ތަރިތަކާއި އިރާއި ހަނދާއެކު އުޑުހެއްދެވުމާއި، އަދި އިންސާނުންނާއި، ޖަނަވާރުތަކާއި، ކަނޑުތަކާއި، ކޯރުތަކާއި، ގަސްތަކާއި، މޭވާއާއެކު ބިން ހެއްދެވުމެވެ. ﴿وَٱخْتِلَـٰفُ أَلْسِنَتِكُمْ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުން ވާހަކަދައްކާ ބަސްތައް ތަފާތުވުމެވެ. ޢަރަބި ބަހާއި، އިނގިރޭސި ބަހާއި، ފަރަންސޭސި ބަހާއި، އިސްޕޭނު ބަހާއި، ރޫސީ ބަހާއި، ސީނުކަރައިގެ ބަހާއި، ޖަރުމަނު ބަހާއި، ތުރުކީ ބަހާއި، ޖަޕާނު ބަހާއި، ފާރިސީ ބަހާއި، ހިންދީ ބަހާއި، އުރުދޫ ބަހާއި، ކޮރެޔާ ބަހާއި، މެލޭ ބަހާއި، ސުވާހިލީ ބަހާއި، ބަންގާޅު ބަސް ފަދަ އެތައް މިލިއަން މީހުން ވާހަކަ ދައްކާ ބަސްތަކާއި، އެއަށް ވުރެ މަދު މީހުން ވާހަކަ ދައްކާ އެތައް ހާސް ބަހެކެވެ. ﴿وَأَلْوَٰنِكُمْ﴾ ދޮނާއި، ކަޅާއި، ރީނދުލާއި، ރަތްކުލައެވެ. އަދި އެންމެންނަކީ އާދަމުގެ ދަރިން ކަމުގައި ވާއިރު، އެކަކު އަނެކަކާ، އެއް އިންސާނަކު އަނެއް އިންސާނަކާ ވައްތަރު ނުވެއެވެ. ﴿إِنَّ فِى ذَ‌ٰلِكَ لَءَايَـٰتٍ لِّلْعَـٰلِمِينَ﴾ މާނައީ ވިސްނުމާއި ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ހެކިތަކާއި ޢިބުރަތްތައް ވެއެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ ވާހަކަ ޚާއްޞަކޮށް ގެންނަވާފައި މިވަނީ، ނުވިސްނޭ ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުން ފިޔަވައި، ދަލީލު ނަގައި، އެއާމެދު ވިސްނުމުގެ ނަޒަރުން ބެލުމުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ އެބައިމީހުން ކަމުގައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦ مَنَامُكُم بِٱلَّيْلِ وَٱلنَّهَارِ وَٱبْتِغَآؤُكُم مِّن فَضْلِهِۦٓ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ރޭގަނޑާއި ދުވާލުގެ ވަގުތުގައި ތިޔަބައިމީހުން ނިދާ ނިދުމާއި، އެކަލާނގެ فضل ވަންތަކަމުގެ ތެރެއިން އެދި ތިޔަބައިމީހުން މަސައްކަތްކުރުންވަނީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުގައި އަހާ ބަޔަކަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (23)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި، ތިޔަބައިމީހުން ރޭގަނޑުގައްޔާއި، ދުވާލުގެ މެންދުރު ވަގުތު ނިދުމާއި، (އެއީ ޤައިލޫލާ އެވެ.) ދުވާލުގެ ވަގުތު ރިޒުޤު ހޯދަން ތިޔަބައިމީހުން މަސައްކަތްކުރުން ހިމެނެއެވެ. ﴿إِنَّ فِى ذَ‌ٰلِكَ لَءَايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ﴾ ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅު ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމާއެކު އަޑުއަހާ ބަޔަކަށެވެ. ނިދި މާތް ﷲގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި ވުން އެއީ ސާފުކޮށް އެނގޭ ކަމެކެވެ. އެހެނީ އިންސާނާ އަރާމުކުރުމަށް ބޭނުން ވެއެވެ. ފަހެ، އިންސާނާ އެކުލެވިގެން ވަނީ މަހާއި، ލެއާއި، ނާރުތަކުންނެވެ. އެއީ މެޝިނެއްހެން ހިނގާ އާލާތެކެވެ. ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ނުހުއްޓައިފިނަމަ އެއަށް މައްސަލަޖެހި ހަލާކުވާނެއެވެ. ނުނިދޭ ބަލި ޖެހުނު މީހަކަށް ނޫނީ ނިދީގެ ނިޢުމަތުގެ އަގު ނޭނގޭނެއެވެ. عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ قَالَ أَصَابَنِي أَرَقُ الَّليْلِ فَشَكَوْتُ ذَلِكَ إِلَى رَسُوْلِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: "قُلْ اَلَّلهُمَّ غَارَتِ النُّجُومُ وَهَدَأَتِ الْعُيُونُ وَأَنْتَ حَيٌّ قَيُّوْمٌ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ أَنِمْ عَيْنِي وَأَهْدِئْ لَيْلِي فَقُلْتُهَا فَذَهَبَ عَنِّي" (المعجم الكبير للطبراني، ج: 5، ص: 134) (ޒައިދު ބްނު ޘާބިތު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ރޭގަނޑު ނުނިދޭ ބަލި ޖެހިގެން ތިމަން ކަލޭގެފާނު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހުގައި އެކަމުގެ ޝަކުވާކުރެއްވީމެވެ. އެހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މިދުޢާ ކިޔާށެވެ. اَلَّلهُمَّ غَارَتِ النُّجُومُ وَهَدَأَتِ الْعُيُونُ وَأَنْتَ حَيٌّ قَيُّوْمٌ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ أَنِمْ عَيْنِي وَأَهْدِئْ لَيْلِي (އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ތަރިތައް އޮއްސިއްޖެއެވެ. ލޯތައް ހިމޭން ވެއްޖެއެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއީ ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ، ދާއިމަށް ޤާއިމްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާކޮ! ދާއިމަށް ޤާއިމްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާކޮ! އަޅުގެ ލޯ ނިންދަވައި، އަޅުގެ ރޭގަނޑު ހިމޭންކުރައްވާނދޭވެ.) އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު އެދުޢާ ކިއުމުން ނުނިދުމުގެ އުނދަގޫ ފިލައިފިއެވެ. (އައްޠަބަރާނީގެ އަލްމުޢުޖަމު އަލްކަބީރު، ޙަދީޘު: 4817)

ނޯޓް

وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦٓ أَن تَقُومَ ٱلسَّمَآءُ وَٱلْأَرْضُ بِأَمْرِهِۦ ۚ ثُمَّ إِذَا دَعَاكُمْ دَعْوَةً مِّنَ ٱلْأَرْضِ إِذَآ أَنتُمْ تَخْرُجُونَ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލާނގެ أمر ފުޅަށް، އުޑާއި ބިން قائم ވެ އޮތުންވަނީ، އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ދެން ބިމުގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް (ކަށްވަޅުތަކުން ނުކުތުމަށް) ގޮވައިލައްވައިފިނަމަ، އެހިނދު ކުއްލިޔަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ނުކުންނާނޫއެވެ. (25)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި މި ފުރިހަމަ ބަދަހި ނިޒާމާއެކު ކައުނު ޤާއިމުވެފައި އޮތުން ވެއެވެ. ފަހެ، އުޑު ހިފެހެއްޓިފައި އޮތީ އެއްވެސް ތަނބެއް ނެތިއެވެ. ތަރިތައް އޭގެ ފަލަކުގައި އެނބުރެނީ މުޑިއެރުމެއް ހަމައިން ނެއްޓުމެއް ނެތިއެވެ. ދުނިޔެ އެނބުރެމުން ހަރަކާތްކުރަމުން ދާއިރު އެތަނުގައި ތިބި މީހުންނާއެކު އަރި ނައަޅައެވެ. އަދި އެތަނުގައި ތިބި މީހުންނާއެކު ބަންޑުން ނުޖެހެއެވެ. މިހުރިހާ ތަކެތި ހިންގަމުން ދަނީ މާތް ﷲގެ ޙިކްމަތާ އެކަލާނގެ ރޭއްވެވުމާ އެއްގޮތަށެވެ. ދެން އިސްރާފީލު عليه السلام ތާޅަފިލިން ދެވަނަ ފުއްމެވުން ފުއްމަވައިލައްވާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކަށްވަޅުތަކުން ނުކުންނަން ގޮވައިލެއްވުމުން ތިޔަބައިމީހުން ލަސްކުރުމެއް ނެތި ވަގުތުން ނުކުންނާނެއެވެ. ﴿يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ ٱلْأَجْدَاثِ سِرَاعًا﴾ ((އެއީ) ކަށްވަޅުތަކުން ނުކުމެގެން އެއުރެން އަވަސްއަވަހަށް ހިނގައިދާދުވަހެވެ.) ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އިސްރާފީލު عليه السلام ގޮވައިލައްވާނެއެވެ. ކަށްވަޅުތަކުގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙިސާބުބައްލައްވައި ޖަޒާދެއްވުމަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުން އައުމަށް މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރައްވައެވެ. ދެން އިހާއި ފަހުގެ ފުރާނަތަކުގެ ތެރެއިން ނުތެދުވާ ފުރާނައެއް ނުވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَهُوَ ٱلَّذِى يَبْدَؤُا۟ ٱلْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ ۚ وَلَهُ ٱلْمَثَلُ ٱلْأَعْلَىٰ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۚ وَهُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلْحَكِيمُ ﴿ ٣٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލާނގެއީ (ނެތުމުގެ ތެރެއިން) خلق ތަކުން އަލަށް އުފައްދަވައި ދެން އަލުން އެ إعادة ކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަމަކީ، އެކަލާނގެއަށް ލުއިފަސޭހަ ކަމެކެވެ. އުޑުތަކާއި ބިމުގައި އެންމެ ފުރިހަމަ مثال ވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، عزيز ވަންތަ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (27)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ނެތުމުގެ ތެރޭން މަޚްލޫޤުން ހައްދަވައެވެ. ދެން މަރުވުމަށްފަހު ޙިސާބުބެއްލެވުމަށާ ޖަޒާދެއްވުމަށް އަލުން ދިރުއްވައެވެ. އެއީ އެކަލާނގެއަށް ނުހަނު ފަސޭހަ ކަމެކެވެ. މާތް ﷲ އިންސާނުންނާ މުޚާޠަބުކުރެއްވީ އެބައިމީހުންނަށް އެނގޭ ގޮތަށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ޤަބޫލުކުރާ ހަމައިން ބަލާއިރުވެސް ފުރަތަމަ ހެދުމަށް ވުރެ އެއެއްޗެއް އަލުން ހެދުން ފަސޭހަވާނެއެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲއަށް ވަކި އުނދަގޫ ކަމެއް އަދި ވަކި ފަސޭހަ ކަމެއް ނުވެއެވެ. ހުރިހާ ކަމަކީވެސް އެކަލާނގެ އަށް ލުއިފަސޭހަ ކަންކަމެވެ. އެބައިމީހުން ސިކުނޑިއަށް އެކަން ގާތްކޮށް ދެއްވަން ވެގެން ﴿وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ﴾ (އެކަމަކީ އެކަލާނގެއަށް ލުއިފަސޭހަ ކަމެކެވެ.) ވަޙީކުރެއްވީއެވެ. މާނައީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މިންގަނޑަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ.

ނޯޓް

ضَرَبَ لَكُم مَّثَلًا مِّنْ أَنفُسِكُمْ ۖ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَـٰنُكُم مِّن شُرَكَآءَ فِى مَا رَزَقْنَـٰكُمْ فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَآءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنفُسَكُمْ ۚ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلْـَٔايَـٰتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ نفس ތަކުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް مثال އެއް ޖެއްސެވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ތަކެތީގައި ބައިވެރިވާ ބަޔަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން ވޭހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެކަމުގައި ހަމަހަމަވެގެންވޭ ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންގެ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ބިރުގަންނަ ފަދައިން، އެއުރެންދެކެ ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަމު ހެއްޔެވެ؟ ވިސްނާބަޔަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް تفصيل ކޮށްދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. (28)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކުން ތިޔަބައިމީހުން ދެކޭ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭ މިސާލެއް މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖެއްސެވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަކުވެސް އޭނާގެ އަޅަކު މާތް ﷲ އޭނާއަށް ދެއްވި މުދަލުގައި އޭނާގެ ބައިވެރިއަކަށް ވުމަށް އެދޭނެ ހެއްޔެވެ؟ ﴿فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَآءٌ﴾ އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންނާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޅުން މުދަލުގައި ހަމަހަމަ ވާނެއެވެ. ﴿تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنفُسَكُمْ﴾ ތިޔަބައިމީހުންގެ މުދަލުގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުންފަދަ މިނިވަނަކުގެ ފަރާތުން ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަ ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޅުންގެ ފަރާތުން ވެސް ތިޔަބައީމީހުން ބިރުގަނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މުދަލުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައިވެރިންނަށް އަޅުން ވުން ތިޔަބައިމީހުން ނޭދޭއިރު، މާތް ﷲގެ އިލާހުވަންތަކަމުގައި އެކަލާނގެ މަޚްލޫޤުންނާއި އަޅުންގެ ތެރެއިން ޝަރީކުންތަކެއް ވުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ރުހެނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ ﴿كَذَ‌ٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلْءَايَـٰتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾ ވިސްނައި ދެނެގަތުމަށް ބުއްދި ބޭނުންކުރާ ބަޔަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހެކިތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ.

ނޯޓް

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا ۚ فِطْرَتَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى فَطَرَ ٱلنَّاسَ عَلَيْهَا ۚ لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ ٱللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلْقَيِّمُ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿ ٣٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، باطل މަގުން އެއްކިބާވެ، حق ގެ މަގަށް تبع ވެގެންވާ حال، ކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅު إسلام دين އާ ކުރިމަތި ކުރައްވާށެވެ! އެއީ މީސްތަކުން އެ فطرة އެއްގެ މައްޗަށް އުފެއްދެވި اللَّه ގެ فطرة އެވެ. اللَّه އުފެއްދެވި އުފެއްދެވުމަށް ބަދަލެއް ގެނައުމެއް ނެތެވެ. ސީދާވެގެންވާ دين އަކީ އެއީއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަމެއް) ނުދަނެތެވެ. (30)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށްޓަކައި ޝަރުޢުކުރެއްވި ޙައްޤު ދީން ކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީނުގައި ކަލޭގެފާނު ހިފަހައްޓަވާށެވެ. އެއީ މާތް ﷲ އެދީނުގެ މަތީގައި އިންސާނުން އުފައްދަވައި އެދީން އެބައިމީހުންގެ ފިޠުރަތުގައި ލެއްވި ފިޠުރަތުގެ ދީނެވެ. އަދި އެއްކައުވަންތަކުރުމުގެ ދީނެވެ. ﴿لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ ٱللَّـهِ ۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلْقَيِّمُ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾ އެ ސާފު ފިޠުރަތަށް ބަދަލު ގެނައުމެއް ނެތެވެ. މިއީ ނަފީކުރުމުގެ ސިފައިގައި އައިސްފައިވާ ނަހީއެކެވެ. މާނައީ މާތް ﷲ އިންސާނުންގައި ލައްވާފައިވާ ފިޠުރަތަށް ބަދަލުގެނެސް ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲ އުފެއްދެވި އުފެއްދެވުމަށް ބަދަލުނުގެންނާށެވެ. އެއީ ސީދާވެގެންވާ ދީނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ގިނަ މީހުންނަކީ އެބައިމީހުންގެ ޚާލިޤަކު ވާކަމާމެދު ފިކުރުނުކުރާ ޖާހިލުންނެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب الجنائز، باب مَا قِيلَ فِي أَوْلاَدِ الْمُشْرِكِينَ) (އަބޫހުރައިރާ رضى الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ކޮންމެ ކުއްޖަކުވެސް އުފަންވަނީ ފިޠުރަތުގެ ސާފު ސީދާ ގޮތުގައެވެ. ދެން އޭނާ ޔަހޫދީއަކަށް ނުވަތަ ނަޞްރާނީއަކަށް ނުވަތަ މަޖޫސީއަކަށް ހަދަނީ އެކުއްޖާގެ މައިންބަފައިންނެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 1385)

ނޯޓް

وَإِذَا مَسَّ ٱلنَّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا۟ رَبَّهُم مُّنِيبِينَ إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَآ أَذَاقَهُم مِّنْهُ رَحْمَةً إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم بِرَبِّهِمْ يُشْرِكُونَ ﴿ ٣٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި މީސްތަކުންނަށް ދަތި حال އެއް ޖެހިއްޖެނަމަ، އެއުރެންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް توبة ވެ، رجوع ވާ حال، دعاء ކުރެތެވެ. ދެން އެއުރެންނަށް އެކަލާނގެ حضرة ން رحمة އެއްގެ ރަހަ ދައްކަވައިފިނަމަ، އެހިނދު އޭގެތެރެއިން ބަޔަކު އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް شريك ކުރެތެވެ. (33)

ތަފްސީރު

ހަނަފަސްކަމާއި، ބަނޑުހައިހޫނުކަމާއި، ބަލިމަޑުކަން ފަދަ ދަތިއުނދަގުލެއް މީސްތަކުންނަށް ޖެހިއްޖެނަމަ، އެބައިމީހުން ބުދަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށްލައި، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވާ ޙާލު ދުޢާކުރެއެވެ. ބުދުތަކުގެ ފަރާތުން ލިބޭނޭ އެހީތެރިކަމެއް ނެތްކަމާއި، ދަތިކަން ފިއްލަވާނީ މާތް ﷲ ކަން އެބައިމީހުންނަށް އެނގޭތީއެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ޖެހިފައިވާ ދަތިކަމާއި މުޞީބާތް ދުރުކުރެއްވުމުން އެބައިމީހުން ކާފިރުކަމާއި ޝިރުކުކުރުމަށް އެނބުރި ހިނގައިދެއެވެ. މަޤްޞަދަކީ ކާފިރުންގެ ޢަމަލުތަކުގެ ނުބައިކަން ބަޔާންކުރެއްވުމެވެ. ދަތިއުނދަގޫ ޙާލު ޖެހުމުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާފައި، ދަތިޙާލު ފިލައިގެން ދިއުމުން އެބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވި މާތް ﷲ ހަނދާން ނައްތާލައި އެބައިމީހުންގެ ފާސިދުވެފައިވާ ޢަޤީދާއަށް އެނބުރި ދާތީއެވެ.

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ أَنَّ ٱللَّهَ يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَآءُ وَيَقْدِرُ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް رزق ތަނަވަސް ކުރައްވައި، އަދި (އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް رزق) ދަތިކުރައްވާކަން އެއުރެން ނުދަންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، إيمان ވާ ބަޔަކަށް އެކަމުގައި ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (37)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ރިޒުޤު ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައި، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ރިޒުޤު ދަތިކުރައްވާކަން އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެކަލާނގެ ހިކުމަތާއި އިރާދަފުޅާ އެއްގޮތަށް އަޅުތަކުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ހިންގަވައި ބަލަހައްޓަވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. އެހެންކަމުން، ތަނަވަސްކަން ލިބުމުން ބޮޑާކަމާއެކު އުފާކުރުމުގެ އަދި ދަތިކަން ކުރިމަތިވުމުން ނާއުއްމީދުވެ މާޔޫސްވުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. އެއީ އިމްތިޙާނު ކުރެއްވުމުގައި މާތް ﷲގެ އިލާހީ ސުންނަތް ފިޔަވައި އެހެން ކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَنَبْلُوكُم بِٱلشَّرِّ وَٱلْخَيْرِ فِتْنَةً﴾ (އަދި ނުބައިގޮތާއި ހެޔޮގޮތް މެދުވެރިކުރައްވައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން އިމްތިޙާނުކުރައްވައި ގޮތްބައްލަވަމެވެ.) މި އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމުގައި މާތް ޚާލިޤުވަންތަ ރާޒިޤުވަންތަ ﷲގެ ޙިކްމަތްތެރިކަމަށް އީމާންވާ ބަޔަކަށް އިބްރަތާއި ނަސޭހަތް ވެއެވެ.

ނޯޓް

فَـَٔاتِ ذَا ٱلْقُرْبَىٰ حَقَّهُۥ وَٱلْمِسْكِينَ وَٱبْنَ ٱلسَّبِيلِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ ٱللَّهِ ۖ وَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިމާގެމީހާއަށާއި، مسكين އާ އަށާއި، ދަތުރުވެރިޔާއަށާއި، (މިއިން ކޮންމެ މީހަކަށް) އެމީހެއްގެ حق ދޭށެވެ! اللَّه ގެ وجه ފުޅު އެދިގެން އުޅޭ މީހުންނަށް އެގޮތް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އަދި ދިންނަވާނޭ މީހުންނަކީ، ހަމަ އެއުރެންނެވެ. (38)

ތަފްސީރު

ދެއްވާ ފަރާތަކީ، އަދި ނުދެއްވައި ހިފަހައްޓަވާ ފަރާތަކީ މާތް ﷲ ކަމާއި، ތަނަވަސްކަން ދެއްވައި، ދަތިކަން ދެއްވާ ފަރާތަކީވެސް މާތް ﷲ ކަން ތިބާއަށް އެނގުމުން ދެން، މާތް ﷲ ތިބާއަށް ދެއްވި މުދަލުން ހޭދަނުކޮށް ތިބާ ދަހިވެތި ނުވާށެވެ. ފަހެ، ގާތްތިމާގެ މީހާއަށް ހެޔޮކޮށް ހިތައި ރަޙިމުގެ ގުޅުން ދަމަހައްޓައި އޭނާގެ ޙައްޤު ދޭށެވެ. މިސްކީނު މީހާއަށް ޒަކާތުން އޭނާގެ ޙައްޤު ދޭށެވެ. ދަތުރުމަތީގައި އަތްމަތި ހުސްވެ ދަތުރުނުކުރެވިފައިވާ މީހާއަށް ޞަދަޤާތްދީ އިޙްސާންތެރިވެ އޭނާގެ ޙައްޤު ދޭށެވެ. ތިބާއަށް ޤިޔާމަތް ދުވަހަށްޓަކައި ފަހަށް ރައްކާކުރެވޭ އެއްޗަކީ އެއީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހޭދައިން ޖާހާއި ސަނާއަށް ނޭދޭ، މާތް ﷲގެ ދަރުމައަށް އެދޭ މީހުންނަށް އެގޮތް ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. ދިންނަވާނޭ މީހުންނަކީ އެފަދައިން ހޭދަކުރާ މީހުންނެވެ،

ނޯޓް

وَمَآ ءَاتَيْتُم مِّن رِّبًا لِّيَرْبُوَا۟ فِىٓ أَمْوَٰلِ ٱلنَّاسِ فَلَا يَرْبُوا۟ عِندَ ٱللَّهِ ۖ وَمَآ ءَاتَيْتُم مِّن زَكَوٰةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ ٱللَّهِ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُضْعِفُونَ ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި މީސްތަކުންގެ މުދަލުން رِبا ގެ ގޮތުގައި އިތުރުވުމަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުން ދިން އެއްޗެއް، اللَّه ގެ حضرة ގައި އިތުރުވެގެން ނުދާނެތެވެ. އަދި اللَّه ގެ وجه ފުޅު އެދިގެން زكاة ގެ ގޮތުން ތިޔަބައިމީހުން ދިން އެއްޗަކާމެދު (ދަންނާށެވެ!) އިތުރުކުރާ ބަޔަކީ ހަމަ އެއުރެންނެވެ. (39)

ތަފްސީރު

މުއްސަނދިންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މުދާ ގިނަކޮށް އިތުރުކުރުމުގެ ބޭނުމުގައި ރިބާގެ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދޭ އެއްޗެއް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އިތުރުވެގެން ނުދާނެއެވެ. އެއީ ޙަރާމް މުދާކަމުގައި ވާތީއެވެ. އަދި މާތް ﷲ އޭގެ ބަރަކާތް ނެތިކޮށްލައްވާނޭ ނުބައި ފައިދާއަކަށްވާތީއެވެ. ﴿يَمْحَقُ ٱللَّـهُ ٱلرِّبَوٰا۟ وَيُرْبِى ٱلصَّدَقَـٰتِ﴾ (اللَّه، ރިބާ އުނިކުރައްވައި، އޭގެ بركات ނެތިިކުރައްވައެވެ. އަދި ޞަދަޤާތް އިތުރުކުރައްވައެވެ.) އަދި މާތް ﷲ އޭގައި ބަރަކާތް ނުލައްވާނެއެވެ. ﴿وَمَآ ءَاتَيْتُم مِّن زَكَوٰةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ ٱللَّـهِ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُضْعِفُونَ﴾ ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނުވަތަ އިޙްސާންތެރިވުމުގެ ގޮތުން ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި ފަޤީރަކަށް ދޭ އެއްޗެއް ދަންނާށެވެ. މާތް ﷲ ބަރަކާތްލައްވައި ދަރުމަ އެތައްގުނައަށް އިތުރުކޮށްދެއްވާނެ ހޭދައަކީ އެއީއެވެ. ދެން، އަނެއްކާވެސް އެކަލާނގެ މިވަނީ، ހަމައެކަނި މާތް ﷲއީ ޚާލިޤުވަންތަ ރާޒިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެކަން އެނގި ތިބެ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތްތަކަށް އަޅުކަން ކުރާތީ މުޝްރިކުންގެ އެޢަމަލުގެ ނުބައިކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

ٱللَّهُ ٱلَّذِى خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ۖ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَفْعَلُ مِن ذَٰلِكُم مِّن شَىْءٍ ۚ سُبْحَـٰنَهُۥ وَتَعَـٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿ ٤٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން ހައްދަވައި، ދެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް رزق ދެއްވައި، ދެން ތިޔަބައިމީހުން މަރުގަންނަވައި، ދެން ތިޔަބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވަނީ اللَّه އެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ شريك ންގެ ތެރެއިން މިއިން އެއްވެސްކަމެއްކުރާ މީހަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން شريك ކުރާ ކަންތަކުން އެކަލާނގެ ހުސްطاهر ވަންތަވެ، މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. (40)

ތަފްސީރު

އަޅުތަކުން ހައްދަވައި އެބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤުދެއްވަނީ މާތް ﷲއެވެ. އަދި ޚަލްޤުތަކުން ދިރުއްވައި، މަރުގަންނަވައި، އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ޖަޒާދެއްވުމަށް އަލުން ދިރުއްވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރި ކަލާނގެތައް ކުރީ ކޮން ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ ކުރައްވާފައިވާ ސުވާލު ﴿هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم﴾ އަކީ ޖަވާބެއް ބޭނުންވާ ސުވާލެއް ނޫނެވެ. ސުވާލުގެ މަޤްޞަދަކީ އެބައިމީހުން ދެރަކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުގެ ނުބައިކަން އެބައިމީހުންނަށް އިޙްސާސްކޮށްދެއްވުމެވެ. މާނައީ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް ފަރާތެއް އެއިން އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އެއީ ބޮޑުވެގެންވާ، މަތިވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކުރައްވާ ކަންކަމެވެ. ފަހެ، ޚަލްޤުކުރައްވައި، ރިޒުޤުދެއްވައި، ދިރުއްވައި، މަރުގަންނަވަނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއެވެ. އެހެންކަމުން، އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ ޚަލްޤުކުރެއްވުމާއި، ރިޒުޤުދެއްވުމުގައި އެކަލާނގެއާ އެއްވެސް ފަރާތެއް ބައިވެރިވުމުން އެކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާކަން ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿سُبْحَـٰنَهُۥ وَتَعَـٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ މާނައީ ނެތުމުގެ ތެރެއިން އުފެއްދެވުމާއި، ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގައި އެކަލާނގެއަށް ޝަރީކަކު ވުމުން، އަދި އެއްފަދަ ފަރާތެއްވުމުން މާތް ﷲ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ، މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެން ވެއެވެ. ދެން، މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ މުޞީބާތްތަކާއި، ބޮޑެތި ހިތާމަތަކާއި، ހާދިސާތަކާއި، ކާރިސާތަކުގެ ސަބަބަކީ އުރެދުމާއި ކާފިރުވުން ކަމުގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ رُسُلًا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ فَجَآءُوهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ فَٱنتَقَمْنَا مِنَ ٱلَّذِينَ أَجْرَمُوا۟ ۖ وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ ٱلْمُؤْمِنِينَ ﴿ ٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިންވެސް އެބޭކަލުންގެ قوم ގެމީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ން ފޮނުއްވީމެވެ. ފަހެ، އެބޭކަލުން އެއުރެންގެގާތަށް ވަޑައިގަތީ، ފާޅުވެގެންވާ ހެކިތަކާއިގެންނެވެ. ފަހެ (އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށް) ފާފަކުރި މީހުންގެ ކިބައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަދަލު ހިއްޕެވީމެވެ. އަދި مؤمن ންނަށް نصر ދެއްވުމަކީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މައްޗަށްއޮތް حق އެއް ކަމުގައިވެއެވެ. (47)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ދަތިތަކުން ސަލާމަތްކުރައްވައި، ނަޞްރުދެއްވުން ގާތްވެއްޖެ ކަމުގެ ހިތްހަމަޖެހުން ރަސޫލާ ﷺ އަށް ދެއްވާފައިވާ އާޔަތެކެވެ. މާނައީ: ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންގެ ގާތަށް ރަސޫލުކަމާއިގެން ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވި ފަދައިން، އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުގެ މީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވީމެވެ. ދެން، އެބޭކަލުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތީ އަލިގަދަ ދަލީލުތަކާއި، ފާޅުކަން ބޮޑު މުޢުޖިޒާތްތަކާއިގެންނެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށް، އެބޭކަލުންނަށް ފުރައްސާރަކުރިއެވެ. ދެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފާފަވެރި ކާފިރުންގެ ކިބައިން އެބޭކަލުންނަށް ބަދަލު ހިއްޕަވައިދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ މުއުމިން އަޅުންނަށް ނަޞްރުދެއްވުމަކީ ތިމަން ރަސްކަލާނގެ މައްޗަށް އޮތް ޙައްޤެއް ކަމުގައި ވިއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މުއުމިނުންނަށް ޝަރަފު ދެއްވައި، އެކަލާނގެ ހެޔޮލަފާ އަޅުން އިތުރަށް މާތްކުރައްވާފައެވެ. އަލްބަޙްރުލް މުޙީޠުގައި ވެއެވެ. މި އާޔަތަކީ ﴿وَمِنْ ءَايَـٰتِهِۦٓ أَن يُرْسِلَ ٱلرِّيَاحَ﴾ އާއި ﴿ٱللَّـهُ ٱلَّذِى يُرْسِلُ ٱلرِّيَـٰحَ﴾ މި ދެ އާޔަތުގެ ދެމެދުގައި އައިސްފައިވާ އިޢުތިރާޒެކެވެ. މިއާޔަތް ގެންނަވާފައި ވަނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވުމަށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރުދެއްވާނެ ކަމުގެ ވަޢުދެއްގެ ގޮތުގައްޔާއި ކާފިރުންނަށް ވަޢީދެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

ނޯޓް

ٱللَّهُ ٱلَّذِى يُرْسِلُ ٱلرِّيَـٰحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُۥ فِى ٱلسَّمَآءِ كَيْفَ يَشَآءُ وَيَجْعَلُهُۥ كِسَفًا فَتَرَى ٱلْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَـٰلِهِۦ ۖ فَإِذَآ أَصَابَ بِهِۦ مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِۦٓ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އީ، ވައިރޯޅިތައް ފޮނުއްވައި، އަދި އެ ވައިރޯޅިތައް ވިލާތައް އުފުލައި، އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ފަދައަކުން އުޑުގައި އެ ވިލާތައް ފަތުރުއްވައި، އަދި އެ ވިލާތައް ވަކިވަކިވެގެންދާ އެތިކޮޅުތަކެއް ކަމުގައި ލައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، އެ ވިލާތަކުގެ ތެރެއިން ކެރި ނުކުންނާތީ ތިބާޔަށް ފެންނާނެތެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކަށް އޭގެ نعمة ދެއްވައިފިނަމަ، އެހިނދު ކުއްލިޔަކަށް އެއުރެން އުފާ حاصل ކޮށްގަނެތެވެ. (48)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމުން ވައިރޯޅި ފޮނުއްވައި، އެވައިރޯޅި ޙަރަކާތްކުރުވައި، ވިލާތައް ވައިރޯޅީގެ ކުރީގައި ގެންގޮސް ޖައްވުތެރޭގައި، އެކަލާނގެ އިރާދަރަކުރައްވާގޮތަށް، ތުނިކޮށް، ނުވަތަ ބޯކޮށް ފަތުރައި، އަދި ވިލާކޮޅުތައް މަތިމައްޗަށްވެ ބޯވިލާގަނޑަކަށް ވާ ގޮތް ހައްދަވަނީ މަތިވެރިވަންތަ، ކީރިތިވަންތަ ﷲއެވެ. ﴿فَتَرَى ٱلْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَـٰلِهِۦ ۖ فَإِذَآ أَصَابَ بِهِۦ مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِۦٓ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ ﴾ ދެން އެ ވިލާގަނޑުގެ ތެރެއިން ކެރި ނުކުންނާތީ ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ. ދެން، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން މާތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ ބައެއްގެ މައްޗަށް އެވާރޭ ވެހުމުން، ހަނަފަސްކަން ފިލައިގޮސް، ބިންގަނޑަށް ދިރުންލިބުމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރާއެކު އެބައިމީހުން އުފާކުރެއެވެ.

ނޯޓް

فَٱنظُرْ إِلَىٰٓ ءَاثَـٰرِ رَحْمَتِ ٱللَّهِ كَيْفَ يُحْىِ ٱلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَآ ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمُحْىِ ٱلْمَوْتَىٰ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، اللَّه ގެ رحمة ގެ އަސަރުތައް ދެކެބަލާށެވެ! ބިންގަނޑު މަރުވުމަށްފަހު، (ވާރޭގެ ސަބަބުން) އެކަލާނގެ އެ ބިންގަނޑު ދިރުއްވަނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މަރުވެފައިވާ މީހުން ދިރުއްވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެ ކަމަކަށްމެ ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (50)

ތަފްސީރު

އޭ ބުއްދީގެ އަހުލުވެރިޔާއެވެ! ވާރޭވެހުމަށް ފަހު ފެންނަ މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތުގެ އަސަރުތައް ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމުގެ ނަޒަރަކުން ތިބާ ދެކެބަލާށެވެ. އެއްވެސް ދަނޑުގޮވާމެއް މޭވާއެއް ނެތި ހަނަފަސްވެފައި ބިން އޮތުމަށް ފަހު، ގަސްތައް އާރޯވެ، މާތައް ފޮޅި، މޭވާއަޅަނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، މަރުވެފައި އޮތް ބިން ދިރުއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، މީސްތަކުން މަރުވެ ފަނާވުމަށްފަހު ދިރުއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތައެވެ. ޤުރްއާނުގައި މިއާޔަތް ގެންނަވާފައި ވަނީ އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރު ބިމަށް އެއްކުރައްވާނެ ކަމަށް ދަލީލުކުރާ ބުއްދީގެ ދަލީލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ފަހެ، މަރުވުމަށް ފަހު ވާރެއިން ބިންގަނޑު ދިރުއްވި ރަސްކަލާނގެ އިންސާނުން މަރުވުމަށްފަހު އެބައިމީހުންވެސް ދިރުއްވާނެއެވެ. ވައިރޯޅީގެ ތަފާތު ވައްތަރު ވެއެވެ. ރަޙްމަތުގެ ވައިރޯޅިއާއި ޢަޛާބުގެ ވައިރޯޅިއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ ޢާދުބާގައިގެ މީހުން ނެތިކޮށްލެއްވީ ހުރިހާ އެއްޗެއް ފަނާކޮށްލާ، އެއްވެސް ހެވެއް ބަރަކާތެއް ނެތް ވައިރޯޅި ފޮނުއްވައިގެންނެވެ. ﴿مَا تَذَرُ مِن شَىْءٍ أَتَتْ عَلَيْهِ إِلَّا جَعَلَتْهُ كَٱلرَّمِيم﴾ (އެ ވައިޖެހުނު ކޮންމެ އެއްޗެއް ފުނޑުފުނޑުކޮށް އަޅިޔަށް ހަދައިނުލައެއް ދުލެއް ނުކުރެއެވެ.) الريح މި ބަސް ޖަމްޢުކޮށް الرياح އަތުވެއްޖެއްޔާ އެއީ ރަޙްމަތުގެ ވައެވެ. މުފްރަދުކޮށް އަތުވެއްޖެއްޔާ އެއީ ޢަޛާބުގެ ވައެވެ. އެހެންކަމުން ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَآ أَنتَ بِهَـٰدِ ٱلْعُمْىِ عَن ضَلَـٰلَتِهِمْ ۖ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِـَٔايَـٰتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ ﴿ ٥٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކަނުމީހުންނަށް (އެބަހީ: މަގުފުރެދުމުން ކަނުވެފައިވާ މީހުންނަށް) އެއުރެންގެ މަގުފުރެދުމުން އެއްކިބާ ކުރައްވައި، (ތެދުމަގު ދައްކަވާ) هادى އަކު ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ނުވަމުއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކަށް إيمان ވާ ބަޔަކަށް މެނުވީ، ކަލޭގެފާނަކަށް ނީއްވެވޭނެތެވެ. ފަހެ، އެއުރެންނީ، اللَّه އަށް ކިޔަމަންވާ މީހުންނެވެ. (53)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. އަދި ކަނުމީހުން، މަގުފުރެދުމުން އީމާންކަމަށް އަނބުރައި ގެންނެވުމަކީ ކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅު ތެދުކުރާ މީހަކަށް މެނުވީ ހަނދުމަކޮށް ޢިބްރަތް ލިބިގަންނަ އަޑުއިއްވުމެއް ކަލޭގެފާނަށް ނީއްވެވޭނެއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿فَإِنَّكَ لَا تُسْمِعُ ٱلْمَوْتَى﴾ ގައި ވަނީ ހިތް މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ވާހަކައެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުން ފައިދާ ލިބިގަނެ ވިސްނައި ފިކުރުކުރާ ގޮތަށް ކަލޭގެފާނަށް ނީއްވެވޭނެއެވެ. އެހެނީ ކާފިރުކަމަކީ ހިތް މަރުވާ ކަމެކެވެ. އެހެންކަމުން އެވަޙީބަސްފުޅާ ވިދިގެން ދެން ވަޙީކުރެއްވީ ﴿إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن يُؤْمِنُ بِـَٔايَـٰتِنَا﴾ އެވެ. މާނައީ ކަލޭގެފާނަށް އަޑުއިއްވެވޭނީ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ތެދުކުރާ މުއުމިނުންނަށެވެ. ޤުރްއާނުގައި ނުހަނު ގިނައިން ކާފިރުން ކަނުމީހުންނާއި ބީރުމީހުންގެ ގޮތުގައި ސިފަކުރައްވާފައި ވެއެވެ. މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅު ފަދައިންނެވެ. ﴿أَفَمَن يَعْلَمُ أَنَّمَآ أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ٱلْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَىٰٓ﴾ (ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވީ، ޙައްޤު ތެދުކަން ދަންނަ މީހާ، ލޯއަނދިރި މީހަކާ އެއްފަދަ މީހެއްކަމުގައި ވާނޭ ހެއްޔެވެ؟) ކަނުމީހާގެ މުރާދަކީ ހިތް ކަނުވެފައިވާ ކާފިރު މީހާއެވެ. މިއާޔަތަކީ މާތް ﷲ ކާފިރުންނަށް ޖައްސަވާފައިވާ މިސާލެކެވެ. ފަހެ، މަރުވެފައިވާ މީހަކަށް ގޮވިޔަސް އޭނާއަށް އަޑު ނީވޭނެއެވެ. އަދި ގޮވާ ގޮވުމަކަށް އޭނާ އިޖާބަ ނުދޭނެއެވެ. އަދި ބީރުމީހާ ތިބާގެ ކުރިމަތީގައި ހުއްޓަސް ތިބާގެ އަޑު އޭނާއަށް ނީވޭނެއެވެ. އަދި އޭނާ ތިބާއަށް ފުރަގަސްދީ ދާނަމަ ކިހިނެއް ވާނެހެއްޔެވެ؟ އަދި ކަނުމީހާ އަށް މަގު ފެނި ތެދުމަގުން އޭނާ ހިނގާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންނީ ކަނުމީހުންނާއި ބީރުމީހުން ކަމުގައި މާތް ﷲ ސިފަކުރައްވާފައި ވަނީ ކައުނާއި އެތަނުގައިވާހައި ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގެ ފުރިހަމަކަމުގެ ދަލީލުތައް ފެނުމަށް ފަހު، މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވާކަމަށް އިންކާރުކުރާ މީހަކީ ހިތް މަރުވެފައިވާ މީހަކަށް ވާތީއެވެ. ނޭވާލުން މެނުވީ އޭނާ ގައިގައި ދިރިހުރުމުގެ އަސަރެއް ނުވެއެވެ. އެއީ ޖަނަވާރުންގެ ޙަޔާތް ފަދަ ޙަޔާތެކެވެ. އަދިކިއެއްތަ، ޖަނަވާރުންގެ ޙަޔާތްވެސް އެއަށްވުރެ ރަނގަޅެވެ. އެތަކެއްޗަށްވެސް އޭގެ މަސްލަހަތާއި ފިޠުރަތާއި އެއްގޮތަށް އުޅެން އެނގޭތީއެވެ. އެއާޔަތްތައް އަޑުއިވުމުން ފަރުބަދަތައްވެސް ފަޅަފަޅައިގެންދާ، މާތް ﷲގެ އާޔަތްތައް އަޑު އިވުމަށް ފަހު އަސަރު ނުކުރާމީހަކީ ދެކަންފަތް ހުއްޓަސް ބީރު މީހެކެވެ. އަދި މިކައުނުގައިވާ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތައް ނުފެންނަ މީހަކީ، ޖަނަވާރުތައް ފަދައިން އޭނާގެ ދެ ލޯ ހުއްޓަސް، ހިތް ކަނުވެފައިވާ މީހެކެވެ. އަލްޙާފިޡު އިބްނުކަޘީރް ވިދާޅުވިއެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ރަނގަޅު ގޮތަކީ މަރުވެފައިވާ މީހާއަށް އަޑުއިވޭ ކަމާއި، އޭނާއަށް ސަލާމްކޮށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީހުން އޭނާއަށް އިޙްސާސްވާކަމެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން މަރުފޫޢުކޮށް ރިވާވެފައިވާ މިޙަދީޘުގައި އެފަދައިން އައިސްފައިވާތީއެވެ. "مَا مِنْ عَبْدٍ يَمُرُّ بِقَبْرِ رَجُلٍ كَانَ يَعْرِفُهُ فَي الدُّنْيَا فَيُسَلِّمُ عَلَيْهِ إِلاَّ رَدَّ اللهُ عَلَيْهِ رُوْحَهُ حَتَى يَرُدَّ عَلَيْهِ السَّلاَمَ" (تاريخ دمشق لابن عساكر: 8/2030، العلل المتناهية لابن الجوزي: 2/429) (މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ދުނިޔޭގައި އޭނާ ދަންނަ އަޚެއްގެ ޤަބުރު ކައިރިން ދަމުން އޭނާއަށް ސަލާމްކޮށްފިއްޔާ، މާތް ﷲ އެ ޤަބުރުގައިވާ މީހާގެ ރޫޙު އޭނާއަށް ރައްދުކުރައްވައި އޭނާ އެސަލާމުގެ ޖަވާބުދޭނެއެވެ.) އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނުވަނީ ދިރިތިބި މީހުންނާ މުޚާޠަބުކޮށް ސަލާމްކުރާ ގޮތަށް ކަށްވަޅުތަކުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ސަލާމްކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވާފައެވެ. މިގޮތުން އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކޮށް މުސްލިމުން ކިޔަންޖެހެނީ السلام عليكم دار قوم مؤمنين އެވެ. މިއީ އަޑުއަހައި ވިސްނާ މީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރެވޭ ގޮތެވެ. އެހެންނޫންނަމަ އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބު ކުރެވޭނީ ފުރާނަނެތް ތަކެއްޗަށް މުޚާޠަބުކުރެވޭ ގޮތަށެވެ. އިހުގެ ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން މިކަމުގައި އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވައެވެ. މަރުވެފައިވާ މީހާއަށް ދިރިހުރި މީހާ ޒިޔާރަތްކުރުމުން އޭނާއަށް އެކަން އެނގޭކަމާއި އެކަމާ އޭނާ އުފާކުރާކަން އެބޭކަލުންގެ ފަރާތުން ވާރިދުވެފައިވާ ވާހަކަފުޅުތަކުން އެނގެއެވެ. ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުން މަރްފޫޢުކޮށް ރިވާވެފައިވާ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. "إِذَا مَرَّ الرَّجُلُ بِقَبْرٍ يَعْرِفُهُ فَسَلَّمَ، رَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ" (شعب الإيمان للبيهقي، ج:7، ص: 17) (މީހާ އޭނާ ދަންނަ މީހެއްގެ ޤަބުރުކައިރިން ދަމުން ސަލާމްކޮށްފިއްޔާ އޭނާ އެ ސަލާމަށް ޖަވާބުދެއެވެ.) (އަލްބައިހަޤީގެ ޝުޢަބުލް އީމާން، ޙަދީޘު: 9296) عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم تَرَكَ قَتْلَى بَدْرٍ ثَلاَثًا ثُمَّ أَتَاهُمْ فَقَامَ عَلَيْهِمْ فَنَادَاهُمْ فَقَالَ ‏"‏ يَا أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ يَا أُمَيَّةَ بْنَ خَلَفٍ يَا عُتْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ يَا شَيْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ أَلَيْسَ قَدْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا فَإِنِّي قَدْ وَجَدْتُ مَا وَعَدَنِي رَبِّي حَقًّا ‏"‏ ‏.‏ فَسَمِعَ عُمَرُ قَوْلَ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يَسْمَعُوا وَأَنَّى يُجِيبُوا وَقَدْ جَيَّفُوا قَالَ ‏"‏ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ لِمَا أَقُولُ مِنْهُمْ وَلَكِنَّهُمْ لاَ يَقْدِرُونَ أَنْ يُجِيبُوا ‏"‏.‏ ثُمَّ أَمَرَ بِهِمْ فَسُحِبُوا فَأُلْقُوا فِي قَلِيبِ بَدْرٍ‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب الجنة وصفة نعيمها وأهلها، بَاب عَرْضِ مَقْعَدِ الْمَيِّتِ مِنْ الْجَنَّةِ أَوْ النَّارِ عَلَيْهِ وَإِثْبَاتِ عَذَابِ الْقَبْرِ وَالتَّعَوُّذِ مِنْهُ) (އަނަސު ބްނު މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ބަދުރުގައި ޤަތުލުކުރެވުނު (މުޝްރިކުންގެ) މީހުން ތިންދުވަސް ވަންދެން ބޭތިއްބެވިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ކައިރީ ހުއްޓިވަޑައިގެން އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލައްވަމުން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އޭ އަބޫޖަހުލު ބްނު ހިޝާމެވެ. އޭ އުމައްޔާ ބްނު ޚަލަފެވެ. އޭ ޢުތުބާ ބްނު ރަބީޢާއެވެ. އޭ ޝައިބާ ބްނު ރަބީޢާއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަޢުދުކުރެއްވި ކަންތައް ޙަޤީޤަތަށްވާތަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެނިއްޖެ ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ވަޢުދުކުރެއްވި ކަންތައް ޙަޤީޤަތަކަށްވެ ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގެންފީމެވެ." އެހިނދު ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވި ބަސްފުޅު އައްސަވާފައި ޢުމަރު رضي الله عنه އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އެމީހުން އަޑުއަހާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ އެމީހުން ޖަވާބުދޭނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ އެމީހުން އެވަނީ މުޅަ މަސްގަނޑުތަކަކަށް ވެފައެވެ. އެހިނދު ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސު އެކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ވާ ރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވި އެއްޗެއް އެބައިމީހުންނަށް ވުރެ ވަކި ރަނގަޅަށް ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނީވެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެން ނުވަނީއެވެ.") (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2874) ދެން، މަރުވެފައިމީހާ އޭނާއަށް ސަލާމްކުރާ މީހާއަށް ރައްދުދޭކަމާއި، އެކަމާ އޭނާ އުފާކުރާކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ ގިނަ ދަލީލުތަކެއް ގެންނެވުމަށްފަހު އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. މަރުވެފައިވާ މީހުންނަށް ސަލާމްކުރުން ވަނީ ދީނުގައި ޝަރުޢުކުރައްވާފައެވެ. ސަލާމާއި، މުޚާޠަބުކުރުމާއި، ގޮވުމަކީ އަޑުއަހާ، މުޚާޠަބުކުރެވޭ، ބުއްދިހުރި މީހަކަށް ކުރެވޭ ކަމެކެވެ. އަދި އިޙްސާސް ނުކުރެވޭ، ނޭނގޭ މީހަކަށް ސަލާމްކުރުމަކީ މުސްތަޙީލު ކަމެކެވެ. (ތަފްސީރު އިބްނިކަޘީރު، ސޫރަތުއްރޫމް، އާޔަތް: 53)

ނޯޓް

۞ ٱللَّهُ ٱلَّذِى خَلَقَكُم مِّن ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنۢ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا وَشَيْبَةً ۚ يَخْلُقُ مَا يَشَآءُ ۖ وَهُوَ ٱلْعَلِيمُ ٱلْقَدِيرُ ﴿ ٥٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ބަލިކަށިކަމުގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ކަލާނގެއީ، اللَّه އެވެ. ދެން ބަލިކަށިކަމަށްފަހު، ބާރެއްލައްވައި އަދި ބާރަށްފަހު ބަލިކަށިކަމާއި، ދުވަސްވުމުގެ ދެރަކަމާއި، ނިކަމެތިކަން ލެއްވީވެސް އެކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ އެއްޗެއް އެކަލާނގެ ހައްދަވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (54)

ތަފްސީރު

ބަލިކަށި އަޞްލަކުން، އެބަހީ ނިކަމެތި ފެންފޮދެއް ކަމުގައިވާ ނުޠުފާއިން ތިޔަބައިމީހުން ހައްދަވައި، ތިޔަބައިމީހުން ތަފާތު މަރުޙަލާތައް، ނުޠުފާއިން ޢަލަޤާއަށް، ދެން މުޟްޣާއަށް، ދެން ތުއްތު ކުއްޖަކަށް، ދެން ކިރުބޯ ޅަކުއްޖަކަށް ބަދަލުކުރެއްވީ މާތް ﷲއެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ކުޑައިރުގެ ބަލިކަށިކަމަށްފަހު ޒުވާންކަމާއި ފިރިހެންވަންތަކަމުގެ ބާރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވިއެވެ. ދެން ޒުވާންކަމުގެ ބާރަށްފަހު މުސްކުޅިކަމުގެ ބަލިކަށިކަމެވެ. އެހިނދު އޭނާގެ ޙާލު ކުޑަކުއްޖެއް ފަދައިން ވެދެއެވެ. ކުޅަދާނަކަން ބަލިކަށި، ޙަރަކާތާއި، ބާރުގެ ބޭނުން ކުރުން ދަށް މީހަކަށް ވެދެއެވެ. ޒުވާންކަމާއި، ބާރާއި، ބަލިކަށިކަމާއި، މުސްކުޅިކަމުގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކަމެއް މާތް ﷲ ޚަލްޤުކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންތައް ރާއްވަވައި ހިންގަވާނެ ގޮތް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާކަމެއް ކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ خَلَقَكُمْ ضُعَفَاءَ (ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވީ ބަލިކަށިކޮށެވެ.) އޭ ވަޙީނުކުރައްވައި ﴿خَلَقَكُم مِّن ضَعْفٍ﴾ (ބަލިކަށިކަމުގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވިއެވެ.) އޭ އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވީ އިންސާނާގެ އަޞްލަކީ ބަލިކަށިކަން ކަމުގައި ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. އިންސާނާ އުފެއްދެވި މާއްދާ އެކުލަވައިލެއްވުމުގައި އަސާސީ މާއްދާއަކީ ބަލިކަށިކަން ފަދައެވެ. ވީއިރު، ބަލިކަށި ފެންފޮދެއް އެމީހެއްގެ އަޞްލު ކަމުގައިވާ އިންސާނާ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ މައްޗަށް ބޮޑާ ވެގަންނަނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ ﴿أَلَمْ نَخْلُقكُّم مِّن مَّآءٍ مَّهِينٍ﴾ (ދެރަވެގެންވާ ފެނަކުން (އެބަހީ: މަނިފޮދަކުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނަހައްދަވަން ހެއްޔެވެ؟) ފަހެ، އިންސާނާ އޭނާގެ އަޞްލު ދެނެގަނެ، އޭނާގެ ކުޅަދާނަކަން ހުރި މިންވަރު ދެނެގަންނަހުށިކަމެވެ.

ނޯޓް

وَيَوْمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ يُقْسِمُ ٱلْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا۟ غَيْرَ سَاعَةٍ ۚ كَذَٰلِكَ كَانُوا۟ يُؤْفَكُونَ ﴿ ٥٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

قيامة ގެ ވަގުތުޖެހޭދުވަހު ކުށްވެރިން ހިނދުކޮޅަކަށް މެނުވީ އެއުރެން ނުތިބޭކަމަށް ހުވާކުރާނެތެވެ. (ދުނިޔެމަތީގައި) އެއުރެން حق ން އެއްކިބާވާ ކަމުގައިވީ އެފަދައިންނެވެ. (55)

ތަފްސީރު

ފުރަތަމަ ساعة އަކީ ޤިޔާމަތް ދުވަހެވެ. ދެވަނަ ساعة ބޭނުންކުރެވިފައިވަނީ ކުޑަ ވަގުތުކޮޅެއްގެ މާނައިގައެވެ. މާނައީ ޤިޔާމަތްވެ، މީސްތަކުން ޙިސާބުބެއްލެވުމަށް އަލުން ދިރުއްވައި، އެބައިމީހުން ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ހުއްޓި ތިބޭ ދުވަހު ފާފަވެރިން ހުވައިކޮށްފައި ބުނާނެއެވެ. ދުވަހެއްގެ ހިނދުކޮޅަކަށް މެނުވީ ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން ނުތިބެއެވެ. އެބައި މީހުން ޙައްޤު ނޫން ގޮތުގައި ހުވައިކުރި ފަދައިން، އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައިވެސް ހަދައިގެން ދޮގު ވާހަކަ ދައްކާފައި ވެއެވެ. އެބައިިމީހުން ބުނަމުން ދިޔައީ ﴿إِنْ هِىَ إِلَّا حَيَاتُنَا ٱلدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ﴾ (ތިމަންމެންގެ ދުނިޔޭގެ ދިރިތިބުން މެނުވީ، އެހެން ދިރިތިބުމެއް ނެތެވެ. އަދި އަލުން ދިރުއްވައި ފޮނުއްވާނެ ބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ.) އެވެ. الإفك އަކީ ދޮގެވެ. ފަހެ، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރު ބިމަށް ފޮނުއްވާނެކަން ޤަބޫލު ނުކޮށް ދުނިޔޭގައި ދޮގުހެދި ފަދައިން، ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ވެސް އެބައިމީހުން ދޮގު ހުވައިކުރީއެވެ.

ނޯޓް

وَقَالَ ٱلَّذِينَ أُوتُوا۟ ٱلْعِلْمَ وَٱلْإِيمَـٰنَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِى كِتَـٰبِ ٱللَّهِ إِلَىٰ يَوْمِ ٱلْبَعْثِ ۖ فَهَـٰذَا يَوْمُ ٱلْبَعْثِ وَلَـٰكِنَّكُمْ كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿ ٥٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެބަޔަކަށް علم އާއި، إيمان ކަން ލިބިގެންވާ މީހުން ބުނާނެތެވެ. އަލުން ދިރުއްވާނޭ ދުވަހާ ޖެހެންދެން اللَّه ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާގޮތަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން ތިބެއްޖައީމުއެވެ. ފަހެ، މިއީ އަލުން ދިރުއްވައި ފޮނުއްވާ ދުވަހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ތިޔަބައިމީހުންވީ (އެކަން) ނުދަންނަ ކަމުގައެވެ. (56)

ތަފްސީރު

އީމާންކަމާއި ވިސްނުމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ބުއްދިވެރިން ބުނާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ދިގު މުއްދަތަކަށް ތިބީމުއެވެ. އެއީ މާތް ﷲ ތަޤްދީރުގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކަނޑައެޅުއްވި ޢުމުރުގެ މުއްދަތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިބީ ތިޔަބައިމީހުން ދަޢުވާކުރާ ފަދައިން ހިނދުކޮޅަކަށް ނޫނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ ވަޢުދުކުރެއްވި ވަޢުދުވެވިގެންވާ ދުވަހަކީ (އަލުން ދިރުއްވާނޭ ދުވަހަކީ) މިއަދެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ތިބިއިރު ދިޔައީ އެދުވަހަށް އިންކާރުކުރަމުންނެވެ، އެހެނެއްކަމަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ ޖާހިލުކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ދިޔައީ ފުރައްސާރަކުރުމުގެ ގޮތުން މި ދުވަސް އަވަސްކުރުމަށް އެދެމުންނެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ބުނަމުންދިޔައީ މިފަދައިންނެވެ. ﴿مَّا نَدْرِى مَا ٱلسَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلَّا ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ﴾ (ޤިޔާމަތަކީ ކޮންއެއްޗެއްކަން ތިމަންމެން ނުދަންނަމުއެވެ. ތިމަންމެން (އެކަމާމެދު) ހީއެއްނޫނީ ނުކުރަމުއެވެ. އަދި ޔަޤީންކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ.) އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަން ބަޔާންކުރައްވައި އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَيَوْمَئِذٍ لَّا يَنفَعُ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا۟ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ ﴿ ٦٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެދުވަހުން އަނިޔާވެރިންނަކަށް އެއުރެން ދައްކާ عذر އަކުން މަންފާއެއް ނުކުރާނެތެވެ. އަދި ހެޔޮމަގަށް އެނބުރި ދިއުމަކަށް، އެއުރެންނަކަށް ތަނެއް ނުމެދެއްވާނޭމެއެވެ. (57)

ތަފްސީރު

އެ ބިރުވެރި އުނދަގޫ ދުވަހު އެއަނިޔާވެރި ފާފަވެރިންނަށް އެބައިމީހުން އުޒުރުދެއްކުމުން ކުރާނެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އަދި ތައުބާއަކުން ނުވަތަ ހެޔޮ ޢަމަލަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރުއްސާށޭ އެބައިމީހުންނަށް ނުބުނެވޭނެއެވެ. އެހެނީ ތައުބާވުމުގެ ވަގުތު ވަނީ ފާއިތުވެ ގޮސްފައެވެ. އަދި ޙިސާބުބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމުގެ ދުވަސް ވަނީ އައިސްފައެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި މިފަދައިން ބުނެއުޅެއެވެ. "استعتبته فأعتبني" އެބަހީ އަހުރެން އޭނާއަށް އުޒުރު ދެއްކީމެވެ. އަދި އަހުރެންނާ މެދު ރުހުމަށް އޭނާގެ ކިބައިން އެދުނީމެވެ. ދެން އޭނާ އަހުރެންގެ އުޒުރު ޤަބޫލުކޮށް އަހުރެންނާ މެދު ރުހުނެވެ. ފަހެ، ޤިޔާމަތް ދުވަހު ފާފަވެރިންގެ ކިބައިން އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރުއްސެވުމަށް ނޭދެވޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އުޒުރުދައްކަން އުޅުނަސް އެކަން އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޤަބޫލުނުކުރެވޭނެއެވެ. އެކަމުގެ ވަގުތު ފާއިތުވެ ގޮސްފައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް