chapter

029

الٓمٓ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ا ل م (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

أَحَسِبَ ٱلنَّاسُ أَن يُتْرَكُوٓا۟ أَن يَقُولُوٓا۟ ءَامَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿ ٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

މީސްތަކުން ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއޭ ބުނުމުން، އެއުރެން امتحان ނުކުރައްވައި ދޫކޮށްލައްވާނޭކަމަށް ހީކުރީ ހެއްޔެވެ؟ (2)

ތަފްސީރު

ވަކިއަކުރުތައް ގެންނަވާފައި ވަނީ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. އާޔަތުގެ މާނައީ: މީސްތަކުން ހީކުރަނީ އެބައިމީހުންގެ ދުލުން އިސްލާމްވެއްޖައީމޭ ބުނެލުމުން، މިދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން އިމްތިޙާނު ނުކުރައްވައި ދޫކޮށްލައްވާނެ ކަމަށް ހެއްޔެވެ؟ ކަން ހުރީ އެހެންނަކުން ނޫނެވެ. އަދިކިއެއްތަ، ތެދުވެރިންނާއި މުނާފިޤުން ވަކިވެ އެނގުމަށް އެބައިމީހުން އިމްތިޙާނުކުރަން ޖެހެއެވެ. މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވީ މުޝްރިކުން ދުއްތުރާކޮށް އަޛާބުދެމުން ގެންދިޔަ މުއުމިނުންގެ ބަޔަކާ ބެހޭ ގޮތުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެކަމާ ހިތްނުތަނަސްވެ، ﷲގެ ނަޞްރު އައުން ލަސްވެގެން އުޅުނީއެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިއާޔަތްތައް ބާވައިލައްވައި އެބައިމީހުންގެ ހިތް ހަމަޖައްސަވައިދެއްވީއެވެ. އަދި ކާފިރުންނަށް މުއުމިނުންގެ މައްޗަށް ބާރުދެއްވައި، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ރަނގަޅުމީހުން ހޮއްވަވައި ދަރަޖަ އުފުއްލަވައި، މުއުމިނުންނާއި މުނާފިޤުން ވަކިކުރެއްވުމީ އަޅުތަކުންނާމެދު ހިނގާ އެކަލާނގެ އިލާހީ ސުންނަތްކަން އެބައިމީހުންނަށް އަންގަވައިދެއްވީއެވެ. އެހެންކަމުން، ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَلَقَدْ فَتَنَّا ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ صَدَقُوا۟ وَلَيَعْلَمَنَّ ٱلْكَـٰذِبِينَ ﴿ ٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ ކުރީގެ (أمّة ތަކުގެ) މީހުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ امتحان ކުރެއްވީމެވެ. ފަހެ (إيمان ކަމުގައި) ތެދުވެރިވި މީހުން، ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ދޮގުވެރިންވެސް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. (3)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެދިޔަ މީހުން ބާވަތް ބާވަތުގެ މުޞީބާތުން އިމްތިޙާނުކުރެއްވީމެވެ. ފަހެ، އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމަކީ ހިކުމަތާއި މަސްލަހަތުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ އިލާހީ ސުންނަތެކެވެ. ޞަޙީޙުލްބުޚާރީގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިން، އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ތެރޭގައި، ދީނުން ބޭރުކުރުމަށްޓަކައި ކީހުން ފަޅައިލެވި، ދަގަނޑު ފުނާ އަޅައި ހަންގަޑާއި މަސްގަނޑު ނޮޅައިލެވުމުންވެސް، ދުއްތުރާލާއި މުޞީބާތަށް ކެތްކުރި މީހުން ތިއްބެވެ. އެކަން އެއީ އޭނާގެ ދީނާއި އޭނާއާ ދެމެދު ހުރަހަކަށް ނުވިއެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3612) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ އީމާންކަމުގެ ދަޢުވާގައި ތެދުވެރި މީހުންނާއި، އެކަމުގައި ދޮގުވެރިން ވަކިކުރައްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَوَصَّيْنَا ٱلْإِنسَـٰنَ بِوَٰلِدَيْهِ حُسْنًا ۖ وَإِن جَـٰهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِى مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَآ ۚ إِلَىَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އިންސާނާއަށް އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ وصية ކުރައްވައި، أمر ކުރެއްވީމެވެ. އަދި ތިބާޔަށް އެއާމެދު علم އެއްލިބިފައި ނުވާ އެއްޗެއް، ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ شريك ކުރުމަށް ތިބާގެ މައްޗަށް އެ ދެމީހުން ގަދައަޅައިފިނަމަ، ފަހެ، އެ ދެމީހުންނަށް ތިބާ ކިޔަމަން ނުވާހުށިކަމެވެ! ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ދިއުންއޮތީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. ފަހެ، އޭރުން ތިޔަބައިމީހުން ކޮށްއުޅުނު ކަންތަކުގެ خبر ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަންގަވާހުށީމެވެ. (އެބަހީ: އެކަންތަކަށް ޖަޒާ ދެއްވާހުށީމެވެ.) (8)

ތަފްސީރު

އަދި އިންސާނާއަށް އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަމުރުކުރެއްވީމެވެ. އަދި ތިބާ މާތް ﷲއަށް ކާފިރުވެ، އެކަލާނގެއަށް ޝިރުކު ކުރުމަށް އެ ދެމީހުން ކިތަންމެވަރަކަށް ގަދައަޅައި މަސައްކަތް ކުރިޔަސް ތިބާ އެ ދެމީހުންނަށް ކިޔަމަންނުވާށެވެ. އެހެނީ، ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދުމުގައި އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކަށް ކިޔަމަންވުމެއް ނުވެއެވެ. އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުން އެނބުރިދިއުން ވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. ދެން، ކޮންމެ މީހަކަށް އެމީހަކު ކުޅަ ޢަމަލުގެ ޖަޒާ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވާހުށީމެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މައިންބަފައިންނާއި ވެރިންނަށް ކިޔަމަންވުމުގައި ބަލަންޖެހޭ ފުރިހަމަ މިންގަނޑެއް ކަނޑައަޅުއްވާފައެވެ. އެއީ، މާތް ﷲއަށް އުރެދުމެއް ނުވާ ކަންކަމުގައި އެބައިމީހުންނަށް ކިޔަމަންވުމެވެ. އެރުދެމެއްކަމުގައި ވާ ކަމެއްގައި އެބައިމީހުންގެ ބަސްއަހައި ކިޔަމަންވުމެއް ނެތެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވި ސަބަބާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ مُصْعَبِ بْنُ سَعْدٍ، عَنْ أَبِيهِ، أَنَّهُ نَزَلَتْ فِيهِ آيَاتٌ مِنَ الْقُرْآنِ - قَالَ - حَلَفَتْ أُمُّ سَعْدٍ أَنْ لاَ تُكَلِّمَهُ أَبَدًا حَتَّى يَكْفُرَ بِدِينِهِ وَلاَ تَأْكُلَ وَلاَ تَشْرَبَ ‏.‏ قَالَتْ زَعَمْتَ أَنَّ اللَّهَ وَصَّاكَ بِوَالِدَيْكَ وَأَنَا أُمُّكَ وَأَنَا آمُرُكَ بِهَذَا ‏.‏ قَالَ مَكَثَتْ ثَلاَثًا حَتَّى غُشِيَ عَلَيْهَا مِنَ الْجَهْدِ فَقَامَ ابْنٌ لَهَا يُقَالُ لَهُ عُمَارَةُ فَسَقَاهَا فَجَعَلَتْ تَدْعُو عَلَى سَعْدٍ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي الْقُرْآنِ هَذِهِ الآيَةَ ‏﴿وَوَصَّيْنَا ٱلْإِنسَـٰنَ بِوَ‌ٰلِدَيْهِ حُسْنًا ۖ وَإِن جَـٰهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِى مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَآ ۚ﴾ (صحيح مسلم، كتاب فضائل الصحابة رضى الله تعالى عنهم، باب فِي فَضْلِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رضى الله عنه) (صحيح مسلم، كتاب فضائل الصحابة رضى الله تعالى عنهم، باب فِي فَضْلِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رضى الله عنه) (މުޞްޢަބު ބިން ސަޢުދު (ބިން އަބީވައްޤާޞް رضي الله عنه) ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭގޮތުން ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތަކެއް ބާވައިލެއްވުނެވެ. ސަޢުދު އޭނާގެ ދީން ދޫކުރައްވަންދެން އޭނާއާއި ވާހަކަ ނުދައްކާނޭ ކަމަށާއި، އެއްޗެއް ނުކާނޭ ކަމަށާއި، ނުބޯނޭކަމަށް އޭނާގެ މަންމަ ހުވައިކުރިއެވެ. އަދި އޭނާ ބުންޏެވެ. މައިންބަފައިންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިތުމަށް މާތް ﷲ އަމުރުކުރެއްވި ކަމަށް ކަލޭ ދައުވާކުރަމުއެވެ. އަހަރެން މިއީ ކަލޭގެ މަންމައެވެ. އަހަރެން ކަލެއަށް އެކަމަށް (އެބަހީ އިސްލާމްދީން ދޫކޮށްލުމަށް) އަމުރުކުރަމެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މަންމަ އެގޮތަށް ތިން ދުވަހު ހުއްޓެވެ. ދެން ހޭނެތިގެން ވެއްޓުނެވެ. ދެން އޭނާގެ ފިރިހެން ދަރިންކުރެ ޢުމާރާ ކިޔާމީހަކު އޭނާއަށް އެއްޗެއް ބޯންދިނުމުން ސަޢުދުއަށް ބަދުދުޢާކުރަން ފެށިއެވެ. ދެން މާތް ﷲ ޤުރްއާނުގެ ‏﴿وَوَصَّيْنَا ٱلْإِنسَـٰنَ بِوَ‌ٰلِدَيْهِ حُسْنًا ۖ وَإِن جَـٰهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِى مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَآ ۚ﴾ މި އާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 1748)

ނޯޓް

وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ فَإِذَآ أُوذِىَ فِى ٱللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ ٱلنَّاسِ كَعَذَابِ ٱللَّهِ وَلَئِن جَآءَ نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ ۚ أَوَلَيْسَ ٱللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِى صُدُورِ ٱلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއޭ ދުލުކޮޅުން ބުނާ ބަޔަކު މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ. ފަހެ، اللَّه ގެ މަގުގައި އެއިން މީހަކަށް އުނދަގުލެއް ލިބިއްޖެނަމަ، މީސްތަކުންގެ އުނދަގޫތައް اللَّه ގެ عذاب އާ އެއްފަދަ ކަމުގައި އޭނާ ހަދަތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން نصر އެއް އަތުވެއްޖެނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވަނީ، ތިޔަބައިމީހުންނާ އެކުގައެވެ. عالم ތަކުގައިވާ އެންމެންގެ ހިތްތަކުގައިވާހާ އެއްޗެއް اللَّه މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ނުވޭހެއްޔެވެ؟ (10)

ތަފްސީރު

އަދި ތިމަންމެން އީމާންވެއްޖައީމޭ ދުލުން ބުނާ ބަޔަކު މީސްތަކުންގެ ތެރެއިންވެއެވެ. ފަހެ، އެއިން މީހަކަށް އޭނާގެ ދީނުގެ ސަބަބުން ދުއްތުރާ ކުރެވިއްޖެނަމަ އޭނާ ދީން ދޫކޮށް މުރުތައްދުވެއެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ އިމްތިޙާނު، މާތް ﷲ އާޚިރަތްދުވަހު ދެއްވާ ޢަޛާބު ފަދައިން ހަދައި، އެއީ އޭނާ އީމާންކަން ދޫކޮށްލަންޖެހޭ ސަބަބެއް ކަމުގައި ހަދައެވެ. ފަހެ، އެ މުނާފިޤުން ހީކުރަނީ އީމާންކަމަކީ ދުލުން ކިޔައިލެވޭ ފަސޭހަ ބަހެއް ކަމުގައެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އިސްލާމްދީނަށް ނިސްބަތްވުން ހަދަނީ ފައިދާއާއި މުދާ ހޯދުމަށް ބޭނުންކުރާ ސިޑިއެއްކަމުގައެވެ. ދެން، އެބައިމީހުންނަށް މުޞީބާތެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ، ފިތުނަވެރިވެ މުރުތައްދުވެއެވެ. އަދި މަގުފުރެދުމުގެ އަލިފާނުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓިދެއެވެ. ﴿وَلَئِن جَآءَ نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ﴾ މުއުމިނުންނަށް ނަޞްރުލިބި، ޣަނީމާ ލިބިއްޖެނަމަ، އެބައިމީހުން ބުނެއެވެ. އަހަރުމެންނަކީ ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު އިސްލާމް ވެގެން ތިބި ބައެކެވެ. އެހެންކަމުން، ޣަނީމާގައި އަހަރުމެން ބައިވެރިކުރާށެވެ. ފަހެ، އަހަރުމެން ވެސް ތިޔަބައިމީހުން ޖިހާދުކުރި ފަދައިން ޖިހާދުކުރީމެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿أَوَلَيْسَ ٱللَّـهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِى صُدُورِ ٱلْعَـٰلَمِينَ﴾ މީސްތަކުންގެ ހިތްތަކުގައިވާ އީމާންކަމާއި މުނާފިޤުކަން މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ނުވޭހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

وَقَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ لِلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱتَّبِعُوا۟ سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَـٰيَـٰكُمْ وَمَا هُم بِحَـٰمِلِينَ مِنْ خَطَـٰيَـٰهُم مِّن شَىْءٍ ۖ إِنَّهُمْ لَكَـٰذِبُونَ ﴿ ١٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

كافر ވިމީހުން إيمان ވިމީހުންނަށް ބުނޫއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންމެންގެ މަގަށް تبع ވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުށްފާފަތައް ތިމަންމެން އުފުލާނޫއެވެ. އެއުރެންގެ ކުށްފާފަތަކުގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް އުފުލާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ނުވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނީ ދޮގުވެރިންކަން ކަށަވަރެވެ. (12)

ތަފްސީރު

އަދި ފާފަވެރި ކާފިރުން މުއުމިނުންނަށް ބުންޏެވެ. އިސްލާމްދީން ދޫކޮށް އަހަރުމެންގެ ދީނަށް ތަބަޢަވާށެވެ. ޢުޤޫބާތް ލިބޭކަމުގައި ވަނީނަމަ ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ތިމަންމެން އެ ޢުޤޫބާތް އުފުލާހުށީމެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَمَا هُم بِحَـٰمِلِينَ مِنْ خَطَـٰيَـٰهُم مِّن شَىْءٍ ۖ إِنَّهُمْ لَكَـٰذِبُونَ﴾ މާނައީ އެބައިމީހުން ކާފިރުވިޔަސް، އެބަމީހުންގެ ފާފަ އުފުލާނެ ބަޔަކު ކަމުގައި އެ ކާފިރުން ނުވެއެވެ. އެހެނީ އެއްވެސް މީހެއްގެ ފާފައެއް އެހެން މީހަކު ނުއުފުލާނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ އެވާހަކައިގައި އެބައިމީހުންނީ ދޮގުވެރިންނެވެ.

ނޯޓް

وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ ۖ وَلَيُسْـَٔلُنَّ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ عَمَّا كَانُوا۟ يَفْتَرُونَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ގެ ފާފަތަކާއި އަދި އަމިއްލަ ފާފަތަކާއެކު، އެއުރެން (މަގުފުރެއްދި މީހުން) ގެ ފާފަތައްވެސް އެއުރެން އުފުލާނެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން ހަދައި އުޅުނު ދޮގުތަކާމެދު قيامة ދުވަހުން އެއުރެންނާ سؤال ކުރައްވާހުށްޓެވެ. (13)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންގެ ފާފަތައް އެބައިމީހުން އުފުލާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މަގުފުރެއްދުމުގެ ސަބަބުން މަގުފުރެދުނު މީހުންގެ ފާފަތައް ވެސް އުފުލާނެއެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުން ކުރިކަމަށް ވާތީއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ދުނިޔޭގައި ހަދައިގެން އެބައިމީހުން ދެއްކި ދޮގުވާހަކަތަކާއި ބާޠިލު ވާހަކަތަކާ މެދު އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރެވޭނެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ ........... وَمَنْ دَعَا إِلَى ضَلاَلَةٍ كَانَ عَلَيْهِ مِنَ الإِثْمِ مِثْلُ آثَامِ مَنْ تَبِعَهُ لاَ يَنْقُصُ ذَلِكَ مِنْ آثَامِهِمْ شَيْئًا ‏"‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب العلم، باب مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً أَوْ سَيِّئَةً وَمَنْ دَعَا إِلَى هُدًى أَوْ ضَلاَلَةٍ) (އަބޫހުރައިރާގެ رضي الله عنه އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. (......... މަގުފުރެދުމަކަށް ގޮވައިލި މީހާއަށް ޤިޔާމަތާ ޖެހެންދެން އޭނާއަށް ތަބަޢަވީ މީހުންގެ ފާފަ ލިބޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފާފައިން އުނިވުމެއް ނެތިއެވެ) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2674)

ނޯޓް

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِۦ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا فَأَخَذَهُمُ ٱلطُّوفَانُ وَهُمْ ظَـٰلِمُونَ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ نوح ގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންގެ ގާތަށް رسول ކަމާއިގެން ފޮނުއްވީމެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު، ފަންސާސް އަހަރު ފިޔަވައި، އެއްހާސް އަހަރު (އެބަހީ: ނުވަސަތޭކަ ފަންސާސް އަހަރު دين އަށް ގޮވައިލެއްވުމަށް) އެއުރެންގެ ތެރޭގައި ހުންނެވިއެވެ. ފަހެ، އެއުރެން އަނިޔާވެރިންކަމުގައިވާ حال، طوفان (ގެ عذاب) އައިސް އެއުރެންނަށް ޖެހުނެވެ. (14)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް ނޫޙު عليه السلام ގެ ވާހަކަ ގެނެސްދެއްވީ އެކަލޭގެފާނަށް މުޝްރިކުންގެ ފަރާތުން ލިބޭ ދުއްތުރާތަކަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ، ނޫޙު عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ފަރާތުން ކުރިމަތިވީ ވަރުގަދަ، ހިތްދަތި އިމްތިޙާނެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމަށް މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަކުރުމަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ނުވަސަތޭކަ ފަންސާސް އަހަރު ހުންނެވިއެވެ. އެހެނަސް، މަދުމީހަކު މެނުވީ އެކަލޭގެފާނަށް އީމާންނުވެއެވެ. އެބައިމީހުންވީ ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. އެބައިމީހުން ގޮތް ދޫނުކޮށް ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގައި ތިބެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް އަނިޔާވެރިވުމުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޠޫފާން ފޮނުއްވައި އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވިއެވެ،

ނޯޓް

إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوْثَـٰنًا وَتَخْلُقُونَ إِفْكًا ۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَٱبْتَغُوا۟ عِندَ ٱللَّهِ ٱلرِّزْقَ وَٱعْبُدُوهُ وَٱشْكُرُوا۟ لَهُۥٓ ۖ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން اللَّه ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރާކަން ކަށަވަރީ، ބުދުތަކަކަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހަދަނީ بهتان ދޮގެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން اللَّه ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރާ ތަކެއްޗަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް رزق ދިނުމެއް މިލްކުވެގެނެއްނުވެތެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން اللَّه ގެ حضرة ން رزق އަށް އެދޭށެވެ! އަދި އެކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާށެވެ! އަދި އެކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން شكر ކުރާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން رجوع ކުރައްވާހުށީ ހަމައެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. (17)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ބާޠިލުގޮތުގައި އެއްޗެއްގެ ސޫރަ ހަދަމުއެވެ. އަދި އެއީ ކަލާނގެއެއް ކަމުގައި ތިޔަބަމީހުން ޤަބޫލުކޮށް، އެއްކައުވަންތަ ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށްލަމުއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހަދަނީ ބުހުތާން ދޮގެވެ. ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّـهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَٱبْتَغُوا۟ عِندَ ٱللَّـهِ ٱلرِّزْقَ﴾ ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ބުދުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤުދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތަފާތު ނިޢުމަތްތަކުން ދީލަތިވެވޮޑިގަންނަވާ، ޚާލިޤުވަންތަ، ރާޒިޤުވަންތަ ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ތިޔަބައިމީހުން ރިޒުޤަށް އެދޭށެވެ. ﴿وَٱعْبُدُوهُ وَٱشْكُرُوا۟ لَهُۥٓ ۖ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾ އަޅުކަން ހަމައެކަނި މާތް ﷲއަށް ޚާއްޞަކުރާށެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން ޝުކުރުކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޤިޔާމަތްދުވަހު އެނބުރި ދިއުންވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ މީހުންނަށް އެކަމުގެ ޖަޒާ އަދި ނުބައި ޢަމަލުކުޅަ މީހުންނަށް އެކަމުގެ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَإِن تُكَذِّبُوا۟ فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ ۖ وَمَا عَلَى ٱلرَّسُولِ إِلَّا ٱلْبَلَـٰغُ ٱلْمُبِينُ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިޔަބައިމީހުން (ތިމަންކަލޭގެފާނު) ދޮގުކުރިޔަސް (ތިމަން ކަލޭގެފާނަކަށް އެކަމަކުން ގެއްލުމެއް ނުލިބޭނެތެވެ. އެހެނީ) ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިންވެސް أمّة ތަކެއް (رسول ން) ދޮގުކޮށްފައިވެއެވެ. އަދި بيان ވެގެންވާ އިއްވެވުން މެނުވީ، رسول އާގެ މައްޗަކަށް ނުވެއެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރިޔަސް، ތިޔަބައިމީހުންގެ ދޮގުކުރުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބޭނެ ގެއްލުމެއް ނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ގެއްލުންދޭކަން ކަށަވަރީ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށެވެ. އެހެނީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން މާތް ﷲގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކުރި އުއްމަތްތަކެއް އިސްވެ ގޮސްފައިވެއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބު އައީއެވެ. ރަސޫލާ ﷺ ގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ދަޢުވަތު އިއްވުން ނޫނީ ނުވެއެވެ. އިބްރާހީމް އަލްޚަލީލު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ދަޢުވަތު ދެއްވީ ޙިކްމަތްތެރި އުސްލޫބަކުންނެވެ. އެގޮތުން، ފުރަތަމަ އެކަލޭގެފާނު ފެށްޓެވީ އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަ ކުރުމަށާއި، އެކަލާނގެ ޢަޛާބަށް ބިރުވެތިވުމަށް ގޮވައިލައްވަމުންނެވެ. ﴿ٱعْبُدُوا۟ ٱللَّـهَ وَٱتَّقُوهُ﴾ ދެން ދެވަނައަށް ގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތުން އެބައިމީހުންނަށް ލިބޭ ހެޔޮކަމުގެ ވާހަކައެވެ. ﴿ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾ އެބަހީ ތިޔަބައިމީހުންނަކީ ވިސްނައި، ދެނެގަންނަ ބަޔަކު ކަމުގައި ވަނީނަމައެވެ. ދެން، ތިންވަނައަށް އެބައިމީހުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވީ އެބައިމީހުން އެކަމެއްގެ މަތީގައި ތިބި، އަމިއްލައަތުން ލަކުޑިންނާއި ހިލައިން ހަދާ ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރުމުގެ ފާސިދުކަމުގެ ވާހަކައެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ފައިދާއެއް ކޮށްނުދޭ، އަދި އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ދުރުކޮށްނުދޭ ތަކެއްޗަށް ކުރެވޭ ތާކުން ތާކު ނުޖެހޭ އަޅުކަމެކެވެ. ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّـهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا﴾ ދެން، ހަތަރުވަނައަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވީ އެބައިމީހުންނަށް ނިޢުމަތްތައް ދެއްވި ޚާލިޤުވަންތަ، ރާޒިޤުވަންތަ ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުމުގެ ލޯބި އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ވައްދަވާށެވެ. ﴿فَٱبْتَغُوا۟ عِندَ ٱللَّـهِ ٱلرِّزْقَ وَٱعْبُدُوهُ﴾ ދެން އެންމެ ފަހަކަށް، އެބައިމީހުން ޢަޒީޒުވަންތަ، ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއަށް އީމާން ނުވެއްޖެނަމަ އެބައިމީހުންނަށް ހުރިގޮތުގެ އިންޒާރުކުރައްވައި ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅު އިއްވެވީއެވެ. ﴿وَإِن تُكَذِّبُوا۟ فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ ۖ وَمَا عَلَى ٱلرَّسُولِ إِلَّا ٱلْبَلَـٰغُ ٱلْمُبِينُ﴾ މާނައީ އިންޒާރުކުރި ފަރާތުން ތިޔަބައިމީންނަށް ޢުޒުރު ދައްކައިފިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާފައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ދަލީލުތަކެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

قُلْ سِيرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ فَٱنظُرُوا۟ كَيْفَ بَدَأَ ٱلْخَلْقَ ۚ ثُمَّ ٱللَّهُ يُنشِئُ ٱلنَّشْأَةَ ٱلْـَٔاخِرَةَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި ދަތުރުފަތުރުކޮށް އުޅޭށެވެ! އަދި اللَّه، خلق ތަކުން ފުރަތަމަ އުފެއްދެވިގޮތް، ތިޔަބައިމީހުން ވިސްނައިބަލާށެވެ! ދެން އެއަށްފަހު، اللَّه އެންމެފަހުގެ އުފެއްދެވުން އުފައްދަވާނެތެވެ. (އެބަހީ: އަލުން ދިރުއްވައި إعادة ކުރައްވާނެތެވެ.) ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ކޮންމެ ކަމެއްގެމައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (20)

ތަފްސީރު

އަލުންދިރުއްވާނޭކަމަށް އިންކާރުކުރާ، އެބައިމީހުންނަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. ބިމުގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހިނގާށެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ދަލީލުތައް ތިޔަބައިމީހުން ދެކޭށެވެ. ތަފާތު ބަސްބަހާއި، ބަހުރުވަތަކާއެކު، ކުލައާއި ސިފަ ތަފާތު ގޮތުގައި، އެބައިމީހުންގެ ގިނަކަމާއެކު މަތިވެރިވަންތަ ކުޅަދުންވަންތަ ﷲ އިންސާނުން ހައްދަވާފައިވާ ގޮތް އެބައިމީހުން ނުދެކެނީ ހެއްޔެވެ؟ ﴿ ثُمَّ ٱللَّهُ يُنشِئُ ٱلنَّشْأَةَ ٱلْءَاخِرَةَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ﴾ ދެން މާތް ﷲ ދެވަނަ ފަހަރަށް އެބައިމީހުންނަށް ދިރުން ދެއްވާނެއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَنُنشِئَكُمْ فِى مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ (ތިޔަބައިމީހުން ނުދަންނަ ސިފައެއްގައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން އަލުން އުފައްދަވަމެވެ.) ފަހެ، ފުރަތަމަ ހައްދަވަން ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ދެވަނަ ފަހަރަށް ހައްދަވަންވެސް ކުޅަދުންވަންތައެވެ. އެކަލާނގެ ނުކުޅައްދައިލެވޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ.

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ بِـَٔايَـٰتِ ٱللَّهِ وَلِقَآئِهِۦٓ أُو۟لَـٰٓئِكَ يَئِسُوا۟ مِن رَّحْمَتِى وَأُو۟لَـٰٓئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން اللَّه ގެ آية ތަކަށާއި، އެކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާނެ ކަމާމެދު كافر ވެ، إنكار ކުރި މީހުން (ދަންނާށެވެ!) އެއުރެންނީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ رحمة ން، ނާއުންމީދު ވެފައިވާ ބަޔެކެވެ. އަދި އެއުރެންނީ އެއުރެންނަށްޓަކައި ވޭންދެނިވި عذاب ހުރި މީހުންނެވެ. (23)

ތަފްސީރު

ކައުނުގައިވާ މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ދަލީލުތަކާއި، އެކަލާނގެ ޝަރީޢަތުގެ ގޮތުގައި ބާވައިލެއްވި އާޔަތްތައް ދޮގުކޮށް، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރުކުރައްވާނެކަން ދޮގުކުޅަ މީހުން ދަންނާށެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެކަލާނގެ މުއުމިން އަޅުތަކުންނަށް ރަޙްމަތް ލައްވާ ދުވަހު އެކަލާނގެ ރަޙްމަތުން އެކާފިރުން ނާއުއްމީދު ވާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ކާފިރުވެ މާތް ﷲގެ އާޔަތްތައް ދޮގުކުޅަ ކަމަށްޓަކައި އެބައިމީހުންނަށް ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ހުއްޓެވެ. ﴿أُو۟لَـٰٓئِكَ يَئِسُوا۟ مِن رَّحْمَتِى﴾ ގައި މުސްތަޤްބަލަށް މާޒީގެ ލަފުޒު ބޭނުންކުރައްވާފައިވަނީ އެކަން ޙަޤީޤަތަކަށް ވާނެކަން ޔަޤީންކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ މާޒީގެ ލަފުޒު އަބަދުވެސް ދޭހަކޮށްދެނީ ޙަޤީޤަތަކަށް ވުމެވެ. މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿أَتَىٰٓ أَمْرُ ٱللَّـهِ﴾ (اللَّه ގެ أمر ފުޅު އަތުވެއްޖެއެވެ.) މި ހަނދާންކޮށްދެއްވުމަށްފަހު އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ޤައުމު އެކަލޭގެފާނަށް އެރުވި ޖަވާބަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِۦٓ إِلَّآ أَن قَالُوا۟ ٱقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَىٰهُ ٱللَّهُ مِنَ ٱلنَّارِ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނުގެ) قوم ގެމީހުންގެ ޖަވާބު ކަމުގައި، އެއުރެންގެ މި ބުނުން ނޫނީ ނުވެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު قتل ކޮށްލާށެވެ! ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު އަންދައިލާށެވެ! ފަހެ، اللَّه، އެކަލޭގެފާނު އަލިފާނުން ސަލާމަތްކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، إيمان ވާ ބަޔަކަށް އެކަންތަކުގައި ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (24)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަކުރުމަށް ގޮވައިލެއްވުމުން، އެބައިމީހުންގެ ފާފަވެރި ބޮޑުން، ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތުން ސަލާމަތް ވާން އިބްރާހީމް عليه السلام ޤަތުލުކޮށްލާށޭ، ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުން ބުދުތައް މުގުރައިލައްވާން އެކަލޭގެފާނަށް ކެރިވަޑައިގަތުމުގެ އަދަބެއްގެ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު އަލިފާނަށް ލައި އަންދައިލާށޭ ބުނުން މެނުވީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަބާއްޖަވެރި ޤައުމުގެ ޖަވާބުކަމުގައި ނުވިއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު އަލިފާނަށް އެއްލައިލުމުން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު އެއަލިފާނުން ސަލާމަތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް ފިނި، ސަލާމަތްތެރި އެއްޗެއް ކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު އަލިފާނުން ސަލާމަތްކުރެއްވުމުގައި ޔަޤީންކޮށް ދެނެގަންނަ ބަޔަކަށް ޙައިރާންކުރަނިވި ދަލީލާއި ފާޅުކަން ބޮޑު ޢިބްރަތް ވެއެވެ.

ނޯޓް

وَقَالَ إِنَّمَا ٱتَّخَذْتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ أَوْثَـٰنًا مَّوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۖ ثُمَّ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَىٰكُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّـٰصِرِينَ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. اللَّه ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ހިފިކަން ކަށަވަރީ ބުދުތަކެކެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ حياة ގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި އެކުވެރިކަން ދެމިއޮތުމަށްޓަކައެވެ. ދެން އެއަށްފަހު، قيامة ދުވަހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކު، އަނެއްބަޔަކަށް كافر ވާނެތެވެ. އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް لعنة ލެއްވުމަށް އެދޭނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިބެނިވި ތަނަކީ ނަރަކަޔެވެ. އަދި (އެދުވަހުން) ތިޔަބައިމީހުންނަށް نصر ދޭނޭ އެއްވެސް ބަޔަކު ނުވެތެވެ. (25)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ކަންތަކާ ރުހިވަޑައިނުގެން އެބައިމީހުން ދެރަކޮށްލައްވާ، އަދި އެބައިމީހުންގެ މޮޔަ ވިސްނުމަށް މަލާމާތްކުރައްވާ އުސްލޫބެއްގައި އިބްރާހީމް عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެ ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކޮށް، އެތަކެއްޗަކީ މާތް ﷲ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތައް ކަމުގައި ހެދިކަން ކަށަވަރީ، ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން އެކުގައި އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުމުން މިދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ކުލުނާއި ލޯބި ދެމިއޮތުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ. ﴿ثُمَّ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا وَمَأْوَىٰكُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّـٰصِرِينَ﴾ އިބްރާހީމް عليه السلام ފާޅުކަން ބޮޑު ޙަޤީޤަތް ހާމަކުރައްވައި އެބައިމީހުންނާ ކުރިމަތިލެއްވިއެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން އެކަތިގަނޑަކަށްވީ މަގުފުރެދުމުގެ މައްޗަށްކަމާއި، ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެ އެކުވެރިކަން ޢަދާވާތްތެރިކަމަށް ބަދަލުވެ، ވާގިވެރިވުން ނިކަމެތިކޮށްލުމަށް ބަދަލުވާނެކަމެވެ. އެދުވަހު އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ލަޢުނަތް ލެއްވުމަށް އެދޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ވާގިދީ މަދަދު ދޭނެ މީހަކު ނުވާނެއެވެ. ޤިޔާމަތް ދުވަހު ކާފިރުންގެ ޙާލު ހުންނާނީ އެފަދައިންނެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ދޮގުކުރާނެއެވެ. އިންކާރުކުރާނެއެވެ. ބޮޑުން އެބައިމީހުންނަށް ތަބަޢަވީ މީހުންގެ ކިބައިން ބަރީއަވާނެއެވެ. ތަބަޢަވީ މީހުން ބޮޑުންނަށް ލަޢުނަތް ލެއްވުމަށް އެދޭނެއެވެ. އެ އެންމެންގެ ނިމުން ވަނީ ނަރަކައަށެވެ.

ނޯޓް

۞ فَـَٔامَنَ لَهُۥ لُوطٌ ۘ وَقَالَ إِنِّى مُهَاجِرٌ إِلَىٰ رَبِّىٓ ۖ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلْعَزِيزُ ٱلْحَكِيمُ ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، لوط ގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނުގެ) ބަސްފުޅު ތެދުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެންގެވިފަރާތަށް ތިމަން، هجرة އަށް މިދަނީއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، عزيز ވަންތަ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (26)

ތަފްސީރު

އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ އަޚުގެ ދަރިކަލުން ލޫޠު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތާއި ރަސޫލުކަމަށް އީމާންވެވަޑައިގަތެވެ. އިބްރާހީމް އަލްޚަލީލު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަޒަން މި ދޫކުރައްވަނީއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރުއްސެވުން އަދައިގެން ތިމަންކަލޭފާނުގެ ރަށް ދޫކުރައްވައި މި ހިޖުރަކުރައްވަނީއެވެ. އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެއަށް ވަކީލުކުރާ މީހަކު ނިކަމެތި ނުކުރައްވާ، ޙިކްމަތާއި މަސްލަހަތާއި ލައިގެން މެނުވީ އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރައްވާ ޙިކްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲގެ މަގުގައި ހިޖުރަކުރުން ފެށްޓެވި ބޭކަލަކީ އިބްރާހީމް އަލްޚަލީލު عليه السلام އެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ސާރާ އާއި ލޫޠު عليه السلام އާއެކު އެކަލޭގެފާނު ޢިރާޤުގެ ބިމުން ފަލަޞްޠީނުގެ ބިމަށް ހިޖުރަށް ކުރައްވައި އެތަނުގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ހިޖުރަކުރެއްވީ ވިޔަފާރިއަކަށް ނުވަތަ މާއްދީ ފައިދާއަކަށް ޓަކައެއް ނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ހިޖުރަކުރެއްވިކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲއަށްޓަކައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ދީނަށް ނަޞްރުދެއްވުމަށް ޓަކައެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަލޭގެފާނު ދޫކުރެއްވި ޢާއިލާގެ ބަދަލުގައި ހެޔޮލަފާ ބޭފުޅުންތަކެއް އެކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲ ދެއްވިއެވެ. އެކަން ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَوَهَبْنَا لَهُۥٓ إِسْحَـٰقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِى ذُرِّيَّتِهِ ٱلنُّبُوَّةَ وَٱلْكِتَـٰبَ وَءَاتَيْنَـٰهُ أَجْرَهُۥ فِى ٱلدُّنْيَا ۖ وَإِنَّهُۥ فِى ٱلْـَٔاخِرَةِ لَمِنَ ٱلصَّـٰلِحِينَ ﴿ ٣٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނަށް) إسحاق ގެފާނު ދެއްވައި އަދި (ކާފަދަރިކަލުން) يعقوب ގެފާނު ދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުގައި ނަބީކަމާއި (وحى ގެ) ފޮތް ލެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ދުނިޔޭގައި ހެޔޮ ދަރުމަ ދެއްވީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު، آخرة ގައި ވަނީ صالح ންގެ ތެރެއިންކަން ކަށަވަރެވެ. (27)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲއަށްޓަކައި އިބްރާހީމް عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ވަޒަނާއި އަހުލުވެރިން ދޫކުރެއްވުމުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިމައިނުވާ އަނބިކަނބަލުންގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ޞާލިޙު ދަރިކަލަކު ކަމުގައިވާ އިސްޙާޤު عليه السلام ދެއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ތެދުވެރިކަމާއި ވަފާތެރިކަމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާ މާތްކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ހަމަ އެފަދައިން ދަރިކަލުންނަށް ދަރިކަލަކު (އެއީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ބަފައިކަލުން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام) ދެއްވައި އެކަލޭގެފާނު މާތްކުރެއްވީމެވެ. އަދި ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިފަސްކޮޅުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަބީކަމާއި ފޮތްތައް ލެއްވީމެވެ. އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. މިއީ ދެމިގެންގޮސްފައިވާ މަތިވެރި ސިފައެކެވެ. އެހެނީ އިބްރާހީމް عليه السلام އަށްފަހު، ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިފަސްކޮޅުން މެނުވީ ނަބީބޭކަލަކު ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. ފަހެ، ބަނީ އިސްރާއީލުގެ ހުރިހާ ނަބީބޭކަލުން ވަޑައިގެންނެވީ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިކޮޅުންނެވެ. އިސްމާޢީލު عليه السلام ގެ ދަރިކޮޅަކުން ނޫނެވެ. ހާޝިމީ ޢަރަބި ނަބިއްޔާ ﷺ ފިޔަވައެވެ. ﴿وَءَاتَيْنَـٰهُ أَجْرَهُۥ فِى ٱلدُّنْيَا ۖ وَإِنَّهُۥ فِى ٱلْآخِرَةِ لَمِنَ ٱلصَّـٰلِحِينَ﴾ އާޚިރަތާ ޖެހެންދެން، ހުރިހާ ދީންތަކެއްގެ އަހުލުވެރިންގެ މެދުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ރިވެތި ސަނާއާއި، މަތިވެރި ޛިކުރު ލެއްވީމެވެ. ފަހެ، ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނާއި މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި އެކަލޭގެފާނު މަތިވެރިކޮށް އެކަލޭގެފާނަށް ސަނާކިޔާ އުއްމަތެއް މެނުވީ ނުވެއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން އާޚިރަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ވާހުށީ ސުވަރުގޭގައި ޞާލިހުކަން ފުރިހަމަވެގެންވާ ނަބީބޭލުންގެ ތެރެއިންނެވެ.

ނޯޓް

أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ ٱلرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ ٱلسَّبِيلَ وَتَأْتُونَ فِى نَادِيكُمُ ٱلْمُنكَرَ ۖ فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِۦٓ إِلَّآ أَن قَالُوا۟ ٱئْتِنَا بِعَذَابِ ٱللَّهِ إِن كُنتَ مِنَ ٱلصَّـٰدِقِينَ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން ފިރިހެނުން ގާތަށް (شهوانى އެދުން ފުއްދުމަށް) ދަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިޔަބައިމީހުން މަގުފޭރި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ނާދީތަކުގައި އެ ނުބައިކަންތައް ކުރަމުން ގެންދަނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ (އެބަހީ: لوط ގެފާނުގެ) قوم ގެމީހުންގެ ޖަވާބުކަމުގައި އެއުރެންގެ މި ބުނުން ނޫނީ ނުވެތެވެ. ކަލޭގެފާނު ތެދުވެރިންގެ ތެރެއިންވަނީނަމަ، ތިމަންމެންނަށް (ތިޔަ ވިދާޅުވާ) اللَّه ގެ عذاب ނިކަންގެނެސްދެއްވައި ބައްލަވާށެވެ! (29)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ޝަހްވާނީ އެދުން ފުއްދުމަށް ފިރިހެނުންގެ ފުރަގަސް ފަރާތް ބޭނުންކުރަމުއެވެ. އެއީ، ހަޑިހުތުރުކަމާއި، ސިކުނޑި ގޯސްވުމުގެ އިންތިހާއެވެ. މާތް ﷲ ބުއްދިއާއި ޢިލްމު ދެއްވައި މާތްކުރެއްވި އިންސާނާ ކީއްކުރަން ހެއްޔެވެ، ޖަނަވާރުވެސް އެކަން ކުރުމަށް ނުރުހެއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ހިންގަމުން ދިޔަ އެހެން ޖަރީމާއެކެވެ. ﴿وَتَقْطَعُونَ ٱلسَّبِيلَ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުން މަގުފޭރި މީހުން ޤަތުލުކޮށް، އެބައިމީހުންގެ މުދާ ލޫޓުވަމުއެވެ. ﴿وَتَأْتُونَ فِى نَادِيكُمُ ٱلْمُنكَرَ﴾ النادي އަކީ މަޖިލީހެވެ. މާނައީ ކުރުން ހެޔެނުވާވަރުގެ މުންކަރާތްތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ މަޖިލިސްތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން އަރައިގަންނަމުއެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި ފިރިހެނުންނާއި ގާތްވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ފެންނަ ގޮތަށެވެ. މިއީ އިންތިހާ ދަރަޖައިގެ ދަށުދަރަޖައިގެ ޢަމަލެކެވެ. އަދި ޙައިވާނިއްޔަތުގެ އިންތިހާއެވެ. ﴿فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِۦٓ إِلَّآ أَن قَالُوا۟ ٱئْتِنَا بِعَذَابِ ٱللَّـهِ إِن كُنتَ مِنَ ٱلصَّـٰدِقِينَ﴾ އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ނަސޭހަތްދެއްވައި ހަނދުމަކޮށްދެއްވުމުން، އެބައިމީހުންގެ ޖަވާބުކަމުގައި، އެކަލޭގެފާނަށް ފުރައްސާރަކުރުމުގެ ގޮތުން، މިހެން ބުނުން މެނުވީ ނުވެއެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ދެއްވާ އިންޒާރުގައި ކަލޭގެފާނު ތެދުވެރިނަމަ، ތިޔަ ވަޢުދުވެވަޑައިގަންނަވާ ޢަޛާބު އަހަރުމެންނަށް ނިކަން ގެނެސްދެއްވައިބައްލަވާށެވެ.

ނޯޓް

قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطًا ۚ قَالُوا۟ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا ۖ لَنُنَجِّيَنَّهُۥ وَأَهْلَهُۥٓ إِلَّا ٱمْرَأَتَهُۥ كَانَتْ مِنَ ٱلْغَـٰبِرِينَ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: إبراهيم ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެރަށުގައި لوط ގެފާނު އެބަހުންނެވިއެވެ. އެބޭކަލުން ވިދާޅުވޫއެވެ. އެރަށުގައިވާ ބަޔަކު، ތިމަންމެންނަށް މާރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން މެނުވީ އެކަލޭގެފާނާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިން ސަލާމަތްކުރާ ހުށީމެވެ. އެކަނބުލޭގެވީ ހަލާކުވެގެންދިޔަ މީހުންގެތެރެއިންނެވެ. (32)

ތަފްސީރު

އިބްރާހީމް عليه السلام އެބޭކަލުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ޞާލިޙު ނަބިއްޔާ ލޫޠު عليه السلام ހުންނަވަނިކޮށް، ތިޔަބޭކަލުން އެރަށުގެ އަހުލުވެރިން ނެތިކުރައްވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނާ އެކުގައިވާ މުއުމިނުން ތިމަންބޭކަލުންނަށް ރަނޅަށް އެނގެއެވެ. ތިމަންބޭކަލުން އެކަލޭގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަހުލުވެރިން ސަލާމަތްކުރައްވާހުށީމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިމީހާ ފިޔަވައެވެ. އޭނާ ވާހުށި ނެތިދާ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. ﴿ٱلْغَـٰبِرِينَ﴾ ގެ މާނައީ ޢަޛާބުގައި ދެމިތިބި މީހުންނެވެ. އޭނާއީ ކާފިރަކަށް ވާތީއެވެ. ދެން، އެބޭކަލުން އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ އަރިހުން ނުކުމެވަޑައިގެން ލޫޠު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވަޑައިގަތީ ރިވެތި ޒުވާން ފިރިހެނުންގެ ސިފައިގައެވެ.

ނޯޓް

وَلَمَّآ أَن جَآءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِىٓءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا۟ لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلَّا ٱمْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ ٱلْغَـٰبِرِينَ ﴿ ٣٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ން (އެބަހީ: ملائكة ން) لوط ގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަޑައިގަތް ހިނދު، (قوم ގެމީހުންގެ فاسد ކަމުގެ ސަބަބުން އެބޭކަލުންނަށް ދެރަގޮތެއް ވެދާނެތީ) އެބޭކަލުންނާމެދު ދެރަފުޅުވެ، ހިތާމަކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބޭކަލުން ދެންނެވޫއެވެ. ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! އަދި ހިތާމަވެސް ނުކުރައްވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ކަލޭގެފާނާއި، ކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިން ސަލާމަތް ކުރާނޫއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން މެނުވީއެވެ. އެކަނބުލޭގެވީ، ހަލާކުވެގެންދިޔަ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. (33)

ތަފްސީރު

އެބޭކަލުން ލޫޠު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވެދެވަޑައިގަތުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބޭފުޅުންނާ މެދު ހިތާމަކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބޭކަލުން ވަޑައިގެންނެވީތީ އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ނުތަނަވަސް ވިއެވެ. މަލާއިކަތުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަޑައިގަތީ ބުރުސޫރަ ރީތި ޒުވާން ފިރިހެނުންގެ ސިފައިގައެވެ. އެހެންވެ އެބޭކަލުންނާ މެދު ޤައުމުގެ މީހުން ކަން ކޮށްފާނެ ގޮތަކާ މެދު ކަންބޮޑުވެ ވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު އެބޭކަލުންނީ މާތް ﷲ ފޮނުއްވި ރަސޫލުން ކަމާއި، އިންސާނުން ނޫންކަން އެބޭކަލުން ބުނެދެއްވިއެވެ. ﴿وَقَالُوا۟ لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلَّا ٱمْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ ٱلْغَـٰبِرِينَ﴾ އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންބޭކަލުންނާމެދު ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ. އަދި ތިމަންބޭކަލުންގެ ސަބަބުން ހިތާމަނުކުރައްވާށެވެ. ފަހެ، އެ ފާފަވެރިންނަށް ތިމަންބޭކަލުންނާ ހަމައަށް ނާދެވޭނެއެވެ. އަދި ތިމަންބޭކަލުން ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ އަހުލުވެރިން ސަލާމަތްކުރައްވާހުށީމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިމީހާ ފިޔަވައެވެ. ނެތިދާ މީހުންގެ ތެރޭގައި އޭނާ ވެސް ނެތިހިނގައިދާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَعَادًا وَثَمُودَا۟ وَقَد تَّبَيَّنَ لَكُم مِّن مَّسَـٰكِنِهِمْ ۖ وَزَيَّنَ لَهُمُ ٱلشَّيْطَـٰنُ أَعْمَـٰلَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ ٱلسَّبِيلِ وَكَانُوا۟ مُسْتَبْصِرِينَ ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ عاد ބާގައިމީހުންނާއި، ثمود ބާގައިމީހުން ހަލާކުކުރެއްވީމެވެ. އެއުރެންގެ ގެތަކުން ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި މިކަމުގެ ހެކިތައް ފާޅުވެ އެނގިގެންވެތެވެ. އަދި شيطان އާ، އެއުރެންނަށް އެއުރެންގެ عمل ތައް ޒީނަތްތެރިކޮށް ދެއްކިއެވެ. އަދި ތެދުމަގުން އެއުރެން ދުރުކުރިއެވެ. ބުއްދިވެރިންކަމުގައި އެއުރެންވިއަސް މެއެވެ. (ނޯޓު: ނަމަވެސް، އެއުރެންގެ ބުއްދީގެ ބޭނުން ނުކޮށް حق ގެ މަގުން އެއްކިބާވެގަތޫއެވެ.) (38)

ތަފްސީރު

އަދި ޢާދުބާގައާއި ޘަމޫދު ބާގައިގެ މީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނެތިކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުން އުޅުނު އަވަށްތަކުގެ ކައިރިން ތިޔަބައިމީހުން ދަތުރު ކުރާއިރު، އެއަވަށްތައް ހަލާކުވެ ފަޅުވެފައިވާ ތަންފެނި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވިކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފާޅުވެ އެނގިގެން ގޮސްފައި ވެއެވެ، ތިޔަބައިމީހުން ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިގަންނަން ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމާއި އުރެދުން އެއީ ރަނގަޅު ކަންތައް ކަމުގައި އެބައިމީހުންނަށް ފެންނަވަރަށް ޝައިޠާނާ އެ ޢަމަލުތައް ޒީނަތްތެރިކޮށް އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކިއެވެ. އޭގެކުރިން، އެބައިމީހުންނީ ދަލީލުތަކުން ކަންކަން ހޯދާ ވިސްނުންތެރި ބުއްދިވެރިން ކަމުގައި ވިއެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. " ﴿وَكَانُوا۟ مُسْتَبْصِرِينَ﴾ ގެ މާނައީ އެބައިމީހުންގެ މަގުފުރެދުމާމެދު ހިތް ހަމަޖެހި އުފާވެފައި ތިބި ބަޔަކު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ވިއެވެ." އޭނާގެ އަރިހުން މިވާހަކަ ރިވާކުރެއްވީ އަލްބުޚާރީއެވެ.

ނޯޓް

وَقَـٰرُونَ وَفِرْعَوْنَ وَهَـٰمَـٰنَ ۖ وَلَقَدْ جَآءَهُم مُّوسَىٰ بِٱلْبَيِّنَـٰتِ فَٱسْتَكْبَرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ وَمَا كَانُوا۟ سَـٰبِقِينَ ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ قارون އާއި، فرعون އާއި، هامان ހަލާކުކުރެއްވީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، بيان ވެގެންވާ ހެކިތަކާއިގެން موسى ގެފާނު، އެއުރެންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ފަހެ، އެއުރެން ބިމުގައި ބޮޑާވެގަތޫއެވެ. އަދި (ތިމަންރަސްކަލާނގެ عذاب ން) މިންޖުވެގެންދިޔަ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ނުވޫއެވެ. (39)

ތަފްސީރު

އަދި ޚަޒާނާތަކާއި ކަންޒުތަކުގެ ވެރި ޤާރޫނާއި، ރަސްކަމާއި ބާރުވެރިކަން ލިބުމުން ކަލާނގެ ކަމަށް ދަޢުވާކުރި، އަނިޔާވެރި، ޖައްބާރު ފިރުޢައުނާއި، އޭނާއަށް އަނިޔާވެރިކަމާއި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގައި ވާގިވެރިވި އޭނާގެ ވަޒީރު ހާމާނު ފަދަ، އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދިޔަ ޖައްބާރުން ވެސް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނެތިކުރެއްވީމެވެ. ހަމަކަށަވެރުން ދަލީލުތަކާއި، ޙައިރާންކުރަނިވި މުޢުޖިޒާތްތަކާއިގެން މޫސާ عليه السلام އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމުން، މާތް ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުމާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް ކިޔަމަންވުމުން އެއްކިބާވެ އެބައިމީހުން ބޮޑާވެގަތެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަޛާބުން މިންޖުވީ ބަޔަކު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ނުވިއެވެ. ދެން ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިގޮސް، ފަސާދަ ކުރި އެ އެންމެން ނެތިކޮށްލެއްވި ގޮތް ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنۢبِهِۦ ۖ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ ٱلصَّيْحَةُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ ٱلْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا ۚ وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَـٰكِن كَانُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿ ٤٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއިން ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް، އެބަޔެއްގެ ކުށުގެ ސަބަބުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެންދެވީމެވެ. ފަހެ، ތަންތަން ހަލާކުކުރަނިވި ގަދަ ވަޔެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބަޔެއްގެ މައްޗަށް ފޮނުއްވި މީހުން އެއުރެންގެ ތެރެއިންވޫއެވެ. އަދި عذاب ގެ ގަދައަޑެއް ފޮނުއްވައި ގެންދެވި މީހުންވެސް އެއުރެންގެ ތެރެއިންވޫއެވެ. އަދި އެއުރެންނާއެކު ބިންގަނޑު ގަންބަވައިގަތް މީހުންވެސް އެއުރެންގެ ތެރެއިންވޫއެވެ. އަދި (ކަނޑުލައްވައި) غرق ކުރެއްވި މީހުންވެސް އެއުރެންގެ ތެރެއިންވޫއެވެ. އެއުރެންނަށް އަނިޔާކުރެއްވުމަކަށް اللَّه އިރާދައެއް ނުކުރައްވަތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއުރެންގެ نفس ތަކަށް ހަމަ އެއުރެން އަނިޔާކުރި ކަމުގައިވިއެވެ. (40)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ބަޔަކަށްވެސް އެބައެއްގެ ފާފައިގެ ސަބަބުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢުޤޫބާތް ދެއްވީމެވެ. ކޮންމެ ބަޔަކަށްވެސް ދެއްވީ އެބަޔަކާ ގުޅޭ ޢުޤޫބާތެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ލޫޠު عليه السلام ގެ ޤައުމާއި ޢާދު ބާގައިގެ މީހުން ފަދައިން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގަދަ ވަޔާއެކު ހިލައިގެ ވާރޭ ފޮނުއްވި މީހުންނާއި، ޝުޢައިބު عليه السلام ގެ ޤައުމާއި ޘަމޫދު ފަދައިން، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަ އަޑުފަށްގަނޑާއެކު ބިންހެލުން ފޮނުއްވި މީހުން ހިމެނެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖިބްރީލު عليه السلام ގެ ގަދަފަދަ ހަޅޭއްފުޅުގެ އަޑު އިވުމުން އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް ފަޅައިގެން ދިޔައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ފުރާނަ ނުކުމެގެން ދިޔައެވެ. އަދި ނޫޙު عليه السلام ގެ ޤައުމާއި ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު ފަދައިން ޠޫފާނުގައި ޣަރަޤުކުރެއްވުނު މީހުންވެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ފާފައަކާ ނުލައި ޢަޛާބު ދެއްވައި އަނިޔާވެރިވެ ވޮޑިގަންނަވާ ކަލަކު ކަމުގައި މާތް ﷲ ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ކާފިރުވެ ދޮގުކުރުމުން އެބައިމީހުން އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށް އަނިޔާވެރިވެގަތީއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ޙައްޤުވީއެވެ...... ދެން ބުދާއި ހިލައަށް އަޅުކަންކުރާ މީހުންގެ މިސާލުޖައްސަވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

مَثَلُ ٱلَّذِينَ ٱتَّخَذُوا۟ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَوْلِيَآءَ كَمَثَلِ ٱلْعَنكَبُوتِ ٱتَّخَذَتْ بَيْتًا ۖ وَإِنَّ أَوْهَنَ ٱلْبُيُوتِ لَبَيْتُ ٱلْعَنكَبُوتِ ۖ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ފިޔަވައި، އެހީތެރިންތަކެއް ލިބިގަތް މީހުންގެ މިސާލީ، ގެއެއް ހަދައި ބޭނުންކުޅަ، ފައިދިގުމަކުނުގެ މިސާލެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ގެތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ދެރަވަރު ގެއަކީ، ފައިދިގުމަކުނުގެ ގެކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަން އެއުރެން ދަންނަނަމައެވެ. (41)

ތަފްސީރު

އެކާފަރުން ބުދަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި އެބައިމީހުންގެ މިސާލަކީ އަމިއްލައަށް ގެއެއް ހެދި ފައިދިގު މަކުނުގެ މިސާލެވެ. އެގޭގެ ބަލިކަށިކަމާއި ނިކަމެތިކަމުން ހޫނުން އަދި ފިނިންވެސް ސަލާމަތް ކޮށްނުދޭ ގެއެކެވެ. ވައި ރޯޅިއަކުން އަދި އަނގައިން ފުމެލާ ފުމެލުމަކުންވެސް އެގެ ހަލާކުވެގެން ދާނެއެވެ. އެބައިމީހުންނީ ބުއްދީގެވެރި ބަޔަކު ނަމަ އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަން ނުކުރީހެވެ. ފުރިހަމަ މިސާލެކެވެ. ވިސްނުން އެ މައްޗަށް ހުއްޓުވައިލާ ހައިރާންކުރަނިވި ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ. ފަހެ، ބުދުތަކަށާއި، ހިލަތަކަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި ކާފިރުން ސިފަކުރައްވާފައި އެވަނީ މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުން ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ ކަމަށް ހީކޮށް ގެއެއް ހެދި ފައިދިގު މަކުނުގެ ގޮތުގައެވެ. އެއީ ވައިރޯޅިއަކުންވެސް އުދުހިގެންދާ ފަދަ ބަލިކަށި ނިކަމެތި ގެއެކެވެ. އެފަދައިން އެކާފިރުންވެސް ބުދުތަކާއި ހިލަތަކުގެ އެހީތެރިކަން ހޯދާއިރު އެއީ އަޑުނީވޭ، ފައިދާއެއް ކޮށްނުދެވޭ، އެއަށް އަޅުކަންކުރާ މީހުންނަށް އެއްވެސް ކަމެއް ކޮށްނުދެވޭ ތަކެއްޗެވެ.

ނޯޓް

ٱتْلُ مَآ أُوحِىَ إِلَيْكَ مِنَ ٱلْكِتَـٰبِ وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ ۖ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنْهَىٰ عَنِ ٱلْفَحْشَآءِ وَٱلْمُنكَرِ ۗ وَلَذِكْرُ ٱللَّهِ أَكْبَرُ ۗ وَٱللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފޮތުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރެއްވި ތަކެތި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު ނަމާދު قائم ކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ނަމާދަކީ ހުތުރުކަންބޮޑު ފާފަތަކާއި، منكرات ތައް ނަހީކުރާ ކަމެކެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ހަނދުމަ ކުޅައުމަކީ، އެންމެ ބޮޑު ކަންތަކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް اللَّه ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. (45)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. ކަލޭގެފާނު މި ޤުރްއާން ކިޔަވައިވިދާޅުވާށެވެ. އަދި ނަމާދު، އޭގެ ރުކުންތަކާއި، ޝަރުޠުތަކާއި، އަދަބުތަކާއެކު އަދާކުރެއްވުން މަތީ ދެމިހުންނަވާށެވެ. ފަހެ، ނަމާދަކީ ދީނުގެ ތަނބެވެ. އަދި މުއުމިނުންގެ މިޢުރާޖެވެ. ހަޑިހުތުރު އަމަލުތަކާއި މުންކަރާތްތަކުން ނަމާދު މުއުމިން މީހާ ދުރުކުރެއެވެ. އަދި ޝަހުވަތްތަކުގެ ވަޅުގަނޑަށް ވެއްޓުމުން އޭނާ ސަލާމަތްކުރެއެވެ. ﴿وَلَذِكْرُ ٱللَّـهِ أَكْبَرُ ۗ وَٱللَّـهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ﴾ ކަލޭގެފާނު މާތް ﷲ ޒިކުރުކުރެއްވުން ދުނިޔޭގައި ވާހައި އެއްޗަކަށްވުރެ މަތިވެރިވެގެން ވެއެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނު އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި ކީރިތިކަން ހަނދުމަކުރެއްވުމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ގަނެވިއްކުމުގައްޔާއި، ޙަޔާތުގެ ހުރިހައި ކަމެއްގައި އެކަލާނގެ ހަނދުމަކުރެއްވުމެވެ. އަދި އެކަމުން ޣާފިލުވެވަޑައިނުގަތުމެވެ. އެކަން ކަލޭގެފާނު ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ސަލާމަތްކުރާ ކިއްލާއަކަށް ވުމަށެވެ. މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ހުރިހާ ޢަމަލެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެކަލާނގެ އެ ޢަމަލުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. މި މަތިވެރި ދީނުގައި ވަނީ ޢަޤީދާއާއި އަޅުކަމާއި ގުޅުވާފައެވެ. އަދި އީމާންކަމާއި ޢަމަލާއި އެއްކޮށްފައެވެ. އެހެންކަމުން ޢަޤީދާއެއް ނެތި ޢަމަލުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. އަދި އަޅުކަމާއި ނުލައި އީމާންކަމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. ނަމާދަކީ މުސްލިމް މީހާ މާތް ﷲ ގެ މަގުގައި ސީދާވެ ހުރުމަށް އެންމެ ބޮޑަށް ހަނދާންކޮށްދީ ސަމާލުކުރުވާ އަޅުކަމެވެ.

ނޯޓް

۞ وَلَا تُجَـٰدِلُوٓا۟ أَهْلَ ٱلْكِتَـٰبِ إِلَّا بِٱلَّتِى هِىَ أَحْسَنُ إِلَّا ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا۟ مِنْهُمْ ۖ وَقُولُوٓا۟ ءَامَنَّا بِٱلَّذِىٓ أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَـٰهُنَا وَإِلَـٰهُكُمْ وَٰحِدٌ وَنَحْنُ لَهُۥ مُسْلِمُونَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ރިވެތިވެގެންވާ ގޮތުގައި މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުން ފޮތުގެ أهل ވެރިންނާ جدل ނުކުރާށެވެ! އެއުރެންގެ ތެރެއިން އަނިޔާވެރިވެގެންވާ މީހުން ފިޔަވައި އެހެން މީހުންނަށެވެ. އަދި ތިމަންމެންނަށް ބާވައިލެއްވި ފޮތަށާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާވައިލެއްވި ފޮތަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމޭ ތިޔަބައިމީހުން ބުނާށެވެ! ތިމަންމެންގެ إله އަކީވެސް، އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ إله އަކީވެސް އެއް إله އެކެވެ. އަދި ތިމަންމެން އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވެ، إسلام ވަމުއެވެ. (46)

ތަފްސީރު

އަދި މަޑުމައިތިރިކަމާއި އޯގާތެރިކަމާއެކު، ރިވެތި ގޮތުގައި މެނުވީ ޔަހޫދީންނާ އަދި ނަޞާރާއިންނާ ތިޔަބައިމީހުން ޖަދަލު ނުކުރާށެވެ. ފަހެ، ވާހަކަދެއްކުމުގައި ހަރުކަށިވުމުން ލިބޭނީ ގެއްލުމެވެ. ފައިދާއެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބޮޑާކަން ދައްކާ އަނިޔާވެރިން ފިޔަވައެވެ. ﴿وَقُولُوٓا۟ ءَامَنَّا بِٱلَّذِىٓ أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَـٰهُنَا وَإِلَـٰهُكُمْ وَٰحِدٌ وَنَحْنُ لَهُۥ مُسْلِمُونَ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންނާ މުނާޒަރާ ކުރާއިރު މިހެން ބުނާށެވެ. އަހަރުމެން ޤުރްއާނަށް އީމާންވާއިރު، ތައުރާތަށާއި އިންޖީލަށްވެސް އީމާންވަމުއެވެ. އަހަރުމެންނާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެއަކީ އެއް ކަލާނގެއެކެވެ. އެހެންކަމުން ދީންތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ މެދުގައި އޮންނަންޖެހޭނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ދެނެގަނެ އިޙްތިރާމުކުރުމުގެ ގުޅުމެވެ. އަރައިރުމާއި ތަޅައިފޮޅުމުގެ ގުޅުމެއް ނޫނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ބުނާށެވެ. އަހަރުމެން ބޯލަނބައި ކިޔަމަން ވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ كَانَ أَهْلُ الْكِتَابِ يَقْرَءُونَ التَّوْرَاةَ بِالْعِبْرَانِيَّةِ وَيُفَسِّرُونَهَا بِالْعَرَبِيَّةِ لأَهْلِ الإِسْلاَمِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏لاَ تُصَدِّقُوا أَهْلَ الْكِتَابِ، وَلاَ تُكَذِّبُوهُمْ وَقُولُوا ﴿ءَامَنَّا بِٱلَّذِىٓ أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ﴾‏"‏‏.‏ الآيَةَ‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب الاعتصام بالكتاب والسنة، باب قَوْلِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم ‏"‏لاَ تَسْأَلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ عَنْ شَىْءٍ ‏") ‏އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. (އަހުލުކިތާބީން ތައުރާތު އިބްރާނީ ބަހުން ކިޔަވައި، މުސްލިމުންނަށް ޢަރަބި ބަހުން ތަފްސީރުކޮށްދޭ ކަމުގައި ވިއެވެ. ދެން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަހުލުކިތާބީންގެ ވާހަކަ ތެދުނުކުރާށެވެ. އަދި ދޮގުވެސް ނުކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ﴿ءَامَنَّا بِٱلَّذِىٓ أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ﴾ (ތިމަންމެންނަށް ބާވައިލެއްވި ފޮތަށާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާވައިލެއްވި ފޮތަށް ތިމަންމެން އީމާންވެއްޖައީމޭ) މިހެން ބުނާށެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 7362) އަހަރުމެނަށް އެބައިމީހުންނާއި ރިވެތި ގޮތުގައި ޖަދަލުކުރުމަށް އެންގެވި ސަބަބަކީ އެބައިމީހުން ޖުމްލަގޮތެއްގައި މާތް ﷲއަށާއި، ވަޙީއަށާއި، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރުކުރައްވާނޭކަމަށް އީމާންވުމެވެ. އެހެންކަމުން ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ މުޝްރިކުންނަށްވުރެ އެބައިމީހުންނާ އޮތް ގާތްކަން ބޮޑެވެ. މުސްލިމުންނަށް އަހުލުކިތާބީންގެ އަންހެނުންނާ އިނުން ހުއްދަކުރެއްވީ އެހެންވެގެންނެވެ. ގާތްކަން އުފެދުމަށްޓަކައެވެ. والله أعلم

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ ٱلْكِتَـٰبَ ۚ فَٱلَّذِينَ ءَاتَيْنَـٰهُمُ ٱلْكِتَـٰبَ يُؤْمِنُونَ بِهِۦ ۖ وَمِنْ هَـٰٓؤُلَآءِ مَن يُؤْمِنُ بِهِۦ ۚ وَمَا يَجْحَدُ بِـَٔايَـٰتِنَآ إِلَّا ٱلْكَـٰفِرُونَ ﴿ ٥٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ފޮތް ބާވައިލެއްވީ އެފަދައިންނެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފޮތް ދެއްވި މީހުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އެ ފޮތަށް إيمان ވެތެވެ. އަދި މިބައިމީހުންގެ ތެރެއިން (އެބަހީ: مكة ގެ أهل ވެރިންގެ ތެރެއިން) އެ قرآن އަށް إيمان ވާ ބަޔަކުވެސްވެއެވެ. އަދި كافر ން މެނުވީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާމެދު ދެކޮޅެއް ނަހަދާނެތެވެ. (47)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ކީރިތި ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވީ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ މައްޗަށް ސަމާވީ ފޮތްތައް ބާވައިލެއްވި ފަދައިންނެވެ. ފަހެ، އަހުލުކިތާބީންގެ ތެރެއިން ޢަބްދުﷲ ބިން ސަލާމާއި، އެފަދަ އެހެންމީހުން ފަދަ ތެދުވެރި މުއުމިނުން ޤުރްއާނަށް އީމާންވެއެވެ. އެފޮތް އައީ އެބައިމީހުންގެ އަތުގައި ހުރި ފޮތްތައް ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ. ﴿وَمِنْ هَـٰٓؤُلَآءِ مَن يُؤْمِنُ بِهِۦ﴾ އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމު ކަމުގައިވާ މައްކާގެ އަހުލެވެރިންގެ ތެރޭގައި ވެސް ޤުރްއާނަށް އީމާންވާ މީހުން އެބަތިއްބެވެ. އެބައިމީހުން ޙައްޤުގޮތް އެނގެން ބޭނުންވާތީއެވެ. ﴿وَمَا يَجْحَدُ بِـَٔايَـٰتِنَآ إِلَّا ٱلْكَـٰفِرُونَ﴾ ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ ތެރެއަށް ރަނގަޅަށް ވަދެފައިވާ ކޮންމެ އަބާއްޖަވެރިއަކު މެނުވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅުހަދައި އެއަށް އިންކާރު ނުކުރާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا كُنتَ تَتْلُوا۟ مِن قَبْلِهِۦ مِن كِتَـٰبٍ وَلَا تَخُطُّهُۥ بِيَمِينِكَ ۖ إِذًا لَّٱرْتَابَ ٱلْمُبْطِلُونَ ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އޭގެކުރިން ކަލޭގެފާނު އެއްވެސް ފޮތެއް ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެއް ނޫޅުއްވަމުއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އެއްވެސް ފޮތެއް ނުލިޔުއްވަމުއެވެ. އެކަން އެހެންވީނަމަ، كافر ން شك ކުރީހެވެ. (48)

ތަފްސީރު

މި ޤުރްއާން ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން ކަލޭގެފާނު ކިޔަވައިވިދާޅުވެ ލިޔުއްވައި ނުއުޅުއްވަމުއެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ލިޔުއްވަން އަދި ކިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކަށް ނުވާތީއެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ލިޔުއްވައި ކިޔުއްވައި ހައްދަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ވީނަމަ، މަގުފުރެދުމުގެ އަހުލުވެރި ޖާހިލުން ޤުރްއާނާ މެދު ޝައްކުކުރީހެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބުނީހެވެ. އެކަލޭގެފާނު ކުރީގެ ފޮތްތަކުން ނަންގަވައިގެން އެފޮތް ލިޔުއްވީ ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ. އަދި އޭރުން އެބައިމީހުން މާތް ﷲއާމެދު ދޮގުހަދައިގެން ވާހަކަ ދެއްކުން ކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކުރީހެވެ. އެހެންކަމުން މުޢުޖިޒާތް ފާޅުކަން ބޮޑުވެފައި އަލިގަދަ ވުމަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނަކީ ލިޔުއްވަން ކިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ލެއްވީއެވެ. އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންގެ ތެރޭގައި ދުވަސްތަކެއްވަންދެން އެއްވެސް ފޮތެއް ވިދާޅުނުވާ ޙާލު، އަދި ރަނގަޅަށް ލިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ޙާލު ކަލޭގެފާނު ހުންނެވީމުއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ކަލޭގެފާނަކީ ލިޔުއްވަން އަދި ކިޔުއްވަން ދެނެވަޑައިނުގަންނަވާ އުއްމިއްޔަ ބޭކަލެއްކަން އެނގެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އެންމެ ފަހު ދުވަހާ ޖެހެންދެންވެސް ހުންނެވީ އެހެންނެވެ. ލިޔުއްވަން ދެނެވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އެންމެ އަކުރެއްވެސް އަދި ފޮޅުވަތެއްވެސް ނުލިޔުއްވައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އެކަލޭގެފާނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި ވަޙީ ލިޔެދެއްވާ ކާތިބުންނާއި، އެކި ސަރަޙައްދުތަކަށް ފޮނުއްވާ ފަތްކޮޅުތައް ލިޔުއްވާ ކާތިބުން ތިއްބެވިއެވެ. މިއީ ކުރީގެ ފޮތްތަކުގައި މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ސިފަފުޅުތައް އައިސްފައިވާ ގޮތެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿ٱلَّذِينَ يَتَّبِعُونَ ٱلرَّسُولَ ٱلنَّبِىَّ ٱلْأُمِّىَّ﴾ (އެއުރެންނީ، އުއްމިއްޔަ ނަބިއްޔާ ކަމުގައިވާ ރަސުލާއަށް ތަބަޢަވާ މީހުންނެވެ.) (އިބްނުކަޘީރުގެ ވާހަކަފުޅު ނިމުނީ)

ނޯޓް

وَقَالُوا۟ لَوْلَآ أُنزِلَ عَلَيْهِ ءَايَـٰتٌ مِّن رَّبِّهِۦ ۖ قُلْ إِنَّمَا ٱلْـَٔايَـٰتُ عِندَ ٱللَّهِ وَإِنَّمَآ أَنَا۠ نَذِيرٌ مُّبِينٌ ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން معجزات ތަކެއް އެކަލޭގެފާނަށް ބާވައިނުލެއްވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! معجزات ތައް ބާވައިލައްވާކަން ކަށަވަރީ، اللَّه ގެ حضرة ންނެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާކަން ކަށަވަރީ، بيان ވެގެންހުރި، إنذار ކުރައްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައެވެ. (50)

ތަފްސީރު

މައްކާގެ ކާފިރުން ކަމުގައިވާ މުޝްރިކުން ބުންޏެވެ. ޞާލިޙު عليه السلام ގެ ޖަމަލާއި، މޫސާ عليه السلام ގެ އަސާކޮޅާއި، ޢީސާ عليه السلام ގެ ސުފުރާ ފަދަ ޙައިރާންކުރަނިވި މުޢުޖިޒާތެއް މުޙައްމަދު ﷺ ތިމަންމެންނަށް ގެނެސްނުދެއްވަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. އާދަ ފޫވައްޓައިލާ ކަންކަމާއި މުޢުޖިޒާތަކީ މާތް ﷲއާއި އެކަލާނގެ ޙިކްމަތާއި ރޭއްވެވުމާއި ގުޅިފައިވާ ކަންކަމެވެ. މާތް ﷲއަށް އެއްވެސް ކަމެއް ހުށަހެޅުއްވުމަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރައްވަން ވަޑައިގެންނެވި ކަމެއް ނޫނެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބާ މެދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުކުރައްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމާއި ޖާހިލުކަމަށް ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّآ أَنزَلْنَا عَلَيْكَ ٱلْكِتَـٰبَ يُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَىٰ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿ ٥٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަވަރުން، އެއުރެންނަށް ކިޔަވައިދެވޭ ފޮތް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވިކަން (معجزة އެއް ކަމުގައި) އެއުރެންނަށް ނުފުދެނީ ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، إيمان ވާ ބަޔަކަށް އެކަމުގައި رحمة އާއި، ހަނދުމަކުރުމެއް ވާކަން ކަށަވަރެވެ. (51)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނަކީ ކިޔުއްވަން އަދި ލިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ އުއްމިއްޔަ ބޭކަލަކަށް ވާއިރު ފަޞާޙަތްތެރިންނާއި ބަލާޣާތްތެރިން އެފަދަ އެއްޗެއް ގެނެސްގަތުމަށް ނުކުޅެދިފައިވާ މި މަތިވެރި ފޮތް ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވުން، އެބައިމީހުންނަށް މުޢުޖިޒާތަކަށް ނުފުދެނީ ހެއްޔެވެ؟ މުޢުޖިޒާތްތަކުގެ މުޢުޖިޒާތް ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވުމުންވެސް އެހެން މުޢުޖިޒާތަކަށް އެބައިމީހުން އެދެނީ ހެއްޔެވެ؟ ﴿ِإنَّ فِى ذَٰلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَىٰ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ﴾ ހަމަ ކަށަވަރުން އެ ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުމަކީ އަޅުތަކުންނަށް ދެއްވި މަތިވެރި ނިޢުމަތެކެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކީ ނުކިޔަމަންތެރިވުމާއި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުން ކަމުގައި ނުވެ، އީމާންކަން ކަމުގައިވާ މީހުންނަށް ހަނދާންކޮށްދޭ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

ނޯޓް

وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِٱلْعَذَابِ ۚ وَلَوْلَآ أَجَلٌ مُّسَمًّى لَّجَآءَهُمُ ٱلْعَذَابُ وَلَيَأْتِيَنَّهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ ﴿ ٥٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

عذاب އަވަސްވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އެއުރެން އެދޭނެތެވެ. ކަނޑައެޅިގެންވާ مدة އެއް ނެތްނަމަ، عذاب އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް އަތުވެއްޖައީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެއުރެން ނުދެނެތިއްބައި، ކުއްލިއަކަށް އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް އެކަން އަންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. (53)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ﴿فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ ٱلسَّمَآءِ أَوِ ٱئْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾ (ފަހެ، އަޅަމެންގެ މައްޗަށް އުޑުން ހިލަތަކެއް ވެއްސަވައިފާނދޭވެ! ނުވަތަ އަޅަމެންނަށް ވޭންދެނިވި ޢަޛާބެއް ދެއްވައިފާނދޭވެ!) އޭބުނެ ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ޢަޛާބު އަވަސްވުމަށް އެދޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންނީ ބުއްދިވެރިންކަމުގައި ވަނީނަމަ އެބައިމީހުންނަށް ރަނގަޅުވީހީ ޢަޛާބުގެ ބަދަލުގައި ރަޙްމަތާއި ރުއްސެވުމަށް އެދުމެވެ. އެ ޢަޛާބު އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތި އަންނާނެއެވެ. ޢަޛާބު އަންނަން ވަކި ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވާފައި ނެތްނަމަ، އެބައިމީހުން އެދުނު ހިނދު މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު އަވަސްކޮށްދެއްވީހެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޢަޛާބު އެބައިމީހުންނާ ހަމައަށް އަންނާނީ އެބައިމީހުން ނުދެނެތިއްބައި ކުއްލިއަކަށެވެ.

ނޯޓް

يَـٰعِبَادِىَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ أَرْضِى وَٰسِعَةٌ فَإِيَّـٰىَ فَٱعْبُدُونِ ﴿ ٥٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ (ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް) إيمان ވި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބިން (ތިޔަބައިމީހުން هجرة ކުރުމަށްޓަކައި) ތަނަވަސްވެގެންވެތެވެ. ފަހެ، ހަމައެކަނި ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަން ކުރާހުށިކަމެވެ! (56)

ތަފްސީރު

ހިތްތަކުގެ ނާރުތަކާއި ކުޅެލާފަދަ ލޮބުވެތި އިލާހީ ނިދާއެކެވެ. އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް އެބައިމީހުން ނިސްބަތްކުރެއްވީ ޝަރަފުވެރިކުރައްވައި، މާތްކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ތެދުވެރި އީމާންކަމުގެ ސިފަދެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނީ އެކަލާނގެ މުއުމިން އަޅުންނެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް އޯގާތެރިވެވޮޑިގަންނަވައެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ބިމެއްގައި ދީން ޤާއިމްކުރުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ނުކުޅެދިއްޖެނަމަ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވަޒަންދޫކޮށް ތިޔަބައިމީހުން ހިޖުރަކުރާށެވެ. ފަހެ، ދުއްތުރާލަކާއި އަނިޔާއަކާއި ނުލައި ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރުމަށް މާތް ﷲގެ ބިން ތަނަވަސްވެގެން ވެއެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ މުޝްރިކުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައި، އެބައިމީހުންގެ ދުއްތުރާ ލިބިގެން، ހިޖުރަ ނުކުރެވިފައި މައްކާގައި ތިބި ނިކަމެތި މުސްލިމުންނާ ބެހޭގޮތުންނެވެ.

ނޯޓް

ٱللَّهُ يَبْسُطُ ٱلرِّزْقَ لِمَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِۦ وَيَقْدِرُ لَهُۥٓ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ ﴿ ٦٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް رزق ތަނަވަސްކޮށްދެއްވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ (އިރާދަކުރައްވާ) އަޅަކަށް (رزق) ދަތިކުރައްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ކޮންމެ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (62)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ރިޒުޤު ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައި، އިރާދަކުރައްވާ މީހަކަށް ރިޒުޤު ދަތިކުރައްވައެވެ. ޝުކުރުވެރިވެ ކެތްތެރިވާ މީހުން ހާމަވުމަށެވެ. އެކަލާނގެ އަޅުތަކުން މުއްސަނދިކަމާއި، ފަޤީރުކަމުން އިމްތިޙާނުކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެއީ އަޅުތަކުންނަށް ރަނގަޅުގޮތް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އެންމެންނަށް ރިޒުޤު ތަނަވަސްކުރެއްވިނަމަ އެބައިމީހުން ޙައްދު ފަހަނައަޅައިގޮސް ފަސާދަކުރީހެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿وَلَوْ بَسَطَ ٱللَّـهُ ٱلرِّزْقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوْا۟ فِى ٱلْأَرْضِ وَلَـٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا يَشَآءُ﴾ (اللَّه، އެކަލާނގެ (އެންމެހައި) އަޅުންނަށް ރިޒުޤު ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައިފިނަމަ، ބިމުގައި އެއުރެން ބޮޑާވެ، އަނިޔާވެރިވެގެންފީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ ރިިޒުޤު ބާވައިލައްވަނީ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް ވަކިމިންވަރަކަށެވެ.)

ނޯޓް

وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَحْيَا بِهِ ٱلْأَرْضَ مِنۢ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ ۚ قُلِ ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ ۚ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ ﴿ ٦٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އުޑުން ފެންބާވައިލައްވައި، ބިން މަރުވެފައި އޮތުމަށްފަހު، އެ ފެނުން ބިމަށް ދިރުން ދެއްވީ ކާކުހޭ އެއުރެން ކުރެން ކަލޭގެފާނު އައްސަވައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން اللَّه އޭ ދަންނަވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! حمد ހުރީ اللَّه އަށެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! އޭގެތެރެއިން ގިނަމީހުންނަކަށް (އެކަމެއް) ނުވިސްނެތެވެ. (63)

ތަފްސީރު

ބިން ހަނަފަސްވެފައިވަނިކޮށް އުޑުން ވާރޭވެއްސަވައި އެބިމުން ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ގޮވާމާއި މޭވާ ނެރުއްވީ ކާކުހޭ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރައްވައިފިނަމަ އެބައިމީހުން ބުނާނެއެވެ. މާތް ﷲއެވެ. ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ޙުއްޖަތް ފާޅުވި ކަމަށްޓަކައި މާތް ﷲއަށް ޙަމްދުހުށްޓެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ދޫތަކުން ތިޔަބައިމީހުން ވަނީ އެކަންކުރައްވަނީ މާތް ﷲ ކަމަށާއި، ބުދުތައް ނޫންކަމަށް އެއްބަސްވެފައެވެ. ﴿بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ﴾ އެބައިމީހުން ވިސްނާނެ ބުއްދިއެއް ނުވެއެވެ. މާތް ﷲއީ ހައްދަވައި ރިޒުޤުދެއްވާ ކަލާނގެ ކަމަށް އެއްބަސްވާ ޙާލު އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރާތީއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا هَـٰذِهِ ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلْـَٔاخِرَةَ لَهِىَ ٱلْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٦٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

މިދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމަކީ، ކުޅިވަރެއް ކަމުގައްޔާއި، މަޖަލެއް ކަމުގައި ނޫނީ ނުވެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، حقيقى ދިރިއުޅުންވަނީ، آخرة ގެ ގޮވަތީގައިކަން ކަށަވަރެވެ. އެއުރެންނަށް އެކަން އެނގޭނަމައެވެ. (64)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَمَا هَـٰذِهِ ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلْـَٔاخِرَةَ لَهِىَ ٱلْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٦٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

މިދުނިޔޭގެ ޙަޔާތަކީ ދެމި އޮންނާނޭ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެއީ ފިލައިދާނޭ ހިޔަންޏެކެވެ. އަދި ފަނާވެދަނިވި ވަގުތީ އުފަލެކެވެ. ދުނިޔޭގައިވާ ޒީނަތްތަކާއި، އެދުންތަކާއި، އުފާތަކަކީ ކުޑަކުދިންނާއި ސިކުނޑި ހަމަނުޖެހޭ މީހުންގެ މަޖަލާއި ކުޅިވަރު ފަދަ ކަންކަމެވެ. އެއީ ބުއްދިވެރިންކުރާ ކަންތަކެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން މުއުމިނުން ޖެހެނީ އެކަންތަކަށް ނުހެއްލޭށެވެ. ﴿وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلْءَاخِرَةَ لَهِىَ ٱلْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ﴾ އަދި ހަމަކަށަވަރުން އަރާމައި އުފާވެރިކަން އެދޭ މީހަކަށް ޙަޤީޤީ އުފާވެރި ޙަޔާތަކީ އާޚިރަތާއި އެތަނުގައި ވާހައި ނިޢުމަތްތަކެވެ. ނަމަވެސް ދުނިޔެއަކީ އިމްތިޙާނުގެ ގޮވައްޗެވެ. އެބައިމީހުންނީ ވިސްނޭ، ދަންނަ ބައެއްނަމަ ދެމިއޮންނަނިވި ގޮވަތީގެ މައްޗަށް ފަނާވަނިވި ގޮވައްޗަށް އިސްކަން ނުދިނީހެވެ. ޝާއިރަކު ބުނެފައިވަނީ ވަރަށް ރަނގަޅަށެވެ. تَأَمَّلْ فِي الْوُجُـودِ بِعَيْنِ فِـكْرٍ تَرَ الدُّنْيَـا الدَّنِيَّةَ كَالْخَيَـالِ وَمَنْ فِيهَا جَمِيعاً سَوْفَ يَفْنَى وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذِي الْجَلاَلِ (ފިކުރުކުރުމުގެ ނަޒަރަކުން މިވުޖޫދާ މެދު ތިބާ ވިސްނާބަލާށެވެ. މި ނިކަމެތި ދުނިޔެ ތިބާއަށް ފެންނާނީ ޚިޔާލެއް ހެންނެވެ. މިތަނުގައި ވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ފަނާވެ ހިނގައިދާނެއެވެ. ދެމިގެންވާނީ ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކީރިތިވަންތަ ވަޖުހުފުޅެވެ.) ދެން މާތް ﷲ ގެންނަވާފައި މިވަނީ މުޝްރިކުން ދަތި ޙާލުގައި ޖެހުމުން އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާ ވާހަކައެވެ.

ނޯޓް

وَمَا هَـٰذِهِ ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلْـَٔاخِرَةَ لَهِىَ ٱلْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٦٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَمَا هَـٰذِهِ ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ ۚ وَإِنَّ ٱلدَّارَ ٱلْـَٔاخِرَةَ لَهِىَ ٱلْحَيَوَانُ ۚ لَوْ كَانُوا۟ يَعْلَمُونَ ﴿ ٧٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

لِيَكْفُرُوا۟ بِمَآ ءَاتَيْنَـٰهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا۟ ۖ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ ﴿ ٧٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއުރެން شريك ކުރަނީ) އެއުރެންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވި نعمة އަށް كافر ވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެއުރެން (ދުނިޔޭގައި) ވަގުތުކޮޅަކަށް އަރާމު ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ، ނިކަންހުރެ، އެއުރެންނަށް (އޭގެ ނަތީޖާ) އެނގޭހުއްޓެވެ. (66)

ތަފްސީރު

ވަޢީދާއި އިންޒާރުގެ ގޮތުގައި އައިސްފައިވާ އަމުރެކެވެ. އެބައިމީހުން މުޞީބާތުން މިންޖުކުރައްވައި ސަލަމާތްކުރައްވައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތަށް އެބައިމީހުން ކާފިރުވާށެވެ. އަދި ޢުމުރުގައި ބާކީ އޮތް ދުވަހު މި ފަނާވެދަނިވި ދުނިޔޭގެ އުފާލިބިގަންނާށެވެ. އެބައިމީހުން ކުރި ކަންތަކުގެ ނަތީޖާއާއި އެބައިމީހުންގެ ސުންޕާ ނިމުން ނިކަންހުރެ އެބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި އެބައިމީހުން ކަނޑު ދަތުރަށް ނުކުންނަ އިރު އެބައިމީހުންނާއެކު ބުދުތައް ގެންދާކަމުގައި ވިއެވެ. ދެން. ވައިގަދަވެ، އެބައިމީހުން ޣަރަޤުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރު ހީވުމުން އެ ބުދުތައް ކަނޑަށް އެއްލާލައި، އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އޭ ގޮވަން ފަށައެވެ. އަލްޙާފިޡް އިބްނުކަޘީރު ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ މައްކާ ފަތަޙަކުރެއްވުމުން، ޢިކްރިމާ ބިން އަބީޖަހްލު ފިލައިގެން އެރަށުން ނުކުތެވެ. ދެން ޙަބަޝާއަށް ދާންވެގެން އުޅަނދަކަށް ސަވާރުވެ ކަނޑަށް ނުކުތުމާއެކު އެނާ ވަރަށް ބޮޑަށް ގަދައިގައިޖެހި ޣަރަޤު ނުވީ ކިރިޔާއެވެ. އެހިނދު އެ ނަވުގެ މީހުން ބުންޏެވެ. މާތް ﷲ މެނުވީ މިކަމުން ސަލާމަތްކުރާނެ ފަރާތެއް ނެތެވެ. ދެން، ޢިކްރިމާ ބުންޏެވެ. ކަނޑުގައި އެކަލާނގެ މެނުވީ ސަލާމަތްކުރާނެ ފަރާތެއް ނުވަންޏާ އެއްގަމުގައި ވެސް އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ސަލާމަތްކުރާނެ ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ދެން އޭނާ ބުންޏެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! މިއީ އިބަރަސްކަލާނގެއަށް މިއަޅާ ކުރާ ޢަހުދެކެވެ. މިއަޅާ މިކަމުން ސަލާމަތުން ނުކުމެއްޖެނަމަ، މިއަޅާ ގޮސް މިއަޅާގެ އަތް މުޙައްމަދު ﷺ ގެ އަތްޕުޅު މަތީގައި ބާއްވާހުށީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނީ އޯގާވެރި، ރަޙުމްކުރައްވާ ބޭކަލަކުކަމުގައި މިއަޅާއަށް ފެންނާނެއެވެ. ދެން އޭނާ މައްކާއަށް އައި ހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހަށް ގޮސް އިސްލާމްވެ އެކަލޭގެފާނަށް ބައިޢަތު ހިފިއެވެ. (ތަފްސީރު އިބްނުކަޘީރު، ސޫރަތުލް ޢަންކަބޫތު، އާޔަތް: 65)

ނޯޓް

أَوَلَمْ يَرَوْا۟ أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا ءَامِنًا وَيُتَخَطَّفُ ٱلنَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ ۚ أَفَبِٱلْبَـٰطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ ٱللَّهِ يَكْفُرُونَ ﴿ ٧٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، أمان ކަން ލިބިގެންވާ حرم ފުޅެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލެއްވިކަން އެއުރެންނަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ؟ އެއީ އެއުރެންގެ ވަށައިގެން އެކަކު އަނެކަކު މަރައި އަޅުވެތިކޮށް އުޅުނުތަނެވެ. (މިކަން މިހެން އޮތުމާއެކުވެސް) އެއުރެން باطل އަށް إيمان ވެ، اللَّه ގެ نعمة އަށް كافر ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ (67)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ވަށައިގެން އަރަބިކަރައިގައި މީހުން ފޭރޭއިރު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ރަށް މައްކާއަކީ، މީހުން މެރުމާއި، މަގުފޭރުމާއި، ފޭރުމުން އަމާންކަން ލިބިގެންވާ ޙަރަމެއް ކަމުގައި ލައްވާފައިވާކަން ދެކެ ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކުރުމުގެ ނަޒަރަކުން އެބައިމީހުން ނުބަލަނީހެއްޔެވެ؟ ﴿أَفَبِٱلْبَـٰطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ ٱللَّـهِ يَكْفُرُونَ﴾ އަމާންކަމާއި ހަމަޖެހުމުގެ އެ މަތިވެރި ނިޢުމަތަށް ފަހުވެސް އެބައިމީހުން ބުދުތަކަށް އީމާންވެ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް ކާފިރުވަނީހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ މިވަނީ މައްކާގައި އޮތް އަމާންކަމުގެ ނިޢުމަތް އެބައިމީހުންނަށް ހަނދާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން އަމާންކަމާއި ހަމަޖެހުމުގައި ތިބީ މާތްވެގެންވާ ގެފުޅުގެ ސަބަބުންނެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން އެ ނިޢުމަތަށްޓަކައި މާތް ﷲއަށް ޝުކުރުނުކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿ٱلَّذِىٓ أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَءَامَنَهُم مِّنْ خَوْفٍۭ﴾ (އެކަލާނގެއީ، ބަނޑުހައިހޫނުކަމުގައި ވަނިކޮށް އެއުރެންނަށް ކާންދެއްވައި، އަދި ބިރުވެރިކަމުގައި ވަނިކޮށް އެއުރެންނަށް އަމާންކަންދެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.) ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ جَـٰهَدُوا۟ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَمَعَ ٱلْمُحْسِنِينَ ﴿ ٧٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަގުގައި جهاد ކުރި މީހުން (ދަންނާށެވެ!) ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަގުތަކަށް މަގު ދައްކަވާހުށީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ވޮޑިގެންވަނީ، إحسان ތެރިންނާ އެކުގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (69)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އަދައިގެން އަމިއްލަ ނަފުސާއި، ހަވާނަފުސުގެ އެދުންތަކާއި، ޝައިޠާނާއާއި ހަނގުރާމަކޮށް، ދީނުގެ ޢަދުއްވުން ކަމުގައިވާ ކާފިރުންނާއި ޖިހާދުކުރި މީހުން ދަންނާށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ވާޞިލުކޮށްދޭ ހެޔޮކަމާއި ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް މަގުދައްކަވާހުށީމެވެ. މާތް ﷲގެ ނަޞްރާއި، އެހީތެރިކަމާއި، ހިދާޔަތާއެކު އެކަލާނގެ މުއުމިނުންނާއެކު ވޮޑިގެން ވެއެވެ. އަލްބޫޞީރީ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. وَجَاهِدِ النَّفْسَ وَالشَّيْطَانَ وَاعْصِهِمَا وَإِنْ هُمَا مَحَّضَاكَ النُّصْحَ فَاتَّهِمِي (ނަފުސާއި ޝައިޠާނާއާއި ކުރިމަތިލައި ހަނގުރާމަކުރާށެވެ. އަދި އެދެފަރާތަށް އުރެދޭށެވެ. އެދެފަރާތުން ތިބާއަށް އިޚްލާޞްތެރިވެ ނަސޭހަތްދޭ ކަމަށް ބުންޏަސް ތިބާ އެކަމާމެދު ޝައްކުކުރާށެވެ.)

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ جَـٰهَدُوا۟ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَمَعَ ٱلْمُحْسِنِينَ ﴿ ٧٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް