ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް މި قرآن ބާވައިލެއްވީ، ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ދަތިވެ، އަބާއްޖަވެރިވުމަކަށް ނޫނެވެ. (2)

-

(اللَّه އަށް) ބިރުވެތިވާ މީހަކަށް ހަނދާންކޮށްދިނުމެއް ކަމުގައި މެނުވީ (ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ قرآن ބާވައެއް ނުލައްވަމެވެ.) (3)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މިޤުރްއާން ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވީ، ކަލޭގެފާނު އަބާއްޖަވެރިވެ، ދަތިތަކާ ކުރިމަތިލެއްވުމާއި، ނުކިޔަމަންތެރީންނާއި ބަހުސްކުރެއްވުމުގައި ވަރުބަލިފުޅުވާކަށް ނޫނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެފޮތް ބާވައިލެއްވިކަން ކަށަވަރީ ކަލޭގެފާނު ބައްޖާވަރިވާނެ، އަދި ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވެ ކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރުދިން މީހުން ބާއްޖަވެރިވާނެ ރަޙްމަތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި މާތް ﷲއަށް ބިރުވެތިވެ، އާޚިރަތަށް ބިރުގަންނަ ބަޔަކަށް ޢިބްރަތާއި ނަސޭހަތަކަށް ވުމަށެވެ. މިފުރިހަމަ އޯގާވެރި ފެށްޓެވުމުން ސޫރަތް ފަށްޓަވައި، މި މަޑުމައިތިރި އުސްލޫބުން ރަސޫލާ ﷺއާއި މުޚާޠަބުކުރައްވާފައިވަނީ، އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޤުރްއާން ބާވައިލައްވައި އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވި ބޮޑު ނިޢުމަތް ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެފޮތުން ބާއްޖަވެރިވެ، ފުރިހަމަކަމާއި. ލޯބީގެ ދަރަޖަތަކުގައި މައްޗަށް ވަޑައިގަތުމަށެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲﷺގެ މައްޗަށް ކީރިތި ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުގައި ދިގުކޮށް ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ. ދެން މުޝްރިކުން ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަބާއްޖަވެރިވުމަށް މެނުވީ މާތް ﷲ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ މައްޗަށް ޤުރްއާން ބާވައިނުލައްވައެވެ. ދެން މިއާޔަތްތައް ބާވައިލެއްވިއެވެ.

ބިމާއި، އުސްވެގެންވާ އުޑުތައް ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ حضرة ން ބާވައިލެއްވި وحى އެކެވެ. (4)

ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އެފޮތް ބާވައިލެއްވީ، ބިން ހައްދަވައި، އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި ކައުނު އުފައްދަވައި، ހިފަހައްޓާނެ ތަނބުތަކެއް ނެތި އުޑުއުފުއްލެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.

رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، عرش ގެ މައްޗަށް استواء ވެ ވޮޑިގެންވިއެވެ. (5)

މި މަތިވެރި ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ ކީރިތިވަންތަކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތެއްގައި ޢަރުޝީގެ މައްޗަށް އިސްތަވާވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ޞާލިޙު ސަލަފުންގެ ޢަޤީދާއާ އެއްގޮތަށް އަހަރުމެން އެކަން ޤަބޫލުކުރަނީ ވައްތަރުކުރުމެއް، އެއްގޮތް ކުރުމެއް، އުނިކުރުމެއް ނެތިއެވެ. އެއީ އިމާމު މާލިކު ވިދާޅުވާ ފަދައިންނެވެ. "އިސްތަވާވެ ވޮޑިގެންވާ ކަން އެނގެއެވެ. އެ އިސްތަވާވެ ވޮޑިގެންވަނީ ކިހިނެއް ކަން ނޭނގެއެވެ. އަދި އެކަމާ މެދު ސުވާލު ކުރުމަކީ ބިދުޢައެކެވެ." އެބަހީ ރަސޫލާގެ ޞަޙާބީން އެކަމާ މެދު އެކަލޭގެފާނާ ސުވާލު ކޮށެއް ނަހައްދަވައެވެ. ވީމާ އަހަރެމެންނަށް ވެސް އޮތީ އެ ކަމުގައި އެބޭފުޅުންނަށް ތަބަޢަ ވުމެވެ.

އުޑުތަކުގައިވާހާ ތަކެއްޗާއި، ބިމުގައިވާހާ ތަކެއްޗާއި، އެދެމެދުގައިވާހާ ތަކެއްޗާއި، ފަސްގަނޑު ދަށުގައިވާހާ ތަކެއްޗެއް، މިލްކުވެގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. (6)

ވުޖޫދުގައި ވާހާ އެއްޗެއް، އުޑުތަކާއި ބިމާއި، އެދެމެދުގައި ޖައްވުގައިވާ ވަޔާއި، ވިލާތަކާއި، ދޫންޏާއި ވާރޭ ފަދަ ހުރިހާ ތަކެއްޗާއި ބިމު އަޑީގައި ވާހައި މަޢުދަންތަކާއި ޚަޒާނާތައް ފަދަ ތަކެތި މިލްކުވެގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. ހުރިހާ ތަކެއްޗަކީ އެކަލާނގެއަށް މިލްކުވެގެންވާ، އެކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައިވާ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ގޮތަކަށް އެތަކެއްޗާ މެދު ކަންކުރައްވާ ތަކެއްޗެވެ. މިމަތިވެރި ޚާލިޤުގެ ދަރަޖަ ކިހާ މަތިވެރިވާނެ ހެއްޔެވެ؟

ކަލޭގެފާނު އަޑުހަރުކޮށް ބަސް ވިދާޅުވިޔަސް، ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ސިއްރާއި އެއަށްވުރެ ވަންހަނާ ކަންތައް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (7)

-

اللَّه އީ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި حق ވެގެން އަޅުކަމެއްވެވޭ إله އަކު ނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެންމެ ރިވެތި اسم ފުޅުތައް މިލްކުވެގެންވަނީ، އެކަލާނގެއަށެވެ. (8)

ކަލޭގެފާނު ހަރުއަޑުން ދުޢާކުރެއްވިޔަސް އަދި ސިއްރުން ދުޢާކުރެއްވިޔަސް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އެއް ގޮތެވެ. ސިއްރާއި ފައުޅު އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ހަމަހަމައެވެ. އަދި އެއަށްވުރެ ވަންހަނާ ކަންތައްވެސް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ހިތްޕުޅަށް އަރާ އެއްޗެހިވެސް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ މަތިވެރިވަންތަ ކީރިތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ޙައްޤުވެގެން އަޅުކަމެއް ވެވޭ އިލާހަކު ނުވާ، އެންމެ ފުރިހަމަ، އެންމެ ރިވެތި އިސްމުފުޅުތަކުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއެވެ. މި ދެއާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ މާތް ﷲ ރަސޫލާ ﷺ ގެ އަޑުއައްސަވައި ވޮޑިގެންވާކަމާއި، ކާފިރުކަމާއި ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ކުރިމަތިލެއްވުމުގައި، ދަތިތައް ތަޙައްމަލުކުރެއްވުމަށް އެކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު ގިނިކަންޏާ ދޫކޮށްނުލައްވާނެކަން އެކަލޭގެފާނަށް އަންގަވައި ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވުމެވެ. މާތް ﷲ ގާތުގައި ވޮޑިގެންވާކަމާއި، އެކަލާނގެ ހިތުގެ ސިއްރާއި، ފާޅުކުރާކަންތައް ދެނެވޮޑިގެންވާކަން ހިތަށް އިޙްސާސްވުމުން ހިތް ހަމަޖެހި ހިތަށް ރުހުން ލިބޭނެއެވެ. އަދި އެ މަތިވެރި ފަރާތުގެ ގާތްކަމުން ހިތުގެ އެކަނިވެރިކަން ފިލާނެއެވެ.

موسى ގެފާނުގެ ވާހަކަ، ކަލޭގެފާނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވޭތޯއެވެ؟ (9)

ބޭނުންކުރައްވާފައި މިވަނީ ވާހަކަ އަޑުއަހަން ޝައުޤުވެރިކުރުމާއި، ދަހިވެތިކުރުމުގެ އުސްލޫބެވެ. މާނައީ: މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ އަޚު އަދި މާތް ﷲގެ ކަލީމު މޫސާ عليه السلام ގެ ޚަބަރު ކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް އައިތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަޖާއިބުކުރުވަނިވި، އާދަޔާ ޚިލާފު ވާހަކަ ކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވިންތޯއެވެ؟

އެކަލޭގެފާނަށް އަލިފާންގަނޑެއް ފެނިވަޑައިގެންނެވިހިނދެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިތާނގައި ތިބޭށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެންނަށް އަލިފާންގަނޑެއް ފެނިއްޖެއެވެ. (އަހުރެން މިދަނީ) އެތަނުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހުޅުކޮޅެއް ގެނެސްދެވޭތޯއެވެ. ނުވަތަ އެ އަލިފާންގަނޑުގެ ކައިރިން، އަހުރެންނަށް ކޮންމެވެސް މަގެއް ފެނޭތޯއެވެ. (10)

އެކަލޭގެފާނު މަދްޔަނުން މިޞްރަށް އެނބުރިވަޑައިގަތް މަގުމަތީގައި އެކަލޭގެފާނަށް ރޯވެފައި ހުރި އަލިފާންގަނޑެއް ފެނުނު ހިނދު އެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ކަމަނާ މިތަނުގައި މަޑުކުރައްވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަލިފާންގަނޑެއް ފެނިއްޖެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު، ކަމަނާ ހީފިލުއްވުމަށް އެ އަލިފާންގަނޑުން ހުޅުކޮޅެއް ގެނެސްދެއްވޭތޯ އެބަ ބައްލަވަމެވެ. ނުވަތަ ދަތުރުކުރަންވީ މަގު އަހަރުމެންނަށް ދައްކާނެ މީހަކު އެތަނުން ފެނުންވެސް އެކަށީގެން ވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އޭރު ވަނީ މަގުއޮޅިވަޑައިގެންފައެވެ. އެއީ ފިނިމޫސުމެއްގެ އަނދިރި ރެއެކެވެ. ދެން އަލިފާން ރޯކުރައްވަން އަލިފާން ކެނޑޭތޯ އުޅުއްވައި އެކަން ނުވިއެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ވާތް ފަރާތުން ދުރުން އަލިފާންގަނޑެއް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. ދެން އެއީ އަލިފާންގަނޑެއް ކަމަށް ހީފުޅުކުރައްވައި އަނބކަނބަލުންނަށް އެކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ދެއްވީއެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު އެ އަލިފާންގަނޑުގެ ކައިރިޔަށް ވަޑައިގަތްހިނދު، ނިދާ އިއްވެވިއެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! (11)

އެކަލޭގެފާނު އެއަލިފާންގަނޑާ ހަމައަށް ވަޑައިގަތުމުން ފެނިވަޑައިގަތީ ފެހި ގަހެއްގައި ރޯވެފައި ހުރި ހުނދު އަލިފާންގަނޑެކެވެ. އެންމެ އަލިގަދަ، ހުރިހާ އައްޔެއް ފަނޑޮށްލާވަރުގެ އައްޔެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެހިނދު ޙައިރާންވެވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނަށް ހުއްޓިވަޑައިގެން ހުންނެވުނެވެ. އަލިފާންގަނޑުގެ އަލިގަދަކަމުންނާއި ގަހުގެ ފެހިކުލަ ގަދަކަމުންނެވެ. އަލިފާންގަނޑުގެ ސަބަބުން ގަހުގެ ކުލައަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. އަދި ގަހުގެ ފެން ގިނަކަމުން އަލިފާނުގެ އަލި ފަނޑުވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙައިރާންވެވަޑައިގެން ފިކުރުކުރެއްވުމުގައި ހުންނަވަނިކޮށް އެއަޑަކުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ތެޅިގަތް އަޑެއް އިވިވަޑައިގަތެވެ. ގަދަކީރިތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ނިދާއިއްވެވި އަޑު އެކަލޭގެފާނަށް އިވިވަޑައިގަތެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ފައިވާންޖޯޑުކޮޅު ބާލުއްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު ތިޔަހުންނެވީ، طوى އޭ ކިއުނު مقدّس وادى ގައެވެ. (12)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ބަސްވަޙީކުރައްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅުން ފައިވާންޖޯޑުކޮޅު ބާލުއްވާށެވެ. ކަލޭފާނު ތިޔަހުންނެވީ ޤުދްސިއްޔަ ޙަޟްރަތުގައި، ޠުވާ އޭ ކިޔުނު މި މުޤައްދަސް ވާދީގައިވާ ޠޫރު ފަރުބަދަ ކައިރީގައެވެ.

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނު خيار ކުރައްވައިފީމެވެ. ފަހެ، (ކަލޭގެފާނަށް) އިއްވަވާ وحى އަށް ކަނުލައި އައްސަވާށެވެ! (13)

ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި ހޮއްވަވައިފީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރައްވާ އެއްޗެއް ކަނުލައި އައްސަވާށެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ اللَّه އެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ މެނުވީ، إله އަކު ނުވެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ކަލޭގެފާނު އަޅުކަން ކުރައްވާށެވެ! އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުރެއްވުމަށްޓަކައި، ނަމާދު قائم ކުރައްވާށެވެ! (14)

ހަމަކަށަވަރުން އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވެގެންވާ ކަލަކީ ތިމަން ﷲއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ މެނުވީ އިލާހަކު ނުވެއެވެ. އަދި ތިމަން ރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި ޙައްޤުވެގެން އަޅުކަންވެވޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ޚާލިޞްކުރައްވާށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޛިކުރުކުރައްވައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަތިވެރިކަމާއި ކީރިތިވަންތަކަން ދެނެވަޑައިގަތުމަށް ނަމާދުކުރައްވާށެވެ. އަޅުކަންތަކުގެ ތެރޭގައި ނަމާދު ހިމެނޭ އިރު، ނަމާދުގެ ވާހަކަ ވަކިން ގެންނެވީ އެއަޅުކަމުގެ ދަރަޖަ މަތިކުރެއްވުމަށެވެ. އަދި ނަމާދުގައި ހިތާއި، ދުލާއި، ގުނަވަންތައް މަޝްޣޫލުކުރުމުގެ އިތުރަށް ޛިކްރުކުރުން ހިމެނިފައި ވާތީއެވެ. ފަހެ، އެއީ އެއްކައުވަންތަ ކުރުމަށް ފަހު ދީނުގެ އެންމެ މަތިވެރި ރުކުނެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އަޅާ ނަމާދުކުރާއިރު އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޛިކުރުކުރެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ހިތް އެކަލާނގެއާ ގުޅިފައި ވެއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، قيامة ވުމުގެ ވަގުތަކީ، އަންނާނޭ އެއްޗެކެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެވަގުތު ވަންހަނާ ކުރެއްވުމަށް އިރާދަކުރައްވާފައިވަނީ، ކޮންމެ نفس އަކަށްވެސް، އެ نفس އެއް ކުޅަ عمل ގެ ޖަޒާ ލިބުމަށްޓަކައެވެ. (15)

ހަމަކަށަވަރުން ޤިޔާމަތް ވުމުގެ ވަގުތު އަންނާނެއެވެ. އެއީ ނުވެނުދާނޭ ކަމަކެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޒާތުފުޅަށްވެސް އެ ވަގުތު ވަންހަނާކުރެއްވުމާ ގާތްކުރެއްވީމެވެ. ވީއިރު، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެވަގުތު ހާމަކުރައްވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ކޮންމެ ނަފުސަކަށްވެސް އެ ނަފުސެއް ކުޅަ ޢަމަލުގެ ޖަޒާ ލިބުމަށެވެ.

ފަހެ، އެދުވަހަށް إيمان ނުވެ، އޭނާގެ هوى نفس އަށް تبع ވެއްޖެމީހާ، ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުން (އެބަހީ: قيامة ދުވަސް ހަނދުމަކުރެއްވުމުން) ކަލޭގެފާނު ދުރުކުރިޔަ ނުދޭހުށިކަމެވެ! އޭރުން ކަލޭގެފާނު ހަލާކުވެދާ ހުށްޓެވެ. (16)

އަދި އެދުވަސް އަންނާނޭ ކަން ޔަޤީން ނުކުރާ، ހަވާ ނަފުސުގެ އެދުންތަކާ ދިމާއަށް ލެނބުނު މީހާ، އެދުވަހަށް ކަލޭގެފާނު ތައްޔާރުވެވަޑައިގަތުމުން ދުރުކުރިޔަ ނުދެއްވާށެވެ. ﴿فَتَرْدَىٰ﴾ އޭރުން ކަލޭގެފާނު ހަލާކުވެދާހުއްޓެވެ. އެހެނީ، އާޚިރަތްދުވަހާ މެދު ޣާފިލުވުމަކީ ހަލާކުވެދިއުން ލާޒިމުކުރާ ކަމެކެވެ. ޤިޔާމަތްވާނެ ވަގުތު ވަންހަނާކުރެއްވުމުގެ ޙިކްމަތަކީ، ޤިޔާމަތްވާ ވަގުތާއި މަރަށް ހާޒިރުވާ ވަގުތު ތައުބާ ޤަބޫލު ނުރައްވާނެ ކަމުގައި މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާއިރު، މީސްތަކުންނަށް ޤިޔާމަތްވާނެ ވަގުތާއި، މަރުވާނެ ވަގުތު އެނގިއްޖެނަމަ، އެބައިމީހުން ފާފަކުރުމުގައި މަޝްޣޫލުވެ ތިބުމަށްފަހު، ވަގުތު ޖެހުމުގެ އިރުކޮޅެއް ކުރިން ތައުބާވެ، އެބައިމީހުން ޢުޤޫބާތުން ސަލާމަތްވާނެތީއެވެ. ޤިޔާމަތް ވާނެ ވަގުތު މާތް ﷲ ސިއްރުކުރެއްވީ އެހެންވެގެންނެވެ. މީސްތަކުން އެވަގުތާމެދު އަބަދުވެސް ސަމާލުވެ ރައްކާތެރިވެ ތިބުމަށެވެ.

އޭ موسى ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްޕުޅުގައި އެވަނީ ކޮންއެއްޗެއްތޯއެވެ؟ (17)

މިއީ ފުރަތަމަ މުޢުޖިޒާތެވެ. މާތް ﷲ އިރާދަ ކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނަށް ޙައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތެއް ދެއްވުމަށެވެ. އަލިގަދަ ފާޅުކަން ބޮޑު ޙައްޤުން ފިރްޢަނުގެ ބާޠިލު ދުރުކުރުމަށެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުން ނުތަނަވަސްކަން ދުރުކުރެއްވުމަށާއި، ވިސްނުންފުޅު ހޭލެއްވުމަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. މޫސާ عليه السلام އެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްޕުޅުން ހިއްޕަވައިގެން ތިޔަ ހުންނެވީ ކޮން އެއްޗެއްތޯއެވެ؟ އެއީ ލަކުޑިންވާ އަސާއެއް ނޫންތޯއެވެ؟ އެއްވެސް ދިރުމެއް އިޙްސާސެއް ނެތް އެއްޗެއް ނޫންތޯއެވެ؟ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއަށް ހައްދަވާގޮތް ކަލޭގެފާނު އިސާހިތަކު ދެކެވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. މިސުވާލު ކުރެއްވި އިރު މޫސާ عليه السلام ހުންނެވީ ކޮންފަދައަކުންތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ މާތް ﷲގެ މުނާޖާގެ ފޮނިކަން އިޙްސާސްކުރެއްވުމުގެ ތެރެއަށް ގެނބިވަޑައިގެންފައެވެ. އެހެންކަމުން ކުރެއްވި ސުވާލުގެ ޖަވާބުދެއްވަން އެކަލޭގެފާނު ފެށްޓެވީ ވަރަށް ތަފްޞީލުކޮށެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ އަޅުގެ އަސާއެވެ. އޭގެމައްޗަށް މިއަޅާ ބުރަވެ، މިއަޅާގެ ބަކަރިތަކަށް (ކާންދިނުމަށް) އެއިން (ގަސްގަހުގެ) ފަތް ބިންނަމެވެ. އަދި އެހެން ބޭނުންތައްވެސް މިއަޅާއަށް އޭގައިވެއެވެ. (18)

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ އަޅުގެ އަސާއެވެ. މިއަޅާ ހިނގާއިރު އޭގެ މައްޗަށް ބުރަވަމެވެ. އަދި ބަކަރިތަކަށް ކާންދޭން ގަސްގަހުގައި އެ އަސާއިން ޖައްސަވައި ފަތް ބިންނަވަމެވެ. އަދި އޭގައި މިއަޅާއަށް އެހެން ބޭނުންތަކެއްވެސް ވެއެވެ. މިއީ އަޅުގެ އަސާއޭ ދެންނެވިނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ފުދުނީހެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅުވީ މާތް ﷲ އަށް މުނާޖާ ދެންނެވުމުގެ ފޮނިކަން އިޙްސާސްކުރައްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަޑުއައްސަވަމުން އެ ގެންދަވަނީ އެންމެ މަތިވެރި ރަސްކަލާނގެ ބަސްވަޙީކުރެއްވުމެވެ. ލޯބިވާ ފަރާތުގެ ވާހަކައިން އަބަދުވެސް ނަފުސަށް އަރާމު ލިބި ވަރުބަލިކަން ފިލައިދެއެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! އެ އަސާ އެއްލަވާށެވެ! (19)

މޫސާ عليه السلام ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. މޫސާގެފާނެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އެ އެއްލަވާށެވެ.

އޭ موسى ގެފާނެވެ! އެ އަސާ އެއްލަވާށެވެ! (19)

މޫސާ عليه السلام ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. މޫސާގެފާނެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އެ އެއްލަވާށެވެ.އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ.

އޭ موسى ގެފާނެވެ! އެ އަސާ އެއްލަވާށެވެ! (19)

ދެން، އެކަލޭގެފާނު އެ އަސާ އެއްލެވިއެވެ. އެހިނދު އެ އަސާ ގަސްތަކާއި ހިލަތައް ދިރުވައިލަމުން ނުހަނު ހަލުވިކޮށް ހަރަކާތް ކުރަމުންދާ ބިޔަ ހަރުފައަކަށް ވެއްޖެއެވެ. އެވަގުތު މޫސާ عليه السلام ސިހިވަޑައިގެން ބިރުފުޅުގަތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތް ކަންތަކުގެ ބިރުބޮޑުކަމުން ފުރަގަސްދެއްވައި އެނބުރިވަޑައިގަތެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު އެ އަސާ އެއްލެވިއެވެ. ދެން އެހާރުން، ދުވެދުވެއޮތް ހަރުފައަކަށް ވެއްޖެއެވެ. (20)

މޫސާ عليه السلام ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. މޫސާގެފާނެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އެ އެއްލަވާށެވެ.އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު އެ އަސާ އެއްލެވިއެވެ. ދެން އެހާރުން، ދުވެދުވެއޮތް ހަރުފައަކަށް ވެއްޖެއެވެ. (20)

ދެން، އެކަލޭގެފާނު އެ އަސާ އެއްލެވިއެވެ. އެހިނދު އެ އަސާ ގަސްތަކާއި ހިލަތައް ދިރުވައިލަމުން ނުހަނު ހަލުވިކޮށް ހަރަކާތް ކުރަމުންދާ ބިޔަ ހަރުފައަކަށް ވެއްޖެއެވެ. އެވަގުތު މޫސާ عليه السلام ސިހިވަޑައިގެން ބިރުފުޅުގަތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތް ކަންތަކުގެ ބިރުބޮޑުކަމުން ފުރަގަސްދެއްވައި އެނބުރިވަޑައިގަތެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު އެ އަސާގައި ހިއްޕަވާށެވެ! އަދި ބިރުފުޅުނުގަންނާށެވެ! އެ އަސާ، ކުރިން އޮތްގޮތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ إعادة ކުރައްވާހުށީމެވެ. (21)

އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ނިދާ އިއްވެވިއެވެ. މޫސާ عليه السلام އެވެ. އެ ހަރުފަ ނަންގަވާށެވެ. ކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކުރިން އޮތް ގޮތަށް އޭތި އިއާދަކުރައްވާހުށީމެވެ. އޭރުން އޭތި އޮންނާނީ އަސާއަކަށްވެފައެވެ. ހަރުފައެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. މިބަސްފުޅު ވަޙީކުރެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް ހަމަޖެހުން ލިބި އޭތި ނެންގެވިއެވެ. އެވަގުތު އޭތި ކުރިން އޮތް ފަދައިން އަސާއަކަށް ބަދަލުވިއެވެ. މުނާޖާގެ ވަގުތު މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެ މުޢުޖިޒާތް ދެއްކެވީ އެބޮޑު މުޢުޖިޒާތަށް އެކަލޭގެފާނު ހޭނުއްވުމަށެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ކުރިމައްޗަށް އެ އަސާ އެއްލަވާ ވަގުތު އެކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ނުގަތުމަށެވެ.

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ކިހިލިފަތްޕުޅުދަށަށް ކަލޭގެފާނުގެ އަތްތިލަފުޅު ލައްވާށެވެ! އެއްވެސް ބަލިމަޑުކަމެއްނެތި، ހުދުކޮށް (ވިދަވިދައި އޮންނަގޮތުގައި) އެ އަތްތިލަފުޅު ނުކުންނާނެއެވެ. (އެއީ) އެހެން معجزات އެއްގެ ގޮތުގައެވެ. (22)

މިއީ ދެވަނަ މުޢުޖިޒާތެވެ. މާނައީ މޫސާ عليه السلام އެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އަތްތިލަފުޅު ކިހިލިފަތްޕުޅު ދަށަށް ލައްވާފައި ނަންގަވާށެވެ. އަލިގަދަކޮށް ވިދަވިދާ އޮތް ހާލު އެއަތްތިލަފުޅު ނުކުންނާނެއެވެ. އޭގެ އަލި އިރަށް ވުރެ ގަދަވެފައި، އޭގައި އެއްވެސް އައިބެއް އަދި ބަރަސް ފަދަ ބައްޔެއް ނެތިއެވެ. ﴿مِنْ غَيْرِ سُوٓءٍ﴾ ގެ މާނައަކީ މިއީއެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބޮޑެތި معجزات ތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް، ކަލޭގެފާނަށް ދެއްކެވުމަށްޓަކައެވެ. (23)

ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބައެއް މުޢުޖިޒާތްތައް ދެއްކެވުމަށެވެ. މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ބޮޑު ދެ މުޢުޖިޒާތް ކަމުގައިވާ އަތްތިލަފުޅާއި އަސާ ދެއްކެވިއެވެ. ދެން، ޖައްބާރު ފިރުޢައުނުގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމަށް އެކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ.

فرعون ގެ ގާތަށް ކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ފުރެދުމުގައި އޭނާ ހައްދުފަހަނަޅައި ހިނގައްޖެއެވެ. (24)

ކަލޭގެފާނާއެކު ވާ މުޢުޖިޒާތްތައް ހިއްޕަވައިގެން ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދިއުމާއި، ކާފިރުކަމުގެ އިސްފަރާތް ކަމުގައިވާ ފިރުޢައުނުގެ ގާތަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އޭނާވަނީ ބޮޑާވެ ޖައްބާރުކަން އިސްކޮށްފައެވެ. އަދި ފާފަވެރިކަމާއި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައެވެ. އެންމެ ފަހުން ގޮސް ﴿أَنَا۠ رَبُّكُمُ ٱلْأَعْلَىٰ﴾ (ތިމަންނާއީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ އެންމެ މަތިވެރިވެގެންވާ ކަލާނގެއެވެ.) އޭ ބުނެ ކަލާނގެކަމަށްވެސް ދަޢުވާކުރީއެވެ. އޭނާގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރިސާލަތު އޭނާއަށް އަންގަވައިދެއްވާށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކޮށް ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރަން އޭނާއަށް ގޮވައިލައްވާށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަދަލުހިއްޕެވުމާ، ޢަޛާބުގެ އިންޒާރު އޭނާއަށް ދެއްވާށެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! މިއަޅާއަށްޓަކައި މިއަޅާގެ ހިތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވާނދޭވެ! (25)

މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް މުނާޖާދަންނަވައި ދުޢާ ދެންނެވިއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އެ ޖައްބާރު މީހާއާއެކު މި ބުރަ މަސައްކަތް އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާއާ ޙަވާލު ކުރެއްވި ހިނދު، އަޅުގެ ހިތް އީމާންކަމަށް ހުޅުއްވައިދެއްވާނދޭވެ. ހިދާޔަތާއި، ޙައްޤާއި ބާޠިލު ވަކިކުރުމުގެ ބާރުން އަޅުގެ ބުއްދި އަލިކުރައްވައިފާނދޭވެ.

އަދި މިއަޅާގެ ކަންތައް މިއަޅާއަށް ފަސޭހަކޮށްދެއްވާނދޭވެ! (26)

އަދި އިބަރަސްކަލާނގެ ދަޢުވަތާއި ރިސާލަތު އޭނާއާ ހަމައަށް ގެންގޮސް ދިނުމަށް މިއަޅާއާ ޙަވާލުކުރެއްވި މަސައްކަތް މިއާޅާއަށް ފަސޭހަކުރައްވާނދޭވެ.

އަދި މިއަޅާގެ ދުލުގެ ގޮށް މޮއްސަވައިލައްވާނދޭވެ! (އެބަހީ: ދުލުގައިހުރި ދަތިގޮތް ފިލުއްވައިދެއްވައި، ދޫފަސޭހަކޮށްދެއްވާނދޭވެ!) (27)

އަދި އަޅުގެ ދުލުގައި ހުރި ދަތިގޮތް ފިލުއްވައި ދެއްވާނދޭވެ.

އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބަސް އެއުރެންނަށް ވިސްނި، އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (28)

އެބައިމީހުންނަށް އަޅުގެ ވާހަކަ އެނގޭ ގޮތަށް ސާފުވުމަށްޓަކައެވެ. މޫސާ عليه السلام ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުމުގައި ހުރި އުނދަގޫކަމަށް، މާތް ﷲ ލަޢުނަތް ލެއްވި ފިރުޢައުނު މަލާމާތްކުރާ ކަމުގައި ވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ދެރަކޮށްލުމުގެ ގޮތުން އޭނާ ބުނާކަމުގައި ވިއެވެ. ﴿أَمْ أَنَا۠ خَيْرٌ مِّنْ هَـٰذَا ٱلَّذِى هُوَ مَهِينٌ وَلَا يَكَادُ يُبِينُ﴾ އަދި ކީއްހެއްޔެވެ؟ (މިހިރަ ދެރަނިކަމެތި މީހާއަށްވުރެ (އެބަހީ: މޫސާގެފާނަށްވުރެ) ތިމަން މާމޮޅެވެ. އޭނާއީ، ދައްކާ ވާހަކަ ބަޔާންކޮށްދިނުމާ ގާތްވެސް ނުކުރެވޭ މީހެކެވެ.) މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ދުލުގެ އެ ދަތިކަން ފިލުއްވައިދެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގަތީ އެހެންވެގެންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އެހީތެރިއަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚް ހާރޫނު عليه السلام ލެއްވުމަށް ވެސް އެދިވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އިތުރު އެހީއަކަށާއި، އިތުރުބާރަކަށް ވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ.

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންގެ ތެރެއިން ވާގިވެރިޔަކު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލައްވާނދޭވެ! (29)

އަޅުގެ މަސައްކަތުގައި އެހީވާނޭ ވާގިވެރިޔަކު މިއަޅާއަށް ލައްވައިފާނދޭވެ.

(އެއީ) ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ أخ هارون ގެފާނެވެ. (30)

-

އެކަލޭގެފާނުގެ ސަބަބުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބާރުގަދަ ކުރައްވާނދޭވެ! (31)

-

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކަންތަކުގައި (އެބަހީ: رسول ކަމާއި، އެކަން تبليغ ކުރެއްވުމުގެ مسـئولية ގައި) އެކަލޭގެފާނު ބައިވެރިކުރައްވާނދޭވެ! (32)

އެއީ އަޅުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام އެވެ. އެއީ އަޅަށްވުރެ ދޫ ފަސޭހަ ބޭކަލެކެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَأَخِى هَـٰرُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّى لِسَانًا فَأَرْسِلْهُ مَعِىَ رِدْءًا يُصَدِّقُنِىٓ ۖ إِنِّىٓ أَخَافُ أَن يُكَذِّبُون﴾ (އަދި މިއަޅާގެ އަޚު، ހާރޫނު މިއަޅާއަށްވުރެ ދޫފަސޭހަކަން ބޮޑެވެ. ފަހެ، އަޅުގެ ބަސްތެދުކޮށް އަޅާއަށް އެހީތެރިވުމަށް މިއަޅާއާއި އެކުގައި އެކަލޭގެފާނު ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވައިފާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން މިއަޅާ ދޮގުކޮށްފާނެކަމަށް މިއަޅާ ބިރުގަނެތެވެ.) ޚާއްޞަކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام ގެ ވާހަކަ ދަންނަވައި އެކަލޭގެފާނު އެކުގައި ފޮނުއްވުމަށް އެދިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނަށް އިތުރުބާރެއް ހޯއްދެވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި ޖައްބާރު ފިރުޢައުނާއި އެކަލޭގެފާނު ދައްކަވަން ބޭނުންފުޅުވާ ވާހަކަ އެކަލޭގެފާނުގެ ފަރާތްޕުޅުން ދެއްކެވުމަށެވެ. އަދި ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައިވެރިއަކަށް ހާރޫނު عليه السلام ހެއްދެވުމަށްވެސް އެދިވަޑައިގަތެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "ހާރޫނު عليه السلام އަށް ނަބީކަން ދެއްވީ އެވަގުތު މޫސާ عليه السلام އެކަމަށް އެދި ދެންނެވުމުންނެވެ. އޭގެ ކުރިން އެކަލޭގެފާނަކީ ނަބީބޭކަލެއް ނޫނެވެ." ރިވާވެގެންވެއެވެ. (އަޢުރާބީއަކު ބުނަނިކޮށް ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް އިވިވަޑައިގަތެވެ. ދުނިޔޭގައި އޭނާގެ އަޚާއަށް އެންމެ ފައިދާހުރި މީހަކު ކަމުގައިވީ ކޮން އަޚެއް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންނަކަށް ނޭނގެއެވެ. އޭނާ ބުންޏެވެ. މާތް ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. އަހުރެންނަށް އެނގެއެވެ. ދެން އޭނާ އެ ބުނީ ވަރަށް ބޮޑު ބަހެއް ކަމުގައި ތިމަންކަމަނާ ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ. މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ މާތް ﷲއޭ އޭނާ ނުބުނީމައެވެ. ދެން އޭނާ ބުންޏެވެ. އެއީ މޫސާ عليه السلام އެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއަށްޓަކައި ނަބީކަމަށް އެދިވަޑައިގަތް ހިނދުއެވެ. އެހިނދު އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. އޭނާ އެބުނީ ތެދެވެ.)(ތަފްސީރު އިބްނި އަބީޙާތިމް، ޞ: 2422، ޙަދީޘު: 13427) މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު އެކަލޭގެފާނުގެ އެހީތެރިއަކަށް ހެއްދެވުމަށް އެދިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނަކީ ދޫފުޅު ފަސޭހަ ބޭފުޅެއްކަން މޫސާ عليه السلام އަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ. އަދި ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަމާއި ޖައްބާރުކަން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާތީ އެކަލޭގެފާނުގެ މަސައްކަތްޕުޅުގައި ހާރޫނު عليه السلام ގެ އެހީތެރިކަން ހޯއްދެވުމަށެވެ. ދެން މިއެދިވަޑައިގަތުމުގެ ސަބަބު ބަޔާންކުރައްވަމުން އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ.

އަޅަމެން އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ގިނަގިނައިން تسبيح ދެންނެވުމަށްޓަކައެވެ. (33)

-

އަދި ގިނަގިނައިން އަޅަމެން އިބަރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުޅައުމަށްޓަކައެވެ. (34)

-

ހަމަކަށަވަރުން، އަޅަމެންނާމެދު މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ކަލަކު ކަމުގައި އިބަރަސްކަލާނގެ ވޮޑިގެންވަމުއެވެ. (35)

އަޅަމެން އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައި މޮޔައިން އިބަރަސްކަލާނގެ ނިސްބަތްކުރާ ކަންކަމުން އިބަރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަން ހާމަކުރުމަށެވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ގިނަގުނަ ނިޢުމަތަށްޓަކައި އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ޝުކުރުވެރިވުމަށެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއީ އަޅަމެންގެ ހާލާއި އަޅަމެން ކުރާ ކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިގަންނަވާ ކަންތައް ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވައިފިއެވެ. (36)

މޫސާ عليه السلام އެވެ. ކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިގެން ދެންނެވި ކަންތައް ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވައިފީމެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އެހެންފަހަރަކު ދަރުވަމަންތަވެ ވޮޑިގެންވީމެވެ. (37)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭފާނަށް އެހެން ނިޢުމަތެއްވެސް ދެއްވީމެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނު ކިރުފޮދުހިއްޕަވާ ތުއްތު ބޭފުޅެއްގެ ގޮތުގައި އޮންނެވިއިރު، ފިރްޢައުނުގެ އަނިޔާވެރިކަމުން ކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްކުރެއްވުމެވެ.

إلهام ކުރައްވާ އެއްޗެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މަންމާއަށް إلهام ކުރެއްވިހިނދެވެ. (38)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާއަށް އިލްހާމުކުރެއްވި އެއްޗެއް އިލްހާމުކުރެއްވީމެވެ. އެކަންވީ ކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްވެވަޑައިގަތުމުގެ ސަބަބަކަށެވެ. އެކަމާނައަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިލްހާމުކުރެއްވީ ކަލޭގެފާނަށް ކިރުފޮދު އެރުވުމަށެވެ.

ފޮށީގެ ތެރެޔަށް އެ ދަރިކަލުން ލައްވާށެވެ! އަދި (نيل) ކޯރުގެ ތެރެޔަށް އެ ފޮށި އެއްލައިލައްވާށެވެ! ދެން ކޯރު، އެ ފޮށި، ގޮނޑުދޮށަށް ލައްގުވާނެތެވެ. (އޭރުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ عدوّ، އަދި އެ ދަރިކަލުންގެވެސް عدوّ އެ ފޮށި ނަގާނެތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން ލޯބިލެއްވީމެވެ. އެއީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ކަލޭގެފާނު ބޮޑުފުޅުވުމަށެވެ. (39)

އަދި ޖައްބާރު ފިރްޢައުނުގެ އަޢުވާނުންގެ ފަރާތުން ކަލޭގެފާނަށް ނުރައްކާވެދާނެކަމަށް އެކަމަނާ ބިރުފުޅުގަނެފިނަމަ، ކަލޭގެފާނު ފޮށްޓަކަށް ލައްވައި ނީލަ ކޯރަށް އެއްލަވައިލެއްވުމަށެވެ. ދެން ވީ ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނާ ޙަވާލުވީ ކާކު ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ އެންމެ ބޮޑު ޢަދުއްވު ފިރުޢައުނެވެ. ކަލޭގެފާނު އޮންނެވި ފޮށި އޭނާގެ ގަނޑުވަރުގެ އައްސޭރިއާ ހަމައަށް ދިޔަ ހިނދުއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލޯބިވެވޮޑިގެންވާ މީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަދުއްވުންގެ ގާތުގައި ރައްކާކުރައްވަނީ ކިހިނެއްކަން ކަލޭގެފާނަށް އެންގެވުމަށެވެ. ﴿وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّى وَلِتُصْنَعَ عَلَىٰ عَيْنِىٓ﴾ އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ މީސްތަކުންގެ ހިތްތަކުގައި ކަލޭގެފާނަށް ލޯބި ޖެއްސެވީމެވެ. ކަލޭގެފާނު ފެނިއްޖެ މީހަކަށް ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ނުގޮސް ކެތްނުކުރެވޭ މިންވަރަށެވެ. އެންމެ ފަހުން ފިރުޢައުނުވެސް ކަލޭގެފާނު ދެކެ ލޯބިވެ ކަލޭގެފާނު ދިރިއުޅުއްވީ އޭނާގެ ގަނޑުވަރުގައެވެ. ދުނިޔޭގެ އުފާތައް ލިބިވަޑައިގެން، މާތްކޮށްހިތްތެވިގެންވާ ޙާލުގައެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ކުލުނާއި އޯގާތެރިކަމާއެކު ތަރުބިއްޔަތު ލިބިވަޑައިގެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރައްކާތެރިކަމާއި، ބެއްލެވުމުގައި ކަލޭގެފާނު ވުމަށެވެ. ﴿وَأَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّى ٓ﴾ މިވަޙީބަސްފުޅާ މެދު އަހަރުމެން ވިސްނާލަމާ ހިނގާށެވެ. މި މާތްކަމަށް ވުރެ މާތް އެހެންކަމެއް ވޭހެއްޔެވެ؟ މި ނިޢުމަތަށްވުރެ މަތިވެރީ ކޮން ނިޢުމަތެއް ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ ވަނީ އެކަލާނގެ ޢަދުއްވުންގެ ތެރޭގައި އެކަލޭގެފާނު ބަލަހައްޓަވައި އެކަލޭގެފާނަށް އަޅާލާނެ މީހުން ލައްވައި، އޭނާގެ ވެރިކަން އޭނާގެ އަތުން ޖަހައިގަންނާނެކަމަށް (ނުޖޫމީ ޢިލްމުވެރިން އޭނާއަށް ހުވަފެން ތައުބީރުކޮށްދިން ގޮތަށް) އޭނާ ބިރުން އުޅުނު، އެ ތުއްތު ކުއްޖާއަށް ޓަކައި ބަނީއިސްރާއީލުގެ ހުރިހާ ފިރިހެން ދަރިން ޤަތުލުކުރަމުން ދިޔަ، އެކަލޭގެފާނުގެ އެންމެ ބޮޑު ޢަދުއްވު ފިރުޢައުނުގެ ގަނޑުވަރުގައި އެކަލޭގެފާނު ބޮޑުފުޅުވާނެ ގޮތް ހައްދަވާފައެވެ. ނިކަން ދެކެބަލާށެވެ. ފިރުޢައުނު އަމިއްލައަށް، ތިމާގެ ދަރިއެއް އަދި މޭގެ އެއްބައި ފަދައިން އެ ތުއްތު ކުއްޖާ ބަލައި، އޭނާއަށް ކާންދީ، އޯގާތެރިކަންދީ ހެދިއެވެ. މިއީ މާތް ﷲގެ އަޖާއިބުކުރުވަނިވި ރޭއްވެވުމެއް ކަމުގައި ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނުދެކެ ލޯބިވެވޮޑިގެން، އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ހިތުގައި، އެކަލޭގެފާނުގެ އެންމެ ބޮޑު ޢަދުއްވު ފިރުޢައުނުގެ ހިތަށް ދާންދެން، އެކަލޭގެފާނަށް ލޯބި ލެއްވިއެވެ."

ކަލޭގެފާނުގެ أخت ވަޑައިގެން ވިދާޅުވި ހިނދެވެ. (ކިރުފޮދު އަރުވައި) އެ ދަރިކަލުން ބެލެހެއްޓުމަށް حوال ވާނެ މީހަކު، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންދައްކަން ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، (މިގޮތުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާގެ އަރިހަށް ކަލޭގެފާނު އަނބުރާ ގެންދެވީމެވެ. އެއީ އެކަމަނާގެ ލޯފުޅަށް ފިނިކަން حاصل ވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އެކަމަނާ ހިތާމަނުކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު މީހަކު قتل ކުރެއްވުމުން ލިބިވަޑައިގެންނެވި ހިތާމަފުޅުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު މިންޖުކުރެއްވީމެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު ފުރިހަމަޔަށް امتحان ކުރެއްވީމެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! مدين ގެ أهل ވެރިންގެ ތެރޭގައި އަހަރުތަކެއް ވަންދެން ކަލޭގެފާނު ހުންނެވީމުއެވެ. ދެން މިންވަރު ކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގެމަތިން (މިތަނަށް) ކަލޭގެފާނު ތިޔަވަޑައިގަތީއެވެ. (40)

މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ކިރުމައިންގެ ގާތުން ކިރުފޮދު ހިއްޕެވުން މަނާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާގެ ގާތުން އެކަލޭގެފާނު ކިރުފޮދު ހިއްޕެވުމަށެވެ. މިއީ މޫސާ عليه السلام ރައްކާތެރިކުރައްވައި، ބެލެހެއްޓެވުމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ފިރްޢައުނުގެ އަހުލުވެރިން އެ ތުއްތު ކުއްޖާ ނެގުމަށްފަހު، އެކުއްޖާ އެއްވެސް މީހެއްގެ ގާތުން ކިރު ބޯން ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. މާތް ﷲ އެކުއްޖާއަށް ކިރުމައިންގެ ކިރު ޙަރާމްކުރައްވާފައި ވާތީއެވެ. ތުއްތު ދަރިކަލުން ކޯރަށް އެއްލައިލުމަށް ފަހު މައިކަމަނާ ހުންނެވީ މޮޅިވެރިކަމުގައި، ކިރިޔަ ކިރިޔާ ކެތްކުރެއްވޭ ޙާލުގައެވެ. އެހެންވެ އެދަރިކަލުންގެ އުޚުތަށް އޭނާގެ ޚަބަރު ހޯދަން ދިއުމަށް އެންގެވިއެވެ. އޭނާއަށް ފިރުޢައުނުގެ ގަނޑުވަރަށް ދެވުނު އިރު ފެނުނީ އެކުއްޖާ އެއްވެސް މީހެއްގެ ގާތުން ކިރު ނުބޯން ރޯ ތަނެވެ. އެހިނދު އޭނާ ބުންޏެވެ. ތިޔަކުއްޖާއަށް ކިރުދޭން ޙަވާލު ވާނޭ ހެޔޮލަފާ އަމާނާތްތެރި އަންހެނަކު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދައްކަން ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އެމީހަކު ގެންނާށެވެ. ދެން އޭނާ އެތުއްތު ކުއްޖާގެ މައިކަމަނާ ގޮވައިގެން އައުމުން އެކަމަނާގެ ގާތުން ކިރުބޯން ފެށިއެވެ. އެހިނދު ފިރްޢައުނުގެ އަނބިކަނބަލުން އާސިޔާ ވަރަށް ބޮޑަށް އުފާފުޅުކުރައްވައި ވިދާޅުވިއެވެ، ތިބާ ހުންނަންވާނީ އެކުއްޖާއަށް ކިރުދިނުމަށް އެނާއާއެކު މިގަނޑުވަރުގައެވެ. ތިބާއަށް ބޮޑު އުޖޫރައެއް ދޭނަމެވެ. އެކަމަނާ ދެންނެވިއެވެ. އަހުރެންގެ ގެއާއި ދަރިން ދޫކޮށްފައި ނާދެވޭނެއެވެ. އަހުރެން އޭނާ ގެންދާނީއެވެ. ދެން ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން އޭނާ ކަމަނާގެ އަރިހަށް ގެންނާނަމެވެ. އާސިޔާ ވިދާޅުވިއެވެ. ގެންދާށެވެ. އަދި އެކަމަނާއަށް ވަރަށް ކަމޭހިތްތެވިއެވެ. އެހެންކަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿فَرَجَعْنَـٰكَ إِلَىٰٓ أُمِّكَ كَىْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ﴾ މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާގެ އަރިހަށް ކަލޭގެފާނު އަނބުރައި ގެންދެވީމެވެ. ކަލޭގެފާނާ ބައްދަލުވުމުން އެކަމަނާ އުފާކުރައްވައި، ކަލޭގެފާނު ސަލާމަތުން ހުންނެވިކަން އެނގިވަޑައިގެން އެކަމަނާ ހިތްޕުޅު ހަމަޖެއްސެވުމަށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނާ ވަކިވުމުގެ ހިތާމަ އެކަމަނާ ނުކުރެއްވުމަށެވެ. ﴿وَقَتَلْتَ نَفْسًا فَنَجَّيْنَـٰكَ مِنَ ٱلْغَمِّ وَفَتَنَّـٰكَ فُتُونًا﴾ މާނައީ ކަލޭގެފާނުގެ ޒުވާން ޢުމުރުފުޅުގައި، ކަލޭގެފާނަށް "ފިރުޢައުނުގެ ދަރިކަލުންނޭ" ކިޔުނު އިރު، ފިރުޢައުނުގެ އަރިސް މީހުންގެ ތެރެއިން ޤިބްޠީއަކު ޤަތުލުކުރެއްވީމުއެވެ. ދެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ޤަތުލުގެ ހިތާމައިން ކަލޭގެފާނު މިންޖުކުރެއްވީމެވެ. އަދި ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުންގެ ނުބައިކަން ކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ދުރުކުރެއްވީމެވެ. އަދި ތަފާތު ގޮތްގޮތަށް ކަލޭގެފާނު އިމްތިޙާނުކުރެއްވީމެވެ. އެގޮތުން ޝުޢައިބު عليه السلام ގެ ރަށް ކަމުގައިވާ މަދްޔަނުގައި ކަލޭގެފާނު އެތައް އަހަރަކު ހުންނެވީމުއެވެ. ދެން، މިތަނަށް ކަލޭގެފާނު ތިޔަވަޑައިގަތީ މާތް ﷲ ކުރިން ކަނޑައަޅުއްވައި ނިންމަވާފައިވާ ގޮތުގެ މަތިންނެވެ. ކަލޭގެފާނު މާތްކުރައްވައި ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަން ދެއްވުމަށެވެ.

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށްޓަކައި (އެބަހީ: وحى އާއި رسالة تبليغ ކުރެއްވުމަށްޓަކައި) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނު خيار ކުރެއްވީމެވެ. (41)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުކަންދެއްވައި ވަޙީ ބާވައިލެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނު ޚިޔާރުކުރެއްވީމެވެ. މިއަދު ކަލޭގެފާނަކީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ ގާތް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަސްވަޙީކުރައްވާ ބޭކަލެކެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާއިގެން ކަލޭގެފާނާއި، ކަލޭގެފާނުގެ أخ ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުރެއްވުމުގައި، ތިޔަ ދެބޭކަލުން ފަރުވާކުޑަ ނުކުރައްވާށެވެ! (42)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވި އަތްތިލަފުޅާއި، އަސާކޮޅުފަދަ މުޢުޖިޒާތްތަކާއިގެން ކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام އާއެކު ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ޛިކްރުކުރެއްވުމުގައި ތިޔަ ދެބޭކަލުން ވަރުބަލިވެ، ބަލިކަށި ވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އެހެނީ އޭނާއާއި ކުރިމަތިލުމުގައި ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ ހަތިޔާރަކީ އެއީއެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި الونى އަކީ ވަރުބަލިވެ ބަލިކަށިވުމެވެ.

فرعون ގެ ގާތަށް ތިޔަ ދެބޭކަލުން ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާ އަނިޔާވެރިވެ ހައްދުފަހަނަޅައި ހިނގައްޖެއެވެ. (43)

ތިޔަ ދެބޭކަލުން ފިރުޢައުނުގެ ގާތަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އޭނާ ބޮޑާވެ، ޖައްބާރުކަން ދައްކައި، އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފިއެވެ.

ފަހެ، މަޑުމައިތިރި ބަހުން ތިޔަދެބޭކަލުން އޭނާއަށް ބަސް ވިދާޅުވާށެވެ! (އެއީ) އޭނާ ހަނދުމަކޮށް، ނުވަތަ ބިރުވެތިވޭތޯ އެކަމުގެ އުންމީދުގައެވެ. (44)

އަދި ހަރުކަށިކަމެއް ނެތް މަޑުމައިތިރި ބަހުން ތިޔަ ދެބޭކަލުން އޭނާއަށް ބަސްވިދާޅުވާށެވެ. އޭނާ ނަސޭހަތް ލިބިގަނެ، މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަން ހަނދާންކޮށް، އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުން ދޫކޮށްލާތޯ އެކަމުގެ އުއްމީދުގައެވެ. އޭނާ އަކީ ފާފަވެރި އަބާއްޖަވެރި، ހައްދު ފަހަނައަޅާފައިވާ ޖައްބާރު މީހެއް ކަމުގައި އެ ދެބޭކަލުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވުމާއެކުވެސް މާތް ﷲ އެ ދެބޭކަލުންނަށް އެންގެވީ އޯގާތެރިކަމާ މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު އޭނާއާ މުޚާޠަބުކުރެއްވުމަށެވެ. މިއީ ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިންނަށާއި ދީނަށް ދަޢުވަތުދެއްވާ ބޭފުޅުންނަށް ދެއްވާފައިވާ އިލާހީ އިރުޝާދެކެވެ. އެބައިމީހުން ދަޢުވަތުގެ އުސްލޫބުގައި އޯގާތެރިކަން އިޚްތިޔާރުކޮށް، ވާހަކަ ދެއްކުމުގައި ހަރުކަށިކަން ބޭނުންނުކުރުމަށެވެ. އެހެނީ، އެކަމުން ނަސޭހަތް ޤަބޫލުކުރުމަށް ހިތްތައް ނަފުރަތުކުރާނެއެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަސޭހަތް ދީ، ދީނަށް ގޮވައިލާ މީހަކު ރަސްކަލެއްގެ އަރިހަށް ވަނެވެ. އަދި އެރަސްގެފާނާ މުޚާޠަބުކުރުމުގައި ހަރުކަށިކަން އިޚްތިޔާރު ކުރިއެވެ. އަދި ހަނދާންކޮށްދިނުމުގައި ހަރުކަށިވިއެވެ. ދެން އެރަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ މިހިރަ މީހާއެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ ކަލެއަށް ވުރެ މާ ހެޔޮލަފާ މީހުން އަހުރެންނަށްވުރެ މާ ނުބައި މީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުއްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އާއި ހާރޫނު عليه السلام ފިރުޢައުނުގެ ގާތަށް ފޮނުއްވާފައި ވަޙީކުރެއްވީ ﴿فَقُولَا لَهُۥ قَوْلًا لَّيِّنًا﴾ އެވެ. އެހިނދު އެ ވާޢިޡު ލަދުގަތެވެ. އަދި ޙިކްމަތްތެރި ގޮތުގައި ދީނަށް ގޮވުމުގައި އޭނާއަށް ނުބައި ގޮތް އިޚްތިޔާރުކުރެވިއްޖެކަން އޭނާއަށް އެނގުނެވެ.

އެ ދެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! އޭނާ އަޅަމެންގެ މައްޗަށް (عقوبات ދިނުމަށް) އަވަސްވެގަނެ، ނުވަތަ އަނިޔާވެރިވެ، ހައްދުފަހަނަޅައި ހިނގައިދާނެކަމަށް، ހަމަކަށަވަރުން، އަޅަމެން ބިރުގަނެތެވެ. (45)

މޫސާ عليه السلام އާއި ހާރޫނު عليه السلام ދެންނެވިއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ފިރުޢައުނަކީ އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ، ބޮޑާ، ޖައްބާރު މީހެކެވެ. އަޅަމެން އޭނާއަށް އީމާންކަމަށް ގޮވައިފިނަމަ، އޭނާ އަޅަމެންނަށް ޢުޤޫބާތް އަވަސްކޮށް، އަޅަމެންނަށް އަނިޔާކޮށް، ނުބައިކަމާއި، އަނިޔާގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް، އިބަރަސްކަލާނގެ ޒާތުފުޅާ މެދުވެސް މޮޔައިން ދައްކާ ޒާތުގެ ވާހަކަ ދައްކައިފާނެކަމާމެދު އަޅަމެން ބިރުގަނެއެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަ ދެބޭކަލުން ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އައްސަވާވޮޑިގެން، އަދި ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ حال، ތިޔަ ދެބޭކަލުންނާ އެކުގައި ވޮޑިގެންވަމެވެ. (46)

އެ ދެބޭކަލުންނަށް މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. އޭނާގެ ނުލަފާކަމާއި، އޭނާގެ ޖައްބާރުކަމަށް ތިޔަ ދެބޭކަލުން ބިރުފުޅުނުގަންނާށެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަ ދެބޭކަލުން ރައްކާތެރިކުރެއްވުމާ، ތިޔަ ދެބޭކަލުންނަށް ނަޞްރުދެއްވުމާ، އެހީތެރިވެވޮޑިގަތުމުގައި ދެބޭކަލުންނާއެކު ވޮޑިގެން ވަމެވެ. އޭނާ ތިޔަ ދެބޭކަލުންނަށް ދޭ ޖަވާބު އައްސަވައިވޮޑިގެން ވަމެވެ. އަދި އޭނާ ތިޔަ ދެބޭކަލުންނާމެދު ކަންކުރާ ގޮތް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވަމެވެ. އެމީހަކާ އެކު މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވާ މީހާ އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކު ދެކެ، އޭނާ ކިތަންމެ އަބާއްޖަވެރިވެފައި ނުލަފާވިޔަސް، ބިރުގަންނަން ނުޖެހެއެވެ.

ފަހެ، ތިޔަ ދެބޭކަލުން އޭނާގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން ވިދާޅުވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންނީ ކަލޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ފޮނުއްވި ދެ رسول ންނެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެންނާ އެކުގައި إسـرآءيـل ގެދަރިން ފޮނުވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނަށް ކަލޭ عذاب ނުދޭށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެގާތަށް ތިމަންމެން މިއައީ، ކަލޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ންވާ، معجزة އަކާއިގެންނެވެ. ތެދުމަގަށް تبع ވެއްޖެ މީހަކަށް ސަލާމަތްކަން ހުށްޓެވެ. (47)

ތިޔަ ދެބޭކަލުން ފިރުޢައުނުގެ ގާތަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅާ އެއްގޮތަށް އޭނާގެ ގާތަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި އޭނާއަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިމަންމެންނީ މާތް ﷲ ތިބާގެ ގާތަށް ފޮނުއްވި ރަސޫލުބޭކަލުންނީމުއެވެ. އިސްރާއީލުގެ ދަރީން ތިބާގެ އަޅުވެތިކަމުން މިނިވަންކޮށް ދޫކޮށްލާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ބުރަ މަސައްކަތް ޖައްސައި، ނިކަމެތި ގޮތުގައި ޚިދުމަތުގައި ބައިތިއްބައި، އެބައިމީހުންގެ ފިރިހެން ދަރިން ޤަތުލުކޮށް އަންހެނުން ދިރި ބައިތިއްބައި އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުނުދޭށެވެ. ތިމަންމެން ތިބާގެ ގާތަށް މިވަޑައިގެންނެވީ ތިމަންމެންގެ ތެދުވެރިކަމަށް ދަލީލުކުރާ ޙައިރާންކުރަނިވި މުޢުޖިޒާތާއިގެންނެވެ. އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކޮށް ޙައްޤަށް ތަބަޢަވެއްޖެ މީހަކަށް ސަލާމަތްކަން ހުއްޓެވެ. މިތާގައި السلام އަކީ ތަޙިއްޔަތުގެ ސަލާމެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެ ސަލާމަކީ ބައްދަލުވެ ވާހަކަދައްކަން ފެށްޓުމުގެ ކުރީން ކުރެވޭ ސަލާމެވެ. މި السلام ގެ މާނައަކީ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބާއި އެކަލާނގެ ކޯފާއިން ސަލާމަތްވުމެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން (اللَّه ގެ رسالة) ދޮގުކޮށް، އެނބުރި ފުރަގަސްދިން މީހެއްގެ މައްޗަށް، ހަމަކަށަވަރުން، عذاب ހުރިކަމަށް ތިމަންމެންނަށް وحى ކުރައްވާފައިވެއެވެ. (48)

އަދި ތިޔަ ދެބޭކަލުން އޭނާއަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲ ތިމަންމެންނަށް ވަޙީކުރެއްވި ބަސްފުޅުގައި އެކަލާނގެ ތިމަންމެންނަށް އަންގަވާފައި ވަނީ، ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކޮށް، އީމާންކަމަށް ފުރަގަސްދިން މީހަކަށް ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ހުރިކަމުގައެވެ.

އޭނާ ބުންޏެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަކީ ފަހެ، ކާކުހެއްޔެވެ؟ (49)

ފިރުޢައުނު ބުންޏެވެ. މޫސާ عليه السلام އެވެ. ތިޔަބޭކަލުން އެ ފަރާތަކަށް އީމާންވުމަށް ތިމަންނާއަށް ތިޔަ ގޮވައިލައްވާ ކަލާނގެއަކީ ފަހެ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އަހުރެންނަކަށް އެ ކަލާނގެ ނުއެނގެއެވެ. އޭނާ ތިމަންނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއޭ ނުބުނެއެވެ. އޭނާގެ ގޮތްދޫނުކުރުމާއި، އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އޭނާ ކަލާނގެ ނިސްބަތްކުރީ މޫސާ عليه السلام އަށާއި ހާރޫނު عليه السلام އަށެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ކޮންމެ އެއްޗަކަށްމެ، އެ އެއްޗެއްގެ ސިފައާއި، طبيعة ދެއްވައި، ދެން ތެދުމަގު ދެއްކެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. (50)

އޭނާއަށް ޖަވާބުދެއްވަމުން މޫސާ عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި ކޮންމެ އެއްޗެއް ހައްދަވައި، އެއަށް ފައިދާ ހުރި ގޮތަށާއި، އޭގެ މަސްލަހަތު ހުރި ގޮތަށް އެއަށް މަގުދެއްކެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެއްވީ ނުހަނު ބަލާޣާތްތެރި ކުރު ޖަވާބެކެވެ. ހުރިހާ ކަމެއް އޭގައި އެކުލެވިގެންވާ، އެއަށް ދޭނެ ރައްދެއް ނެތް ޖަވާބަކަށް ވާތީއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެ ވަނީ ލޮލަށް ތަކެތި ބެލުމަށް އެންމެ އެކަށީގެންވާ ސޫރަ ދެއްވާފައެވެ. ކަންފަތަށް އަޑުއެހުމަށް އެންމެ އެކަށީގެންވާ ސޫރަ ދެއްވާފައެވެ. ހިނގުމަށް ފައި ލައްވާފައެވެ. ތަކެތި ހޯދައި، ދިނުމަށް އަތް ލައްވާފައެވެ. ވާހަކަދެއްކުމަށް ދޫ ލައްވާފައެވެ. މިފަދައިން އެކަލާނގެ ވަނީ އިންސާނުންނާއި، ދޫންޏާއި، ނަޢަމްސޫފިތަކާއި، އެހެނިހެން މަޚްލޫޤުތައް ހިމެނޭހެން ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ހައްދަވައި، އެތަކެއްޗަށް އޭގެ އުފާވެރިކަމާއި، އެއަށް އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަށް މަގުދައްކަވާފައެވެ.

އޭނާ ބުންޏެވެ. އިހުގެ جيل ތަކުގެ ކަންތައް ހުރިގޮތަކީ، ފަހެ، ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ (51)

ފިރުޢައުނު ބުންޏެވެ. އިހު ދުނިޔޭގައި އުޅެ ނެތިގޮސްފައިވާ އުއްމަތްތަކުގެ ކަންތައް ހުރީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ތިޔަވިދާޅުވަނީ ޙައްޤުބަސް ކަމުގައި ވަނީނަމަ، އެބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވައި ޖަޒާނުދެއްވަނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަމުގެ علم ވަނީ، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ލިޔުއްވާފައެވެ. ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އޮޅިވޮޑިއެއް ނުގަންނަވަތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ހަނދުމަނެތިވެވޮޑިއެއްވެސް ނުގަންނަވަތެވެ. (52)

އޭނާއަށް ޖަވާބު ދެއްވަމުން މޫސާ عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންތައް ހުރިގޮތުގެ ޢިލްމުވަނީ ޣައިބު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް މެނުވީ އެކަންތައް އެނގިގެން ނުވެއެވެ. އެކަންތައް ވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި އައްލައުޙުލްމަޙްފޫޡުގައި ލިޔެވިގެންނެވެ. އެއްވެސް ކަމެއް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ހަނދުމަނެތިވޮޑިގަތުމެއްވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. ޚަލްޤުތަކުންގެ ހިސާބުބެއްލެވުން އެކަލާނގެ ޤިޔާމަތްދުވަހަށް ލަސްކުރައްވާފައި ވަނީއެވެ. ދެން މޫސާ عليه السلام ފަށްޓަވާފައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ދަލީލުތައް ފިރުޢައުނަށް ދެއްކެވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަނީ

އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތަންމައްޗެއްކަމުގައި، ބިންލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެތާނގައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަގުތައް ދެއްކެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އުޑުން ފެންވެއްސެވިއެވެ. ދެން އެ ފެނުގެ ސަބަބުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފަތްޕިލާވެލީގެ ތަފާތު ބާވަތްތައް ނެރުއްވީމެވެ. (53)

ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ ބިން ފަތުރުއްވައި ޤަރާރުވެތިބެ، ދިރިއުޅެން ފަސޭހަ ތަނެއްކަމުގައި އެތަން ލައްވައި، ތިޔަބައިމީހުން އެއް ރަށުން އަނެއް ރަށަށް ދަތުރުކުރާނެ މަގުތައް ލައްވައި، ބޯނެ މީރު ފެނުގެ ގޮތުގައި ވާރޭ ވެއްސަވައި، އެފެނުން ރަހައާއި، ސިފައާއި، ވަސް ތަފާތު މޭވާތައް ނެރުއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ތިޔަބައިމީހުން ކާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ نعم ސޫފިތަކަށް ކާންދީ ހުއިހައްޕާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުގައި ބުއްދީގެ أهل ވެރިންނަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (54)

އެ ގަސްތަކާއި މޭވާތަކުން ތިޔަބައިމީހުން ކައި އުޅޭށެވެ. އަދި މާތް ﷲ ބިމުން ފަޅުއްވާފައިވާ ވިނަ ކައި، ހުއި ހަފަން ތިޔަ ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަޢަމްސޫފިތައް ދޫކޮށްފައި ބައިތިއްބާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މި ބަޔާންކުރެވުނު ކަންކަމުގައި ސަލާމަތް ބުއްދީގެ އަހުލުވެރިންނަށް ޢިބްރަތާއި ނަސޭހަތް ވެއެވެ. النُّهَى އަކީ النُّهْيَة ގެ ޖަމްޢެވެ. އެއީ ބުއްދިއެވެ. އެހެން ކިއުނީ ނުބައިކަންތަކުންނާއި، ބާޠިލަށް ތަބަޢަވުމުން ބުއްދި މީހާ ދުރުކުރާތީއެވެ. އެކަލާނގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތުގެ އަސަރު ފެންނަ ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ މިވަނީ ބިމާއި، ވާރެޔާއި، ގަސްގަހާގެހީގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެވަނީ އެބައިމީހުން ގެދޮރު ބިނާކޮށް، ދަނޑުވެރިކަންކުރަން ބިން ތައްޔާރުކުރައްވާފައެވެ. އުޑުން ވާރޭ ވެއްސަވަނީ މީރު ފެނުގެ ގޮތުގައެވެ. ހުރިހާ ތަކެއްޗެއްގެ ދިރުން ވަނީ އެފެނުންނެވެ. ފެން އާރުތަކާއި، ކޯރުތައް އުފެދެނީ ވާރޭ ފެނުންނެވެ. ދަނޑުތައް ހެދި، ޖަނަވާރުތަކަށް ކިރުއެރެނީ އެފެނުންނެވެ. އެބައިމީހުން ދިރިއުޅޭ ބިމަކީ އެބައިމީހުންގެ މަންމަ ފަދައެވެ. އެބިން އެބައިމީހުންނަށް ކާންދެއެވެ. ބަލަހައްޓައެވެ. މަޔަކު ދަރިންނަށް އޯގާތެރިވާ ފަދައިން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އޯގާތެރި ވެއެވެ. އެންމެ ފަހުން އެ ބިންމަތީގައި އެބައިމީހުންގެ ޙަޔާތް ނިމުމުން، އޭގެ ބަނޑުގައި އެ އެންމެން ބައިތިއްބައެވެ. ފަހެ، އެ ބިމުން ނުކުތް ފަދައިން އެބައިމީހުން އެނބުރި ދަނީ އެ ބިމަށެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވީ އެ ބިމުންނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އަނބުރާ إعادة ކުރައްވާހުށީވެސް އެ ބިމަށެވެ. އަދި ދެވަނަފަހަރަށް ތިޔަބައިމީހުން ނެރުއްވާހުށީވެސް އެ ބިމުންނެވެ. (55)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން އުފެއްދެވީ ބިމުންނެވެ. މަރުވުމަށްފަހު ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ދާހުށީ އެބިމަށެވެ. ދެން، ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގެ ވެއްޔަށް ވެއެވެ. އަލުން ދިރުއްވައި ޙިސާބު ބެއްލެވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެވަނަ ފަހަރަށް ތިޔަބައިމީހުން ނެރުއްވާހުށީވެސް އެ ބިމުންނެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާޔަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހުރިހާ آية ތަކެއް ދެއްކެވީމެވެ. ފަހެ، އޭނާ އެ آية ތައް ދޮގުކޮށް (إيمان ނުވެ) އެކަމުން މަނާވެގަތެވެ. (56)

-

އޭނާ ބުންޏެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންގާތަށް ތިޔަވަޑައިގަތީ، ކަލޭގެފާނުގެ ޖާދޫގެ ބާރުން ތިމަންމެންގެ ބިމުން ތިމަންމެން ނެރުއްވުމަށްޓަކައިތޯއެވެ؟ (57)

މާތް ﷲ ބަޔާން މިކުރައްވަނީ ފިރުޢައުނުގެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމާއި، ގޮތް ދޫނުކުރުމުގެ ވާހަކައެވެ. މޫސާ عليه السلام ގެންނެވި ހުރިހާ ދަލީލުތަކާއި، ހެކިތަކާއި، މުޢުޖިޒާތްތަކާ އެކުވެސް ފިރުޢައުނު ނުކިޔަމަންތެރިވިއެވެ. އަދި ބޯލަނބައި އީމާންވުމަށް ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. އަދި މޫސާ عليه السلام ސިހުރަށް ނިސްބަތްކުރީއެވެ. މާނައީ: ހަމަކަށަވަރުން، އަތްތިލަފުޅާއި، އަސާކޮޅާއި، އާދަ ފޫވައްޓާލަނިވި ނުވަ ކަން ފަދަ، މުސާ عليه السلام ގެ ނަބީކަމަށް ދަލީލުކުރާ ހުރިހާ މުޢުޖިޒާތެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފިރުޢައުނަށް ދެއްކެވީމެވެ. ދެން، އޭނާ އެ ދޮގުކޮށް އެއީ ސިހުރު ކަމުގައި ދަޢުވާކުރިއެވެ. އަދި މޫސާ عليه السلام އަށް ބުންޏެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ސިހުރާއިގެން ވަޑައިގެންނެވީ އަހަރުމެން މިޞްރުގެ ބިމުން ނެރުއްވުމަށްތޯއެވެ؟

ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެފަދަ ޖާދޫއެއް ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންމެންވެސް ގެންނަހުށީމެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެންވެސް އަދި ކަލޭގެފާނުވެސް އެއްބަސްވެ ހަމަހަމަވެގެންވާ ތަނެއްގެގޮތުން އެ موعد އަކާ خلاف ނުވާނެ موعد އެއް ތިމަންމެންނާއި، ކަލޭގެފާނާ ދެމެދު ކަނޑައަޅުއްވާށެވެ! (58)

ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ސިހުރު ފަދަ ސިހުރެއް އަހަރުމެންވެސް ކަލޭގެފާނަށް ގެނެސްދޭހުށީމެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ސިހުރުވެރިއެއްކަމާއި ރަސޫލެއް ނޫންކަން މީސްތަކުންނަށް އެ ސިހުރުން ހާމަކޮށްދޭނަމެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަމަށް އެއްވާންވީ ވަގުތެއް ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންނަށް ކަނޑައަޅުއްވައި ދެއްވާށެވެ. ކަލޭގެފާނުވެސް އަދި އަހަރުމެންވެސް އެވަގުތާ ޚިލާފުނުވާނެއެވެ. އެކަން އޮންނަންވާނީ ކަނޑައެޅޭ ވަކި ތަނެއްގައި، ވަކި ވަގުތެއްގައި، ލޮލަށް ފަރުދާކުރެވިގެން ނުވާ ގޮތަށް އަދި އެންމެންނަށް ފެންނަ ގޮތަށެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ موعد އަކީ ޒީނަތްތެރިކަމުގެ (عيد) ދުވަހެވެ. އަދި އިރުއަރައި އަލިވެގެން އަންނަވަގުތު، މީހުން އެއްކުރެވެން ވާނެއެވެ. (59)

މޫސާ عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރުމެން ބައްދަލުވާނެ ވަގުތަކީ އީދު ދުވަހެވެ. އެދުވަހު ޟުޙާ ވަގުތު (އިރު އަރައި އަލިވެގެން އަންނަ ވަގުތު) މީސްތަކުން އެއްވާ ގޮތަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގެތަކާއި އަވަށްތައް ޒީނަތްތެރިކުރާ ޢީދު ދުވަހެއް އެބައިމީހުން ފާހަގަކޮށް އުޅުނެވެ. އެއީ ނައިރޫޒު ދުވަހެވެ. އެކަލޭފާނު އެދުވަސް ކަނޑައެޅުއްވީ އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި ޙައްޤު ގަދަވެ، ބާޠިލު ނެތިގޮސް އެކަން އެންމެންނަށް ޢާއްމުކޮށް އެނގޭގޮތް ވުމަށްޓަކައެވެ.

ދެން فرعون އެނބުރި ހިނގައްޖެއެވެ. އަދި އޭނާގެ حيلة ތެރި ރޭވުންތައް ރާވައި، އޭނާގެ ޖާދޫގަރުން އެއްކުރުމަށްފަހު، ދެން (އެތަނަށް) އަތުވެއްޖެއެވެ. (60)

ދެން ފިރުޢައުނު އެނބުރި ގޮސް، ސިހުރުވެރިން އެއްކޮށް އެބައިމީހުންނަށް ފައިސާއާއި އިނާމު ހުށަހަޅައި، އެބައިމީހުން މޮޅުވެއްޖެނަމަ އޭނާގެ އަރިސްމީހުންގެ ތެރެއިން ވާނޭކަމަށް ބުނެ އެބައިމީހުން ހެއްލިއެވެ. ދެން ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ބޮޑާކަމުގައި ފަޚުރުވެރިވާ ޙާލު، މާތް ﷲގެ ނޫރު ނިއްވާލުމަށްޓަކައި ސިހުރުވެރިންނާއެކު، ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަގުތަށް އައެވެ. އޭނާގެ މިޢަމަލަށް މާތް ﷲ كيد (މަކަރު) އޭ ވަޙީކުރެއްވީ އެއީ މަކަރާއި، ނުބައިކަމާއި ޙީލަތްތެރިކަން ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހަތްދިހަ ދެ ސިހުރުވެރިން ތިއްބެވެ. ކޮންމެ މީހަކުވެސް ވާފަށާއި، އަސާ ފަދަ އެމީހަކު ސިހުރު ހަދާ ސާމާނާ އެކުގައެވެ.

موسى ގެފާނު އެއުރެންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމާއި ހަލާކު ހުށްޓެވެ. اللَّه އާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ހަދައިގެން ދޮގުނުބުނާށެވެ! ފަހެ، اللَّه ގެ عذاب ގެ ސަބަބުން، ތިޔަބައިމީހުން ހަލާކުވެ ނެތިވެހިނގައިދާނެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން (اللَّه އާމެދު) ދޮގުހަދައިފިމީހާ ގެއްލެނިވެ، ނިކަމެތިވެގެން ހިނގައިދާހުށްޓެވެ. (61)

ނަސޭހަތް ދެއްވަމުން މޫސާ عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހަދައިގެން މާތް ﷲއާ މެދު ދޮގު ނުބުނާށެވެ. އޭރުން ގަދަފަދަ ޢަޛާބަކުން އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނެތިކުރައްވައިފާނެއެވެ. މާތް ﷲއާމެދު ދޮގުހެދި މީހާ ގެއްލެނިވެ ހަލާކުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. السحت އިން ދޭހަކޮށްދެނީ ޝައްކެއްނެތި ޙަޤީޤަތަކަށް ވާނޭ ހަލާކުވުމެވެ. ސިހުރުވެރިންނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ އެބަސްފުޅު އަޑުއިވުމުން އެބައިމީހުން ކަންބޮޑުވެ، އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި ބިރުވެރިކަން އުފެދުނެވެ. އެހެންވެ، އެކަލޭގެފާނުގެ މައްސަލައިގައި އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި އަރައިރުން އުފެދުނެވެ. އެއްބަޔަކު ބުނީ އެއީ ސިހުރުވެރިއެއްގެ ބަސްތައް ނޫންކަމުގައެވެ. ހަދިޔާ ހޯދުމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި ތިބި މީހުން އެބައިމީހުންނަށް ހިތްވަރު ދިނީ އަރައިރުންނުވެ ފަސްނުޖެހި ކުރިއަށް ދިއުމަށެވެ. ފަހެ، މިއަދަކީ ފައިސަލާކުރަނިވި ހަނގުރާމައިގެ ދުވަހެވެ.

ދެން އެއުރެންގެ ކަންތަކާމެދު (އެބަހީ: موسى ގެފާނާމެދު) އެއުރެންގެ މެދުގައި خلاف ވެ ދެކޮޅުވެރިވެއްޖައޫއެވެ. އަދި އެއުރެންކުޅަ ސައްލާތައް (މީސްތަކުންނަށް) އެއުރެން ސިއްރުކޮށްފޫއެވެ. (62)

އެބައިމީހުން މޫސާ عليه السلام ގެ މައްސަލައިގައި ދެބަސް ވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ސިއްރުން މަޝްވަރާ ކުރިއެވެ. މަޝްވަރާއަށްފަހު އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ.

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، މިއީ ދެ ޖާދޫގަރުންކަން ކަށަވަރެވެ. އެ ދެމީހުން އެދެނީ، އެ ދެމީހުންގެ ޖާދޫގެބާރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ބިމުން ތިޔަބައިމީހުން ނެރެލުމަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ދެވަނައެއްނެތް މޮޅު دين އާއި ގޮތް، ނެތިކޮށްލުމަށެވެ. (63)

މިޞްރުގެ ބިމަށް ވެރިވެ، ތިޔަބައިމީހުން އެތަނުން ބޭރުކޮށްލުމަށް ބޭނުން ވެގެން އުޅޭ ދެ ސިހުރުވެރިން ކަމުގައި މެނުވީ އެ ދެބޭކަލުން ނުވެއެވެ. އަދި އެ ދެބޭކަލުން ބޭނުންފުޅު ވަނީ ތިޔަބައިމީހުން ތިބި އެންމެ ރަނގަޅު ދީން ފަސާދަކޮށް ނެތިކޮށްލުމަށެވެ. المثلى އަކީ ”އެންމެ ރަނގަޅު“ އެވެ.

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ރޭވުންތައް މޮޅަށް ރާވާށެވެ! ދެން ތިޔަބައިމީހުން (ޖާދޫގަރުންނާއި عام ންގެ މީހުން) ސަފަކަށްތިބެ އަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، މިއަދު މޮޅުވެ، މަތިވެރިވި މީހަކަށް ކާމިޔާބު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. (64)

އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަރައިރުން ނުވެ، ތިޔަކަން މޮޅަށް ރާވައި އެއް ދުނިދަނޑިއަކުން ތީރު އުކާށެވެ. ދެން ސަފަކަށް ތިބެ މައިދާނަށް އަންނާށެވެ. ބަލާމީހުންނަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ހައިބަތު ފެންނާނީ އޭރުންނެވެ. މިއަދު ވާދަވެރިންގެ މައްޗަށް ގަދަވެ މަތިވެރިވެގަތް ބަޔަކަށް ކާމިޔާބު ލިބިއްޖެއެވެ. އެބައިމީހުން ކާމިޔާބީ ކަމުގައި ބަލަނީ ފިރުޢައުނު އެބައިމީހުންނަށް ދޭނެ ކަމަށް ބުނި ބޮޑެތި ހަދިޔާ ތަކެވެ. އެއީ، މާތް ﷲގެ ރުއްސެވުން ހޯދައި ސުވަރުގެ ވަނުން ކަމުގައި އެބައިމީހުން ނުދެކެއެވެ. އެހެންކަމުން، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވެ، އީމާންވުމުގެ މައްޗަށް ދަހިވެތިކަން މިވަނީ ގަދަވެފައެވެ. ދެން ބޮޑާވެ، މަތިވެރިކަން ދައްކަމުން އެބައިމީހުން މުސާ عليه السلام ގެ އަރިހަށް އައެވެ.

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. އޭ موسى ގެފާނެވެ! އެހެންވިއްޔާ ފުރަތަމަ (އަސާ) އެއްލަވާނީ ކަލޭގެފާނުތޯއެވެ؟ އެހެންނޫނިއްޔާ ފުރަތަމަ އެއްލާމީހުން ކަމުގައިވާނީ ތިމަންމެންތޯއެވެ؟ (65)

އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. ކަލޭގެފާނު ފުރަތަމަ އެއްލަވަން ފަށްޓަވާނީތޯއެވެ؟ ނުވަތަ ކަލޭގެފާނަށްވުރެ ކުރިން އަހަރުމެން އެއްލަންވީތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނަށް އެބައިމީހުން އިޚްތިޔާރު އެރުވީ އެބައިމީހުން މޮޅުވާނެކަމުގެ ޔަޤީންކަން އޮތް ވަރުންނެވެ. އެއީ، އެކަމުގައި އެބައިމީހުންނާ އެއްވެސް މީހަކަށް ވާދަނުކުރެވޭނޭކަމުގައި އެބައިމީހުން ޤަބޫކުރާތީއެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނީ އެ މައިދާނުގައި އެންމެ ކުޅަދާނަ މީހުންނެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަދި ކީއްހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން (ފުރަތަމަ) އެއްލާށެވެ! ފަހެ (އެއުރެން އެއްލިހިނދު) އެހާރުން އެއުރެންގެ ވާބުރިތަކާއި، އަސާތައް އެއުރެންގެ ޖާދޫގެ ސަބަބުން ދުވާހެން އެކަލޭގެފާނަށް ހީފުޅުވިއެވެ. (66)

މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރުދެއްވާނެ ކަމުގެ ފުރިހަމަ އިތުބާރާއެކު އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ތަޙައްދީ ޤަބޫލުކުރައްވައި އެބައިމީހުންނަށް ފެށުމުގެ ފުރުޞަތު ދެއްވިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ވާފަށްތަކާއި އަސާތައް އެއްލުމުން އެތަކެތި ހަރަކާތްކޮށް ބިންމަތީގައި ދެމެމުން ދިޔައެވެ. އެ ސިހުރުގެ ގަދަފަދަ ކަމުން މޫސާ عليه السلام އަށް ހީފުޅުކުރެއްވުނީ އެއީ ހަރަކާތްކުރާ ހަރުފަތަކެއް ކަމުގައެވެ.

ފަހެ، موسى ގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ބިރުވެރިކަމެއް ހިނގިއެވެ. (67)

ހަރުފަ ދެކެ ބިރުގަތުމަކީ އިންސާނީ ޠަބީޢަތަށް ވާތީ މޫސާ عليه السلام ގެ ހިތްޕުޅުގައި ބިރުވެރިކަމެއް ހިނގިއެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރެއްވީމެވެ. ކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކާމިޔާބުލިބި މޮޅުވާނީ ހަމަކަލޭގެފާނެވެ. (68)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ނުގަންނާށެވެ. ފަހެ، މޮޅުވުން އޮތީ ކަލޭގެފާނަށެވެ.

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްޕުޅުގައިވާ އެތި (އެބަހީ: އަސާ) އެއްލަވާށެވެ! އޭރުން، އެ އަސާ އެއުރެން ހެދި ތަކެތި ކައި، ދިރުވާލައިފާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން ހެދި އެއްޗެހި ވާކަން ކަށަވަރީ (ހަމައެކަނި) ޖާދޫގަރުންގެ މަކަރު ކަމުގައެވެ. އަދި ޖާދޫގަރު ކޮންމެ އެއްޗެއް ގެނައިކަމުގައިވިޔަސް، އޭނާއަކަށް ކާމިޔާބެއް ނުވާނެތެވެ. (69)

ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުގައި އޮތް އަސާ އެއްލައިލައްވާށެވެ. އެ އަސާ އެބައިމީހުން ހަދައި ލޯތަކަށް ސިހުރުން ދެއްކި، އަދި ދޮގުވެރިކަމުން ތެދު ޙަޤީޤަތް ކަމުގައި މީސްތަކުންނަށް ދެއްކި ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ދިރުވައިލާނެއެވެ. އެއީ ޙަޤީޤަތެއް ނެތް ޚިޔާލީ ތަކެތި ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެއަށް ވާނީ ފާޅުކަން ބޮޑު ސާފު ޙައްޤުގެ ކުރިމަތީގައި ކޮންމެ ބާޠިލަކަށްވެސް ވާ ގޮތެވެ. ސިހުރުވެރިޔާ ބާއްޖަވެރިނުވާނެއެވެ. އަދި އޭނާ އެދޭކަންކަމުން އޭނާއަށް ކާމިޔާބު ވެސް ނުވާނެއެވެ. އޭނާއީ މަގުފުރައްދާ ދޮގުވެރިއެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މުސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަސާ އެއްލައިލެއްވިއެވެ. އެހިނދު އެ އަސާ ބިޔަ ހަރުފައަކަށް ބަދަލުވިއެވެ. އަދި ސިހުރުވެރިން އެއްލި ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ދިރުވައިލިއެވެ. އޭގެ އަސަރެއްވެސް ފެންނަން ނެތީއެވެ. މީސްތަކުންނަށް ދުވާލުގެ އަލިކަމުގައި ފާޅުކަން ބޮޑުކޮށް ފެންނަގޮތަށެވެ. ދެން އެހަރުފަ އޭގެ އަނގަ ހުޅުވައިގެން ފިރުޢައުނު ދިރުވައިލުމަށް އޭނާއާއި ދިމާއަށް ދުއްވައިގަތެވެ. އެހިނދު އޭނާ މޫސާ عليه السلام ގެ އެހީއަށް އެދި ހަޅޭއްލަވައިގަތެވެ. ދެން މޫސާ عليه السلام އެހަރުފަ ނެންގެވުމުން އޭތި ކުރިން އޮތް ގޮތަށް އަސާއަކަށް ބަދަލުވެއްޖެއެވެ. ސިހުރުވެރިންނަށް ފެނިގެން ދިޔަ މަންޒަރުން އެއީ ސިހުރު ނޫންކަމާއި އާދަ ފޫވައްޓައިލަނިވި މުޢުޖިޒާތުގެ ތެރެއިން ކަމެއްކަން އެބައިމީހުންނަށް ޔަޤީންކޮށް އެނގުނެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވިއެވެ.

ފަހެ، ޖާދޫގަރުން سجدة އަށް ތިރިވޫއެވެ. އެއުރެން ބުނޫއެވެ. هارون ގެފާނާއި، موسى ގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއެވެ. (70)

މުޢުޖިޒާތް ޤާއިމުވެ، ދަލީލު ފާޅުވެއްޖެއެވެ. ޙައްޤު ސާބިތުވެ ސިހުރު ބާޠިލުވެއްޖެއެވެ. އެ ހުރިހާ ސިހުރުވެރިން މާތް ﷲއަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވިއެވެ. އެއްވެ ތިބި އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި އެބައިމީހުންގެ އީމާންކަން އިޢުލާންކުރަމުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކުޅަދާނަކަމާއި ބާރުގެ މައްޗަށް ފަޚުރުވެރިވެ، އެބައިމީހުން މޮޅުވާނެކަން ޔަޤީންކުރާ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ތިބުމަށް ފަހުގައެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ބިރުދެއްކުމާއި، ޤަތުލުކޮށް، ޞަލީބަށް އަރުވައި، އަތްފައި ކަނޑާނެކަމުގެ އިންޒާރު އެބައިމީހުންނަށް އައެވެ. އިންޒާރު ކިތަންމެ ވަރުގަދަ ކަމުގައި ވިޔަސް އަދި ޢަޛާބު ކިތަންމެ ގަދަކަމުގައި ވިޔަސް އެބައިމީހުންގެ އީމާންކަން ގުޑުވައިނުލެވުނެވެ.

އޭނާ (އެބަހީ: فرعون) ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަން إذن ދިނުމުގެ ކުރިން، އޭނާޔަށް (އެބަހީ: موسى ގެފާނަށް) ތިޔަބައިމީހުން إيمان ވީ ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާޔަކީ ކަލޭމެންނަށް ޖާދޫ ދަސްކޮށްދިން ކަލޭމެންގެ ބޮޑުމީހާކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭމެންގެ އަތްތަކާއި، ކަލޭމެންގެ ފައިތައް ތަފާތުކޮށް އަހުރެން ކަނޑާހުށީމެވެ. އަދި ކަދުރުރުކު ގަސްގަނޑުގައި ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭމެން صليب އަށް އަރުވާހުށީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެމެންކުރެ ގަދަފަދަ، އަދި ދެމިހުރުންބޮޑު عذاب އެއްދެވޭނީ ކާކަށްކަން ކަލޭމެންނަށް ނިކަންހުރެ އެނގޭހުށްޓެވެ. (71)

ފިރުޢައުނު ސިހުރުވެރިންނަށް ބުންޏެވެ. ތިމަން އެކަމަށް ކަލޭމެންނަށް ހުއްދަދިނުމުގެ ކުރިން، އަދި ކަލޭމެން އެކަމުގެ ހުއްދައަށް ތިމަންގެ ކިބައިން ނޭދި، މޫސާ عليه السلام އަށް ކަލޭމެން އީމާންވެ އެކަލޭގެފާނު ތެދުކުރީހެއްޔެވެ. ކަލޭމެންނަށް ސިހުރު ދަސްކޮށްދެއްވި ކަލޭމެންގެ ވެރިއަކީ އެކަލޭގެފާނެވެ. ތިމަންގެ ވެރިކަން އަތުލަން ކަލޭމެން އެކަލޭގެފާނާ ގުޅިގެން ރޭވީއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ޤަތުލުކޮށް ޢަޛާބުދޭނެ ކަމުގެ އިންޒާރު ދެމުން އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް ބުންޏެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެމެންގެ އަތްތަކާއި ފައިތައް އަހުރެން ކަނޑާހުށީމެވެ. މާނައީ އެންމެ ނުބައިކަން ބޮޑު ގޮތުގައި މަރާހުށީމެވެ. އެއީ، ކޮންމެ މީހެއްގެ ކަނާތާއި، ވާތްފައި ކެނޑުމެވެ. އަދި އަތާއި ފައި ކެނޑުމަށްފަހު ކަދުރުރުކުގެ ގަސްގަނޑުގައި އެލުވައި ކަލޭމެން މަރުވަންދެން ބައިތިއްބާހުށީމެވެ. ކަލޭމެން އެންމެ ނުބައިކަން ބޮޑު ގޮތުގައި މަރާލެވޭނީ އޭރުންނެވެ. އޭރުން އެންމެ ގަދަފަދަވެފައި، ދެމިހުރުން ބޮޑީ އަހުރެމެންގެ ތެރެއިން ކާކުގެ ޢަޛާބެއްކަން ކަލޭމެންނަށް އެނގޭނެއެވެ. އެއީ އަހަރެން ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ މޫސާ عليه السلام އާއި ހާރޫނު عليه السلام ހެއްޔެވެ؟ ފިރުޢައުނާމެދު ހައިރާންވާ ވަރުވެއެވެ. އޭނާ ހާދަހާ ޖާހިލުވެފައި ހާދަހާ މޮޔައެވެ. އޭނާ ހުރިހާ ރަށަކުން ސިހުރުވެރިން އެއްކޮށް އެބައިމީހުންނަށް ފައިސާއާއި މަޤާމުގެ ދަޅަދެއްކިއެވެ. އެބައިމީހުންނަކީ ކުރިން މޫސާ عليه السلام ދުށް ބައެއް ނޫނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނާ އެކަލޭގެފާނާ ކުރިން ބައްދަލުވެފައި ވެސް ނުވެއެވެ. ޙައްޤުގެ ކުރިމަތީގައި އެބައިމީހުންގެ ބަސް ހުއްޓި، އެބައިމީހުންނަށް އެ މުޢުޖިޒާތް ފެނުމުން، ފިރުޢައުނު ދަޢުވާކުރީ އޭނާ ތަޚުތުން ބާލަންވެގެން މޫސާ عليه السلام އެބައިމީހުންނާ ގުޅިވަޑައިގަތީ ކަމުގައެވެ. އެވާހަކައިން އޭނާ ބޭނުންވީ މީސްތަކުން އޮޅުވައިލާށެވެ. ސިޙުރުވެރިން އީމާންވީ ފަދައިން މީސްތަކުން އީމާންވެދާނެތީއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މޫސާ عليه السلام އާއެކު ރޭގަނޑު ނުބައި ރޭވުމެއް ރޭވީކަން މީސްތަކުންގެ ހިތްތަކަށް ވައްދާށެވެ. ހަދައިގެން ސިހުރުވެރިންގެ ބޮލުގައި އެ ތުހުމަތު އެޅުވުމުގައި އޭނާއަކީ ދޮގުވެރިއެއްކަން އޭނާއަށް ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ.

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. بيان ވެގެންވާ حجّة އާއި، دليل ގެ ތެރެއިން ތިމަންމެންނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވާ އެއްޗަކާއި، ތިމަންމެން ހެއްދެވި ކަލާނގެއަށްވުރެ މައްޗަކަށް ތިމަންމެން ކަލޭ އިހެއްނުކުރާހުށީމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެ ކަނޑައަޅާގޮތަކަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލެޔަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމޭނީ (ހަމައެކަނި) މި ދުނިޔޭގެ حياة ގައެވެ. (72)

-

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. بيان ވެގެންވާ حجّة އާއި، دليل ގެ ތެރެއިން ތިމަންމެންނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވާ އެއްޗަކާއި، ތިމަންމެން ހެއްދެވި ކަލާނގެއަށްވުރެ މައްޗަކަށް ތިމަންމެން ކަލޭ އިހެއްނުކުރާހުށީމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެ ކަނޑައަޅާގޮތަކަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލެޔަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމޭނީ (ހަމައެކަނި) މި ދުނިޔޭގެ حياة ގައެވެ. (72)

ސިހުރުވެރިން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ނެތިދިޔައަސް، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައި ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމުގެ މައްޗަށް އަހަރުމެން ކަލެއަށް އިސްކަން ނުދޭނަމެވެ. އަހަރުމެން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަން ގަންދީ ބުނަމެވެ. ކަލޭ ބޭނުން ގޮތެއް އަހަރުމެންނަށް ހަދާށެވެ. ކަލޭގެ ޙުކުމް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ހިނގާނީ މި ފަނާވެ ނެތި ހިނގައިދާނޭ ދުނިޔޭގައެވެ. އާޚިރަތާ އަޅައިބަލާއިރު ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތް ހާދަހާ ކުރެވެ. އަހަރުމެން މިވަނީ އަހަރުމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެފައެވެ. އަހަރުމެން ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް އެކަލާނގެ އަހަރުމެންނަށް ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭ ރުއްސުމަށާއި، ކަލޭ ދޭން ބުނި ހަދިޔާގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އަހަރުމެން ހެދި ސިހުރުގެ ފާފަ އެކަލާނގެ ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ދެއްވާ ޖަޒާ ކަލޭ ދޭ އެއްޗަކަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ނިޢުމަތަކީ ދެމިގެންވާ ނިޢުމަތެކެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އެންމެ ސަޖިދައަކުން މެނުވީ މާތް ﷲއަށް އަޅުކަން ނުކުރާ ކާފިރު ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި އެސްފިޔަ ޖަހާލާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އީމާންކަން ބިންވަޅު ނެގުނެވެ. މާތް ﷲއަށް ޓަކައި (ފިރުޢައުނާއި ދިމާއަށް) ﴿فَٱقْضِ مَآ أَنتَ قَاضٍ﴾ (ކަލޭ ކުރާނެ ހުކުމެއް ކުރާށޭ) ބުނުން އެބައިމީހުންނަށް ބޮޑު ކަމަމަކަށް ނުވިއެވެ. މިއަދު އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ފަސްދޮޅަސް އަހަރު ޤުރްއާނާއިގެން އުޅުމަށް ފަހު ވެސް، ކުޑަކުޑަ އަގަކަށް ދީން ވިއްކާލައެވެ." ދެން ޖައްބާރު ފިރުޢައުނަށް އިތުރަށް ހަނދާންކޮށްދީ އިންޒާރުދެމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ.

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. بيان ވެގެންވާ حجّة އާއި، دليل ގެ ތެރެއިން ތިމަންމެންނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވާ އެއްޗަކާއި، ތިމަންމެން ހެއްދެވި ކަލާނގެއަށްވުރެ މައްޗަކަށް ތިމަންމެން ކަލޭ އިހެއްނުކުރާހުށީމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެ ކަނޑައަޅާގޮތަކަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލެޔަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމޭނީ (ހަމައެކަނި) މި ދުނިޔޭގެ حياة ގައެވެ. (72) ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ތިމަންމެންގެ ކުށްތަކާއި، ކަލޭ ތިމަންމެންނަށް مجبور ކުޅަ ޖާދޫއާމެދު، ތިމަންމެންނަށް (عفو ކުރައްވައި) ފާފަފުއްސެވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި اللَّه އީ، އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ، އަދި އެންމެ ދެމިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (73)

-

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. بيان ވެގެންވާ حجّة އާއި، دليل ގެ ތެރެއިން ތިމަންމެންނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވާ އެއްޗަކާއި، ތިމަންމެން ހެއްދެވި ކަލާނގެއަށްވުރެ މައްޗަކަށް ތިމަންމެން ކަލޭ އިހެއްނުކުރާހުށީމެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެ ކަނޑައަޅާގޮތަކަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލެޔަށް ކަނޑައަޅައި ނިންމޭނީ (ހަމައެކަނި) މި ދުނިޔޭގެ حياة ގައެވެ. (72) ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ތިމަންމެންގެ ކުށްތަކާއި، ކަލޭ ތިމަންމެންނަށް مجبور ކުޅަ ޖާދޫއާމެދު، ތިމަންމެންނަށް (عفو ކުރައްވައި) ފާފަފުއްސެވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި اللَّه އީ، އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ، އަދި އެންމެ ދެމިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (73)

ސިހުރުވެރިން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ނެތިދިޔައަސް، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައި ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމުގެ މައްޗަށް އަހަރުމެން ކަލެއަށް އިސްކަން ނުދޭނަމެވެ. އަހަރުމެން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަން ގަންދީ ބުނަމެވެ. ކަލޭ ބޭނުން ގޮތެއް އަހަރުމެންނަށް ހަދާށެވެ. ކަލޭގެ ޙުކުމް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ހިނގާނީ މި ފަނާވެ ނެތި ހިނގައިދާނޭ ދުނިޔޭގައެވެ. އާޚިރަތާ އަޅައިބަލާއިރު ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތް ހާދަހާ ކުރެވެ. އަހަރުމެން މިވަނީ އަހަރުމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެފައެވެ. އަހަރުމެން ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް އެކަލާނގެ އަހަރުމެންނަށް ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭ ރުއްސުމަށާއި، ކަލޭ ދޭން ބުނި ހަދިޔާގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އަހަރުމެން ހެދި ސިހުރުގެ ފާފަ އެކަލާނގެ ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ދެއްވާ ޖަޒާ ކަލޭ ދޭ އެއްޗަކަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ނިޢުމަތަކީ ދެމިގެންވާ ނިޢުމަތެކެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އެންމެ ސަޖިދައަކުން މެނުވީ މާތް ﷲއަށް އަޅުކަން ނުކުރާ ކާފިރު ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި އެސްފިޔަ ޖަހާލާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އީމާންކަން ބިންވަޅު ނެގުނެވެ. މާތް ﷲއަށް ޓަކައި (ފިރުޢައުނާއި ދިމާއަށް) ﴿فَٱقْضِ مَآ أَنتَ قَاضٍ﴾ (ކަލޭ ކުރާނެ ހުކުމެއް ކުރާށޭ) ބުނުން އެބައިމީހުންނަށް ބޮޑު ކަމަމަކަށް ނުވިއެވެ. މިއަދު އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ފަސްދޮޅަސް އަހަރު ޤުރްއާނާއިގެން އުޅުމަށް ފަހު ވެސް، ކުޑަކުޑަ އަގަކަށް ދީން ވިއްކާލައެވެ." ދެން ޖައްބާރު ފިރުޢައުނަށް އިތުރަށް ހަނދާންކޮށްދީ އިންޒާރުދެމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ކުށްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އަންނަމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްހުރީ ނަރަކަޔެވެ. އެތާނގައި އޭނާ މަރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި (ފުރިހަމަ ދިރުމަކުން) ނުމެދިރޭނޭމެއެވެ. (74)

ދުނިޔޭގައި ފާފަވެރިއަކު ކަމުގައިވެ، އޭނާގެ ކާފިރުކަމާއި ފާފަކުރުން މަތީ މަރުވި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ހުރީ ނަރަކައެވެ. ޢަޛާބު ނިމި އަރާމު ލިބުމަށް އޭނާ މަރުނުވާނެއެވެ. އަދި ރަނގަޅު ހިތްހަމަޖެހޭ ދިރުމެއް ވެސް އޭނާއަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއީ ރަނގަޅަށް ދިރި ހުރި މީހަކަށްވެސް އަދި މަރުވެފައިވާ މީހަކަށްވެސް ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާ ވާނި ނިމުމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ކުށްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އަންނަމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްހުރީ ނަރަކަޔެވެ. އެތާނގައި އޭނާ މަރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި (ފުރިހަމަ ދިރުމަކުން) ނުމެދިރޭނޭމެއެވެ. (74)

ސިހުރުވެރިން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ނެތިދިޔައަސް، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައި ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމުގެ މައްޗަށް އަހަރުމެން ކަލެއަށް އިސްކަން ނުދޭނަމެވެ. އަހަރުމެން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަން ގަންދީ ބުނަމެވެ. ކަލޭ ބޭނުން ގޮތެއް އަހަރުމެންނަށް ހަދާށެވެ. ކަލޭގެ ޙުކުމް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ހިނގާނީ މި ފަނާވެ ނެތި ހިނގައިދާނޭ ދުނިޔޭގައެވެ. އާޚިރަތާ އަޅައިބަލާއިރު ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތް ހާދަހާ ކުރެވެ. އަހަރުމެން މިވަނީ އަހަރުމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެފައެވެ. އަހަރުމެން ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް އެކަލާނގެ އަހަރުމެންނަށް ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭ ރުއްސުމަށާއި، ކަލޭ ދޭން ބުނި ހަދިޔާގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އަހަރުމެން ހެދި ސިހުރުގެ ފާފަ އެކަލާނގެ ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ދެއްވާ ޖަޒާ ކަލޭ ދޭ އެއްޗަކަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ނިޢުމަތަކީ ދެމިގެންވާ ނިޢުމަތެކެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އެންމެ ސަޖިދައަކުން މެނުވީ މާތް ﷲއަށް އަޅުކަން ނުކުރާ ކާފިރު ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި އެސްފިޔަ ޖަހާލާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އީމާންކަން ބިންވަޅު ނެގުނެވެ. މާތް ﷲއަށް ޓަކައި (ފިރުޢައުނާއި ދިމާއަށް) ﴿فَٱقْضِ مَآ أَنتَ قَاضٍ﴾ (ކަލޭ ކުރާނެ ހުކުމެއް ކުރާށޭ) ބުނުން އެބައިމީހުންނަށް ބޮޑު ކަމަމަކަށް ނުވިއެވެ. މިއަދު އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ފަސްދޮޅަސް އަހަރު ޤުރްއާނާއިގެން އުޅުމަށް ފަހު ވެސް، ކުޑަކުޑަ އަގަކަށް ދީން ވިއްކާލައެވެ." ދެން ޖައްބާރު ފިރުޢައުނަށް އިތުރަށް ހަނދާންކޮށްދީ އިންޒާރުދެމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ތިމަންމެންގެ ކުށްތަކާއި، ކަލޭ ތިމަންމެންނަށް مجبور ކުޅަ ޖާދޫއާމެދު، ތިމަންމެންނަށް (عفو ކުރައްވައި) ފާފަފުއްސެވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި اللَّه އީ، އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ، އަދި އެންމެ ދެމިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (73)

ދުނިޔޭގައި ފާފަވެރިއަކު ކަމުގައިވެ، އޭނާގެ ކާފިރުކަމާއި ފާފަކުރުން މަތީ މަރުވި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ހުރީ ނަރަކައެވެ. ޢަޛާބު ނިމި އަރާމު ލިބުމަށް އޭނާ މަރުނުވާނެއެވެ. އަދި ރަނގަޅު ހިތްހަމަޖެހޭ ދިރުމެއް ވެސް އޭނާއަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއީ ރަނގަޅަށް ދިރި ހުރި މީހަކަށްވެސް އަދި މަރުވެފައިވާ މީހަކަށްވެސް ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާ ވާނި ނިމުމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންމެން إيمان ވެއްޖައީމުއެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ތިމަންމެންގެ ކުށްތަކާއި، ކަލޭ ތިމަންމެންނަށް مجبور ކުޅަ ޖާދޫއާމެދު، ތިމަންމެންނަށް (عفو ކުރައްވައި) ފާފަފުއްސެވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި اللَّه އީ، އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ، އަދި އެންމެ ދެމިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (73)

ސިހުރުވެރިން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ނެތިދިޔައަސް، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައި ހިދާޔަތާއި އީމާންކަމުގެ މައްޗަށް އަހަރުމެން ކަލެއަށް އިސްކަން ނުދޭނަމެވެ. އަހަރުމެން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަން ގަންދީ ބުނަމެވެ. ކަލޭ ބޭނުން ގޮތެއް އަހަރުމެންނަށް ހަދާށެވެ. ކަލޭގެ ޙުކުމް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ހިނގާނީ މި ފަނާވެ ނެތި ހިނގައިދާނޭ ދުނިޔޭގައެވެ. އާޚިރަތާ އަޅައިބަލާއިރު ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތް ހާދަހާ ކުރެވެ. އަހަރުމެން މިވަނީ އަހަރުމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެފައެވެ. އަހަރުމެން ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް އެކަލާނގެ އަހަރުމެންނަށް ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭ ރުއްސުމަށާއި، ކަލޭ ދޭން ބުނި ހަދިޔާގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އަހަރުމެން ހެދި ސިހުރުގެ ފާފަ އެކަލާނގެ ފުއްސަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ދެއްވާ ޖަޒާ ކަލޭ ދޭ އެއްޗަކަށްވުރެ މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ނިޢުމަތަކީ ދެމިގެންވާ ނިޢުމަތެކެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އެންމެ ސަޖިދައަކުން މެނުވީ މާތް ﷲއަށް އަޅުކަން ނުކުރާ ކާފިރު ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި އެސްފިޔަ ޖަހާލާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އީމާންކަން ބިންވަޅު ނެގުނެވެ. މާތް ﷲއަށް ޓަކައި (ފިރުޢައުނާއި ދިމާއަށް) ﴿فَٱقْضِ مَآ أَنتَ قَاضٍ﴾ (ކަލޭ ކުރާނެ ހުކުމެއް ކުރާށޭ) ބުނުން އެބައިމީހުންނަށް ބޮޑު ކަމަމަކަށް ނުވިއެވެ. މިއަދު އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ފަސްދޮޅަސް އަހަރު ޤުރްއާނާއިގެން އުޅުމަށް ފަހު ވެސް، ކުޑަކުޑަ އަގަކަށް ދީން ވިއްކާލައެވެ." ދެން ޖައްބާރު ފިރުޢައުނަށް އިތުރަށް ހަނދާންކޮށްދީ އިންޒާރުދެމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ކުށްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އަންނަމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްހުރީ ނަރަކަޔެވެ. އެތާނގައި އޭނާ މަރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި (ފުރިހަމަ ދިރުމަކުން) ނުމެދިރޭނޭމެއެވެ. (74)

މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރާ މުއުމިނެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ، މާތް ﷲއާ ބައްދަލުކުރާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ ވަނީ އޭނާގެ އާޚިރަތަށް ޓަކާ ހެޔޮކަން އިސްކޮށްފައެވެ. ފަހެ، އޭނާ ހެޔޮ ޢަމަލުކޮށް، ޙަރާމް ކަންތަކާ ދުރުވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ މަތީ ދަރަޖަ ލިބޭނެއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ކުށްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އަންނަމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްހުރީ ނަރަކަޔެވެ. އެތާނގައި އޭނާ މަރެއް ނުވާނެތެވެ. އަދި (ފުރިހަމަ ދިރުމަކުން) ނުމެދިރޭނޭމެއެވެ. (74)

ދުނިޔޭގައި ފާފަވެރިއަކު ކަމުގައިވެ، އޭނާގެ ކާފިރުކަމާއި ފާފަކުރުން މަތީ މަރުވި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ހުރީ ނަރަކައެވެ. ޢަޛާބު ނިމި އަރާމު ލިބުމަށް އޭނާ މަރުނުވާނެއެވެ. އަދި ރަނގަޅު ހިތްހަމަޖެހޭ ދިރުމެއް ވެސް އޭނާއަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއީ ރަނގަޅަށް ދިރި ހުރި މީހަކަށްވެސް އަދި މަރުވެފައިވާ މީހަކަށްވެސް ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާ ވާނި ނިމުމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، مؤمن އެއްގެ ގޮތުގައި، صالح عمل ތައްކޮށް، އެކަލާނގެ حضرة އަށް އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންނަށް (آخرة ގައި) ހުރީ މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖައެވެ. (75)

މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރާ މުއުމިނެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ، މާތް ﷲއާ ބައްދަލުކުރާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ ވަނީ އޭނާގެ އާޚިރަތަށް ޓަކާ ހެޔޮކަން އިސްކޮށްފައެވެ. ފަހެ، އޭނާ ހެޔޮ ޢަމަލުކޮށް، ޙަރާމް ކަންތަކާ ދުރުވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ މަތީ ދަރަޖަ ލިބޭނެއެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، مؤمن އެއްގެ ގޮތުގައި، صالح عمل ތައްކޮށް، އެކަލާނގެ حضرة އަށް އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންނަށް (آخرة ގައި) ހުރީ މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖައެވެ. (75)

ދުނިޔޭގައި ފާފަވެރިއަކު ކަމުގައިވެ، އޭނާގެ ކާފިރުކަމާއި ފާފަކުރުން މަތީ މަރުވި މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ހުރީ ނަރަކައެވެ. ޢަޛާބު ނިމި އަރާމު ލިބުމަށް އޭނާ މަރުނުވާނެއެވެ. އަދި ރަނގަޅު ހިތްހަމަޖެހޭ ދިރުމެއް ވެސް އޭނާއަށް ނުވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއީ ރަނގަޅަށް ދިރި ހުރި މީހަކަށްވެސް އަދި މަރުވެފައިވާ މީހަކަށްވެސް ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާ ވާނި ނިމުމެއް ނެތް ދާއިމީ ޢަޛާބެއްގައެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، مؤمن އެއްގެ ގޮތުގައި، صالح عمل ތައްކޮށް، އެކަލާނގެ حضرة އަށް އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންނަށް (آخرة ގައި) ހުރީ މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖައެވެ. (75)

އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އެތަންތަނުގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި، ކޮޓަރިތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ދެމޭ ބަގީޗާތަކުގައެވެ. ނުނުކުމެ ދާއިމަށް އެތަނުގައި ތިބޭ ގޮތަށެވެ. މިއީ، އެމީހެއްގެ ނަފުސު ކާފިރުކަމާއި ފާފަތަކުގެ ނަޖިސްކަމުން ޠާހިރުކޮށް މާތް ﷲއަށް އީމާންވި މީހާގެ ޖަޒާއާއި ދަރުމައެވެ. މިއީ ސިހުރުވެރިންގެ ވާހަކައިގެ ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ޤުރްއާނުގައި އެވާހަކަ ގެނެސްދެއްވީއެވެ. ފިރްޢައުނު އެބައިމީހުން ޤަތުލުކޮށް ޞަލީބަށް އަރުވާނެކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ދިން އިންޒާރު ތަންފީޒުކުރިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ވަނި އީމާންކަން މަތީ ސާބިތުވެ ތިބެ ސުވަރުގެ ވަދެފައެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ސަޖިދަކުރި ހިނދު، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ތިބޭނެ ތަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކެވިއެވެ. ފިރުޢައުނާ ދިމާއަށް އެބައިމީހުން ބުނި ވާހަކަތައް ބުނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "ދުވަސް ފެށުނު އިރު އެބައިމީހުން ތިބީ ސިހުރުވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. ދުވަސް ނިމުނު އިރު އެބައިމީހުން ވަނީ ހެޔޮ ލަފާ ޝަހީދުންނަށް ވެފައެވެ." ފިރުޢައުނާއި ސިހުރުވެރިންނާ ދެމެދު ކުރިއަށް ދިޔަ ވާހަކަތަކަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲ ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވައި، މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، مؤمن އެއްގެ ގޮތުގައި، صالح عمل ތައްކޮށް، އެކަލާނގެ حضرة އަށް އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެއުރެންނަށް (آخرة ގައި) ހުރީ މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖައެވެ. (75)

މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރާ މުއުމިނެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ، މާތް ﷲއާ ބައްދަލުކުރާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ ވަނީ އޭނާގެ އާޚިރަތަށް ޓަކާ ހެޔޮކަން އިސްކޮށްފައެވެ. ފަހެ، އޭނާ ހެޔޮ ޢަމަލުކޮށް، ޙަރާމް ކަންތަކާ ދުރުވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ މަތީ ދަރަޖަ ލިބޭނެއެވެ.

އެތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާހުރި عدن އޭ ކިއުނު ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. އެއީ (ނުބައިކަންތަކުން) طاهر ވެގަތް މީހާގެ ޖަޒާއެވެ. (76)

އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އެތަންތަނުގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި، ކޮޓަރިތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ދެމޭ ބަގީޗާތަކުގައެވެ. ނުނުކުމެ ދާއިމަށް އެތަނުގައި ތިބޭ ގޮތަށެވެ. މިއީ، އެމީހެއްގެ ނަފުސު ކާފިރުކަމާއި ފާފަތަކުގެ ނަޖިސްކަމުން ޠާހިރުކޮށް މާތް ﷲއަށް އީމާންވި މީހާގެ ޖަޒާއާއި ދަރުމައެވެ. މިއީ ސިހުރުވެރިންގެ ވާހަކައިގެ ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ޤުރްއާނުގައި އެވާހަކަ ގެނެސްދެއްވީއެވެ. ފިރްޢައުނު އެބައިމީހުން ޤަތުލުކޮށް ޞަލީބަށް އަރުވާނެކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ދިން އިންޒާރު ތަންފީޒުކުރިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ވަނި އީމާންކަން މަތީ ސާބިތުވެ ތިބެ ސުވަރުގެ ވަދެފައެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ސަޖިދަކުރި ހިނދު، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ތިބޭނެ ތަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކެވިއެވެ. ފިރުޢައުނާ ދިމާއަށް އެބައިމީހުން ބުނި ވާހަކަތައް ބުނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "ދުވަސް ފެށުނު އިރު އެބައިމީހުން ތިބީ ސިހުރުވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. ދުވަސް ނިމުނު އިރު އެބައިމީހުން ވަނީ ހެޔޮ ލަފާ ޝަހީދުންނަށް ވެފައެވެ." ފިރުޢައުނާއި ސިހުރުވެރިންނާ ދެމެދު ކުރިއަށް ދިޔަ ވާހަކަތަކަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲ ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވައި، މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އެތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާހުރި عدن އޭ ކިއުނު ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. އެއީ (ނުބައިކަންތަކުން) طاهر ވެގަތް މީހާގެ ޖަޒާއެވެ. (76)

މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރާ މުއުމިނެއްގެ ގޮތުގައި ހުރެ، މާތް ﷲއާ ބައްދަލުކުރާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ ވަނީ އޭނާގެ އާޚިރަތަށް ޓަކާ ހެޔޮކަން އިސްކޮށްފައެވެ. ފަހެ، އޭނާ ހެޔޮ ޢަމަލުކޮށް، ޙަރާމް ކަންތަކާ ދުރުވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ މަތީ ދަރަޖަ ލިބޭނެއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންނާއިގެން ރޭގަނޑުގައި ހިންގަވައި (مصر ގެ ބިމުން) ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނަށް ކަނޑުގައި ހިކިފައިވާ މަގެއް ހައްދަވާށެވެ! (فرعون ގެ لشكر) އަތުލައިގެންފާނެތީ، ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. އަދި (ކަނޑުގައި غرق ވެދާނެތީވެސް) ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. (77)

އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އެތަންތަނުގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި، ކޮޓަރިތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ދެމޭ ބަގީޗާތަކުގައެވެ. ނުނުކުމެ ދާއިމަށް އެތަނުގައި ތިބޭ ގޮތަށެވެ. މިއީ، އެމީހެއްގެ ނަފުސު ކާފިރުކަމާއި ފާފަތަކުގެ ނަޖިސްކަމުން ޠާހިރުކޮށް މާތް ﷲއަށް އީމާންވި މީހާގެ ޖަޒާއާއި ދަރުމައެވެ. މިއީ ސިހުރުވެރިންގެ ވާހަކައިގެ ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ޤުރްއާނުގައި އެވާހަކަ ގެނެސްދެއްވީއެވެ. ފިރްޢައުނު އެބައިމީހުން ޤަތުލުކޮށް ޞަލީބަށް އަރުވާނެކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ދިން އިންޒާރު ތަންފީޒުކުރިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ވަނި އީމާންކަން މަތީ ސާބިތުވެ ތިބެ ސުވަރުގެ ވަދެފައެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ސަޖިދަކުރި ހިނދު، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ތިބޭނެ ތަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކެވިއެވެ. ފިރުޢައުނާ ދިމާއަށް އެބައިމީހުން ބުނި ވާހަކަތައް ބުނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "ދުވަސް ފެށުނު އިރު އެބައިމީހުން ތިބީ ސިހުރުވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. ދުވަސް ނިމުނު އިރު އެބައިމީހުން ވަނީ ހެޔޮ ލަފާ ޝަހީދުންނަށް ވެފައެވެ." ފިރުޢައުނާއި ސިހުރުވެރިންނާ ދެމެދު ކުރިއަށް ދިޔަ ވާހަކަތަކަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲ ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވައި، މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންނާއިގެން ރޭގަނޑުގައި ހިންގަވައި (مصر ގެ ބިމުން) ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނަށް ކަނޑުގައި ހިކިފައިވާ މަގެއް ހައްދަވާށެވެ! (فرعون ގެ لشكر) އަތުލައިގެންފާނެތީ، ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. އަދި (ކަނޑުގައި غرق ވެދާނެތީވެސް) ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. (77)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ރޭގަނޑުގެ ވަގުތެއްގައި ބަނީއިސްރާއީލުގެ މީހުންނާއިގެން މިޞްރުން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް ކަނޑާއި ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވުމުން ކަނޑުގައި އަސާކޮޅުން ޖައްސަވާށެވެ. އެކަނޑުން އެބައިމީހުން ދަތުރުކުރާނެ މަގެއް ހެދުމަށެވެ. އޭރުން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުން ފަހަތުން އައިސް ތިޔަބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކޮށްފާނެތީ ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަން ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑަށް ޣަރަޤުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރުވެސް ނެތުނީއެވެ.

އެތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާހުރި عدن އޭ ކިއުނު ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. އެއީ (ނުބައިކަންތަކުން) طاهر ވެގަތް މީހާގެ ޖަޒާއެވެ. (76)

އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އެތަންތަނުގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި، ކޮޓަރިތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ދެމޭ ބަގީޗާތަކުގައެވެ. ނުނުކުމެ ދާއިމަށް އެތަނުގައި ތިބޭ ގޮތަށެވެ. މިއީ، އެމީހެއްގެ ނަފުސު ކާފިރުކަމާއި ފާފަތަކުގެ ނަޖިސްކަމުން ޠާހިރުކޮށް މާތް ﷲއަށް އީމާންވި މީހާގެ ޖަޒާއާއި ދަރުމައެވެ. މިއީ ސިހުރުވެރިންގެ ވާހަކައިގެ ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ޤުރްއާނުގައި އެވާހަކަ ގެނެސްދެއްވީއެވެ. ފިރްޢައުނު އެބައިމީހުން ޤަތުލުކޮށް ޞަލީބަށް އަރުވާނެކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ދިން އިންޒާރު ތަންފީޒުކުރިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ވަނި އީމާންކަން މަތީ ސާބިތުވެ ތިބެ ސުވަރުގެ ވަދެފައެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ސަޖިދަކުރި ހިނދު، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ތިބޭނެ ތަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކެވިއެވެ. ފިރުޢައުނާ ދިމާއަށް އެބައިމީހުން ބުނި ވާހަކަތައް ބުނީ އެހެންވެގެންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. "ދުވަސް ފެށުނު އިރު އެބައިމީހުން ތިބީ ސިހުރުވެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. ދުވަސް ނިމުނު އިރު އެބައިމީހުން ވަނީ ހެޔޮ ލަފާ ޝަހީދުންނަށް ވެފައެވެ." ފިރުޢައުނާއި ސިހުރުވެރިންނާ ދެމެދު ކުރިއަށް ދިޔަ ވާހަކަތަކަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲ ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވައި، މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އެތާނގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާހުރި عدن އޭ ކިއުނު ސުވަރުގެތަކެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. އެއީ (ނުބައިކަންތަކުން) طاهر ވެގަތް މީހާގެ ޖަޒާއެވެ. (76)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ރޭގަނޑުގެ ވަގުތެއްގައި ބަނީއިސްރާއީލުގެ މީހުންނާއިގެން މިޞްރުން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް ކަނޑާއި ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވުމުން ކަނޑުގައި އަސާކޮޅުން ޖައްސަވާށެވެ. އެކަނޑުން އެބައިމީހުން ދަތުރުކުރާނެ މަގެއް ހެދުމަށެވެ. އޭރުން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުން ފަހަތުން އައިސް ތިޔަބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކޮށްފާނެތީ ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަން ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑަށް ޣަރަޤުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރުވެސް ނެތުނީއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންނާއިގެން ރޭގަނޑުގައި ހިންގަވައި (مصر ގެ ބިމުން) ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނަށް ކަނޑުގައި ހިކިފައިވާ މަގެއް ހައްދަވާށެވެ! (فرعون ގެ لشكر) އަތުލައިގެންފާނެތީ، ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. އަދި (ކަނޑުގައި غرق ވެދާނެތީވެސް) ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. (77)

ދެން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު އައިސް އެބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ހިތަށްވެސް ގެނެވިފައި ނުވާފަދަ މުޞީބާތް އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނު މުޞީބާތްތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާނީ މާތް ﷲއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންނާއިގެން ރޭގަނޑުގައި ހިންގަވައި (مصر ގެ ބިމުން) ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނަށް ކަނޑުގައި ހިކިފައިވާ މަގެއް ހައްދަވާށެވެ! (فرعون ގެ لشكر) އަތުލައިގެންފާނެތީ، ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. އަދި (ކަނޑުގައި غرق ވެދާނެތީވެސް) ބިރުފުޅުނުގެން ހުންނަވާ حال ގައެވެ. (77)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ރޭގަނޑުގެ ވަގުތެއްގައި ބަނީއިސްރާއީލުގެ މީހުންނާއިގެން މިޞްރުން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް ކަނޑާއި ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވުމުން ކަނޑުގައި އަސާކޮޅުން ޖައްސަވާށެވެ. އެކަނޑުން އެބައިމީހުން ދަތުރުކުރާނެ މަގެއް ހެދުމަށެވެ. އޭރުން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުން ފަހަތުން އައިސް ތިޔަބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކޮށްފާނެތީ ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަން ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑަށް ޣަރަޤުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރުވެސް ނެތުނީއެވެ.

ފަހެ، فرعون އޭނާގެ لشكر އާއިގެން އެއުރެންގެ ފަހަތުން ދިޔައެވެ. ދެން ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އެ لشكر އެކަށް ފޮރުވާލައި ނިވާކޮށްލައިފިއެވެ. (78)

ދެން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު އައިސް އެބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ހިތަށްވެސް ގެނެވިފައި ނުވާފަދަ މުޞީބާތް އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނު މުޞީބާތްތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާނީ މާތް ﷲއެވެ.

ފަހެ، فرعون އޭނާގެ لشكر އާއިގެން އެއުރެންގެ ފަހަތުން ދިޔައެވެ. ދެން ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އެ لشكر އެކަށް ފޮރުވާލައި ނިވާކޮށްލައިފިއެވެ. (78)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ރޭގަނޑުގެ ވަގުތެއްގައި ބަނީއިސްރާއީލުގެ މީހުންނާއިގެން މިޞްރުން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް ކަނޑާއި ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވުމުން ކަނޑުގައި އަސާކޮޅުން ޖައްސަވާށެވެ. އެކަނޑުން އެބައިމީހުން ދަތުރުކުރާނެ މަގެއް ހެދުމަށެވެ. އޭރުން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުން ފަހަތުން އައިސް ތިޔަބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކޮށްފާނެތީ ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގަންނަން ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑަށް ޣަރަޤުވެދާނެ ކަމުގެ ބިރުވެސް ނެތުނީއެވެ.

فرعون އޭނާގެ قوم ގެމީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އޭނާ (އެއުރެންނަކަށް) ތެދުމަގެއްވެސް ނުދެއްކިއެވެ. (79)

ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ލަޝްކަރާއި އޭނާއަށް ތަބަޢަވީ މީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އޭނާ މަގުދެއްކީ ހަލާކާއި ނެތިދިއުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَمَا هَدَىٰ﴾ ގައި ވަނީ މަލާމާތެކެވެ. އެހެނީ، އޭނާ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ބުނަމުން ދިޔައީ ﴿وَمَآ أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ ٱلرَّشَادِ﴾ (އަދި ރަނގަޅު މަގަށް މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް މަގެއް ނުދައްކަމެވެ.) އެވެ. އެކަމަކު އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް މަގުދެއްކީ އަބާއްޖަވެރިކަމަށެވެ. މި މަތިވެރި ޤާއިދު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކީ ކޮންފަދަ ތެދުމަގެއް ހެއްޔެވެ!!

فرعون އޭނާގެ قوم ގެމީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އޭނާ (އެއުރެންނަކަށް) ތެދުމަގެއްވެސް ނުދެއްކިއެވެ. (79)

ދެން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު އައިސް އެބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ހިތަށްވެސް ގެނެވިފައި ނުވާފަދަ މުޞީބާތް އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނު މުޞީބާތްތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާނީ މާތް ﷲއެވެ.

ފަހެ، فرعون އޭނާގެ لشكر އާއިގެން އެއުރެންގެ ފަހަތުން ދިޔައެވެ. ދެން ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އެ لشكر އެކަށް ފޮރުވާލައި ނިވާކޮށްލައިފިއެވެ. (78)

ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ލަޝްކަރާއި އޭނާއަށް ތަބަޢަވީ މީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އޭނާ މަގުދެއްކީ ހަލާކާއި ނެތިދިއުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَمَا هَدَىٰ﴾ ގައި ވަނީ މަލާމާތެކެވެ. އެހެނީ، އޭނާ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ބުނަމުން ދިޔައީ ﴿وَمَآ أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ ٱلرَّشَادِ﴾ (އަދި ރަނގަޅު މަގަށް މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް މަގެއް ނުދައްކަމެވެ.) އެވެ. އެކަމަކު އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް މަގުދެއްކީ އަބާއްޖަވެރިކަމަށެވެ. މި މަތިވެރި ޤާއިދު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކީ ކޮންފަދަ ތެދުމަގެއް ހެއްޔެވެ!!

ފަހެ، فرعون އޭނާގެ لشكر އާއިގެން އެއުރެންގެ ފަހަތުން ދިޔައެވެ. ދެން ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އެ لشكر އެކަށް ފޮރުވާލައި ނިވާކޮށްލައިފިއެވެ. (78)

ދެން ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު އައިސް އެބައިމީހުންނާ އަރާހަމަކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ހިތަށްވެސް ގެނެވިފައި ނުވާފަދަ މުޞީބާތް އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޖެހުނު މުޞީބާތްތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާނީ މާތް ﷲއެވެ.

فرعون އޭނާގެ قوم ގެމީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އޭނާ (އެއުރެންނަކަށް) ތެދުމަގެއްވެސް ނުދެއްކިއެވެ. (79)

އޭ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި މަތިވެރި ނިޢުމަތް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަމާއި، އޭނާގެ ޖައްބާރުކަމާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންމެ ނުބައި ޢަޛާބު ދެމުން ދިޔަ އޭނާގެ ޤައުމުގެ ނުބައިކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ހިނދުއެވެ. އަދި މުނާޖާއަށް ވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ عليه السلام އަށް ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވައި، ޠޫރު ސައިނާގެ ކަނާތް ފަރާތަށް ގެންދަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތައުރާތު ބާވައިލެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ސަހަރާގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލެވިފައި ތިބި އިރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާމުޔަށް ވުރެ ރަނގަޅު މަންނާއި، މަސް އެންމެ ރަނގަޅު ދޫނީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ السمّاني (Quail)ގެ މަސް ކަމުގައިވާ ސަލްވާއިން ރިޒުޤު ދެއްވީމެވެ.

فرعون އޭނާގެ قوم ގެމީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އޭނާ (އެއުރެންނަކަށް) ތެދުމަގެއްވެސް ނުދެއްކިއެވެ. (79)

ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ލަޝްކަރާއި އޭނާއަށް ތަބަޢަވީ މީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އޭނާ މަގުދެއްކީ ހަލާކާއި ނެތިދިއުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَمَا هَدَىٰ﴾ ގައި ވަނީ މަލާމާތެކެވެ. އެހެނީ، އޭނާ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ބުނަމުން ދިޔައީ ﴿وَمَآ أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ ٱلرَّشَادِ﴾ (އަދި ރަނގަޅު މަގަށް މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް މަގެއް ނުދައްކަމެވެ.) އެވެ. އެކަމަކު އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް މަގުދެއްކީ އަބާއްޖަވެރިކަމަށެވެ. މި މަތިވެރި ޤާއިދު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކީ ކޮންފަދަ ތެދުމަގެއް ހެއްޔެވެ!!

އޭ إسـرآءيـل ގެދަރިންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ عدوّ ންގެ ކިބައިން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް (އެބަހީ: موسى ގެފާނަށް) طور ފަރުބަދައިގެ ކަނާތްފަރާތަށް (ވަޑައިގަތުމަށް) ميعاد އެއް ކަނޑައެޅުއްވީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް منّ އާއި سلوى ބާވައިލެއްވީމެވެ. (ނޯޓު: منّ އަކީ ބަޔެއް مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ފިނިފައިބާގޮތަށް ފައިބާއެއްޗެކެވެ. އެއީ މާމުއިކަހަލަ ފޮނި އެއްޗެކެވެ. އަނެއްބައި مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެއީ ގަނޑުފެނާ އެއްފަދަ މާމުޔަށްވުރެ ފޮނި، ކިރަށްވުރެ ހުދު އެއްޗެކެވެ. سلوى އަކީ ބާވަތެއްގެ ދޫންޏެކެވެ.) (80)

އޭ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި މަތިވެރި ނިޢުމަތް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަމާއި، އޭނާގެ ޖައްބާރުކަމާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންމެ ނުބައި ޢަޛާބު ދެމުން ދިޔަ އޭނާގެ ޤައުމުގެ ނުބައިކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ހިނދުއެވެ. އަދި މުނާޖާއަށް ވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ عليه السلام އަށް ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވައި، ޠޫރު ސައިނާގެ ކަނާތް ފަރާތަށް ގެންދަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތައުރާތު ބާވައިލެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ސަހަރާގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލެވިފައި ތިބި އިރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާމުޔަށް ވުރެ ރަނގަޅު މަންނާއި، މަސް އެންމެ ރަނގަޅު ދޫނީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ السمّاني (Quail)ގެ މަސް ކަމުގައިވާ ސަލްވާއިން ރިޒުޤު ދެއްވީމެވެ.

އޭ إسـرآءيـل ގެދަރިންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ عدوّ ންގެ ކިބައިން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް (އެބަހީ: موسى ގެފާނަށް) طور ފަރުބަދައިގެ ކަނާތްފަރާތަށް (ވަޑައިގަތުމަށް) ميعاد އެއް ކަނޑައެޅުއްވީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް منّ އާއި سلوى ބާވައިލެއްވީމެވެ. (ނޯޓު: منّ އަކީ ބަޔެއް مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ފިނިފައިބާގޮތަށް ފައިބާއެއްޗެކެވެ. އެއީ މާމުއިކަހަލަ ފޮނި އެއްޗެކެވެ. އަނެއްބައި مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެއީ ގަނޑުފެނާ އެއްފަދަ މާމުޔަށްވުރެ ފޮނި، ކިރަށްވުރެ ހުދު އެއްޗެކެވެ. سلوى އަކީ ބާވަތެއްގެ ދޫންޏެކެވެ.) (80)

ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ލަޝްކަރާއި އޭނާއަށް ތަބަޢަވީ މީހުން މަގުފުރެއްދިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އޭނާ މަގުދެއްކީ ހަލާކާއި ނެތިދިއުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَمَا هَدَىٰ﴾ ގައި ވަނީ މަލާމާތެކެވެ. އެހެނީ، އޭނާ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ބުނަމުން ދިޔައީ ﴿وَمَآ أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ ٱلرَّشَادِ﴾ (އަދި ރަނގަޅު މަގަށް މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް މަގެއް ނުދައްކަމެވެ.) އެވެ. އެކަމަކު އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް މަގުދެއްކީ އަބާއްޖަވެރިކަމަށެވެ. މި މަތިވެރި ޤާއިދު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކީ ކޮންފަދަ ތެދުމަގެއް ހެއްޔެވެ!!

އޭ إسـرآءيـل ގެދަރިންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ عدوّ ންގެ ކިބައިން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް (އެބަހީ: موسى ގެފާނަށް) طور ފަރުބަދައިގެ ކަނާތްފަރާތަށް (ވަޑައިގަތުމަށް) ميعاد އެއް ކަނޑައެޅުއްވީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް منّ އާއި سلوى ބާވައިލެއްވީމެވެ. (ނޯޓު: منّ އަކީ ބަޔެއް مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ފިނިފައިބާގޮތަށް ފައިބާއެއްޗެކެވެ. އެއީ މާމުއިކަހަލަ ފޮނި އެއްޗެކެވެ. އަނެއްބައި مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެއީ ގަނޑުފެނާ އެއްފަދަ މާމުޔަށްވުރެ ފޮނި، ކިރަށްވުރެ ހުދު އެއްޗެކެވެ. سلوى އަކީ ބާވަތެއްގެ ދޫންޏެކެވެ.) (80)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ޙަލާލު އަދި ރަނގަޅު މީރު ކާނާއިން ތިޔަބައިމީހުން ކާށެވެ. އަދި ރިޒުޤު ތަނަވަސްވުން އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވެ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުކަމުގައި ނަހަދާށެވެ. އޭރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާއާއި ޢުޤޫބާތް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަންނަހުއްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެ މީހާއީ އަބަދަށްޓަކައި އަބާއްޖަވެރިވެ ނެތިހިނގައްޖެ މީހެކެވެ.

އޭ إسـرآءيـل ގެދަރިންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ عدوّ ންގެ ކިބައިން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް (އެބަހީ: موسى ގެފާނަށް) طور ފަރުބަދައިގެ ކަނާތްފަރާތަށް (ވަޑައިގަތުމަށް) ميعاد އެއް ކަނޑައެޅުއްވީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް منّ އާއި سلوى ބާވައިލެއްވީމެވެ. (ނޯޓު: منّ އަކީ ބަޔެއް مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ފިނިފައިބާގޮތަށް ފައިބާއެއްޗެކެވެ. އެއީ މާމުއިކަހަލަ ފޮނި އެއްޗެކެވެ. އަނެއްބައި مفسّر ން ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެއީ ގަނޑުފެނާ އެއްފަދަ މާމުޔަށްވުރެ ފޮނި، ކިރަށްވުރެ ހުދު އެއްޗެކެވެ. سلوى އަކީ ބާވަތެއްގެ ދޫންޏެކެވެ.) (80)

އޭ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި މަތިވެރި ނިޢުމަތް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަމާއި، އޭނާގެ ޖައްބާރުކަމާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންމެ ނުބައި ޢަޛާބު ދެމުން ދިޔަ އޭނާގެ ޤައުމުގެ ނުބައިކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ހިނދުއެވެ. އަދި މުނާޖާއަށް ވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ عليه السلام އަށް ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވައި، ޠޫރު ސައިނާގެ ކަނާތް ފަރާތަށް ގެންދަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތައުރާތު ބާވައިލެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ސަހަރާގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލެވިފައި ތިބި އިރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާމުޔަށް ވުރެ ރަނގަޅު މަންނާއި، މަސް އެންމެ ރަނގަޅު ދޫނީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ السمّاني (Quail)ގެ މަސް ކަމުގައިވާ ސަލްވާއިން ރިޒުޤު ދެއްވީމެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި حلال ތަކެތިން ތިޔަބައިމީހުން ކައިއުޅޭށެވެ! އެކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހައްދުފަހަނަޅައި ނުދާށެވެ! ފަހެ، އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެދާހުށްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކު ވެއްޓި ހަލާކުވެ ހިނގައްޖެއެވެ. (81)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ޙަލާލު އަދި ރަނގަޅު މީރު ކާނާއިން ތިޔަބައިމީހުން ކާށެވެ. އަދި ރިޒުޤު ތަނަވަސްވުން އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވެ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުކަމުގައި ނަހަދާށެވެ. އޭރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާއާއި ޢުޤޫބާތް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަންނަހުއްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެ މީހާއީ އަބަދަށްޓަކައި އަބާއްޖަވެރިވެ ނެތިހިނގައްޖެ މީހެކެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި حلال ތަކެތިން ތިޔަބައިމީހުން ކައިއުޅޭށެވެ! އެކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހައްދުފަހަނަޅައި ނުދާށެވެ! ފަހެ، އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެދާހުށްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކު ވެއްޓި ހަލާކުވެ ހިނގައްޖެއެވެ. (81)

އޭ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިންނޭވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި މަތިވެރި ނިޢުމަތް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަމާއި، އޭނާގެ ޖައްބާރުކަމާއި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންމެ ނުބައި ޢަޛާބު ދެމުން ދިޔަ އޭނާގެ ޤައުމުގެ ނުބައިކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ހިނދުއެވެ. އަދި މުނާޖާއަށް ވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ عليه السلام އަށް ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވައި، ޠޫރު ސައިނާގެ ކަނާތް ފަރާތަށް ގެންދަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތައުރާތު ބާވައިލެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ސަހަރާގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލެވިފައި ތިބި އިރު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާމުޔަށް ވުރެ ރަނގަޅު މަންނާއި، މަސް އެންމެ ރަނގަޅު ދޫނީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ السمّاني (Quail)ގެ މަސް ކަމުގައިވާ ސަލްވާއިން ރިޒުޤު ދެއްވީމެވެ.

توبة ވެ إيمان ވެ صالح عمل ކޮށް، ދެން ތެދުމަގު ލިބިގެންފި މީހާއަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. (82)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ ފާފައިން ތައުބާވެ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެ، އޭނާގެ އީމާންކަމާއި ޢަމަލު ރަނގަޅުކޮށް، ހިދާޔަތާއި، ހެޔޮލަފާކަން މަތީ ދެމިހުރި މީހާއަށް ފާފަފުއްސެވުން ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

توبة ވެ إيمان ވެ صالح عمل ކޮށް، ދެން ތެދުމަގު ލިބިގެންފި މީހާއަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. (82)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ޙަލާލު އަދި ރަނގަޅު މީރު ކާނާއިން ތިޔަބައިމީހުން ކާށެވެ. އަދި ރިޒުޤު ތަނަވަސްވުން އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވެ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުކަމުގައި ނަހަދާށެވެ. އޭރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާއާއި ޢުޤޫބާތް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަންނަހުއްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެ މީހާއީ އަބަދަށްޓަކައި އަބާއްޖަވެރިވެ ނެތިހިނގައްޖެ މީހެކެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި حلال ތަކެތިން ތިޔަބައިމީހުން ކައިއުޅޭށެވެ! އެކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހައްދުފަހަނަޅައި ނުދާށެވެ! ފަހެ، އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެދާހުށްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކު ވެއްޓި ހަލާކުވެ ހިނގައްޖެއެވެ. (81)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ ފާފައިން ތައުބާވެ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެ، އޭނާގެ އީމާންކަމާއި ޢަމަލު ރަނގަޅުކޮށް، ހިދާޔަތާއި، ހެޔޮލަފާކަން މަތީ ދެމިހުރި މީހާއަށް ފާފަފުއްސެވުން ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި حلال ތަކެތިން ތިޔަބައިމީހުން ކައިއުޅޭށެވެ! އެކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހައްދުފަހަނަޅައި ނުދާށެވެ! ފަހެ، އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެދާހުށްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކު ވެއްޓި ހަލާކުވެ ހިނގައްޖެއެވެ. (81)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ޙަލާލު އަދި ރަނގަޅު މީރު ކާނާއިން ތިޔަބައިމީހުން ކާށެވެ. އަދި ރިޒުޤު ތަނަވަސްވުން އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވެ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުކަމުގައި ނަހަދާށެވެ. އޭރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކޯފާއާއި ޢުޤޫބާތް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަންނަހުއްޓެވެ. އަދި އެމީހެއްގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ކޯފާ އަތުވެއްޖެ މީހާއީ އަބަދަށްޓަކައި އަބާއްޖަވެރިވެ ނެތިހިނގައްޖެ މީހެކެވެ.

توبة ވެ إيمان ވެ صالح عمل ކޮށް، ދެން ތެދުމަގު ލިބިގެންފި މީހާއަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. (82)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ ފާފައިން ތައުބާވެ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެ، އޭނާގެ އީމާންކަމާއި ޢަމަލު ރަނގަޅުކޮށް، ހިދާޔަތާއި، ހެޔޮލަފާކަން މަތީ ދެމިހުރި މީހާއަށް ފާފަފުއްސެވުން ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

توبة ވެ إيمان ވެ صالح عمل ކޮށް، ދެން ތެދުމަގު ލިބިގެންފި މީހާއަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. (82)

މޫސާ عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ދޫކުރައްވައި އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނީ ކޮންކަމަކާ ހެދި ހެއްޔެވެ؟ (މޫސާ عليه السلام ވަޑައިގެންނެވީ މާތް ﷲ އަށް މުނާޖާދެންނެވުމަށް ކަނޑައެޅިފައި އޮތް ވަގުތަށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ވެރިންގެ ތެރެއިން ހަތްދިހަ މީހުންނާ އެކުގައެވެ.)

އޭ موسى ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށްވުރެން އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަންޖެހުނީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟ (83)

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެއީ ފާފައިން ތައުބާވެ އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވެ، އޭނާގެ އީމާންކަމާއި ޢަމަލު ރަނގަޅުކޮށް، ހިދާޔަތާއި، ހެޔޮލަފާކަން މަތީ ދެމިހުރި މީހާއަށް ފާފަފުއްސެވުން ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

އޭ موسى ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށްވުރެން އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަންޖެހުނީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟ (83)

މޫސާ عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ދޫކުރައްވައި އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނީ ކޮންކަމަކާ ހެދި ހެއްޔެވެ؟ (މޫސާ عليه السلام ވަޑައިގެންނެވީ މާތް ﷲ އަށް މުނާޖާދެންނެވުމަށް ކަނޑައެޅިފައި އޮތް ވަގުތަށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ވެރިންގެ ތެރެއިން ހަތްދިހަ މީހުންނާ އެކުގައެވެ.)

އޭ موسى ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށްވުރެން އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަންޖެހުނީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟ (83)

މޫސާ عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ދޫކުރައްވައި އަވަސްވެވަޑައިގެން ވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނީ ކޮންކަމަކާ ހެދި ހެއްޔެވެ؟ (މޫސާ عليه السلام ވަޑައިގެންނެވީ މާތް ﷲ އަށް މުނާޖާދެންނެވުމަށް ކަނޑައެޅިފައި އޮތް ވަގުތަށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ވެރިންގެ ތެރެއިން ހަތްދިހަ މީހުންނާ އެކުގައެވެ.)

އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ. އެއުރެން މިއަޅާގެ ފަހަތުން އެބައާދެތެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! އިބަރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް އައުމަށް ތިމަންއަޅާ އަވަސްވެގަތީ، އިބަރަސްކަލާނގެ (މިއަޅާއަށް) ރުއްސެވުން އިތުރުވުމަށްޓަކައެވެ. (84)

އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ. މިއަޅާގެ ފަހަތުން އެބައިމީހުން އެބަ އާދެއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް އައުމަށް ތިމަން އަޅާ އަވަސްވެގަތީ އެކަމަށް ހުރި ޝައުޤުވެރިކަމެއްގެ ބޮޑުކަމުންނެވެ. އެއީ އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާއާމެދު ރުހިވޮޑިގަތުން އިތުރުވޭތޯއެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި، ކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުން امتحان ކުރެއްވީމެވެ. އަދި السّامرىّ (އޭ ކިއުނު މީހަކު) އެއުރެން މަގުފުރެއްދިއެވެ. (85)

އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމު ދޫކުރައްވައި ކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަތް ފަހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން އިމްތިޙާނުކުރެއްވީމެވެ. ސާމިރީ ވަނީ ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރުން އެބައިމީހުންނަށް ޒީނަތްތެރިކޮށް ދައްކައިގެން އެބަމީހުން މަގުފުރައްދާފައެވެ. ސާމިރީއަކީ މުނާފިޤު ސިހުރުވެރިއެކެވެ. އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް އެގެރި ރަނުގެ ގަހަނާއިން ހަދައިދިނީ ގެރީގެ އަޑު ކަހަލަ އަޑެއްވާ ފިރިހެން ގެރިއެއް ގޮތަށެވެ. ދެން އެބައިމީހުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެއަށް އަޅުކަންކުރިއެވެ.

ފަހެ، موسى ގެފާނު ކޯފާވެ، ހިތާމަކުރައްވާ حال، އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންގެ ގާތަށް އެނބުރި ވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރަނގަޅު وعد އަކުން وعد އެއް ނުކުރައްވާހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޒަމާން ދިގުވެގެން ދިޔައީހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ކޯފާއެއް އައުމަށް ތިޔަބައިމީހުން އެދެނީހެއްޔެވެ؟ އެހެނީ ތިޔަބައިމީހުން، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުރި وعد އާ خلاف ވެއްޖައީމުއެވެ. (86)

މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ކުޅަ ކަންތަކާމެދު ނުހަނު ބޮޑަށް ކޯފާވެ، އެހާމެ ހިތާމަކުރައްވާ ޙާލު ޤައުމުގެ މީހުންގެ ގާތަށް އެނބުރިވަޑައިގަތެވެ. الأسف އަކީ ވަރަށް ބޮޑަށް ހިތާމަކޮށް ރުޅި އައުމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ކުރިކަންތަކާމެދު އެބައިމީހުންނަށް ރުހިވަޑައިނުގެން ވާހަކަ ދެއްކެވުމަށާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއަށް އެކަމާމެދު އެކަލޭގެފާނު ހިތްޕުޅު ހަމަޖެހިވަޑައިނުގަންނަވާ މިންވަރު ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ފިރުޢައުނުގެ ކިބައިން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް ފަހު، ހިދާޔަތާއި ނޫރު އޭގައިވާ ތައުރާތު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ބާވައިލައްވާނެ ކަމަށް ވަޢުދުވެވޮޑިނުގަންނަވާ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތިޔަ ޢަމަލުން ތިޔަބައިމީހުން ބޭނުންވީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބާއި ކޯފާ އައުން ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ވީ ވަޢުދާ ޚިލާފުވީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެބައިމީހުން ވަނީ މާތް ﷲގެ ދީނުގައި ހިފަހައްޓައިގެން ތިބުމަށާއި، ދުވަހަކުވެސް މާތް ﷲގެ އަމުރާއި ޚިލާފުނުވާނެ ކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ވަޢުދުވެފައެވެ. އެހެނަސް، ގެރިއަށް އަޅުކަންކޮށް އެބައިމީހުން ވަނީ އެ ވަޢުދާއި ޚިލާފުވެފައެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. ތިމަންމެން އަމިއްލަ اختيار އަކުން ކަލޭގެފާނަށް ކުޅަ وعد އަކާ خلاف އެއް ނުވަމުއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، قوم ގެމީހުންގެ ގަހަނާތަކުން ބުރަތަކެއް ތިމަންމެންނަށް އުފުލާން ޖެހުނީއެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެން އެ ގަހަނާތައް (އަލިފާންގަނޑަށް) އުކީމުއެވެ. ހަމައެފަދައިން السّامرىّ ވެސް އުކިއެވެ. (87)

المَلْك (މީމުގައި އަބަފިލި ޖަހާފައި) އަކީ ބާރެވެ. މާނައީ: އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އަހަރުމެން ވަޢުދާއި ޚިލާފުވީ އަހަރުމެންގެ އަމިއްލަ ބާރުގައެއް ނޫނެވެ. އަހަރުމެންނަށް މަޖުބޫރުކުރެވުނީއެވެ. އަހަރުމެން އައީ ޤިބްޠީން އަތުން ފަހުން ދޭން ހޯދައިފައި ހުރި ގަހަނާ އެބައިމީހުންނަށް ރައްދުނުކޮށް ހިފައިގެންނެވެ. އެތަކެތި އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ޙަރާމްވާނެއެވެ. ދެން އަހަރުމެން ބޭނުންވީ އޭގެ ފާފައިން ސަލާމަތްވާށެވެ. އަދި ސާމިރީ ބުނެގެން އެތަކެތި އަލިފާނަށް އެއްލައިލީއެވެ. ދެން އެގަހަނާއިން އޭނާ ގެރިއެއް ވިރުވައި އަޅާފައި ދިނުމުން އަހަރުމެން އެއަށް އަޅުކަންކުރީއެވެ! އެބައިމީހުން އުޒުރުދެއްކީ ފާފައަކަށްވުރެ ހުތުރުކަން ބޮޑު އުޒުރަކުންނެވެ. އެބައިމީހުން ހީކުރީ ޤިބްޠީންގެ ގަހަނާ އެބައިމީހުންނަށް ޙަލާލުނުވާނެ ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން، އެތަކެތި އަލިފާނަށް އެއްލައިލީއެވެ. ދެން އެ ގަހަނާއިން ހެދި އެއްޗަކަށް އަޅުކަން ކުޅައީއެވެ.

ފަހެ، އޭނާ އެއުރެންނަށް ޅަ ގެރިއެއްގެ ސިފައިގައިވާ، އަދި އޭގެ އަޑުކަހަލަ އަޑެއްވާ ހަށިގަނޑެއް ނެރެދިނެވެ. ފަހެ، އެއުރެން ބުނޫއެވެ. މިއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ إله އެވެ. އަދި موسى ގެފާނުގެވެސް إله އެވެ. (އެކަން އެންގެވުމަށް) موسى ގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ނެތުނީއެވެ. (88)

ވިރިފައި ހުރި އެ ގަހަނާއިން ފިރިހެން ގެރިއެއްގެ ސިފައިގައި ސާމިރީ އެއްޗެއް ހެދިއެވެ. އޭގައި ދިރުމެއް، މަހެއް ނުވެއެވެ. ގެރީގެ އަޑުކަހަލަ އަޑެއް އެއަށް ވެއެވެ. އަދި އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް ބުންޏެވެ. މިއީ ތިޔަބައިމީހުންނާ މޫސާ عليه السلام ގެ ވެސް ކަލާނގެއެވެ. މޫސާ عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ކަލާނގެ ގެއްލިގެން އެކަލޭގެފާނު ޠޫރު ފަރުބަދައަށް ވަޑައިގަތީ އެކަލާނގެ ހޯއްދަވާށެވެ. އެގެރިން ނުކުތް އަޑު އެބައިމީހުންނަށް އިވުމާއެކު އެއަށް އަޅުކަންކުރަން ތިބެއްޖެއެވެ.

ފަހެ، އެ ބުދު އެއުރެންނަށް ޖަވާބެއް ނުދޭކަމާއި، އެއުރެންނަށް ގެއްލުމެއް، އަދި މަންފާއެއް ދިނުންވެސް އެއަށް މިލްކުވެގެން ނުވާކަން އެއުރެންނަށް ނޭނގެނީހެއްޔެވެ؟ (89)

އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަމަށް ހީކޮށް އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުޅަ ގެރިއަކީ ރޫޙެއް ނެތް ބުދެއް ކަމާއި، އެއަށް އަޑު ނީވޭ ކަމާއި، އެބައިމީހުންނަށް އިޖާބަނުދޭ ކަމާއި، އެބައިމީހުންނަށް ފައިދާއެއް ހޯދައިދިނުމުގެ ނުވަތަ ގެއްލުމެއްދިނުމުގެ ބާރެއް އެއަށް ލިބިފައި ނުވާކަން އެ މޮޔަ ޖާހިލުންނަށް ހަމަ ނޭނގެނީހެއްޔެވެ؟ ވީއިރު، އެއީ އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެ ކަމުގައި ޤަބޫލުކޮށް އެއަށް އަޅުކަންކުރަން ތިބެނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟

ހަމަކަށަވަރުން، މީގެކުރިން هارون ގެފާނު އެއުރެންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! އެ ގެރި މެދުވެރިކޮށް ތިޔަބައިމީހުން امتحان ކުރެއްވީކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް تبع ވާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ أمر އަށް ކިޔަމަންވާށެވެ! (90)

މޫސާ عليه السلام އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް އެނބުރިވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން، އެބައިމީހުން އެއަރައިގަތް ފާފައިގެ ބޮޑުކަން ހަނދާންކޮށްދެއްވައި، ހާރޫނު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ނަސޭހަތްތެރިވެވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނޭވެ! ތިޔަ ގެރިން ތިޔަބައިމީހުން އިމްތިޙާނުކުރެވި ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބިތީ މަގުފުރެދިފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤު އިލާހަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދިރުމެއް ނެތް ތިޔަ ގެރިއެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށްލައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަމަންވާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންކަމުގައި ބުއްދީގެ މަގު އިޚްތިޔާރުކުރާށެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. موسى ގެފާނު ތިމަންމެންގެ ގާތަށް އެނބުރި ވަޑައިގެންފުމަށް ދާނދެން، ތިމަންމެން އެޔަށް އަޅުކަންކުރުންމަތީ ދެމިތިބޭނޫއެވެ. (91)

މަގުފުރެދުމުގެ ތެރެއަށް އިތުރަށް ވަންނަމުން އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. މޫސާ عليه السلام އަހަރުމެންގެ ގާތަށް އެނބުރިވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން އަހަރުމެން އެއަށް އަޅުކަންކުރުން މަތީ ދެމިތިބޭނަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަތުމުން އެކަމާމެދު ވިސްނާނީއެވެ! އެ ޔަހޫދީންނަށް ހަލާކުހުއްޓެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމާއި، މާތް ﷲގެ ސިފަފުޅުތަކާއިމެދު އެބައިމީހުންގެ ޖާހިލުކަން ބޮޑުކަމާއެވެ. ފަހެ، ސާމިރީ ފިރިހެން ގެރިއެއްގެ ސިފައިގައި ބުދެއް ހަދައި، އެއިން އަޑު ނުކުންނަ ގޮތް ހެދުމާއެކު އެއީ އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެ ކަމުގައްޔާއި، މޫސާ عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ކަލާނގެ ގެއްލިގެން ހޯއްދަވަން ފަރުބަދައަށް ވަޑައިގަތީ ކަމުގައި އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ މޫސާ عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަމުގައްޔާއި، އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ވާކަމަށް ތުހުމަތު ކުރުމީ ނުބައިކަން ބޮޑުވެގެންވާ، އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމާއި، ސިކުނޑި ހަމަނުޖެހޭކަން އިތުރުކުރި ވާހަކައެކެވެ. ތޫލިއަޑެއް ހުރި އެ ގެރިއަކީ މޫސާ عليه السلام އަށް ފެނިވަޑައިނުގެން ޠޫރު ފަރުބަދައަށް ހޯއްދަވަން ވަޑައިގެންނެވި ކަލާނގެ ކަމަށް އެމީހުން ކުރި ތުހުމަތު މިއީ އެބައިމީހުންގެ މާތް ނަބިއްޔާއަށް އެބައިމީހުން ކުރި ހާދަހާ ނުބައިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ތުހުމަތެކެވެ. އަދި މިއީ ގަދަ ކީރިތިވަންތަ ﷲގެ މުޤްދަސް ޒާތުފުޅުގެ ހާދަހާ ހުތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ތަޞައްވުރެކެވެ. އެބައިމީހުން އެވަނީ އެކަލާނގެއަށް ފިރިހެން ގެރިއެއްގެ ސިފަ ދީފައެވެ. އެބައިމީހުންނީ ގެރިތަކެއް ކަމުގައި ވާތީ މެނުވީ އެބައިމީހުންގެ ހިތަށް މި ތަޞައްވުރު ނައަންނާނެއެވެ. ފަހެ، މިސާލުގައި ބުނެއުޅޭ ފަދައިން "ކޮންމެ އެއްޗެއްވެސް އެއެއްޗެއްގެ ޖިންސުގެ ތަކެއްޗާއި ދޯޅުވާނެއެވެ." މޫސާ عليه السلام އެނބުރިވަޑައިގެން، އެބައިމީހުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެ ގެރިއަށް އަޅުކަން ކޮށް، އޭގެވަށައި ނަށަމުން ލަވަމުން ދިޔަ ހަޅޭކުގެ އަޑު އެކަލޭގެފާނަށް އިވިވަޑައިގަތުމާއެކު އެކަލޭގެފާނު ކޯފާވެ ނުހިފެހެއްޓެވޭ ވަރު ވިއެވެ. އަދި އެގަދަ ކޯފާގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام އާ ދިމާއަށް އެނބުރިވަޑައިގެން، އެކަލޭގެފާނުގެ އިސްތަށިފުޅުގެ އިސްތަށިފުޅުގަނޑުގައްޔާއި، ތުނބުޅިފުޅުގައި ހިފަހައްޓަވައި ދަންމަވައިގެންނެވިއެވެ.

-

-

އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: موسى ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ هارون ގެފާނެވެ! އެއުރެން މަގުފުރެދިގެން ދިޔަތަން ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތްހިނދު، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް تبع ވެ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަޑައިގަތުން ކަލޭގެފާނަށް މަނާކުރީ ކޮންކަމެއްތޯއެވެ؟ ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ أمر އަށް ކަލޭގެފާނު އުރެދިވަޑައިގަތީތޯއެވެ؟ (92،93)

މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام އަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރާތަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން، މާތް ﷲއަށް ޓަކައި ކޯފާއިސްކުރައްވައި، އެކަލާނގެއަށް ކާފިރުވީމީހުންނާ ހަނގުރާމަކުރެއްވުމުން ކަލޭގެފާނު ހުއްޓުވީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ ނަސޭހަތްދެއްވައި ހަނދުމަކޮށްދެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އެންގެވި އެންގެވުމަށް ކަލޭގެފާނު އުރެދިވަޑައިގަތީތޯއެވެ؟ މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ވަޞިއްޔަތްކުރައްވަމުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިހެންނެވެ. ﴿ٱخْلُفْنِى فِى قَوْمِى وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ ٱلْمُفْسِدِينَ﴾ (ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެމީހުންގެ ތެރޭގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބަދަލުގައި ހުންނަވާށެވެ! އަދި އިޞްލާޙުކުރައްވާށެވެ! އަދި ފަސާދަކުރާ މީހުންގެ މަގަށް ތަބަޢަވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ!)

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ މަންމާގެ ދަރިކަލުންނޭވެ! ތިމަންގެ ތުނބުޅީގައްޔާއި، ބޮލުގެ އިސްތަށިގަނޑުގައި ނުހިއްޕަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، إسـرآءيـل ގެދަރިން ބައިބައިކުރިކަމަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާނެތީ، ތިމަން ބިރުގަތީއެވެ. އަދި ތިމަންގެ ބަހަކަށް ކަލޭގެފާނު انتظار އެއް ނުކުރައްވަމުއެވެ. (94)

އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައި މައިތިރިކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ހާރޫނު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައިކަމަނާގެ ދަރިކަލުންނޭވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އިސްތަށިފުޅުގަނޑުގައްޔާއި، ތުނބުޅިފުޅުގައި ނުހިއްޕަވާށެވެ. އަދި ކަންވީގޮތް ތިމަންކަލޭގެފާނު ކިޔައިދެއްވަން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދޫކޮށްލައްވާށެވެ. އެބައިމީހުން ގަދަބާރުން ހުއްޓުވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ތަޅައިފޮޅުން އުފެދި، ލޭއޮހޮރުވައި، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު ޤަތުލުކުރަން ފަށައިފާނެތީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގަތީއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކާ ދެކޮޅަށް އަނެއްބަޔަކު ނެރުއްވައިފިނަމަ، އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ފިތުނައިގެ ހުޅުގަނޑު ރޯވެދާނެކަމަށްވެސް ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގަތީއެވެ. އޭރުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އެނބުރިވަޑައިގެން، އެ ނުބައި ޢަމަލުން އެބައިމީހުން ދުރުކުރައްވަންދެން މަޑުނުކުރެއްވީ ކީއްވެހޭ ވިދާޅުވެ ކަލޭގެފާނު ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުށްވެރިކުރެއްވީހެވެ. އެހެންކަމުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ލޭހޮރުވުމުން ދުރުވެ، ކަލޭގެފާނު ވަޑައިގަންނަވަންދެން އެބައިމީހުންނަށް އޯގާވެރިކަމާއި، މަޑުމައިތިރިކަމާ އެކީ ވިސްނައިދެއްވޭތޯ މަސައްކަތްކުރެއްވުން ކަމުގައެވެ. އެކަން ޙައްލުކުރައްވާ ބޭކަލަކީ ކަލޭގެފާނު ކަމުގައި ވެވަޑައިގަތުމަށެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކޯފާ ގަދަވެފައި ހުންނެވި ވަރުން، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުގެ އިސްތަށިފުޅުގެ އިސްތަށިފުޅުގަނޑުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްޕުޅުން ހިއްޕަވައި، ތުނބުޅިފުޅުގައި ވައަތްޕުޅުން ހިއްޕެވިއެވެ. މާތް ﷲއަށްޓަކައި އުފެދުނު ޣީރަތްތެރިކަން އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ގަދަވީއެވެ. މޫސާ عليه السلام އަކީ މާތް ﷲއަށްޓަކައި ކޯފާ ވަރަށް ގަދަވާ ބޭކަލެކެވެ. ހާރޫނު عليه السلام ހުންނެވީ އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންވެވަޑައިގެންނެވެ. މޫސާ عليه السلام އަށް ހާރޫނު عليه السلام ގެ އުޒުރު އެނގިވަޑައިގެން، ހާރޫނު عليه السلام އާ މެދު އެކަލޭގެފާނުގެ އޮތް ހިތްޕުޅު ހަމަނުޖެހުން ފާޅުކުރެއްވުމަށްފަހު ދެން، ސާމިރީގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން އޭނާއަށް އިންޒާރު ދެއްވައި ވަޢީދުގެ ބަސް އިއްވެވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: موسى ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ سامرى އެވެ! ފަހެ، ކަލޭ އެގޮތަށް ކަންތައްކުރަންޖެހުނީ ކީއްވެގެންހެއްޔެވެ؟ (95)

-

އެކަލޭގެ ދެންނެވިއެވެ. އެއުރެން ނުދެކޭ އެއްޗެއް ތިމަންނާ ދުށީމެވެ. ފަހެ، ފޮނުއްވާފައިވާ ملائكة އާގެ (އެބަހީ: جبريل ގެފާނުގެ އަސްކޮޅުގެ) ފިޔަވަޅު ޖެހުނުތަނުން ފަސްމުށެއް ނެގީމެވެ. އަދި އެ ފަސްމުށް (އެ ގެރީގެ މައްޗަށް) އެއްލީމެވެ. ތިމަންގެ نفس ތިމަންނައަށް ޒީނަތްތެރިކޮށްދިނީ އެފަދައިންނެވެ. (96)

މާތް ﷲގެ ޢަދުއްވު ސާމިރީ ދެންނެވިއެވެ. ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ނުފެންނަ ކަމެއް ތިމަންނާއަށް ފެނުނެވެ. ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުވީ ތަނަށް ޖިބްރީލު عليه السلام ވަޑައިގެންނެވި އިރު، އެކަލޭގެފާނުގެ އަސްކޮޅުގެ އަތް ނުވަތަ ފައި ޖެހޭ ކޮންމެ ތަނަކުން ގަސްފަޅަމުން ދިޔަތަން ތިމަން ދުށީމެވެ. އެހެންކަމުން، އެއީ ކޮންމެވެސް ޚާއްޞަކަމެއް ހުރި އެއްޗެއްކަން ތިމަންނާއަށް އެނގުނެވެ. ދެން އަސްކޮޅުގެ ފައި ޖެހުނު ތަނުން ތިމަން ވެލިކޮޅެއް ނެގީމެވެ. އަދި ވިރިފައިހުރި ގަހަނާގެ ތެރެއަށް ތިމަން އެވެލި އެޅީއެވެ. އެހިނދު އެ ގެރިއަށް އަޑު ލިބުނެވެ. ތިމަންނާގެ ނަފުސު އެކަން ޒީނަތްތެރިކޮށްފައި ތިމަންނާއަށް ދެއްކުމުން ތިމަން ހަވާ ނަފުސަށް ތަބަޢަވީއެވެ. ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބޭފުޅުން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ﴿مِّنْ أَثَرِ ٱلرَّسُولِ﴾ ގައި ރަސޫލަކީ ޖިބްރީލު عليه السلام އެވެ. ސާމިރީގެ އެޢަމަލު ވެގެންދިޔައީ ބަނީއިސްރާއީލަށް ކުރިމަތިވި ބޮޑު އިމްތިޙާނެއް ކަމުގައެވެ. އެޢަމަލުގެ ސަބަބުން ބަނީއިސްރާއީލު މީހުން ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރަން ޝައުޤުވެރިވީތީއެވެ. ސާމިރީ އަކީ މުނާފިޤު ސިހުރުވެރިއެކެވެ. ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވިއެވެ. ފިރްޢައުނު ނެތިކުރެއްވުމަށް ޖިބްރީލު عليه السلام ވަޑައިގެންނެވިއިރު އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެންނެވީ އަހެއްގެ މަތީގައި، ހަނގުރާމަވެރި ޒުވާނެއްގެ ސިފައިގައެވެ. އެ އަސް އޭގެ އަތް ނުވަތަ ފައި ބިމުގެ ހިކި ވެލިގަނޑުގެ މަތީގައި ޖައްސާ ކޮންމެ ތަނަކުން ވަގުތުން ގަސް ފަޅަމުން ދިޔައެވެ. އެކަން ވިސްނައިގަތީ މުނާފިޤު ސާމިރީ އެކަންޏެވެ. ދެން އޭނާ އެ ވެލީން މުށްވަރެއް ނަގައި ގަހަނާގެ ތެރެއަށް އަޅައި އެއިން ގެރިއެއް ވިރުވައެޅިއެވެ. އަދި އެގެރިން ނުކުންނަ އަޑު ގެރި ލައްވާ އަޑާއި ވައްތަރެވެ. އެހެންކަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައި ވަނީ ﴿فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ ٱلرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا﴾ މިހާ ހިސާބުން މޫސާ عليه السلام އަށް ޙަޤީޤަތް އެނގިވަޑައިގަތެވެ. އެ ހުރިހާ ކަމަކީ ގެރިއަށް އަޅުކަންކުރާ ޤައުމަކުން އައިސް ހުރި ސާމިރީގެ ރޭވުމެވެ. މޫސާ عليه السلام ބަނީއިސްރާއީލާ ދުރަށް ވަޑައިގަތުމުން އޭނާ ބަނީއިސްރާއީލަށް ކުރި ކަމެއް ކުރިއެވެ. އެހެންކަމުން މޫސާ عليه السلام އޭނާ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރެއިން ބޭރުކޮށްލައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ޖަމާޢަތާ މުޅިން ދުރުކުރެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ! ފަހެ، ދާންއުޅޭށެވެ! ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، (ދުނިޔޭގެ) حياة ގައި ކަލެޔަށްއޮތީ (އެއްވެސް މީހެއްގައި) ބީހުމެއްނެތޭ ބުނުމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން (آخرة ގައި) خلاف ނުވެވޭނެ موعد އެއް ކަލެޔަށް ވެއެވެ. އަދި ކަލޭ، އެއަށް އަޅުކަންކުރުންމަތީ ދެމިހުރި، ކަލޭގެ إله އަށް ބަލާށެވެ! ހަމަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު އޭތި އަންދައިލައްވާހުށީމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ކަނޑުތެރެޔަށް އޭގެ އަޅިތައް ބުރުއްސައިލައްވާހުށީމެވެ. (97)

މޫސާ عليه السلام ސާމިރީއަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ފައްސާލެވި، ރަށުން ބޭރުކުރެވިފައިވާ މީހެއްގެ ގޮތުގައި ކަލޭ އެކަނި ދާށެވެ. ވަލުތެރޭގައި ވަލުޖަނަވާރުތަކާއެކު ކަލޭ އުޅޭށެވެ. ކަލޭ އެއްވެސް މީހަކާ ކައިރިނުވާށެވެ. އަދި ކަލެއާ އެއްވެސް މީހަކު ކައިރިނުވާނެއެވެ. މިއީ އަވަސް ޢަޛާބެވެ. އަދި ބޮޑު ޢަޛާބު ދަންނާށެވެ. ކަލެއަށް އާޚިރަތް ދުވަހު ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ދިނުމަށް ވަގުތު ވަނީ ކަނޑައެޅިފައެވެ. އެވަގުތު ކަލެއާއި ހަމައަށް ނައިސް ލަސްނުވާނެއެވެ. ކަލޭ ކާފިރުވެ ބަނީއިސްރާއީލު ފިތުނަވެރިކުރުމުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ކަލޭ އަޅުކަންކުރި އަސްލެއް ނެތް އިލާހަށް ބަލާށެވެ. އެއީ ކަލޭ އެއަށް އަޅުކަންކުރުން މަތީ ދެމިހުރި، އަދި އެ މެދުވެރިކޮށް ކަލޭ ބަނީއިސްރާއީލު ފިތުނަވެރިކުރި ގެރިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އަހަރުމެން އެ ގެރި އަންދާލައި، އޭގެ އަޅި ކަނޑަށް ބުރުއްސައިލާނަމެވެ. އޭގެ އެއްވެސް އަސަރެއް ބާކީ ފެންނަން ނުހުންނަ ގޮތް ހެދުމަށެވެ. ދެން އަޅުކަންކުރެވޭ ޙަޤީޤީ އިލާހުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވަމުން މޫސާ عليه السلام ވިދާޅުވަނީ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ إله އަކީ اللَّه އެވެ. އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން إله އަކު ނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ علم ފުޅު ހުރިހާ އެއްޗެއްގެ މައްޗަށް ތަނަވަސްވެގެންވެއެވެ. (98)

ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެއަކީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ޙައްޤު ގޮތުގައި އަޅުކަންކުރެވޭ އިލާހަކު ނުވާ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް ކަލާނގެއެއް ނުވާ، އެކަލާނގެ ޢިލްމު އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ވާހާ ތަކެއްޗަށް ތަނަވަސްވެގެންވާ، އަދި އުޑުތަކާއި ބިމުގެ އެއްވެސް ކަމެއް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެންނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެ، ބުއްދިއެއް، ޢިލްމެއް، ބާރެއް، އިޙްސާސެއް ނެތް، ދިރުމެއްނުވާ، ހަދާފައިވާ ގެރިއެއް ނޫނެވެ. މިހާހިސާބުން ފިރްޢައުނާއި ބަނީއިސްރާއީލާއެކު މޫސާ عليه السلام ގެ ވާހަކަ ނިމުނީއެވެ. ދެން މިއަންނަނީ އެންމެފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ އަށް ބާވައިލެއްވުނު އިލާހީ ވަޙީގެ ވާހަކައެވެ. މިވާހަކަތައް މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަންގަވައި ނުދެއްވިނަމަ، މުޙައްމަދު ﷺ އަށް އެވާހަކަތައް އެނގިވަޑައިނުގަތީހެވެ.

އިސްވެދިޔަ أمّة ތަކުގެ خبر ތަކުން ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިޔައިދެއްވަނީ، އެފަދައިންނެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން ކަލޭގެފާނަށް قرآن ދެއްވީމެވެ. (99)

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! މޫސާ عليه السلام އާއި ފިރުޢައުނުގެ ވާހަކައާއި، އެއާ ގުޅިގެން ގެނެސްދެއްވި ޢަޖާއިބުކުރަނިވި ވާހަކަތަކާއި، އާދަޔާއި ޚިލާފު ޙާދިޘާތައް ކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދެއްވި ފަދައިން، ކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންކަމުގައިވާ ނަބީބޭކަލުންނާއި ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކުގެ ވާހަކަތައް ކިޔައިދެއްވަމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވާގެ ތެދުކަމާއި، ރަސޫލުކަމުގެ ޞައްޙަކަމުގެ ދަލީލަކަށް ވުމަށްޓަކައެވެ. ރަސޫލާ ﷺއެވެ! އޭގެ ބަޔާންކުރުމުގެ އުސްލޫބާއި، ޙުކުމްތަކާއި، ޚަބަރުތަކުގައި މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ ޤުރްއާން ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވީ، ކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ މައްޗަށް ހެކިވާން އަބަދަށް ދެމިގެންދާ، އަބަދަށް ކިޔެވޭ ޛިކްރެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އެ قرآن އަށް ފުރަގަސްދީފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކު قيامة ދުވަހުން ބުރަދަންހުރި ފާފައެއް އުފުލާހުށްޓެވެ. (100)

އެ ޤުރްއާނަށް އީމާންވެ އެފޮތުގެ ހިދާޔަތަށް ތަބަޢަނުވި މީހާ، ޤިޔާމަތް ދުވަހު ބަރުދަން ހުރި، ބޮޑުވެގެންވާ ފާފައެއް އުފުލާނެއެވެ.

އޭގެ عذاب ގައި އެއުރެން ދެމިތިބޭ حال ގައެވެ. އަދި قيامة ދުވަހުން އެއުރެން އުފުލާ ބުރައިގެ ހުރި ނުބައިކަމާއެވެ! (101)

އެބަރުދަނާއެކު އޭނާ ވަންނާނީ ނަރަކައަށެވެ. އަބާއްޖަވެރިކަމާއެކު އަބަދުގެ އަބަދަށް ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގައި ދެމިއޮތުމަށެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنِ الْحَارِثِ، قَالَ: ......... قَالَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏كِتَابُ اللَّهِ فِيهِ نَبَأُ مَا كَانَ قَبْلَكُمْ وَخَبَرُ مَا بَعْدَكُمْ وَحُكْمُ مَا بَيْنَكُمْ هُوَ الْفَصْلُ لَيْسَ بِالْهَزْلِ مَنْ تَرَكَهُ مِنْ جَبَّارٍ قَصَمَهُ اللَّهُ وَمَنِ ابْتَغَى الْهُدَى فِي غَيْرِهِ أَضَلَّهُ اللَّهُ ........."‏. (جامع الترمذي، كتاب فضائل القرآن عن رسول الله صلى الله عليه وسلم) (އަލްޙާރިޘުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ........... ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ފޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން އިސްވެ ދިޔަ މީހުންގެ ޚަބަރުތައް ވެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހުގެ ޚަބަރުތައް ވެއެވެ. އެއީ ޙައްޤާއި ބާޠިލު ވަކިކުރާ ފޮތެވެ. އެއީ ކުޅިވަރެއް ނޫނެވެ. ޖައްބާރު މީހަކު އެފޮތް ދޫކޮށްފިނަމަ މާތް ﷲ އޭނާ ނެތިކުރައްވާހުއްޓެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ އެފޮތް ނޫން އެއްޗަކުން ތެދުމަގު ހޯދަން އުޅުނު މީހާ މަގުފުރައްދަވާހުއްޓެވެ. .......) (ޖާމިޢުއް ތިރްމިޛީ، ޙަދީޘު: 3153) މިއީ ދިގު ޙަދީޘެއްގެ ބައެކެވެ.

ތާޅަފިލި ފުމެލައްވާ ދުވަހުއެވެ. އަދި އެދުވަހުން ކުށްވެރިން (ގެ މޫނުތައް ބިރުވެރިކަމުން) ނޫވެގެންވާ حال، محشر އަށް ފޮނުއްވާހުށީމެވެ. (102)

ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތަކަށް ފުރަގަސްދިން ފާފަވެރިންނަށް އެ ޖަޒާ ދެއްވާނީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުއެވެ. އިސްރާފީލު عليه السلام ތާޅަފިލިން ދެވަނަ ފުމުން ފުއްމެވުމާއެކު، ލޯ ނޫވެ، މޫނުކަޅުވެ، އެންމެ ހުތުރު މަންޒަރާއެކު، އެންމެ ނުބައި ސޫރައިގައި މަޙްޝަރުގެ ބިމަށް ފާފަވެރިން އެއްކުރައްވާ ދުވަހުއެވެ.

އެއުރެންގެ މެދުގައި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ސިއްރު ވާހަކަ ދައްކަމުން ބުނާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން (ދުނިޔެމަތީގައި) ދިހަ ދުވަހު މެނުވީ ނުތިބެމުއެވެ. (103)

އެދުވަހު އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ވާހަކަ ދައްކާނީ ސިއްރުންނެވެ. ބިރުވެރިކަން ބޮޑުކަމުން އަޑު ގަދަކުރަން ނުކެރިގެންނެވެ. އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ބުނާނެއެވެ. އަހަރުމެން ދުނިޔޭގައި ދިހަ ދުވަހު މެނުވީ ނުތިބެމެވެ.

އެއުރެން (އެބަހީ: كافر ން) ބުނެއުޅޭ ބަސްތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަމެވެ. އެއުރެންކުރެ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަށް ވިސްނިމީހާ ބުނިހިނދެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެންމެ ދުވަހަކު މެނުވީ ނުތިބެމުއެވެ. (104)

އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ބުއްދިވެރި، އެންމެ ރަނގަޅުގޮތް ވިސްނާ މީހުން ބުނާނެއެވެ. ހަޤީޤަތުގައި އަހަރުމެން ދުނިޔޭގައި އެންމެ ދުވަހަކު މެނުވީ ނުތިބެމެވެ. އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ހޭދަ ކުރި ދިގު ޢުމުރު އެ ފާފަވެރިން ހަނދާންނެތޭނީ އެފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނުގައި އެންމެ ދުވަހަކަށް ނުވަތަ ގަޑިތަކަކަށް މެނުވީ ނުތިބޭ ކަހަލައެވެ. އެބައިމީހުންނާމެދު މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَيَوْمَ تَقُومُ ٱلسَّاعَةُ يُقْسِمُ ٱلْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا۟ غَيْرَ سَاعَةٍ ۚ كَذَٰلِكَ كَانُوا۟ يُؤْفَكُونَ﴾ (ޤިޔާމަތުގެ ވަގުތުޖެހޭދުވަހު ކުށްވެރިން ހިނދުކޮޅަކަށް މެނުވީ އެއުރެން ނުތިބޭކަމަށް ހުވާކުރާނެތެވެ. (ދުނިޔެމަތީގައި) އެއުރެން ޙައްޤުން އެއްކިބާވާ ކަމުގައިވީ އެފަދައިންނެވެ.) ޤިޔާމަތްވާ ވަގުތުގެ ބިރުވެރިކަމުން ފެށިގެން އެދުވަހު މީހުން އެއްކުރައްވާ ވަގުތުގެ ބިރުވެރިކަމާ ހަމައަށް ފެންނާނެ ބިރުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ އަންނަނިވި އާޔަތްތަކުގައި ގެންނަވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

އަދި އެއުރެން ފަރުބަދަތަކާމެދުގައި ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެތެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެތަކެތި ފުނޑުފުޑުކޮށްލައްވައި ބުރުއްސަވައިލައްވާނެތެވެ. (105)

ޤިޔާމަތްދުވަހު ފަރުބަދަތަކަށް ވާނެ ގޮތަކާމެދު އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެއެވެ. ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވެރިރަސްކަލާނގެ އެތަކެތި ފުނޑުފުނޑު ކުރައްވައި ޖައްވުގެ ތެރެއަށް ބުރުއްސަވައިލައްވާނެއެވެ. އެ ފަރުބަދަތައް ކުދިކުދިވެގެން ގޮސް ވެއްޔަށްވެ، ޖައްވުގެ ތެރެއަށް ބުރައިގެންދާ ކުނޑިތަކަކަށްވެ، ޖައްވުގެ ތެރެއަށް އަރައިގެން ދާނެއެވެ.

ފަހެ، ގަހެއް ރުކެއްނެތް ހަމަބިމެއްގެ ގޮތުގައި އެކަލާނގެ އެ ބިން ދޫކުރައްވާނެތެވެ. (106)

އަދި އެއްވަރުވެ އޮމާންވެފައިވާ، ގަހެއް ރުކެއް ބިނާއެއް ނެތް ބިމެއްގެ ގޮތުގައި އެކަލާނގެ އެބިން ދޫކުރައްވާނެއެވެ.

އެ ބިމުން ގުދުކަމެއް ނުވަތަ އަޑިގުޑަންކަމެއް ތިބާޔަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. (107)

ބަލާ މީހަކަށް އެބިމުން ގުދުކަމެއް، އަޑިތަނެއް، އުސްތަނެއް ނުފެންނާނެއެވެ. الأمت އަކީ ކުޑަ ފަރުބަދަ ފަދަ އުސް ތަންތަނެވެ. ފަރުބަދަތަކުގެ ޙާލަކީ ކުނޑިކުނޑިވެ ވަޔަށް ބުރައިގެން ދިއުން ކަމުގައި ވާއިރު، އިންސާނުންގެ ޙާލާއި އެބައިމީހުން ކުރިމަތިލާން ޖެހޭ މުޞީބާތްތަކާއި ދަތިތައް ކިހާވަރެއް ވާނެ ބާވައެވެ؟

އެދުވަހުން ގޮވައިލާމީހާއަށް އެއުރެން تبع ވާނެތެވެ. އެކަމަށް އެއްވެސް ގުދުކަމެއްނެތެވެ. އަދި رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް (ބިރުވެތިވެ) އަޑުތައް ހިމޭންވާނެއެވެ. ފަހެ (ފިޔަވަޅުގެ އަޑުކަހަލަ) މަޑު އަޑެއް މެނުވީ ތިބާޔަކަށް ނީވޭނެތެވެ. (108)

އެ ބިރުވެރި އުނދަގޫ ދުވަހު މަޙްޝަރު ބިމަށް އެއްވުމަށް ގޮވައިލައްވާ ފަރާތުގެ ފަހަތުން އެބައިމީހުން ދާނެއެވެ. އެއީ އިސްރާފީލު عليه السلام އެވެ. ކަށްވަޅުތަކުގައި ތިބިމީހުން އެކަށްވަޅުތަކުން ނުކުތުމަށް ގޮވައިލައްވައި އެކަލޭގެފާނު މިހެން ވިދާޅުވާ ހިނދުގައެވެ. އޭ ފީވެފައިވާ ކަށިތަކާއެވެ. ވަކިވަކިވެފައިވާ ފަތިތަކާއެވެ. އަދި ވީދިފައިވާ މަސްތަކާއެވެ. ހިސާބު ބެއްލެވުމަށާއި، ޖަޒާދެއްވުމަށް ތިޔަތަކެތި އެއްވުމަށް މާތް ﷲ އަމުރުކުރައްވައެވެ. އެހިނދު އެތަކެތި އެއްވެގެން އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެރުމެއް، މަގުން އެއްކިބާވުމެއް ނެތި އަވަސްއަވަހަށް އަންނާނެއެވެ. ގަދަކީރިތިވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވެ ޚަލްޤުތަކުންގެ އަޑު އެދުވަހު ހިމޭންވާނެއެވެ. އަދި ކިރިޔާ އަޑު އިވޭވަރަށް މީސްތަކުން ވައިއަޑުން ދައްކާ ވާހަކަ މެނުވީ އެދުވަހު ނުއިވޭނެއެވެ.

رحمن ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އެމީހަކަށް إذن ދެއްވައި، އަދި އެމީހަކުގެ ބަހަށް ރުހިވޮޑިގެންފިމީހަކަށް މެނުވީ، އެދުވަހުން شفاعة ތެރިވުމުގެ މަންފާއެއް ނުކުރާނެތެވެ. (109)

އެ ބިރުވެރި ދުވަހު، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އިޛުނަ ދެއްވި މީހަކަށް މެނުވީ ޝަފާޢަތްތެރިވުމުގެ ފައިދާއެއް ނުކުރާނެއެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގައި، އެއްކައުވަންތަ ކުރި މީހުންގެ ތެރޭގައިވެ، އީމާންކަންމަތީ މަރުވި މުއުމިނާއެވެ. ކާފިރުމީހާ ދަންނާށެވެ. އޭނާގެ ފަރާތުން ވެވޭ ޝަފާޢަތް ޤަބޫލުނުކުރެވޭނެއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَـٰعَةُ ٱلشَّـٰفِعِينَ﴾ (ފަހެ، ޝަފާޢަތްތެރިވާމީހުންގެ ޝަފާޢަތް، އެއުރެންނަކަށް މަންފާއެއް ނުކުރާނެތެވެ.) ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

އެއުރެންގެ ކުރިމަތީގައިވާ ކަންތަކާއި، އެއުރެންގެ ފަހަތުގައިވާ ކަންތައްތައް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. އަދި އެއުރެންނަކަށް އެކަންތައްތަކެއް އެނގިގެނެއް ނުވެތެވެ. (110)

އެކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ޙާލު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. އެބައިމީހުންގެ އެއްވެސް ކަމެއް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ރައްކާކުރެވިގެންނެވެ. އެބައިމީހުން ދެއްކި ވާހަކަތައް މަލާއިކަތުން ލިޔުއްވާ ފަތްތަކުގައި ލިޔެވިގެންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޚަލްޤުތަކުންނަށް އެކަލާނގެ ޢިލްމުން އެއްވެސް އެއްޗެއް އެނގިގެން ނުވެއެވެ.

ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ، دائم އަށް قائم ވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއަށްޓަކައި، މޫނުތައް ދެރަވެ ނިކަމެތިވެއްޖެއެވެ. އަދި (شرك ގެ) އަނިޔާވެރިކަން އުފުލައިގެން އަންނަމީހާ، ނާކާމިޔާބުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. (111)

ޤިޔާމަތްދުވަހު އެންމެހާ ޚަލްޤުތަކުންގެ މޫނުތައް، އެއްކައުވަންތަ، ބާރުވެރި، ޢަޒީޒުވަންތަ، ޖައްބާރުވަންތަ، ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ، ދާއިމަށް ޤާއިމުވެވޮޑިގެންވާ ﷲ އަށް ނިކަމެތިކަމާއެކު ކިޔަމަންވާނެއެވެ. މާތް ﷲއަށް ޝިރުކުކޮށް ކާފިރުވީ މީހާ ގެއްލެނިވެ އަބާއްޖަވެރިވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ.

އަދި مؤمن އަކު ކަމުގައިވާ حال، صالح عمل ތައް ކުރާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އަނިޔާއެއް ލިބިދާނެކަމަކަށް އަދި حق އެއް އުނިވެދާނެކަމަކަށްވެސް އޭނާ ބިރެއް ނުގަންނާނެތެވެ. (112)

މާތް ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން އަދައިގެން އީމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ މީހާ ދަންނާށެވެ. އޭނާއަށް އަނިޔާ ލިބިދާނެކަމަށް އޭނާ ބިރުނުގަންނާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ ހެޔޮ ޢަމަލުން އެއްވެސް މިންވަރެއް މަދުނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދިކިއެއްތަ، އޭނާގެ ޖަޒާ ފުރިހަމައަށް ލިބިގަންނާނެއެވެ. ظلم އަކީ ނުކުރާ ފާފައަކަށް ޢުޤޫބާތް ދިނުމެވެ. هضم އަކީ ކޮށްފައިވާ ހެޔޮކަމުން ނުވަތަ ލިބެންޖެހޭ ދަރުމައިން އުނިކުރުމެވެ. ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަޅާ ދިންނެވުމަށް މާތް ﷲ ވަނީ އަސާސީ ދެ ޝަރުޠެއް ކަނޑައަޅުއްވައިފައެވެ. ފުރަތަމަ ޝަރުޠަކީ އީމާންކަމެވެ. އެއީ ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައިވާ ހުރިހާ އެއްޗެއް ތެދުކޮށް ޤަބޫލުކުރުމެވެ. ދެވަނަ ޝަރުޠަކީ މާތް ﷲއަށް އިޚްލާޞްތެރިވެ ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމެވެ.

އަދި ހަމައެފަދައިން، عرب ބަހުންވާ قرآن އެއްކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ފޮތް ބާވައިލެއްވީމެވެ. އަދި އެ ފޮތުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ وعيد ތައް تفصيل ކޮށް بيان ކުރެއްވީމެވެ. (އެއީ) އެއުރެން ބިރުވެތިވެ، تقوى ވެރިވުމަށްޓަކައެވެ. ނުވަތަ އެއުރެންނަށް ހަނދާންކޮށްދީ، عبرة ލިބިދިނުމަށެވެ. (113)

ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ވާހަކަތަކާއި، ކަލޭގެފާނަށްވުރެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަތައް ކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދެއްވި ފަދައިން، ބަޔާންކުރަނިވި ޢަރަބި ބަހުން ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް މި ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ބަހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެފޮތް ބާވައިލެއްވީ އެބައިމީހުންގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަމާއި، ކަލޭގެފާނު ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަމަށް ކުރައްވާ ދަޢުވާގައި ކަލޭގެފާނުގެ ތެދުވެރިކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. ފަހެ، އެފޮތަކީ އޭގެ ބަޔާންކުރަނިވި އުސްލޫބާއި ފަޞާޙަތްތެރިކަމުގައި އިންސާނުންގެ ކުޅަދާނަކަމުން ބޭރުގައިވާ ފޮތެކެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެފޮތުގައި އިންޒާރާއި ވަޢީދު ތަކުރާރުކުރައްވާފައި ވަނީ އެބައިމީހުން ކާފިރުކަމާއި ފާފަތަކުން ރައްކާތެރިވެ، އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް އެފޮތުގެ ސަބަބުން ނަސޭހަތް ލިބި، އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އެބައިމީހުން އީމާންވެ ތަޤްވާވެރިވޭތޯއެވެ.

ފަހެ، ރަސްވަންތަ، حق ވަންތަ اللَّه މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް وحى ބާވައިލައްވައި ނިމުމުގެކުރިން ކަލޭގެފާނު އެ قرآن ކިޔަވައިވިދާޅުވުމަށް އަވަސްވެވަޑައި ނުގަންނަވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! މިއަޅާއަށް علم އިތުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! (114)

އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ދަރުމަ ދެއްވައި، އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ މީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުމަށް އެކަލާނގެ ވެވޮޑިގެންފައިވާ ވަޢުދާއި ޚިލާފުވެވޮޑިގަތުމުން ރަސްވަންތަ، ޙައްޤުވަންތަ ﷲ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. ޖިބްރީލު عليه السلام އާއެކު ޤުރްއާން ކިޔަވައިވިދާޅުވުމުގައި ކަލޭގެފާނު އަވަސްވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އެކަލޭގެފާނު ކަލޭގެފާނަށް ކިޔަވައިވިދާޅުވެ ނިންމަވަންދެން ކަލޭގެފާނު ކެތްތެރިކަމާއެކު އަޑުއައްސަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ޙަޔާތަށް އަލިކަން ލިބިދޭނޭ ފައިދާ ހުރި ޢިލްމު އިތުރުކޮށްދެއްވުން އެދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދަންނަވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺޤުރްއާން ދަސްކުރެއްވުމަށް ދަހިވެތިވެވަޑައިގަންނަވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. އަދި ހަނދުމަފުޅު ނެތިދާނެތީ ބިރުފުޅުގަންނަ ކަމުގައި ވިއެވެ. އެހެންކަމުން ޖިބްރީލު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީބަސްފުޅު ކިޔަވައިދެއްވަން ފެށްޓެވުމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުން ކިޔަވައިވިދާޅުވުމަށް އަވަސްވެވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެއްވެސް އެއްޗެއް ގެއްލިދާނެކަމަށް ނުވަތަ ހަނދުމަފުޅު ނެތިދާނެކަމަށް ބިރުފުޅުންނެވެ. އެހެންކަމުން، ޖިބްރީލު عليه السلام ކިޔަވައިވިދާޅުވާ އިރު އަޑު އެއްސެވުމަށް މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޤުރްއާން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ރައްކާކުރުމަށް އެކަލާނގެ ޖާމިނުވެވޮޑިގެންނެވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. لَا تُحَرِّكْ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِۦٓ ﴿١٦﴾ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُۥ وَقُرْءَانَهُۥ ﴿١٧﴾ فَإِذَا قَرَأْنَـٰهُ فَٱتَّبِعْ قُرْءَانَهُۥ ﴿١٨﴾ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُۥ ﴿١٩﴾ (އެ ޤުރްއާން ލިބިވަޑައިގަތުން އަވަސްކުރެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅު، އެ ޤުރްއާނާއިގެން ޙަރަކާތްތެރި ނުކުރައްވާށެވެ! (16) ހަމަކަށަވަރުން، އެ ޤުރްއާން (ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް) ޖަމަޢަކުރެއްވުމާއި، އަދި އެ ޤުރްއާން ކިޔަވައިވިދާޅުވުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ދެއްވުމަކީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އޮތްކަމެކެވެ. (17) ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ (ޖިބްރީލުގެފާނު މެދުވެރިކުރައްވައި) އެ ޤުރްއާން ކިޔަވައިދެއްވާހިނދު، ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެ ކިޔަވައިދެއްވުމާ ތަބަޢަވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! (18) ދެން ހަމަކަށަވަރުން، އެ ޤުރްއާން ބަޔާންކޮށްދެއްވުން ވަނީވެސް ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށެވެ. (19)) މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ޤުރްއާން ރައްކާކުރައްވާނެ ކަމަށް މާތް ﷲ ދެއްވާފައިވާ ޖާމިނުވުމެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ކިޔުންވަން އަދި ލިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ އުއްމިއްޔަ ބޭކަލަކަށް ވާތީއެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، މީގެކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ آدم ގެފާނަށް وصيّة ކުރައްވައި، عهد ހިއްޕެވީމެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު (އެ عهد) ހަނދުމަނެތުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެއްވެސް عزم އަކާއި، ثابت ކަމެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެކެވޮޑިއެއް ނުގަންނަވަމެވެ. (115)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާދަމު عليه السلام ސުވަރުގޭގައި ވަޒަންވެރިކުރެއްވި ހިނދު، އެކަލޭގެފާނަށް ވަކިގަހަކުން ފަރިއްނުކުޅުއްވުމަށް ވަޞިއްޔަތްކުރައްވައި އެންގެވީމެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނު އެ ވަޞިއްޔަތް ހަނދުމަފުޅުނެތި، އަމުރާއި ޚިލާފުވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަހީކުރެއްވި ކަންތަކާ ދުރުވެވަޑައިގަތުމުގެ ޢަޒުމަކާއި ސާބިތުކަމެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެކެވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިވެ ވަޑައިގަތުން ކުޑަކުރެއްވުމުން ހަނދުމަފުޅު ނެތުނުކަމަށްޓަކައި މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ރުހިވޮޑިނުގަތުމުގެ ބަސް ވަޙީކުރެއްވީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ފާފަކުރެއްވުމުގެ ނިޔަތުގައި އެގަހުން ފަރިއްނުކުޅުއްވައެވެ. އެއީ އިޖްތިހާދުކުރެއްވުމާއި ހަނދުމަފުޅު ނެތުމުގެ ސަބަބުން ކުރެއްވުނު ކަމެކެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. އާދަމު عليه السلام ގަސްތުގައި އުރެދިވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އެއީ ހަނދުމަފުޅު ނެތިގެން ކުރެއްވުނު ކަމެކެވެ.

آدم ގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން سجدة ކުރާށޭ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ملائكة ންނަށް وحى ކުރެއްވިހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ، إبليس ފިޔަވައި އެ ملائكة ން سجدة ކުރެއްވޫއެވެ. އެކަލޭގެ އެކަމުން މަނާވެގަތެވެ. (116)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަލާއިކަތުންނަށް އާދަމު عليه السلام އަށް ސަލާމްކުރުމާއި މާތްކޮށްހިތުމުގެ ސަޖިދަކުރުމަށް އެންގެވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އެހިނދު އެބޭކަލުން އެއަމުރަށް ކިޔަމަންވެވަޑައިގަތެވެ. އިބްލީސު ފިޔަވައެވެ. އެކަލޭގެ ސަޖިދަކުރުމަށް ދެކޮޅުހަދައި، އެކަލޭގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރަށް ނުކިޔަމަންތެރި ވިއެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. އަޅު އެކަލޭގެފާނަށްވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާ ހެއްދެވީ އަލިފާނުންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ހެއްދެވީ މަށިންނެވެ.

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރެއްވީމެވެ. އޭ آدم ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، މިއީ ކަލޭގެފާނާއި، ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުންނަށްހުރި عداوة ތެރިޔެކެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެ ތިޔަ ދެކަނބަލުން ސުވަރުގެއިން ނެރެލިޔަނުދެއްވާހުށިކަމެވެ! އޭރުން ކަލޭގެފާނު ދަތިތަކާ ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންފާނެތެވެ. (117)

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާދަމު عليه السلام އަށް ސަމާލުވެވަޑައިގަތުމަށް އަންގަވައި ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. އިބްލީސަކީ ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ޙައްވާ عليها السلام ގެ ބޮޑު ޢަދުއްވެކެވެ. އެކަލޭގެއަކީ ތިޔަ ދެކަނބަލުން ސުވަރުގެއިން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުމުގެ ސަބަބަކަށް ވިޔަނުދެއްވާށެވެ. އޭރުން ތިޔަ ދެކަނބަލުން އަބާޖަވެރިން ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ. އެކަލާނގެ ﴿فَتَشْقَىٰٓ﴾ އޭ ވަޙީކުރައްވައި އަބާއްޖަވެރިކަން ހަމަ އެކަނި އާދަމު عليه السلام އަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނު އަބާއްޖަވެރިވެވަޑައިގެންފިނަމަ އަނބިކަނބަލުންވެސް ވާނެތީއެވެ. އަދި އާޔަތްތަކުގެ ނިމުމަށް ބެއްލެވުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނަކަށް އެތާނގައި ބަނޑުހައިވުމެއްނުވެތެވެ. އަދި އުނުއޮރިޔާންވުމެއްވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. (118)

އަދި ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނަށް ސުވަރުގޭގައި ބަނޑުހައިވުމެއް އަދި އުނުއޮރިޔާންވުމެއްވެސް ނެތެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނަށް އެތާނގައި ކަރުހިއްކުމެއް ނުލިބޭނެތެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް އަވީގެ ހޫނެއްވެސް ނުމެވާނެމެއެވެ. (119)

އަދި ކަލޭގެފާނަށް އެތަނުގައި ކަރުހިއްކުމެއް ނުލިބޭނެއެވެ. އަދި އަވީގެ ހޫނެއްވެސް ނުމެވާނެއެވެ. އެހެނީ ސުވަރުގެއަކީ އުފާވެރިކަމުގެ ގޮވައްޗެވެ. އެތަނުގައި ބަނޑުހައިވުމެއް، ކަރުހިއްކުމެއް އަދި ވަރުބަލިވުމެއް ނުވެއެވެ. تضحى ގެ މާނައަކީ އިރުއަރައިގެން އައިސް އަވީގެ ހޫނުކަން ލިބުމެވެ. ސުވަރުގޭގައި އިރެއް ނުވާނެތީއެވެ. ﴿لَا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِيرًا﴾ (އެތާނގައި އަވީގެ ހޫނެއް، ނުވަތަ ގަދަފިންޏެއްވިޔަސް އެއުރެން ނުދެކޭނެތެވެ.) އެތަނުގައި ފެންނާނީ ވިދަވިދާ ހުންނަ ނޫރެވެ. މިއާޔަތަކީ، އާދަމު عليه السلام އެތަނެއްގައި އުޅުއްވައި އެތަނަކުން ބޭރުކުރެވުނު ސުވަރުގެ އަކީ އުޑުތަކުގައިވާ ޖަންނަތުލްޚުލްދި ކަމާއި، ފަހުގެ ބައެއް މީހުން ދަޢުވާކުރާ ގޮތަށް ބިންމަތީގައިވާ ސުވަރުގެއެއް ނޫންކަމުގެ އެންމެ ފާޅުކަން ބޮޑު އެއް ހެއްކެވެ. އެހެނީ ބަނޑުހައި ނުވުމާއި، ކަރުނުހިއްކުމާއި، އުނުއޮރިޔާންނުވުމާއި، ވަރުބަލިނުވުން ފަދަ ސިފަތަކަކީ ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގެއަށް މެނުވީ ނިސްބަތް ނުކުރެވޭނޭ ސިފަތަކެކެވެ. އެހެނީ ދުނިޔޭގައިވާ ކޮންމެ މީހަކީ، އެއީ ރަސްކަލެއް ކަމުގައި ވިޔަސް، ބަނޑުހައިވާނޭ، އިރުގެ އަވިން ހޫނުކަން އިޙްސާސްވާނޭ މީހެކެވެ. އަދި މުޞީބާތްތަކާއި ބަލިވެސް ޖެހޭނެ މީހެކެވެ. އެހެންވީމާ އެއީ ދުނިޔޭގެ ސުވަރުގެއަކަށް ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ.

ފަހެ، شيطان އާ އެކަލޭގެފާނަށް ވަސްވާސްދީ ބުންޏެވެ. އޭ آدم ގެފާނެވެ! (އެ ގަހުން ފަރިއްކުޅުއްވައިފިނަމަ، ކަލޭގެފާނު އަބަދަށް ދެމިހުންނަވާނެ) شجرة الخُلد ގަހާއި، ފަނާވެގެންނުދާނޭ ވެރިކަމެއް، ކަލޭގެފާނަށް ތިމަން ދައްކަންތޯއެވެ؟ (120)

ދެން، ލަޢުނަތްލެއްވިގެންވާ އިބްލީސު އެކަލޭގެފާނަށް ވަސްވާސްދިނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އެގަހަކުން ކައިފި މީހަކު ދާއިމަށް ދިރިހުންނާނޭ، އަދި ދުވަހަކުވެސް މަރުނުވާނޭ އަދި އެމީހަކަށް ފަނާވެގެންނުދާނެ ވެރިކަމެއް ލިބޭ ގަހެއް ކަލޭގެފާނަށް ދައްކަން ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި މާތް ﷲ ގަންދީ ހުވައިކުރިއެވެ.

ފަހެ، އެ ދެކަނބަލުން އެ ގަހުން ފަރިއްކުޅުއްވިއެވެ. ދެން އެ ދެކަނބަލުންގެ عورة، އެ ދެކަނބަލުންނަށް ފާޅުވިއެވެ. އަދި ސުވަރުގޭގެ ފަތްތަކުން عورة ނިވާކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އަދި آدم ގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދިވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ مقصد حاصل ނުވެ މަގުގެއްލުނެވެ. (121)

ދެން މާތް ﷲ އެދެކަނބަލުންނަށް ފަރީއްކުޅުއްވުން މަނާކުރައްވާފައިވާ ގަހުން އާދަމު عليه السلام އާއި ޙައްވާގެފާނު ފަރީއްކުޅުއްވިއެވެ. އެހިނދު އެ ދެކަނބަލުންގެ ޢައުރަ އެ ދެކަނބަލުންނަށް ފާޅުވިއެވެ. އަދި އެ ދެކަނބަލުން ސުވަރުގޭގެ ގަސްތަކުގެ ފަތްތަކުން އައުރަ ނިވާކުރައްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. ފަހެ، އާދަމު عليه السلام މާތް ﷲގެ އަމުރާއި ޚިލާފުވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި ދާއިމީ ޙަޔާތާއި ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގު އޮޅިވަޑައިގަތެވެ.

ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، އެކަލޭގެފާނު خيار ކުރެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް توبة ލައްވައި ތެދުމަގު ދެއްކެވިއެވެ. (122)

ދެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު ހޮއްވަވައި، ނަބީކަމަށް އެކަލޭގެފާނު އިޚްތިޔާރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ކުއްތަންކުރައްވާފައިވާ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނު ލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވުނު ކުށަށް އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތައުބާ ލައްވައި، އެކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ނެތިގެން އެކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވުނު ކުށާމެދު ދެރަފުޅުވެ ހިތާމަފުޅުކުރެއްވުމުން، އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ މަގުގައި ސީދާވެ ހުންނެވުމަށް މަގުދެއްކެވިއެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަދެކަނބަލުން އެކުގައި ސުވަރުގެއިން (ބިމަށް) ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް عداوة ތެރިން ކަމުގައިވާ حال ގައެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގެއް އަތުވެއްޖެނަމަ، ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތެދުމަގަށް تبع ވެއްޖެމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކު މަގުފުރެދިގެނެއް ނުދާނެތެވެ. އަދި އަބާއްޖަވެރިއެއްވެސް ނުމެވާނޭމެއެވެ. (123)

މާތް ﷲ އާދަމު عليه السلام އާއި ޙައްވާގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަ ދެކަނބަލުން އުޑުން ބިމަށް ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ތިޔަ ދެކަނބަލުންގެ ދަރިފަސްކޮޅުގެ އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ދިރިއުޅުމާއި، އާމްދަނީ ހޯދުމާއި، ބާރުވެރިކަމުގެ މައްސަލައިގައި ޢަދާވާތްތެރިވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ހަނގުރާމައާއި ފިތުނައިގެ އަލިފާންގަނޑު ރޯވާނެއެވެ. ދެން އާދަމު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުގެ ފަރާތުން މާތް ﷲ މި ޢަހުދު ހިއްޕެވިއެވެ. ﴿فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّى هُدًى﴾ ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އިލާހީ ހިދާޔަތު އަދި އިލާހީ ވަޙީ އަތުވެއްޖެނަމަ، އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފޮތްތައް ބާވައިލައްވައި، ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވައިފިނަމަ، ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހިދާޔަތުގައި ހިފަހައްޓައި، ރަސޫލުބޭކަލުން ގެންނެވި ތަކެއްޗަށް އީމާންވެ ތަބަޢަވީ މީހަކު ދުނިޔޭގައި މަގުނުފުރެދޭނެއެވެ. އަދި އާޚިރަތުގައި އަބާއްޖަވެރި ނުވާނެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ޤުރްއާން ކިޔަވައި އެފޮތުގައިވާ ގޮތަށް ޢަމަލުކުޅަ މީހާ ދުނިޔޭގައި މަގުނުފުރެދޭ ކަމަށާއި، އާޚިރަތުގައި އަބާއްޖަވެރި ނުވާނެ ކަމަށް މާތް ﷲ މިވަނީ ޖާމިނުވެވޮޑިގެންފައެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު މިއާޔަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވިއެވެ.

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ قرآن އަށް ފުރަގަސްދީފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްއޮތީ، ދަތި ދިރިއުޅުމެކެވެ. އަދި قيامة ދުވަހުން އެމީހަކު ކަނުމީހެއްގެ ގޮތުގައި محشر އަށް ފޮނުއްވާހުށީމެވެ. (124)

ތެދުމަގާއި އީމާންކަމަށް ފުރަގަސްދީ، އެމީހެއްގެ ހިތަށް ޤުރްއާނުގެ ނޫރުން އަލި ލިބިނުގަތް މީހަކަށް ދުނިޔޭގައި އޮތީ ދަތި ދިރިއުޅުމެކެވެ. ﴿مَعِيشَةً ضَنكًا﴾ ގެ މާނައީ އެ ދިރިއުޅުމުން ބާއްޖަވެރިކަމާއި އަރާމުގެ ރަހަ ނުލިބޭ، ހިތްދަތި، ހަރުކަށި އުނދަގޫ ދިރިއުޅުމެކެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހު އޭނާ މަޙްޝަރުކުރައްވާހުށީ ކަނު މީހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގައި އޭނާ ހިތް ކަނު މީހެއްގެ ގޮތުގައި ވީތީއެވެ.

އެމީހާ ދަންނަވާނެތެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ކަނުމީހެއްގެ ގޮތުގައި މިއަޅާ محشر އަށް ފޮނުއްވީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ލޮލަށްފެންނަ މީހަކު ކަމުގައި (ދުނިޔެމަތީގައި) މިއަޅާވީމެވެ. (125)

ކާފިރުމީހާ ދަންނަވާނެއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ. އަޅުގެ ލޯ ކަނުކުރައްވައި އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާއަށް ޢުޤޫބާތްދެއްވީ ކީއްވެގެން ތޯއެވެ؟ މިއަޅާ ދުނިޔޭގައި ލޮލަށް ފެންނަ މީހެއް ކަމުގައި ވީމެވެ.

އެކަލާނގެ وحى ކުރައްވާނެތެވެ. ހަމައެފަދައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް ކަލެޔާ ހަމަޔަށްއައެވެ. ފަހެ، އެ آية ތައް ކަލޭ ހަނދާން ނައްތައިލީމުއެވެ. ހަމައެފަދައިން، މިއަދު ކަލޭގެމަތިން ހަނދާން ނައްތައިލެވޭނެތެވެ. (އެބަހީ: اللَّه ގެ رحمة ން محروم ކޮށްލެވޭނެތެވެ.) (126)

މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފާޅުކަން ބޮޑު ސާފު އާޔަތްތައް ކަލެއާ ހަމައަށް އައުމުން، ކަލޭ އެ އާޔަތް ނުފެންނަކަމަށް ހަދައި، ކަލޭގެ ފުރަގަހަށް އެއްލައިލިއެވެ. ދެން، އެއަށް ޢަމަލު ނުކުރިއެވެ. އެފަދައިން، މިއަދު ކަލޭ ޢަޛާބުގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލެވޭނެއެވެ. ކަލޭގެ ޢަމަލާ އެއްފަދަ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ބޭރުފުށުން ނިޢުމަތުގައި އުޅޭ ކަމަށް ފެނުނަސް، އަދި ގަނޑުވަރުތަކުގައި އުޅެ، ދުނިޔޭގެ އަރާމުގެ ތެރެއަށް ޣަރަޤުވިޔަސް، ކާފިރުމީހާގެ ހިތް އޮންނަނީ ހަމަނުޖެހުމެއްގައި ހަދާނެ ގޮތެއް ނޭނގި، ތެޅުމެއްގެ ތެރޭގައެވެ.

އަދި (އުރެދުމުގައި) ހައްދުފަހަނަޅައިގޮސް، އަދި އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ آية ތަކަށް إيمان ނުވިމީހާއަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، آخرة ގެ عذاب މާގަދައެވެ. އަދި ދެމިހުރުން މާބޮޑުމެއެވެ. (127)

މާތް ﷲއަށް ކާފިރުވެ، އެކަލާނގެ އާޔަތްތައް ދޮގުކޮށް، ދުނިޔޭގެ އެދުންތަކުގެ ތެރެއަށް ގެނބުމުގައި އަމިއްލަ ނަފުސު ޙައްދުފަހަނައަޅައި ދިޔަ ކޮންމެ މީހަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ ޢަޛާބަށްވުރެ އާޚިރަތުގެ ޢަޛާބު މާ ގަދަފަދަވެފައި، ބިރުވެރިކަން ބޮޑުވެފައި، ދެމިގެންދާނެއެވެ. އެއީ މެދުކެނޑުމެއް ނެތި ދެމިގެންދާނޭ ޢަޛާބަކަށް ވާތީއެވެ.

ފަހެ، އެއުރެންގެ ކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިތައްކިތައް أمّة ހަލާކުކުރެއްވިކަން އެއުރެންނަށް بيان ވެގެން ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންގެ ގޮވަތިގެދޮރުހުރި ތަންތާނގައި، އެއުރެން ހިނގައިއުޅޭ حال ގައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަމުގައި ބުއްދީގެ أهل ވެރިންނަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (128)

މައްކާގެ، ގޮތް ދޫނުކުރާ، އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ ކާފިރުންނަށް، އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ދޮގުކުޅަ މީހުންނަށް ވީގޮތް ނޭނގެނީހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ހަލާކުވެ ނެތިދިޔައީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ޢާދުބާގައިގެ މީހުންނާއި، ޘަމޫދުބާގައިގެ މީހުން އުޅުނުތަން އެބައިމީހުންނަށް ފެނެއެވެ. އެބައިމީހުން ނެތިދިޔަގޮތުގެ އަސަރުތައް އެބައިމީހުން ބަލައެވެ. އެބައިމީހުން ޢިބުރަތް ޙާޞިލްކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިގަންނަ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ނެތި ދިޔަ ތަނުގައިވާ އަސަރުތަކުގައި ސަލާމަތް ބުއްދީގެ އަހުލުވެރިންނަށް ޢިބްރަތާއި، ނަސޭހަތް ވާކަން ކަށަވަރެވެ. النهى އަކީ ބުއްދި އެވެ.

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން (އެއުރެންނަށް عذاب ލަސްކުރެއްވުމުގެ) كلمة ފުޅެއް އިސްވެގޮސްފައި ނުވާނަމަ، އަދި ކަނޑައެޅިގެންވާ މުއްދަތެއް ނުވާނަމަ (އެއުރެންނަށް ދުނިޔެމަތީގައި) عذاب ދެއްވުން لازم ވެއްޖައީހެވެ. (129)

އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ލަސްކުރައްވައި، އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވަން ވަކި ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވާފައި ނުވާނަމަ، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޢަޛާބު އައީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މާތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ ޙިކުމަތަކަށްޓަކައި، އެކަލާނގެ ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ލަސްކުރައްވާފައެވެ.

ފަހެ، އެއުރެން ބުނާބަސްތަކަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ! އަދި އިރުއެރުމުގެ ކުރީގައްޔާއި އަދި އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރީގައި، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް حمد އާއެކު تسبيح ވިދާޅުވާށެވެ! (އެބަހީ: ނަމާދު ކުރައްވާށެވެ!) އަދި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތަކުން ބައެއްގައްޔާއި، ދުވާލުގެ ދެކޮޅުގައި ކަލޭގެފާނު تسبيح ވިދާޅުވާށެވެ! (އެބަހީ: ނަމާދު ކުރައްވާށެވެ!) އެއީ ކަލޭގެފާނު ރުހިވަޑައިގަތުމަށްޓަކައެވެ. (ނޯޓު: މި آية ގައި فرض ފަސްނަމާދުގެ ވަގުތުތައް بيان ވެގެންވާ ކަމުގައި مفسّر ން ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.) (130)

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ މުޝްރިކު ޤައުމުގެ ދުއްތުރާތަކަށާއި، ކަލޭގެފާނާއި، ޤުރްއާނާއި ބެހޭގޮތުން އެބައިމީހުން ދައްކާ ވާހަކަތަކަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ. އަދި އިރު އެރުމުގެ ކުރީގައްޔާއި، (އެބަހީ ފަތިސް ނަމާދު) އަދި އިރު އޮއްސުމުގެ ކުރީގައި (އެބަހީ ޢަޞްރު ނަމާދު) ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ނަމާދުކުރައްވާށެވެ. އަދި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތަކުގައްޔާއި (އެބަހީ ޢިޝާ ނަމާދު) ދުވާލުގެ ދެކޮޅުގައި (އެބަހީ މެންދުރު ނަމާދާއި މަޣްރިބު ނަމާދު، އެހެނީ މެންދުރު ނަމާދު ވަނީ ދުވާލުގެ ފުރަތަމަ ކޮޅު ނިމޭ ހިސާބުގައެވެ. އަދި މަޣްރިބު ނަމާދު ވަނީ ދުވާލުގެ ފަހުކޮޅު ނިމޭ ހިސާބުގައެވެ.) ނަމާދުކުރައްވާށެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ލިބޭތޯއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު ރުހިވަޑައިގަންނަވާ ކަންކަން އެކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާތޯއެވެ. ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިންގެ ގިނަ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި މިއާޔަތުން އިޝާރާތްކުރައްވަނީ، އަހަރުމެން ބަޔާންކުރި ފަދައިން، ފަރުޟު ފަސް ނަމާދަށެވެ.

އަދި އެއުރެންގެ ތެރެއިން ބަޔަކަށް دنيوى حياة ގެ ޒީނަތްތެރިކަމުގެ ގޮތުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެތަކެއްޗާމެދު އެއުރެން امتحان ކުރެއްވުމަށްޓަކައި، ދެއްވި ތަކެއްޗަށް އެދިވަޑައިގެން، ކަލޭގެފާނު ނުބައްލަވާށެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދެއްވަވާ ތަކެތި ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އަދި ދެމިހުރުން މާބޮޑުމެއެވެ. (131)

ދުނިޔޭގެ އުފަލާއި އަރާމުގައި ދިރިއުޅެމުންދާ މީހުންނަށާއި، އެބައިމީހުންތިބި ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތްތަކަށާއި، އުފާވެރިކަމަށާއި، ކާފިރުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކަށް ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތްތަކަށް ކަލޭގެފާނު ނުބައްލަވާށެވެ. އެނިޢުމަތްތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވާފައި ވަނީ އެބައިމީހުން އިމްތިޙާނު ކުރެއްވުމަށާއި، އޭގެ ސަބަބުން އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވުމަށެވެ. ފަހެ، ފަނާވެދަނިވި ނިޢުމަތްތަކަށްވުރެ، މާތް ﷲގެ ދަރުމަ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެފައި، މަތިވެރިކަން ބޮޑެވެ. މި އާޔަތުގައި ރަސޫލާ ﷺ އާ މުޚާޠަބު ކުރައްވާފައި ވިޔަސް، ޙަޤީޤަތުގައި މުޚާޠަބުކުރައްވަނީ އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންނަށެވެ. އެހެނީ، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ޒާހިދު، ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތްތަކާ ދުރު ބޭކަލަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ.

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންނަށް ނަމާދުކުރުމަށް أمر ކުރައްވާށެވެ! އަދި އެކަމުގެ މައްޗަށް ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! رزق ދެއްވުމަކަށް ކަލޭގެފާނުގެ ކިބަޔަކުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެދިވޮޑިއެއް ނުގަންނަވަމެވެ. ކަލޭގެފާނަށް رزق ދެއްވަނީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. ރަނގަޅު ނިމުންވަނީ، تقوى ވެރިންނަށެވެ. (132)

ކަލޭގެފާނުގެ އަހުލުވެރިންނަށް ނަމާދަށް ރައްކާތެރިވުމަށް އަމުރުކުރައްވާށެވެ. އަދި ނަމާދު އޭގެ ރުކުންތަކާއި އަދަބުތައް ފުރިހަމަކުރެއްވުމާއި، ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު އަދާކުރެއްވުމުގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ކަލޭގެފާނު އެއްވެސް މީހަކަށް ރިޒުޤުދެއްވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެދިވޮޑިނުގަންނަވަމެވެ. އަދި ކިއެއްތަ ކަލޭގެފާނަށް ރިޒުޤުދެއްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުންނަށް ރިޒުޤު ދެއްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. ރަނގަޅު ނިމުން ވަނީ ތަޤްވާވެރިންނަށެވެ.

އެއުރެން ބުނޫއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އެކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންނަށް معجزة އެއް ނުގެންނަވަނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، (އެއުރެން އެހެންބުނާއިރު) ކުރީގެ ފޮތްތަކުގައި بيان ވެގެންވާ ހެކިތައް އެއުރެންނާ ހަމަޔަކަށް ނާދޭހެއްޔެވެ؟ (133)

މުޝްރިކުންގެ ތެރެއިން މައްކާގެ އަހުލުވެރިން ބުންޏެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ތެދުވެރިކަމުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރާ ޙައިރާންކުރަނިވި މުޢުޖިޒާތެއް އެކަލޭގެފާނު ނުގެންނަވަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ދާއިމަށް ދެމިއޮންނަނިވި މުޢުޖިޒާތް ކަމުގައިވާ، އަދި އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ވާހަކަތައް ގެނެސްދެއްވާފައިވާ، ކީރިތި ޤުރްއާން އެބައިމީހުންނަށް ނުފުދެނީ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެޤުރްއާނަކީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާއަށް ދެއްވި އެންމެ މަތިވެރި ހެއްކެވެ. އަދި މުޢުޖިޒާތެވެ.

އޭގެކުރިން (އެބަހީ: قرآن ބާވައިލެއްވުމުގެ، ނުވަތަ محمد ގެފާނު ފޮނުއްވުމުގެ ކުރިން) ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ عذاب ން އެއުރެން ހަލާކުކުރެއްވިނަމަ، އެއުރެން ބުނީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! އިބަރަސްކަލާނގެ އަޅަމެންގެ ގާތަށް رسول އަކު ނުފޮނުއްވެވީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟ ފަހެ، އޭރުން ތިމަންމެން ދެރަވެ ހަލާކުވުމުގެ ކުރީގައި އިބަރަސްކަލާނގެ آية ތަކަށް تبع ވީމުހެވެ. (134)

ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިންނާއި، މުޙައްމަދު ﷺ ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުގެ ކުރިން، ނެތިކުރެއްވުމުގެ ޢަޛާބު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފޮނުއްވައި އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވިނަމަ، އެބައިމީހުން ބުނީހެވެ. ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި އަޅަމެން ނިކަމެތިކުރައްވައި، މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި އަޅަމެން ބޭޒާރުކުރެއްވުމުގެ ކުރިން އިބަރަސްކަލާނގެ އަޅަމެންގެ ގާތަށް ރަސޫލަކު ނުފޮނުއްވީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ. އެހެންކަމުން ރަސޫލާ ފޮނުއްވައި ފޮތް ބާވައިލައްވައި އެބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި އުޒުރުދެއްކުމުގެ ދޮރު ބަންދުކުރެއްވީއެވެ.

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ކޮންމެމީހަކީވެސް (އެމީހަކަށް އަތުވެދާނެ ކަންކަމާމެދު) انتظار ކުރާ މީހެކެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންވެސް انتظار ކުރާށެވެ! ފަހެ، ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގުގެ أهل ވެރިންނަކީ އަދި هداية ލިބިގެންވާ މީހުންނަކީ، ކޮބައިކަން، ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. (135)

ގޮތްދޫނުރާ ދެކޮޅުވެރިންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. އަހަރުމެންނާ ތިޔަބައިމީހުންކުރެ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އިންތިޒާރު ކުރަނީ އޭނާ ކުރި ކަންތަކުގެ ނިމުން އަންނާނެ ގޮތަކަށެވެ. ފަހެ، ނަތީޖާއަށް ތިޔަބައިމީހުން އިންތިޒާރުކުރާށެވެ. ޙައްޤު ދީނުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ ކޮން ބައެއްކަން ދާދި އަވަހަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. އެއީ އަހަރުމެން ތޯއެވެ؟ ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުން ތޯއެވެ؟ އަދި ޙައްޤު ގޮތަށާއި، ތެދުމަގަށް ބޮޑަށް ހިދާޔަތު ލިބެނީ އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ކޮންބަޔަކަށް ތޯއެވެ؟ އަދި މަގުފުރެދުމާއި ކާފިރުކަމުގެ މަގުގައި ތިބީ ކޮން ބައެއް ތޯއެވެ؟