chapter

018

ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ ٱلَّذِىٓ أَنزَلَ عَلَىٰ عَبْدِهِ ٱلْكِتَـٰبَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُۥ عِوَجَا ۜ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

حمد ހުރީ اللَّه އަށެވެ. އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ އަޅާއަށް ފޮތް ބާވައިލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެ ފޮތުގައި، އެއްވެސް ގުދުކަމެއް (ނުސީދާކަމެއް) ނުލައްވަތެވެ. (1)

ތަފްސީރު

މިއީ މާތް ﷲއަށް ޙަމްދުކުރާނެ ގޮތް އަޅުތަކުންނަށް ދަސްކޮށްދެއްވުމަށް اَلْحَمْدُ للهِ އިން ފަށްޓަވާފައިވާ ފަސް ސޫރަތުގެ ތެރެއިން އެއް ސޫރަތެވެ. އެއީ އަލްފާތިޙާ، އަލްއަންޢާމް، އަލްކަހްފު، ސަބައު، އަދި ފާޠިރު މި ފަސް ސޫރަތެވެ. މި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ مَنْ حَفِظَ عَشْرَ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلِ سُورَةِ الْكَهْفِ عُصِمَ مِنَ الدَّجَّالِ‏"‏. (صحيح مسلم، كتاب صلاة المسافرين وقصرها، باب فَضْلِ سُورَةِ الْكَهْفِ وَآيَةِ الْكُرْسِيِّ) (އަބުއްދަރްދާއި رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އަލްކަހްފު ސޫރަތުގެ ކުރީކޮޅުން ދިހަ އާޔަތް ދަސްކޮށްފި މީހަކު ދައްޖާލުގެ ކިބައިން ރައްކާތެރި ކުރައްވާނެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 809) މާނައީ: އެކަލާނގެ އަޅާ އަދި ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ މައްޗަށް ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވި މަތިވެރިވަންތަ، ކީރިތި ﷲ އަށް ތިޔަބައިމީހުން ޙަމްދުކުރާށެވެ. އެއީ އިންސާނުންނަށް ދެއްވި އެންމެ މަތިވެރި ނިޢުމަތެވެ. އެފޮތަކީ އެއްވެސް ގުދުކަމެއް، ސީދާ މަގުން އެއްކިބާވުމެއް އޭގައި ނެތް ސީދާ ވެގެންވާ ފޮތެއްކަމުގައި ލައްވާފައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

وَإِنَّا لَجَـٰعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެ ބިންމަތީގައިވާހާ ތަކެތި (ނެތިކުރައްވައި) ގަހެއް ރުކެއް ނެތް ހަނަފަސް ބިމެއްކަމުގައި ލައްވާހުށީމެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ބިންމަތީގައިވާ ޒިނަތްތެރިކަމާއި ހިތަށް އުފާވެރިކަން ގެނެސްދޭ ތަކެތި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަލާކުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވާހުށީމެވެ. ބަލާ މީހުންގެ ހިތްތަކަށް އުފާވެރިކަން ގެނެސްދޭ ފެހިކުލަގަދަ އާރޯ ތަނެއްގޮތުގައި އޮތުމަށްފަހު އެއްވެސް ގަހެއް ދިރުމެއް ނެތް ހަނަފަސް ބިމަކަށް އެބިން ވަންދެނެވެ. الأرض الجرز އަކީ އެއްވެސް ގަހެއް ނެތް ހަނަފަސް ބިމެވެ. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏إِنَّ الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ وَإِنَّ اللَّهَ مُسْتَخْلِفُكُمْ فِيهَا فَيَنْظُرُ كَيْفَ تَعْمَلُونَ فَاتَّقُوا الدُّنْيَا وَاتَّقُوا النِّسَاءَ فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ فِي النِّسَاءِ"‏. (صحيح مسلم، كتاب الرقاق، بَاب أَكْثَرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْفُقَرَاءُ وَأَكْثَرُ أَهْلِ النَّارِ النِّسَاءُ وَبَيَانِ الْفِتْنَةِ بِالنِّسَاءِ) (އަބޫސަޢީދު އަލްޚުދްރީ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން ދުނިޔެއަކީ ފޮނި ފެހި ތަނެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ އެތަނުގައި ތިޔަބައިމީހުން ޚަލީފާއިން ކަމުގައި ލައްވަވައި، ތިޔަބައިމީހުން ޢަމަލުކުރަނީ ކިހިނެއްތޯ ބައްލަވާނެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔެއާމެދު ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަދި އަންހެނުންނާމެދު ރައްކާތެރިވާށެވެ. އެހެނީ، ބަނީއިސްރާއީލަށް ކުރިމަތިވި ފުރަތަމަ އިމްތިޙާނަކީ އަންހެނުންގެ ފިތުނައެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް،

ނޯޓް

وَإِنَّا لَجَـٰعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَإِنَّا لَجَـٰعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَإِنَّا لَجَـٰعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތަފްސީރު

ނޯޓް

وَرَبَطْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا۟ فَقَالُوا۟ رَبُّنَا رَبُّ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَا۟ مِن دُونِهِۦٓ إِلَـٰهًا ۖ لَّقَدْ قُلْنَآ إِذًا شَطَطًا ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ތެދުވެ، ތިމަންމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއޭ، ތިމަންމެން އެކަލާނގެނޫން إله އަކަށް އަޅުކަމެއް ނުކުރާނޫއޭ ބުނިހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ ހިތްތަކަށް ގަދަކަން ދެއްވީމެވެ. (އެނޫން ގޮތަކަށް ތިމަންމެން ބުނެފިނަމަ) ތިމަންމެން އޭރުން އެބުނީ، އަނިޔާވެރިކަމާއި، كفر ގެ ނިހާޔަތަށް ގޮސްފައިވާ ބަހެއްކަން ކަށަވަރެވެ. (14)

ތަފްސީރު

ޖައްބާރު ރަސްގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި އެބައިމީހުން ހުއްޓި ތިމަންމެން އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރާ ރަސްކަލާނގެއީ ކައުނުގެ ޚާލިޤުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއޭ، ތިބާ އަހަރުމެންނަށް އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުމަށް ގޮވައިލާ ބުދުތަކެއް ނޫނޭ ބުނި ހިނދު އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ބިރުގަތުމެއް ފަސްޖެހުމެއް ނެތި ސާބިތުކަމާ އެކު ތިބުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ޢަޒުމް ވަރުގަދަކުރެއްވީމެވެ. ﴿لَن نَّدْعُوَا۟ مِن دُونِهِۦٓ إِلَـٰهًا ۖ لَّقَدْ قُلْنَآ إِذًا شَطَطًا﴾ ތިމަންމެން އެކަލާނގެއާއެކު އެއްވެސް އެއްޗެއް ޝަރީކު ނުކުރާނަމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އަޅުކަން ނުކުރާނަމެވެ. މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަންކޮށްފިނަމަ ތިމަންމެން ވާނީ ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ ބައެއްކަމުގައެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިކަމާއި، އުރެދުމުގެ އިންތިހާއަށް ގޮސްފައިވާ ބައެއް ކަމުގައެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އެ ޒުވާނުން ތިން ސިފައަކުން ސިފަކުރައްވާފައެވެ. އެއީ ޒުވާންކަމާއި، ތެދުވެރި އީމާންކަމާއި، އަނިޔާވެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ކުރިމަތީގައި ބޯނުލެނބުމެވެ.

ނޯޓް

وَإِذِ ٱعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ إِلَّا ٱللَّهَ فَأْوُۥٓا۟ إِلَى ٱلْكَهْفِ يَنشُرْ لَكُمْ رَبُّكُم مِّن رَّحْمَتِهِۦ وَيُهَيِّئْ لَكُم مِّنْ أَمْرِكُم مِّرْفَقًا ﴿ ١٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެ ޒުވާނުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ބުނޫއެވެ.) ތިޔަބައިމީހުން އެއުރެންނާ ވަކިވެ، އަދި اللَّه ފިޔަވައި އެއުރެން އަޅުކަންކުރާ ތަކެއްޗާ ވަކިވެގަންނަހިނދު، ތިޔަބައިމީހުން ހޮހަޅައިގެ ހިޔާވަހިކަން ލިބިގަންނާށެވެ! އޭރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެ رحمة ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައް، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވައި، ބޭނުންތައް حاصل ކޮށްދެއްވާނެތެވެ. (16)

ތަފްސީރު

މިތާނގައި މުޚާޠަބުކުރައްވާފައި މިވަނީ އެ މުއުމިން ޒުވާން ފިރިހެނުންނަށެވެ. މާނައީ ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޤައުމާއި އެކަހެރިވެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކޮށް، އެބައިމީހުންނާއި އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ބުދުތައް ދޫކޮށްފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދީނުގެ ގޮތުން އެބައިމީހުންނާ ވަކިވެފައިވާއިރު، ހަށިތަކާއެކު އެބައިމީހުންނާއި ވަކިވާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނާ އެކު ދިރިއުޅުން ދޫކޮށްލައި ހޮހޮޅައިގެ ރައްކާތެރިކަން ހޯދާށެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެ ރަޙްމަތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވައި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބޭނުންވާނެ ކާބޯތަކެތި ފަދަ ދިރިއުޅުމުގެ ވަސީލަތްތައް އެހޮހަޅައިގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފަހިކޮށްދެއްވާނަމެވެ. المرفق އަކީ ދިރިއުޅުމުގެ ބޭނުންތަކުގެ ތެރެއިން އިންސާނާ ހޯދައި އެއިން ފައިދާ ލިބިގަންނަ ކަންކަމެވެ.

ނޯޓް

۞ وَتَرَى ٱلشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَٰوَرُ عَن كَهْفِهِمْ ذَاتَ ٱلْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ ٱلشِّمَالِ وَهُمْ فِى فَجْوَةٍ مِّنْهُ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ ءَايَـٰتِ ٱللَّهِ ۗ مَن يَهْدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلْمُهْتَدِ ۖ وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُۥ وَلِيًّا مُّرْشِدًا ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އިރުއަރައިގެން އަންނަހިނދު، އެއުރެންގެ ހޮހަޅައިގެ ކަނާތްފަރާތަށް، އިރު ލަނބާލައިގެންދާތީ، ތިބާއަށް ފެންނާނެތެވެ. އަދި އިރުއޮއްސެންދާހިނދު، ވާތްފަރާތަށް އެއުރެން ދޫކޮށް ފަހަނަޅައިދެއެވެ. އޭރު އެއުރެންވަނީ، ހޮހަޅައިގެ ތަނަވަސް ތަނެއްގައެވެ. އެކަންތައްވަނީ، اللَّه ގެ آية ތަކުގެތެރެއިންނެވެ. اللَّه ތެދުމަގު ދެއްކެވިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކީ ތެދުމަގު ލިބިފައިވާ މީހެކެވެ. އަދި އެކަލާނގެ މަގުފުރައްދަވައިފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކަށް ތެދުމަގު ދައްކާނޭ އެހީތެރިޔަކު ތިބާޔަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. (17)

ތަފްސީރު

އަޑުއަހާ ނުވަތަ ބަލާ މީހާއެވެ! އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އިރުއަރައިގެން އަންނަ ހިނދު، އެބައިމީހުންގެ ކަނާތްފަރާތަށް އިރު ލަނބާލައިގެން ދާތީ، އަދި އިރު އޮއްސެން ދާ ހިނދު އެބައިމީހުން ފަހަނައަޅައި އެބައިމީހުންގެ ވާތްފަރާތަށް އޮއްސެން ދާތީ ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ. އަދި މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ކަނާތްފަރާތަށާއި ވާތް ފަރާތަށް ފުރޮޅުއްވައެވެ. އެކަމަކީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ޙައިރާންކުރަނިވި ހެކިތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭކަމެކެވެ. އެބައިމީހުން ވަނީ ހޮހަޅައިގެ ތަނަވަސް ތަނެއްގައެވެ. އެބަހީ ހޮހަޅައިގެ މެދުގައެވެ. ހެނދުނުވެސް އަދި ހަވީރުވެސް އެބައިމީހުންގެ ގަޔަށް އަވި ނާރާނެހެންނެވެ. މާތް ﷲ އެމީހަކަށް އީމާންކަމަށް ތައުފީޤު ދެއްވައިފި މީހާއީ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ބާއްޖަވެރި، ތެދުމަގު ލިބިއްޖެ މީހާއެވެ. އެމީހެއްގެ ނުބައި ޢަމަލުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲ އެމީހަކު މަގުފުރައްދައިފި މީހާއީ އަބާއްޖަވެރިވެ، ގެއްލެނިވެއްޖެ މީހެކެވެ. އަބާއްޖަވެރިކަމާއި މަގުފުރެދުމުން އޭނާ ސަލާމަތްކުރާނެ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގަޔަށް އަވި އެރިނަމަ އެބައިމީހުން ފިހިއްޖައީހެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ނުފުރޮޅި ތިބިނަމަ ބިންގަނޑު އެބައިމީހުންގެ ހަށިގަނޑު ކެއީހެވެ. އެބަހީ ބިމުގައި ޖެހިފައިހުރި ފަރާތުން އެބައިމީހުންގެ ހަށިގަނޑު ހަލާކުވީހެވެ.

ނޯޓް

وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ ۚ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ ٱلْيَمِينِ وَذَاتَ ٱلشِّمَالِ ۖ وَكَلْبُهُم بَـٰسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِٱلْوَصِيدِ ۚ لَوِ ٱطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ނިދާފައި ތިބިއިރު، ތިބާޔަށް ހީވާނީ، ހޭލައިތިބި ބަޔެއްހެންނެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެން ކަނާތްފަރާތަށާއި، ވާތްފަރާތަށް ފުރޮޅުއްވަމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ ކުއްތާ އޮތީ، އޭގެ ދެއަތް ދަމާލައިގެން (ހޮހަޅައިގެ) ދޮރުމަތީގައެވެ. އެއުރެންނަށް ތިބާ ބަލާލައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިބާ އެއުރެންނާ ދުރަށްދުވެ ފިލާނެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިބާ އެއުރެންދެކެ ބިރުން ފިތްކަނޑައިގެން ހިނގައިދާނެތެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ތިބާއަށް އެބައިމީހުން ފެނިއްޖެއްޔާ، އެބައިމީހުން ނިދާފައި ތިއްބަސް ހީވާނީ އެބައިމީހުންނީ ހޭލާ ތިބި ބައެއްހެންނެވެ. އެބައިމީހުން ނިދާފައި ތިބިއިރުވެސް އެބައިމީހުންގެ ލޯތައް ހުޅުވިފައި ވާތީއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ހަށިތައް ކުނިވެ ހަލާކު ނުވާނެހެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ހަށިތައް ކަނާތް ފަރާތަށާއި ވާތްފަރާތަށް ފުރޮޅުއްވަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކުއްތާ އޮތީ އޭގެ ދެއަތް ދަމާލައިގެން ހޮހަޅައިގެ ދޮރުމަތީގައެވެ. އޭތި އެބައިމީހުން ބަލަހައްޓަން ފާރައަށް އޮތް ފަދައެވެ. އެ ގޮތަށް އެބައިމީހުން ތިއްބައި ތިބާ އެބައިމީހުންނަށް ބަލާލައިފިނަމަ ތިބާ އެބައިމީހުންނަށް ބިރުން ފިލާނެއެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާފައިވާ ހައިބަތާއި ޤަދަރުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެބައިމީހުން ފެނުމުން ހިތުގައި ބިރުވެރިކަން އުފެދެއެވެ. ބަލާމީހާއަށް ހޭލާތިބި ބައެއް ފަދައިން އެބައިމީހުން ނިދާފައި ވާތީއާއި، އެބައިމީހުން ހޭނުލާ ދެފަރާތަށް ފުރޮޅި ފުރޮޅި ތިބޭތަން ފެންނާތީއެވެ.

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ بَعَثْنَـٰهُمْ لِيَتَسَآءَلُوا۟ بَيْنَهُمْ ۚ قَالَ قَآئِلٌ مِّنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ ۖ قَالُوا۟ لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ ۚ قَالُوا۟ رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَٱبْعَثُوٓا۟ أَحَدَكُم بِوَرِقِكُمْ هَـٰذِهِۦٓ إِلَى ٱلْمَدِينَةِ فَلْيَنظُرْ أَيُّهَآ أَزْكَىٰ طَعَامًا فَلْيَأْتِكُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلَا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެފަދައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެން (ނިދިން ހޭލައްވައި) އަލުން ފޮނުއްވީމެވެ. (އެއީ) އެއުރެންގެ އެކަކު އަނެކަކާ سؤال ކުރުމަށެވެ. އެއުރެންކުރެ ބުނިމީހަކު ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން (މިތާނގައި) ތިބީ، ކިތައްދުވަހުހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން ބުނޫއެވެ. ތިމަންމެންތިބީ، އެއްދުވަހު، ނުވަތަ ދުވަހެއްގެ ބައެއްގައެވެ. އެމީހުން ބުނޫއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންތިބި މުއްދަތެއް ދެނެވޮޑިގަތުންބޮޑީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ މިފައިސާ ހިފައިގެން ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެކަކު، ރަށުތެރެއަށް ފޮނުވައިބަލާށެވެ! އެމީހަކު އެންމެރަނގަޅު، حلال ކާނާއެއް ބަލާހުށިކަމެވެ! އަދި އެއިން ކާއެތިކޮޅެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެންނަހުށިކަމެވެ! އަދި އެމީހަކު ރައްކާތެރިކަމާއެކު، މަޑުމައިތިރިވެ އުޅޭހުށިކަމެވެ! އަދި އެއްވެސް މީހަކަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ خبر އެނގުނަދީގެން ނުވާނެއެވެ. (19)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ކައި ބޮއި ވާހަކަ ދައްކައި ހަދާފައި ނުވާތީ އެއީ މަރުވުމާ އެއްފަދަ ނިދުމަކަށްވާއިރު، އެ ދިގު މުއްދަތު ކަމުގައިވާ ތިންސަތޭކަ ނުވަ އަހަރު އެބައިމީހުން ނިދާފައި ތިބި ފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ދިރިތިބި ޙާލު ހޭލެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުން ހޮހޮޅައިގައި ތިބި މުއްދަތާއި މެދު އެބައިމީހުން އެކަކު އަނެކަކާއި ސުވާލުކުރުމަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކު ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ހޮހަޅައިގައި ތިބީ ކިތައް ދުވަހު ހެއްޔެވެ؟ އެއްބަޔަކު ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން އެތަނުގައި ތިބީ އެއްދުވަހުއެވެ. އެބައިމީހުން އެހެން ބުނިއިރު ހީކުރީ އިރު އޮއްސިއްޖެ ކަމުގައެވެ. އިރު އޮއްސިފައި ނުވާތަން ފެނުމުން އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. ދުވަހެއްގެ ބައެއްގައެވެ. އަނެއް ބަޔަކު ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން ތިބި މުއްދަތެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ މާތް ﷲއެވެ. އެކަމާ ބަހުސްކުރުމުގެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. ފަހެ، އަހަރުމެން މިތިބީ ބަނޑުހައި ވެފައެވެ. އެހެންކަމުން، މި ރިހި ފައިސާ ފޮތިތައް ދީފައި އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން އެކަކު ކާބޯތަކެތި ގެނައުމަށް ފޮނުވާށެވެ. އޭނާ އެންމެ ރަނގަޅު ޙަލާލު ތަކެތި އިޚްތިޔާރު ކުރާހުށިކަމެވެ. އަދި ރަށަށް ވަނުމުގައްޔާއި، ތަކެތި ވިއްކާ މީހުންނާއި ވާހަކަ ދެއްކުމުގައި މަޑުމައިތިރިކަން އިޚްތިޔާރުކުރާހުށިކަމެވެ. އަހަރުމެންގެ ކަންތައް ބަޔަކަށް އެނގުނަ ނުދިނުމަށެވެ.

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوٓا۟ أَنَّ وَعْدَ ٱللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَآ إِذْ يَتَنَـٰزَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ ۖ فَقَالُوا۟ ٱبْنُوا۟ عَلَيْهِم بُنْيَـٰنًا ۖ رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ ۚ قَالَ ٱلَّذِينَ غَلَبُوا۟ عَلَىٰٓ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމައެފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނެރެ ދެއްކެވީމެވެ. އެއީ اللَّه ގެ وعد ފުޅަކީ، حق ތެދުކަމާއި، قيامة ދުވަހާމެދު شك އެއް ނެތްކަން އެއުރެން ދެނެގަތުމަށެވެ. އެހިނދު، އެ ޒުވާނުންގެ ކަންތަކާމެދު އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ޒުވާބުކުރެތެވެ. ފަހެ، އެއްބަޔަކު ބުނޫއެވެ. އެ ޒުވާނުންގެ ވަށައިގެން ބިނާއެއް ހަދާށެވެ! އެ ޒުވާނުންގެ ކަންތައް ދެނެވޮޑިގަތުންބޮޑީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެއުރެންގެ ކަންތަކުގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަތްމީހުން ބުނޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން އެ ޒުވާނުން ތިބިތާނގައި، މިސްކިތެއް ބިނާކުރާނީއެވެ. (21)

ތަފްސީރު

އަދި އެފަދައިން، އެދިގު މުއްދަތުގައި އެބައިމީހުން ނިދަން ތިބުމަށް ފަހު މީސްތަކުންނަށް އެބައިމީހުން ދެއްކެވީމެވެ. މަރުވުމަށްފަހު އަލުން ދިރުއްވުމުގެ ވާހަކައަކީ ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ކަމުގެ ދަލީލު އެކަމުން މީސްތަކުން ނެގުމަށާއި، ޤިޔާމަތް ދުވަސް އަންނާނެކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެތް ނެތްކަން އެބައިމީހުން ޔަޤީންކުރުމަށެވެ. ދެން، މިއަންނަނީ އެ ޒުވާނުން ދިރިތިއްބައި ދެއްކެވުމަށް ފަހު މާތް ﷲ އެބައިމީހުން މަރުގެންނެވުމުން ދެން ކަންކުރާނެ ގޮތަކާމެދު މީސްތަކުން ދެބަސްވެ އަރައިރުންވި ވާހަކައެވެ. އެބައިމީހުން ރަށަށް ގެންގޮސް ރަށުގައި ވަޅުލާނީ ބާވައެވެ؟ ނުވަތަ އެބައިމީހުން މަރުވި ތަނުގައި ބައިތިއްބާފައި އެތަން ފާހަގަވާ ފަދަ ބިނާއެއް އެބައިމީހުންގެ މަތީގައި ހަދާނީ ބާވައެވެ؟ ގިނަ މީހުންނަށް އެއްބަސްވެވުނީ އެ މުއުމިން ޒުވާނުންނަށް މާތް ﷲ ދެއްވި މާތްކަމުގެ ރަމްޒެއްގެ ގޮތުން އެތަނުގައި މިސްކިތެއް ބިނާކުރުމަށެވެ.

ނޯޓް

سَيَقُولُونَ ثَلَـٰثَةٌ رَّابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًۢا بِٱلْغَيْبِ ۖ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ ۚ قُل رَّبِّىٓ أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ ۗ فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَآءً ظَـٰهِرًا وَلَا تَسْتَفْتِ فِيهِم مِّنْهُمْ أَحَدًا ﴿ ٢٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން (ކުރެ ބަޔަކު) ބުނާނެތެވެ. އެއީ ތިންމީހުންނެވެ. އެއުރެންކުރެ ހަތަރުވަނައަކީ އެއުރެންގެ ކުއްތާއެވެ. އަދި އެއުރެން (ކުރެ ބަޔަކު) ބުނާނެތެވެ. އެއީ ފަސްމީހުންނެވެ. އެއުރެންގެ ހަވަނައަކީ އެއުރެންގެ ކުއްތާއެވެ. ހީއަކަށް غيب ގެ ވާހަކަ ދައްކަނީއެވެ. އަދި އެއުރެން (ކުރެ ބަޔަކު) ބުނާނެތެވެ. އެއީ ހަތްމީހުންނެވެ. އެއުރެންގެ އަށްވަނައަކީ އެއުރެންގެ ކުއްތާއެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެއުރެންގެ عدد ދެނެވޮޑިގަތުންބޮޑީ، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. މަދުބަޔަކަށްމެނުވީ އެއުރެންގެ عدد އެއް ނޭނގެތެވެ. ފަހެ، ފާޅުވެގެންވާ جدل އަކުން މެނުވީ، އެއުރެންނާ ދޭތެރޭގައި ކަލޭގެފާނު جدل ނުކުރައްވާށެވެ! އަދި އެއުރެންނާ ދޭތެރޭގައި އެ جدل ކުރާ މީހުންކުރެ އެކަކާވެސް ކަލޭގެފާނު سؤال ނުކުރައްވާށެވެ! (22)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންނީ ތިން މީހުން ކަމުގައި ބުނީ ޔަހޫދީންނެވެ. ފަސް މީހުން ކަމުގައި ބުނީ ނަޞާރާއިންނެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿رَجْمًۢا بِٱلْغَيْبِ﴾ އިން ވަނީ އެ ދެބައިމީހުންގެ ބަސް ވެސް ރައްދުކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ ދުރުން އެއްޗެއް އެއްލުމުން އެ ސީދާ ނުވާފަދައިން އެބައިމީހުން ދައްކަނީވެސް ހީއާއި، ހިތް ބުނާގޮތުގެ މައްޗަށް ބުރަވެ ދައްކާ ވާހަކައެވެ. ދެން ތިންވަނަ ބަސް، އެބައިމީހުންނީ ހަތް މީހުން ކަމުގައި ބުނާ ބަސް، ގެންނަވާފައި އެއާމެދު އެއްޗެއް ވަޙީ ނުކުރައްވައެވެ. އެކަމުން ދަލީލުކޮށްދެނީ ރަގަޅު ބަހަކީ އެއީ ކަމެވެ. މާތް ﷲ ވަޙިކުރައްވަނީ ﴿مَّا يَعْلَمُهُمْ إِلَّا قَلِيلٌ﴾ އެބަހީ މަދު ބަޔަކަށް މެނުވީ އެބައިމީހުންގެ އަދަދު ނޭނގެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަނީ މާތް ﷲ އިސްތިސްނާ ކުރެއްވި މަދު މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. އެބައިމީހުންނީ ހަތް މީހުންނެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިވަނީ އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް މިފަދަ ކަންކަމުގައި ޢަމަލުކުރަންވީ އެންމެ ރަނގަޅު އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތް އަންގަވައި ދެއްވާފައެވެ. އެއީ ކަމުގެ ޙަޤީޤަތާމެދު ޔަޤީންކަން އޮވެގެން މެނުވީ އެބައިމީހުންގެ ޢަދަދާމެދު އަހުލުކިތާބީންނާ ޖަދަލު ނުކުރުމާއި، އެބައިމީހުންގެ ވާހަކައާމެދު އެއްވެސް ފަރާތަކާ ސުވާލުނުކުރުމެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވި ވަޙީގައި އެވަނީ އެކަމުގެ ފުރިހަމަ ޙަޤީޤަތެވެ.

ނޯޓް

إِلَّآ أَن يَشَآءَ ٱللَّهُ ۚ وَٱذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَىٰٓ أَن يَهْدِيَنِ رَبِّى لِأَقْرَبَ مِنْ هَـٰذَا رَشَدًا ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އިރާދަކުރެއްވިއްޔާއޭ ވިދާޅުވެފައި މެނުވީއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅުނެތިއްޖެ ހިނދެއްގައި، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަ ކުރައްވާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ މިއަށްވުރެ ކައިރި ތެދުމަގަކަށް މިއަޅާއަށް މަގުދައްކަވައިފާށިއެވެ! (24)

ތަފްސީރު

ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ހޮހަޅައިގެ އަހުލުވެރިންނާ މެދު ރަސޫލުﷲ ﷺ އާ ސުވާލުކުރެވުނު ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މާދަމާ ޖަވާބުދެއްވާނަމެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ އައުން ފަނަރަ ދުވަހަށް ލަސްވުމަށް ފަހު މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. މިއީ، ކަމެއް ފަހުންކުރަން ޢަޒުމް ކަނޑައަޅާއިރު އޭގެ އެންމެ އަދަބުވެރި ގޮތަކީ إِنْ شَاءَ اللهُ (މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ) އޭ ބުނުން ކަމުގައި އެންގެވުމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާފައިވާ އިރުޝާދެކެވެ. އެހެނީ، ހުރިހާ ކަމަކީ ވެސް މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ހިނގާ ކަންކަމެވެ. އަދި إِنْ شَاءَ اللهُ އޭ ވިދާޅުވަން ހަނދުފަޅު ނެތިއްޖެނަމަ، ހަނދާނަށް އައިއިރަކުން ވިދާޅުވާށެވެ. މުއުމިނާގެ ނަފުސަށް މާތް ﷲގެ މަތިވެރިކަން އަބަދުވެސް އިޙްސާސުވުމަށެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވި ކަމެއް ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަނުކުރައްވާ ކަމެއް ނުވެއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދީނާއި ދުނިޔޭގެ ކަންކަމުގައި އެންމެ ހެޔޮ މަގަށް މާތް ﷲ މަގުދައްކަވައިފާށިއެވެ.

ނޯޓް

قُلِ ٱللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثُوا۟ ۖ لَهُۥ غَيْبُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ ۖ أَبْصِرْ بِهِۦ وَأَسْمِعْ ۚ مَا لَهُم مِّن دُونِهِۦ مِن وَلِىٍّ وَلَا يُشْرِكُ فِى حُكْمِهِۦٓ أَحَدًا ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެއުރެން ތިބި މުއްދަތެއް ދެނެވޮޑިގަތުންބޮޑީ، اللَّه އެވެ. އުޑުތަކާއި، ބިމުގެ غيب (ދެނެވޮޑިގަތުން) ވަނީ، އެކަލާނގެއަށެވެ. އެކަލާނގެ ބައްލަވާވޮޑިގަތުމާއި، އައްސަވާވޮޑިގަތުން ބޮޑުކަމާއެވެ! އެއުރެންނަށް އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް އެހީތެރިޔަކު ނުވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ حكم ފުޅުގައި އެއްވެސްމީހަކު ބައިވެރިޔެއް ނުކުރައްވަތެވެ. (26)

ތަފްސީރު

މާނައީ އެބައިމީހުން ހޮހަޅައިގައި ތިބި މުއްދަތު އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވަނީ މާތް ﷲއެވެ. އެ މުއްދަތް ކަލޭގެފާނަށް އެންގެވީވެސް އެކަލާނގެއެވެ. އެހެނީ، އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުން ފިޔަވައި އެކަލާނގެ ޒާތުފުޅަށް ޣައިބުގެ ޢިލްމު ޚާއްޞަވެގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ވުޖޫދުގައިވާ ކޮންމެ އެއްޗެއް އެކަލާނގެ ބައްލަވައިވޮޑިގަތުން ބޮޑުކަމާއެވެ! އަދި އިވޭ ކޮންމެ އަޑެއް އެކަލާނގެ އައްސަވައިވޮޑިގަތުން ބޮޑުކަމާއެވެ! އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ކަމެއް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. މިއީ މުބާލަޣާގެ އުސްލޫބަށް އައިސްފައިވާ ތަޢައްޖުބުގެ އިބާރާތެކެވެ. މީސްތަކުންނަށް އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހީތެރިއަކުވެސް މަދަދުވެރިއަކުވެސް ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުތަކުން ފިޔަވައި ފުދިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

وَٱصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ ٱلَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِٱلْغَدَوٰةِ وَٱلْعَشِىِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُۥ ۖ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۖ وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُۥ عَن ذِكْرِنَا وَٱتَّبَعَ هَوَىٰهُ وَكَانَ أَمْرُهُۥ فُرُطًا ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ وجه ފުޅު އެދިގެން، އެކަލާނގެއަށް ހެނދުނާއި، ހަވީރު دعاء ކޮށް އަޅުކަންކޮށްއުޅޭ މީހުންނާއެކު، ކަލޭގެފާނުގެ نفس ހިފަހައްޓަވައި، ކެތްކުރައްވާށެވެ! އަދި ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޒީނަތްތެރިކަން އެދިވަޑައިގެން، ކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅު، އެއުރެން ފިޔަވައި ފަހަނަޅައި ދިޔަނުދެއްވާށެވެ! އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުރުމުން، އެމީހެއްގެ ހިތް غافل ކުރައްވައި، އަދި އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ އެދުމަށް تبع ވެ، އަދި އެމީހެއްގެ ކަންތައް (ނުބައިކަމުގައި) ހައްދުފަހަނަޅައިފައިވާ މީހަކަށް، ކަލޭގެފާނު ކިޔަމަންވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! (28)

ތަފްސީރު

އަދި ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންގެ ތެރެއިން، މާތް ﷲގެ ރުހުން އަދައިގެން ހެނދުނާއި ހަވީރު އެކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރާ، ފަޤީރު ނިކަމެތިންނާއެކު ކަލޭގެފާނު މަޑުކުރައްވާށެވެ. އަދި މުއްސަނދިކަމާއި ޖާހުގެ އަހުލުވެރިންނާއެކު އިންނަވައިގެން ފަޚުރާއި ޝަރަފު ހޯއްދެވުމުގެ ބޭނުންފުޅުގައި، އެފަޤީރު ނިކަމެތިން ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތްފަރާތަށް ލޯފުޅު ނުހިންގަވާށެވެ. އަދި ނިކަމެތި މުއުމިނުން ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ބޭރުކުރަން އެދުނު މޮޔައިންގެ ވާހަކަ ކަލޭގެފާނު އަޑުނައައްސަވާށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނީ އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ހަނދުމަކުރުމުން ޣާފިލުވެ، ހަވާ ނަފުސަށް ތަބަޢަވެފައިވާ ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކަންތައް ވަނީ ބޭކާރުވެ، ގެއްލެނިވެ، ނެތިގޮސްފައެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވި ސަބަބާ ބެހޭގޮތުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޤުރައިޝު ވަންހައިގެ އަޝްރާފުން ރަސޫލުﷲ ﷺ އާ ބައްދަލުކޮށް އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންމެން ކަލޭގެފާނަށް އީމާންވެ ކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަފުޅު އަޑުއަހަން ކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅު ވަނީނަމަ މިތިބަ ފަޤީރުން ކަލޭގެފާނުގެ މަޖިލީހުން ބޭރުކުރައްވާށެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންމެންނީ ޤުރައިޝުވަންހައިގެ އަޝްރާފުންނާއި ސާހިބުންނެވެ. ތިމަންމެން އިސްލާމްވެއްޖެނަމަ މީސްތަކުން އިސްލާމްވާނެއެވެ. މި ނިކަމެތި ފަޤީރުންނާއި އެއް މަޖިލީހެއްގައި އިށީނދެ ތިބޭން ތިމަންމެންގެ ހިތް ނުރުހެއެވެ. ދެން، ޤުރައިޝުންގެ ބޮޑުން އިސްލާމްވެދާނެކަމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި އެބައިމީހުން އެދުނުކަންތައް ކޮށްދެއްވަން ރަސޫލުﷲ ﷺ އުޅުއްވިއެވެ. އެހިނދު މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވިއެވެ. ދެން ރަސޫލު ﷲ ﷺ ނުކުމެވަޑައިގެން ފަޤީރުން ހޯއްދަވައިގެން އެބައިމީހުންނާ އެކު އިންނެވިއެވެ. عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، قَالَ: .......... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ مِنْ أُمَّتِي مَنْ أُمِرْتُ أَنْ أَصْبِرَ نَفْسِي مَعَهُمْ ........". (سنن أبي داود، كتاب العلم، باب في القصص) (އަބޫސަޢީދު އަލްޚުދްރީ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ........ ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބަޔަކާ އެކު ކެތްކުރެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުކުރެއްވި ބަޔަކު ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުގައި ލެއްވެވި މާތް ﷲއަށް ޙަމްދުކުރަމެވެ........") (ސުނަނު އަބީދާވޫދު، ޙަދީޘު: 3666)

ނޯޓް

وَقُلِ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ ۖ فَمَن شَآءَ فَلْيُؤْمِن وَمَن شَآءَ فَلْيَكْفُرْ ۚ إِنَّآ أَعْتَدْنَا لِلظَّـٰلِمِينَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا ۚ وَإِن يَسْتَغِيثُوا۟ يُغَاثُوا۟ بِمَآءٍ كَٱلْمُهْلِ يَشْوِى ٱلْوُجُوهَ ۚ بِئْسَ ٱلشَّرَابُ وَسَآءَتْ مُرْتَفَقًا ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައިސްފައިވާ حق ތެދެވެ. ފަހެ، ބޭނުންމީހަކު إيمان ވާށެވެ! އަދި ބޭނުންމީހަކު كافر ވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، كافر ވެ، އަނިޔާވެރިވެގަތް މީހުންނަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަރަކަ ތައްޔާރުކުރެއްވީމެވެ. އެ ނަރަކައިގެ (އަލިފާނުގެ) ފާރުތައް އެއުރެން ވަށާލައިގެންވެއެވެ. އެއުރެން ފެނަށްއެދި ގޮވާލައިފިނަމަ، އެއުރެންނަށް ދެއްވާނީ، ތެޔޮކުނޑިފަދަ (ހޫނުކަންގަދަ) ފެނެކެވެ. (އެއިން) މޫނުތައް ފިއްސައިލާނެތެވެ. (އެއުރެންނަށްލިބޭ) ބުއިމުގެ ނުބައިކަމާއެވެ! އަދި ތިބޭތަނެއްގެ ގޮތުން އެ ނަރަކައިގެ ނުބައިކަމާއެވެ! (29)

ތަފްސީރު

މި އާޔަތުގެ ބޭރުފުށުން މިއީ އަމުރެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ޙަޤީޤަތުގައި މިއީ ވަޢީދާއި އިންޒާރެވެ. މާނައީ އެ ޣާފިލު ކާފިރުންނަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲ ގެ ޝަރުޢާއިއެކު ޙައްޤު ފާޅުވެ ބަޔާންވެއްޖެއެވެ. ފަހެ، ތިޔައިބައިމީހުން ބޭނުމިއްޔާ އީމާންވާށެވެ. ނުވަތަ ކާފިރުވާށެވެ. މާތް ﷲ ގެ އިލާހީ ޙިކްމަތް ނިޔާކުރަނީ އިންސާނާއަށް ޖަޒާ ލިބުން އޭގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ އިޚްތިޔާރުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އޭނާއަށް ލިބިފައިވުމެވެ. މިއާޔަތަކީ މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿ٱعْمَلُوا۟ مَا شِئْتُمْ ۖ إِنَّهُۥ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ (ތިޔަބައިމީހުން އެދޭކަމެއްކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުން ކުރާކަންތައް މޮޅަށް ބައްލަވާވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.) ފަދަ އާޔަތެކެވެ. އެއީވެސް ވަޢީދެކެވެ. ޚަބަރެއް ނޫނެވެ. މާތް ﷲ އަށާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ކާފިރުވީ މީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަނީ ނަރަކައިގެ ހޫނުގަދަ އަލިފާން ތައްޔާރުކުރައްވާފައެވެ. ﴿أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا﴾ މާނައީ އެނަރަކައިގެ ފާރުތައް ވަނީ އެބައިމީހުން ވަށައިލާފައެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެތަނުން ފިލައިގެން ދެވޭނޭ އެއްވެސް ގޮތެއް ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުން ކަރުހިއްކުން ބޮޑުވެގެން ގޮސް، ބޯނެ ފެނަށް އެދުމުން އެބައިމީހުންނަށް ދެވޭނީ، ވިރުވާފައިވާ ރަތުލޮޔާ ވައްތަރު ނުބައިވަސް ދުވާ ކަޅުކުލައިގެ ހޫނު ގަދަ ފެނެކެވެ. ނުވަތަ ކައްކާފައިވާ ތެލުގެ ކުނޑިގަނޑު ފަދަ ފެނެކެވެ. އެފެން އެބައިމީހުންނާ ކައިރިކުރެވޭ ހިނދު އޭގެ ހޫނުގަދަކަމުން އެބައިމީހުންގެ މޫނުތައް ފިހޭނެއެވެ. ނަރަކައިގެ މީހުން ބޯ ފެނެއްގެ ގޮތުގައި އެފެނުގެ ނުބައިކަމާއެވެ! އުރެދުނު އެކާފިރުން ތިބޭނެ ތަނެއްގެގޮތުގައި ނަރަކައިގެ ނުބައިކަމާއެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ގޮތުގައި "المهل" އަކީ ތެޔޮ ކުނޑިގަނޑެއް ފަދަ ފެނެވެ. އެފެން ނަރަކަވެރިޔާއާއި ކައިރިކުރެވޭ ހިނދު އޭނާގެ މޫނުގެ ހަންގަނޑު ނެއްޓިގެން އޭގެ ތެރެއަށް ވެއްޓޭނެއެވެ. (މުސްނަދު އަޙްމަދު އަޙްމަދު، ޙަދީޘު: 1946 އަދި 22285)

ނޯޓް

أُو۟لَـٰٓئِكَ لَهُمْ جَنَّـٰتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمُ ٱلْأَنْهَـٰرُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِـِٔينَ فِيهَا عَلَى ٱلْأَرَآئِكِ ۚ نِعْمَ ٱلثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންނަށް، عدن އޭ ކިއުނު ސުވަރުގެތައް ހުށްޓެވެ. އެއުރެންގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާ ހުރެއެވެ. އެތާނގައި ރަނުގެ އުޅާތަކުން އެއުރެންގައި ގަހަނާ އަޅުއްވާނެތެވެ. އަދި ފެހިކުލައިގެ سُندُس އާއި إستَبرَق (އެބަހީ: ފަލަފަށުއި) ފޭރާން ލާނެތެވެ. އެތާނގައި އެއުރެން ދާންތަކުގެ މަތީގައި ލެނގިލައިގެންތިބޭ حال ގައެވެ. (އެއުރެންނަށްހުރި) ثواب ގެ މޮޅުކަމާއެވެ! އަދި (އެއުރެން) ތިބެނިވިތަނެއްގެ ގޮތުން އެތާނގެ ރަނގަޅުކަމާއެވެ! (31)

ތަފްސީރު

އެ ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުންނަށް އާޚިރަތްދުވަހު ހުރީ މޭވާ ބަގީޗާތަކާއި، މާބަގީޗާތަކެވެ. ދެމިތިބެނިވި ސުވަރުގެތަކުގައިވާ އެބައިމީހުންގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި ކޮޓަރިތަކުގެ ދަށުން ފެން ކޯރުތައް ދެމޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގައިގައި ރަނުގެ އުޅާތަކުން ގަހަނާ އަޅުއްވާނެއެވެ. އެބައިމީހުން سندس އާއި استبرق ގެ ފޭރާން ލާނެއެވެ. (سندس އަކީ ރޮދިހިމަ މަޑު ފަށުވި އަދި استبرق އަކީ ފަލަ ފަށުވި) އެބައިމީހުން ލެނގިލައިގެން ތިބޭނީ ރަނުން ހަދައި، ޖަވާހިރާއި ޔާޤޫތުން އަތްކަން ކުރެވިފައިވާ ދާންތަކުގެ މަތީގައެވެ. ތަޤްވާވެރިންނަށް ހުރި މި ޖަޒާގެ މޮޅުކަމާއެވެ! އަދި ތިބެނިވިތަނެއްގެ ގޮތުގައި ސުވަރުގޭގެ ރަނގަޅުކަމާއެވެ! ދެން މާތް ﷲ ގެންނަވާފައިވަނީ ދެމީހެއްގެ ވާހަކައެވެ. އެއީ ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވީ ކާފިރެއްގެ ވާހަކައާއި ނިޢުމަތަށް ޝުކުރުވެރިވީ މުއުމިނެއްގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

۞ وَٱضْرِبْ لَهُم مَّثَلًا رَّجُلَيْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنَـٰبٍ وَحَفَفْنَـٰهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعًا ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް ދެފިރިހެނެއްގެ مثال ޖައްސަވައިދެއްވާށެވެ! އެ ދެމީހުންކުރެ އެކަކަށް، މޭބިސްކަދުރުގެ ދެ ބަގީޗާ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލެއްވީމެވެ. އަދި އެ ދެ ބަގީޗާގެ ވަށައިގެން ކަދުރުރުއްތައް ލެއްވީމެވެ. އަދި އެދެމެދުގައި ދަނޑުގޮވާންވެސް ލެއްވީމެވެ. (32)

ތަފްސީރު

އެ ދެމީހުންނީ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރެއިން ވިޔަފާރީގެ ދެބައިވެރިންނެވެ. އެކަކީ މުއުމިނެކެވެ. އަނެކަކީ ކާފިރެކެވެ. ދެމީހުން ވިޔަފާރި ބަހައިލުމުން ކޮންމެ މީހަކަށް ލިބުނީ ހަތަރުހާސް ދީނާރެވެ. ކާފިރު މީހާ އެފައިސާއިން ގަތީ ދެ ބަގީޗާއެވެ. އެބަގީޗާތަކުގައި މީހެއްގެ ހިތް އުފާވާހާ ކަދުރު ރުކާއި، މޭބިސްކަދުރާއި މޭވާގެ ބާވަތްތައް ހުށްޓެވެ. އެ ދެބަގީޗާގެ ދެމެދުން ދެމޭ ކޯރެއް އޮތެވެ. ދެން އޭނާ ފައިސާވެރިވެ މުދާ ގިނަވުމުން އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔައެވެ. މުއުމިން މީހާއަށް ލިބުނު ފައިސާ އޭނާ ހޭދަކުރީ ހެޔޮ ގޮތުގައެވެ. އަޅުން ގަނެ މިނިވަންކުރިއެވެ. މިސްކިތްތަކާއި މަދަރުސާތައް ބިނާކުރިއެވެ. މިސްކީނުންނަށް ކާންދިނެވެ. ދެން، އެތައް ދުވަހެއްގެ ވަކިވުމަށް ފަހު ދެމީހުން ބައްދަލުވިއެވެ. އަދި އެދެމީހުންގެ ދެމެދުގައި އަންނަނިވި ގޮތަށް ވާހަކަ ދެކެވުނެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَكَانَ لَهُۥ ثَمَرٌ فَقَالَ لِصَـٰحِبِهِۦ وَهُوَ يُحَاوِرُهُۥٓ أَنَا۠ أَكْثَرُ مِنكَ مَالًا وَأَعَزُّ نَفَرًا ﴿ ٣٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އޭނާއަށް (އެހެނިހެން) މުދާތައްވެސްވެއެވެ. ފަހެ، އޭނާ، އޭނާގެ އެކުވެރިޔާއާ ވާހަކަދައްކަމުން (ބޮޑާވެފައި) ބުންޏެވެ. ކަލެޔަށްވުރެ އަހުރެންގެ މުދާ ގިނައެވެ. އަދި (އަހުރެންގެ ދަށުގައިވާ) މީހުން ގިނަކަމުގެގޮތުން، ގަދަފަދަވެފައި عزّة ބޮޑެވެ. (34)

ތަފްސީރު

އެ ކާފިރު މީހާގެ ބަގީޗާތަކުން އޭނާއަށް ލިބެމުން ދިޔަ ބާވަތް ބާވަތުގެ މޭވާއިން އޭނާއަށް ލިބޭ މުދާ ގިނަވެ މުއްސަނދިކަން އިތުރުވިއެވެ. އޭނާ، އޭނާގެ ކުރީގެ ބައިވެރިޔާގެ އަތުގައި ހިފައިގެން ބަގީޗާއަށް ވަދެ، އޭނާ ގޮވައިގެން އެތަނުގެ ތެރޭގައި އެނބުރި، އެތަނުގައިވާ ތަފާތު ގަސްތަކާއި މޭވާތައް އޭނާއަށް ދައްކައެވެ. ދެން ދެވަނަ ބަގީޗާއަށް ވަދެ އެތަނުގައިވާ މޭވާތައް ވެސް ދައްކައެވެ. އަދި އަމިއްލަ ނަފުސާމެދު ފަޚުރުވެރިވާ ޙާލު އޭނާގެ އެކުވެރިޔާއާއި ވާހަކަ ދައްކަމުން ބޮޑާކަމާއެކު ބުނެއެވެ. ތިބާއަށްވުރެ އަހުރެންގެ މުދާ މާގިނައެވެ. އަދި އަހުރެންގެ ޚާދިމުންނާއި އެހީތެރިންވެސް މާ ގިނައެވެ. ތިބާގެ މުދާ ބޭކާރުކޮށްފީމުއެވެ. އަދި ތިބާއަށް އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނެތް ކަންކަމުގައި މުދާ ހޭދަކޮށް، އަމިއްލައަށް އަބާއްޖަވެރި ވެގެންފީމުއެވެ.

ނޯޓް

فَعَسَىٰ رَبِّىٓ أَن يُؤْتِيَنِ خَيْرًا مِّن جَنَّتِكَ وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا ﴿ ٤٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކަލޭގެ ބަގީޗާއަށް، ކަލޭ ވަންހިނދު، اللَّه އިރާދަކުރެއްވިކަމެއްވާނެއޭ ބުނިނަމަ، ކޮންފަދަހެއްޔެވެ! އެއްވެސް ބާރެއް اللَّه ގެ حضرة ން މެނުވީ ނުވެއެވެ. ކަލެޔަށްވުރެ އަހުރެންގެ މުދަލާއި ދަރިން މަދުކަމުގައި ކަލެޔަށް ފެނުނަސް، ފަހެ، ކަލޭގެ ބަގީޗާއަށްވުރެ މާހެޔޮވެގެންވާ نعمة އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަހުރެންނަށް ދެއްވައިފާށިއެވެ! އަދި އެ ބަގީޗާގެ މައްޗަށް އުޑުން އާފާތެއް ފޮނުއްވައި، ގަހެއް ރުކެއްނެތް އޮމާން ބިމަކަށް އެތަންވެދާނެތެވެ. (39-40)

ތަފްސީރު

ތިބާގެ ބަގީޗާއަށް ތިބާވަދެ އެތަނުގައިވާ ގަސްތަކާއި، މޭވާތަކާއި، ކޯރުތަކާމެދު ހިތްހަމަޖެހުމުން ތިބާ މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވި ކަމެއް ވާނެއޭ، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން މެނުވީ އެއްވެސް ބާރެއް ނުވެއޭ ބުނިނަމަ ކިހާ ރަނގަޅުހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަހުރެން އުއްމީދު ކުރަނީ އަހުރެންނާއި ތިބާގެ ޙާލު ބަދަލުކުރައްވައި، އަހުރެންގެ އީމާންކަމަށްޓަކައި އަހުރެންނަށް ރިޒުޤުދެއްވައި، ތިބާގެ ކާފިރުކަމަށްޓަކައި ތިބާއަށް ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތް ގެންދެވުމެވެ. ނުވަތަ ތިބާގެ ބަގީޗާއަށް އުޑުން ހޮނު އަޅުއްވައި، ސުންނާފަތި ކުރައްވައި، އެތަން ގަހެއްނެތް ހަނަފަސް ސަހަރާއަކަށްވެ އެތަނުގެ މަތީގައި ފައި ކައްސާވަރަށް އޮމާންވެގެން ދިއުމެވެ.

ނޯޓް

وَٱضْرِبْ لَهُم مَّثَلَ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا كَمَآءٍ أَنزَلْنَـٰهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَٱخْتَلَطَ بِهِۦ نَبَاتُ ٱلْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ ٱلرِّيَـٰحُ ۗ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ مُّقْتَدِرًا ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ مثال ޖައްސަވައިދެއްވާށެވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ އުޑުންވެއްސެވި ފެނެއްގެ مثال އެވެ. ދެން ބިމުގެ ގަސްތައް އެ ފެނާއެކުވެ (ތާޒާކަންލިބި ހެދިގަތުމަށްފަހު) ވަޔާބުރައިގެންދާ ހިކި ކުނޑިތަކަކަށްވެދެއެވެ. ކޮންމެކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ކަލަކުކަމުގައި اللَّه ވޮޑިގެންވެއެވެ. (45)

ތަފްސީރު

އަދި އެބައިމީހުންނަށް ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގެ އާރޯކަމާއި، އަވަހަށް ނެތިދިއުމުގައި އުޑުން ވެހުނު ފެނުގެ މިސާލު ޖައްސަވާށެވެ. ފަހެ، އެފެނުން ގިނަ ގަސްތަކެއް ފަޅައި ހެދުނެވެ. އަދި އެ ގިނަވެ ބޯވުމުގެ ސަބަބުން އެކަތި އަނެކައްޗަށް އެއްވިއެވެ. އަދި އެފެނުން ދަނޑު ގޮވާމާއި މޭވާ ނުކުތެވެ. ދެން މިލައި ހިކިގެން ގޮސް ވަޔާ ކަނާތްފަރާތަށާއި، ވާތްފަރާތަށް އުދުހޭ ހިކި ކުނޑިތަކަކަށް ވިއެވެ. އަދި މާތް ﷲއީ ދިރުއްވުމާއި ފަނާކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތަކީ މިފަދަކަމެކެވެ. ލިބުމަށްފަހު ހިނގައިދާ ނިޢުމަތެކެވެ. ދިރިދެމިވޮޑިގެންވާ ދާއިމަށް ޤާއިމުވެވޮޑިގެންވާ ކަލާނގެއަށް މެނުވީ ދެމިއޮތުމެއް ނެތެވެ.

ނޯޓް

ٱلْمَالُ وَٱلْبَنُونَ زِينَةُ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۖ وَٱلْبَـٰقِيَـٰتُ ٱلصَّـٰلِحَـٰتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

މުދަލާއި ދަރިންނަކީ ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޒީނަތްތެރިކަމެވެ. އަދި ދެމިހުންނަނިވި صالح عمل ތައް، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ثواب ގެގޮތުން މާހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އަދި އެދޭ އެދުމެއްގެ ގޮތުން މާހެޔޮކަން ބޮޑުމެއެވެ. (46)

ތަފްސީރު

މުދަލާއި ދަރިންނަކީ ދުނިޔޭގެ ނެތިގެން ހިނގައިދާނެ ޒީނަތްތެރިކަމެވެ. މޮޔަ ޖާހިލަކު މެނުވީ އެއަށް ނުހެއްލޭނެއެވެ. އިންސާނާއަށް ފަހަށް ރައްކާކުރެވޭ އެއްޗަކީ ހެޔޮ ޢަމަލާއި އިޙްސާންތެރިކަމެވެ. އޭގެ ވެރިމީހާއަށްޓަކައި ދެމިހުންނަ އެއްޗަކީ އެއީއެވެ. އަދި އޭނާ އެޢަމަލުތަކާމެދު އުއްމީދުކުރި ކަންތައް އޭނާއަށް ލިބޭނެއެވެ. عَنْ عُمَارَةَ بْنِ صَيَّادٍ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ، أَنَّهُ سَمِعَهُ يَقُولُ فِي الْبَاقِيَاتِ الصَّالِحَاتِ إِنَّهَا قَوْلُ الْعَبْدِ اللَّهُ أَكْبَرُ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ.‏ (مؤطأ مالك، كتاب القرآن / ج: 1 ص: 298) (ޢުމާރާ ބްނު ޞައްޔާދު ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. އަލްބާޤިޔާތުއްޞާލިޙާތު (ދެމިހުންނަނިވި ޞާލިޙު ޢަމަލުތައް) އާ ބެހޭ ގޮތުން ސަޢީދު ބްނު އަލްމުސައްޔަބު ވިދާޅުވަނިކޮށް ތިމަން އަޑުއެހީމެވެ. އެއީ އަޅާ اللَّهُ أَكْبَرُ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ (އެންމެ މަތިވެރީ ﷲއެވެ. އަދި މާތް ﷲ ޙުސްޠާހިރުވަންތަވެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އަދި އެންމެހާ ޙަމްދެއް ހުރީ މާތް ﷲއަށެވެ. އަދި މާތް ﷲ މެނުވީ ޙައްޤުވެގެން އަޅުކަން ވެވޭ އިލާހަކު ނުވެއެވެ. އަދި ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުމުގެ ބާރެއްވެސް އަދި ނުބައި ޢަމަލުތަކުން ދުރުވެގަތުމުގެ ބާރެއްވެސް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން މެނުވީ ނުވެއެވެ.) ކިޔުމެވެ.) (މުވައްޠާ މާލިކު، ޙަދީޘު: 563) މާނައީ ހެޔޮ ޢަމަލުގެ ތެރެއިން ވާ ކަލިމަތަކެކެވެ. މިއާޔަތުގައި ހުރިހާ ބާވަތެއްގެ ހެޔޮ ކަންތައް ހިމެނިގެން ވެއެވެ.

ނޯޓް

وَعُرِضُوا۟ عَلَىٰ رَبِّكَ صَفًّا لَّقَدْ جِئْتُمُونَا كَمَا خَلَقْنَـٰكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍۭ ۚ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّن نَّجْعَلَ لَكُم مَّوْعِدًا ﴿ ٥١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ސަފުސަފަށް އެއުރެން ހުށަހެޅޭނެތެވެ. (އަދި اللَّه وحى ކުރައްވާނެތެވެ.) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެންމެފުރަތަމަފަހަރު ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވިފަދައިން، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ތިޔަބައިމީހުން އަތުވެއްޖައީމުއެވެ. އަދި ކީއްހެއްޔެވެ! ތިޔަބައިމީހުން ހީކުޅައީ (محشر އަށް ފޮނުއްވުމަށް) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަގުތެއް ކަނޑަނާޅުއްވާނޭކަމަށެވެ. (48)

ތަފްސީރު

އަދި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާގެ ޙަޟްރަތަށް ސަފުސަފަށް، ސަފަކަށް ފަހު ސަފެއް އެބައިމީހުން ހުށަހެޅޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނިކަމެތިކަން ހާމަކުރެއްވުމަށް އެބައިމީހުންނަށް ވަޙީކުރައްވާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ތިޔަ އައީ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވިއިރު ތިބި ގޮތަށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު މުދަލާއި، ދަރިންނާއި، ތަބަޢަވީ މީހުންފަދަ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ. އަދި ކާފިރުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދަޢުވާކުރީ އަލުން ދިރުއްވުމެއް، ހިސާބުބެއްލެވުމެއް، ސުވަރުގެއެއް އަދި ނަރަކައެއް ނުވާ ކަމުގައެވެ.

ނޯޓް

وَوُضِعَ ٱلْكِتَـٰبُ فَتَرَى ٱلْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَـٰوَيْلَتَنَا مَالِ هَـٰذَا ٱلْكِتَـٰبِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّآ أَحْصَىٰهَا ۚ وَوَجَدُوا۟ مَا عَمِلُوا۟ حَاضِرًا ۗ وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި (ކޮންމެ މީހަކުމެ ކޮށްފައިވާ عمل ތަކުގެ) ފަތް (އެމީހަކަށް) ދެއްވާނެތެވެ. ފަހެ، އެ ފަތުގައިވާ ތަކެއްޗާމެދު، ކުށްވެރިން ބިރުގެންފައިވާތީ ތިބާ ދެކޭނޫއެވެ. އަދި އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. އޭ ތިމަންމެންނަށްހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! މިފަތަށް މިވެފައިވަނީ ކީއްހެއްޔެވެ؟ ކިތަންމެ ކުޑަކަމެއްވެސް، އަދި ބޮޑުކަމެއްވެސް، އެ ފަތުގައި ނުހިމަނައި ދޫކޮށްލައިފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެއުރެންކުޅަ އެންމެހައި عمل ތައް އެ ފަތުގައިވާތީ، އެއުރެން ދެކޭނެތެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެއްވެސްމީހަކަށް އަނިޔާވެރިވެވޮޑިއެއް ނުގަންނަވަތެވެ. (49)

ތަފްސީރު

އަދި އިންސާނުންގެ ޢަމަލުގެ ފަތްތައް ބެހެއްޓޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އޭގައިވާ އެއްޗެއް ބެލުމަށް އެބައިމީހުންނަށް އެ ފަތްތައް ދެވޭނެއެވެ. ފަހެ، އެހިނދު އޭގައިވާ ފާފަތަކާއި ޖަރީމާތައް ފެނިފައި ފާފަވެރިން ބިރުގަނެފައިވާތަން ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ. އަދި ދެރަވެ ހިތާމަކުރާ ޙާލު އެބައިމީހުން ބުނާނެއެވެ. އަހަރުމެންނަށް ހުރި ހަލާކެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. މިއީ ކޮންފަދަ ފަތެއް ހެއްޔެވެ؟ ކިތަންމެ ބޮޑު ކަމެއްވެސް އަދި ކިތަންމެ ކުޑަކަމެއްވެސް އެފަތުގައި ނުހިމަނައި ދޫކޮށްލާފައި ނެތެވެ. މިއީ ނިމުން ނުބައިވެދާނެކަމާ މެދު ބިރުގަނެފައިވާ ފާފަވެރިޔާ ދައްކާނެ ވާހަކައެވެ. އެބައިމީހުން ކުރި ކަންތައް އެފަތުގައި ލިޔެވި ސާބިތުކުރެވިފައިވާތީ އެބައިމީހުންނަށް ފެންނާނެއެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކަށް އަނިޔާވެރިވެ ވޮޑިނުގަންނަވައެވެ.

ނޯޓް

وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَـٰٓئِكَةِ ٱسْجُدُوا۟ لِـَٔادَمَ فَسَجَدُوٓا۟ إِلَّآ إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ ٱلْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِۦٓ ۗ أَفَتَتَّخِذُونَهُۥ وَذُرِّيَّتَهُۥٓ أَوْلِيَآءَ مِن دُونِى وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّۢ ۚ بِئْسَ لِلظَّـٰلِمِينَ بَدَلًا ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ملائكة ންނަށް وحى ކުރެއްވިހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން آدم ގެފާނަށް سجدة ކުރާށެވެ! ދެން إبليس މެނުވީ، އެ އެންމެ ބޭކަލުން سجدة ކުރެއްވޫއެވެ. އެ إبليس ވީ ޖިންނީންގެ ތެރެއިންނެވެ. ދެން އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅަށް އޭނާ ނުކިޔަމަންތެރިވިއެވެ. ފަހެ، އެ إبليس އާއި، އޭނާގެ ދަރިފަސްކޮޅު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހީތެރިން ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހަދަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންނަކީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށްހުރި عدوّ ންނެވެ. އަނިޔާވެރިންނަށްހުރި ބަދަލެއްގެ ނުބައިކަމާއެވެ! (50)

ތަފްސީރު

ރަސޫލާ ﷺއެވެ! އާދަމު عليه السلام އަށް ސަލާމްކުރުމާއި މާތްކޮށްހިތުމުގެ ސަޖިދައެއް ކުރާށޭ ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަލާއިކަތުންނަށް ވަޙީކުރެއްވި ހިނދު ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ. އެހިނދު އިބްލީސު ފިޔަވައި އެންމެން ސަޖިދަކުރިއެވެ. އޭނާ އުރެދި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދުފަނައަޅައި ގޮސް، ދެކޮޅުވެރިވިއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ކިޔަމަންތެރިކަމުން ބޭރުވިއެވެ. އޭނާއަކީ ނުކިޔަމަންތެރި ޖިންނިއަކަށް ވާތީއެވެ. އާދަމުގެ ދަރީންނޭވެ! އެކަލޭގެއާއި އެކަލޭގެ ދަރިފަސްކޮޅަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދުއްވުން ކަމުގައިވާ އިރުވެސް އެއީ އެކުވެރިންނާއި، ރަޙްމަތްތެރިންނާއި އެހީތެރިން ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހަދަނީހެއްޔެވެ؟ ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި ޝައިޠާނާއަށް އަޅުކަންކުރުމުގެ ނުބައިކަމާއެވެ! އިބްލީސު ވަނީ ޖިންނީންގެ ތެރެއިންކަން މިއާޔަތުން ދެބަސް ނުވެވޭނޭ މިންވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ. ﴿كَانَ مِنَ ٱلْجِنِّ﴾ މިކަމުގައި އަލްޙަސަން އަލްބަޞްރީގެ މިބަސްފުޅު ފުދެއެވެ. "އިބްލީސު ހިނދުކޮޅަކަށްވެސް މަލާއިކަތުންގެ ތެރެއިން ނުވެއެވެ." އަލްޙަސަން އަލްބަޞްރީއަކީ ތާބިޢީންގެ އެންމެ ބޮޑެތި މުފައްސިރުންގެ ތެރެއިން ބޭކަލެކެވެ.

ނޯޓް

وَيَوْمَ يَقُولُ نَادُوا۟ شُرَكَآءِىَ ٱلَّذِينَ زَعَمْتُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ يَسْتَجِيبُوا۟ لَهُمْ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُم مَّوْبِقًا ﴿ ٥٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބައިވެރިންކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހީކޮށްގެން އުޅުނު ތަކެއްޗަށް، ތިޔަބައިމީހުން ގޮވައިބަލާށޭ އެކަލާނގެ وحى ކުރައްވާ ދުވަސް ހަނދުމަކުރާށެވެ! ފަހެ، އެއުރެން އެތަކެއްޗަށް ގޮވާނެތެވެ. ނަމަވެސް އެތަކެތި އެއުރެންނަކަށް جواب އެއް ނުދޭނެތެވެ. އަދި އެއުރެންގެ މެދުގައި ހުރަހެއް (އެބަހީ: ނަރަކައިގެ ވާދީއެއް) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލައްވާހުށީމެވެ. (52)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަޛާބުން ތިޔަބައިމީހުން ދުރުކުރުމަށާއި، އަދި ތިޔަބައިމީހުން ދަޢުވާކުރި ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން ޝަރީކުކޮށް އުޅުނު ފަރާތްތަކަށް ގޮވާށޭ މާތް ﷲ މުޝްރިކުންނަށް ވަޙީކުރައްވާ ދުވަސް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އެތަކެތީގެ އެހީއަށް އެދޭނެއެވެ. ނަމަވެސް އެތަކެތީގެ އެހީއެއް ނުލިބޭނެއެވެ. އަދި ގޮވި ފަރާތްތަކާއި ގޮވުނު ފަރާތްތަކާ ދެމެދު، އެދެބައިމީހުން އެތަނަކަށް ދާނޭ ﴿مَّوْبِقًا﴾ ހަލާކުކުރަނިވި ތަނެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލެއްވީމެވެ. އެތަކެއްޗަކީ އަޑުނުއިވޭ، ނުފެންނަ ބުދާއި ހިލައަށް ވާއިރު ﴿فَدَعَوْهُمْ﴾ އެބަހީ ދެން އެބައިމީހުން އެތަކެއްޗަށް ގޮވިއޭ ވަޙީކުރެއްވުމީ އެބައިމީހުންނަށް ކުރައްވާފައިވާ ބޮޑު މަލާމާތެކެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِى هَـٰذَا ٱلْقُرْءَانِ لِلنَّاسِ مِن كُلِّ مَثَلٍ ۚ وَكَانَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَكْثَرَ شَىْءٍ جَدَلًا ﴿ ٥٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މި قرآن ގައި ހުރިހާ ބާވަތަކުންވެސް މީސްތަކުންނަށް مثال ބަޔާންކުރެއްވީމެވެ. އަދި جدل ކުރުންގިނަ މީހަކުކަމުގައި އިންސާނާ ވިއެވެ. (54)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙިކްމަތްތަކާއި މިސާލުތައް މީސްތަކުންނަށް ބަޔާންކުރެއްވީމެވެ. އަދި ޙުއްޖަތްތަކާއި ނަސޭހަތްތައް ތަކުރާރުކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުން ހަނދާންކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިގަނޭތޯއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އިންސާނާގެ ޠަބީޢަތުގައި ވަނީ ޖަދަލުކުރުމާއި އަރައިރުންވުމެވެ. އޭނާ ޙައްޤަށް ރުޖޫޢަ ނުވެއެވެ. އަދި ނަސޭހަތަކުން އޭނާ ކުރަން އުޅޭކަމުން ފަހަތަށް ނުޖެހެއެވެ. ޖަދަލުކޮށް ބޮޑާކަން ދައްކައެވެ. عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم طَرَقَهُ وَفَاطِمَةَ فَقَالَ ‏"‏ أَلاَ تُصَلُّونَ ‏"‏‏.‏ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّمَا أَنْفُسُنَا بِيَدِ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَنَا بَعَثَنَا‏.‏ فَانْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ قُلْتُ لَهُ ذَلِكَ ثُمَّ سَمِعْتُهُ وَهُوَ مُدْبِرٌ يَضْرِبُ فَخِذَهُ وَيَقُولُ ﴿وَكَانَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَكْثَرَ شَىْءٍ جَدَلًا﴾ (صحيح البخاري، كتاب التهجد، باب تَحْرِيضِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم عَلَى صَلاَةِ اللَّيْلِ وَالنَّوَافِلِ مِنْ غَيْرِ إِيجَابٍ | صحيح مسلم، كتاب صلاة المسافرين وقصرها، باب مَا رُوِيَ فِيمَنْ، نَامَ اللَّيْلَ أَجْمَعَ حَتَّى أَصْبَحَ) (ޢަލީ ބްނު އަބީޠާލިބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނާއި ފާޠިމާ رضي الله عنها ގެ ކޮޓަރިކޮޅުގައި ޓަކިޖެއްސެވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަދެކަނބަލުން ނަމާދު ނުކުރައްވަމު ހެއްޔެވެ؟ އެހިނދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. އަހަރުމެންގެ ފުރާނަތައް ވަނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ދަށުގައެވެ. އެކަލާނގެ އަހަރުމެން ހޭލައްވަވަން އިރާދަކުރައްވާ އިރަކު ހޭލައްވަވާނެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އެހެން ދެންނެވުމުން ރަސޫލުﷲﷺނުކުމެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެންނެވި އިރު ފައިންޕުޅުގެ ފަލަމަސްގަނޑުގައި ޖައްސަވަމުން ﴿وَكَانَ ٱلْإِنسَـٰنُ أَكْثَرَ شَىْءٍ جَدَلًا﴾ ކިޔަވައި ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވި އަޑު ތިމަން އެއްސެވީމެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 1127 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 775) ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا مَنَعَ ٱلنَّاسَ أَن يُؤْمِنُوٓا۟ إِذْ جَآءَهُمُ ٱلْهُدَىٰ وَيَسْتَغْفِرُوا۟ رَبَّهُمْ إِلَّآ أَن تَأْتِيَهُمْ سُنَّةُ ٱلْأَوَّلِينَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ ٱلْعَذَابُ قُبُلًا ﴿ ٥٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އިސްވެދިޔަމީހުންނަށް ވެގެންދިޔަގޮތް އެއުރެންނަށްވެސްވުން، ނުވަތަ އެއުރެންނަށް ފެންނަގޮތުގައި عذاب އައުން (އެބަހީ: އެކަމަށްއެދި انتظار ކުރުން) މެނުވީ، މީސްތަކުންނަށް ތެދުމަގު އައިހިނދު، އެއުރެން إيمان ވުމާއި، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ފާފަފުއްސެވުންއެދި ދެންނެވުން، އެއުރެންނަށް މަނާއެއް ނުކުރެތެވެ. (55)

ތަފްސީރު

ޢަޛާބު ހަމަ ލޮލުން ދެކޭން އެދުން ނުވަތަ އިސްވެދިޔަ ދޮގުކުރި އުއްމަތްތަކަށް ވީގޮތް އެބައިމީހުންނަށް ވުން (އެއީ ސުންނާފަތިވެ ނެތިދިއުން) މެނުވީ، މައްކާގެ ކާފިރުންގެ ގާތަށް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ހިދާޔަތު އައި ހިނދު އެބައިމީހުން އީމާންވެ، ފާފަފުއްސެވުން އެދި ދެންނެވުން ނުހުއްޓުވައެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މަގުފުރެދުމަށް އެބައިމީހުން ޣަރަޤުވެފައިވާ މިންވަރު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ޢަޛާބު ނައުން އެއީ އެބައިމީހުން އީމާންވާން ނުޖެހޭ ސަބަބެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ހަދައިފުމަށް ދާންދެނެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِٱلْعَذَابِ ۚ وَلَوْلَآ أَجَلٌ مُّسَمًّى لَّجَآءَهُمُ ٱلْعَذَابُ﴾ (ޢަޛާބު އަވަސްވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އެއުރެން އެދޭނެތެވެ. ކަނޑައެޅިގެންވާ މުއްދަތެއް ނެތްނަމަ، ޢަޛާބު އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް އަތުވެއްޖައީސްކަން ކަށަވަރެވެ.) އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން އީމާންވުމަށް ހުރަސްއެޅި ސަބަބަކަށް ވީ އެބައިމީހުން ޢަޛާބުގެ އިންތިޒާރުގައި ތިބުމެވެ. ﴿قُبُلًا﴾ ގެ މާނައަކީ ކުރިމަތިން ފެނުމެވެ.

ނޯޓް

وَمَا نُرْسِلُ ٱلْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ ۚ وَيُجَـٰدِلُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ بِٱلْبَـٰطِلِ لِيُدْحِضُوا۟ بِهِ ٱلْحَقَّ ۖ وَٱتَّخَذُوٓا۟ ءَايَـٰتِى وَمَآ أُنذِرُوا۟ هُزُوًا ﴿ ٥٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އުފާވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ ބޭކަލުންކަމުގައްޔާއި، إنذار ކުރައްވާ ބޭކަލުންކަމުގައި މެނުވީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ން ނުފޮނުއްވަމެވެ. އަދި كافر ވީ މީހުން باطل ގޮތުން جدل ކުރެތެވެ. (އެއީ) އެގޮތުން އެއުރެން، حق އަކީ، باطل އެއްޗެއް ކަމުގައި ހެދުމަށެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާއި، އެއުރެންނަށް إنذار ކުރައްވާފައިވާ ކަންތައް ފުރައްސާރައެއްކަމުގައި އެއުރެން ހެދޫއެވެ. (56)

ތަފްސީރު

އަދި އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވުމަށާއި، އިންޒާރުކުރެއްވުމަށް މެނުވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުބޭކަލުން ނުފޮނުއްވަމެވެ. އެބޭކަލުން ފޮނުއްވަނީ ހަލާކުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވާކަށް ނޫނެވެ. ޙައްޤު ބަޔާންވެ އެނގުމަށް ފަހުވެސް ކާފިރުން ބޮޑާކަމާއި ގޮތް ދޫނުކުރުން އިސްކޮށް އިތުރު ހެކިތައް ގެނައުމަށް ހުށަހަޅައި، ބާޠިލު ގޮތުގައި ޖަދަލުކުރެއެވެ. ޙައްޤުގެ މައްޗަށް ގަދަވެ އެ ބާޠިލުކުރުމަށެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުން ޢަޛާބު އަވަސްކުރުމަށް އެދޭއިރު އެބައިމީހުން ބޭނުންވަނީ އީމާންވުމެއް ނޫނެވެ. މަލާމާތާއި ފުރައްސާރަ ކުރުމެވެ. މާތް ﷲ ގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿يَـٰحَسْرَةً عَلَى ٱلْعِبَادِ ۚ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ﴾ (އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށްހުރި ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! އެބޭކަލަކަށް އެއުރެން ފުރައްސާރަކުރާގޮތުގައި މެނުވީ، އެއުރެންގެ ގާތަށް އެއްވެސްރަސޫލަކު ވަޑައެއްނުގަންނަވަތެވެ.) ދެން އެބައިމީހުން މާތް ﷲގެ ހިދާޔަތަށް ފުރަގަސްދިނުމުން އެބައިމީހުންނަށް ލިބުނު އަބާއްޖަވެރިކަމާއި ގެއްލެނިވުން ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن ذُكِّرَ بِـَٔايَـٰتِ رَبِّهِۦ فَأَعْرَضَ عَنْهَا وَنَسِىَ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ ۚ إِنَّا جَعَلْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِىٓ ءَاذَانِهِمْ وَقْرًا ۖ وَإِن تَدْعُهُمْ إِلَى ٱلْهُدَىٰ فَلَن يَهْتَدُوٓا۟ إِذًا أَبَدًا ﴿ ٦٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ آية ތަކުން އެމީހަކަށް ހަނދާންކޮށްދެއްވުމުން، އެ آية ތަކަށް ފުރަގަސްދީ، އެނބުރިގަނެ، އަދި އޭނާ އިސްކުޅަ عمل ތައް ހަނދާންނެތުނު މީހާއަށްވުރެ އަނިޔާވެރިކަންބޮޑީ ފަހެ، ކާކުހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް އެ قرآن ވިސްނުމަށް ހުރަސްއަޅާ ހުރަސްތަކެއް، އެއުރެންގެ ހިތްތަކުގައި ލެއްވީމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ ކަންފަތްތަކުގައި ބީރުކަމެއް ލެއްވީމެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް ތެދުމަގަށް ގޮވައިލައްވައިފިނަމަ، ފަހެ، އޭރުން އެއްގޮތަކަށްވެސް އެއުރެން ތެދުމަގު ލިބިއެއް ނުގަންނާނެތެވެ. (57)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ ބަޔާންވެގެންވާ ދަލީލުތަކާއި، އަލިގަދަ ޙުއްޖަތްތަކުން ނަސޭހަތް ލިބުމަށްފަހު، އެ ނުފެންނަކަމަށް ހަދައި ހަނދާންނައްތާލައި، އެއަށް ފަރުވާލެއް ނުބަހައްޓައި، އޭނާ ކުރި ފާފަތައް މަތިންވެސް ހަނދާން ނައްތާލައި، އޭގެ ޖަޒާއާމެދު ނުވިސްނި މީހާއަށް ވުރެ އަބާއްޖަވެރިކަމާއި އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑު މީހަކު ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުން ފާފަތަކަށް އަރައިގަތުމުގެ ސަބަބުން، މި ނޫރެއް ފަދަ ޤުރްއާން ވިސްނައިގަތުމަށާއި، އެފޮތުގެ ޙުކުމްތަކާއި ސިއްރުތައް ދެނެގަތުމަށް އެބައިމީހުންނަށް ހުރަސްއަޅާ ފަރުދާތަކެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގެ މަތިން ލެއްވީމެވެ. އަދި ވިސްނައި ފައިދާލިބިގަންނަ ފަދަ އަޑުއެހުމަކުން އެޤުރްއާން އަޑުއެހުމަށް ހުރަސްއަޅާ ބީރުކަމެއް އެބައިމީހުންގެ ކަންފަތްތަކުގައި ލެއްވީމެވެ. ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އީމާންކަމަށް ގޮވައިލެއްވިޔަސް އެބައިމީހުން ދުވަހަކުވެސް އީމާންނުވާނެއެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުން ވަނީ ޖަނަވާރުތަކެއް ފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުން ވިސްނައި ފިކުރުނުކުރެއެވެ. وَرَبُّكَ ٱلْغَفُورُ ذُو ٱلرَّحْمَةِ ۖ لَوْ يُؤَاخِذُهُم بِمَا كَسَبُوا۟ لَعَجَّلَ لَهُمُ ٱلْعَذَابَ ۚ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن يَجِدُوا۟ مِن دُونِهِۦ مَوْئِلًا ﴿٥٨﴾ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحمة ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެއުރެން ހޯދި (ނުބައި) ކަންތަކަށް އެކަލާނގެ އެއުރެންނަށް (ވަގުތުން) عقاب ދެއްވާނަމަ، އެއުރެންނަށް عذاب އަވަސްކުރެއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ކީއްހެއްޔެވެ! އެއުރެންނަށް موعد އެއް ވެއެވެ. އެއިން ރެކިގެންގޮސް ވަންނާނެ ތަނެއް އެއުރެންނަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. (58)

ނޯޓް

وَرَبُّكَ ٱلْغَفُورُ ذُو ٱلرَّحْمَةِ ۖ لَوْ يُؤَاخِذُهُم بِمَا كَسَبُوا۟ لَعَجَّلَ لَهُمُ ٱلْعَذَابَ ۚ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن يَجِدُوا۟ مِن دُونِهِۦ مَوْئِلًا ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحمة ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެއުރެން ހޯދި (ނުބައި) ކަންތަކަށް އެކަލާނގެ އެއުރެންނަށް (ވަގުތުން) عقاب ދެއްވާނަމަ، އެއުރެންނަށް عذاب އަވަސްކުރެއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ކީއްހެއްޔެވެ! އެއުރެންނަށް موعد އެއް ވެއެވެ. އެއިން ރެކިގެންގޮސް ވަންނާނެ ތަނެއް އެއުރެންނަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. (58)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ ފާފަފުއްސެވުން ނުހަނު ތަނަވަސް، އެބައިމީހުން ކާފިރުވެ އުރެދުމުންވެސް އަޅުތަކުންނަށް ނުހަނު އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެބައިމީހުން ކޮށްފައިވާ ކުށްތަކަށާއި ފާފަތަކަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވާނަމަ، އެބައިމީހުން އެދުނު ޢަޛާބު އެބައިމީހުންނަށް އަވަސްކުރެއްވީހެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލާނގެ އޯގާވަންތަވެވޮޑިގެން އެބައިމީހުންނަށް ފުރުޞަތު ދެއްވައި ޢަޛާބު ލަސްކުރައްވައެވެ. އަދިކިއެއްތަ! އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވާނެ އެހެން ވަގުތެއް ކަނޑައެޅިފައި ވެއެވެ. އެއިން ރެކިގެން ހިމާޔަތް ހޯދަން ވަންނާނޭ ތަނެއް އެބައިމީހުންނަށް ނުފެންނާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَتِلْكَ ٱلْقُرَىٰٓ أَهْلَكْنَـٰهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا۟ وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِدًا ﴿ ٦٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއީ އެއުރެން އަނިޔާވެރިވީހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަލާކު ކުރެއްވި ރަށްތަކުގެ މީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެން ހަލާކުވެދިއުމަށް ކަނޑައެޅިގެންވާ ވަގުތެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލެއްވީމެވެ. (59)

ތަފްސީރު

އެއީ ހޫދު عليه السلام ގެ ޤައުމު ޢާދު ބާގައާއި، ޘަމޫދު ބާގައާއި، ލޫޠު عليه السلام ގެ ޤައުމު ފަދަ ދޮގުކުޅަ އުއްމަތްތަކުގެ ވާހަކަތަކެވެ. އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކޮށް އަނިޔާވެރިވުމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވުމަށް ކަނޑައެޅި އެނގިގެންވާ ވަގުތެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ލެއްވީމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ބޮޑާވެ ގޮތްދޫނުކުރާ ޤައުމުގެ މީހުން ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކޮށް، އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ލަސްކުރެވުނީތީ އެކަމާ އުފާކުރުން ދޫކޮށްލާކަށް ނުވޭހެއްޔެވެ؟ ދެން މާތް ﷲ ގެންނަވާފައި މިވަނީ މޫސާ عليه السلام އާއީ އަލްޚަޟިރު عليه السلام ގެ ވާހަކައާއި، އޭގައިވާ އަހުލު ކިތާބީން ދަންނަ ޢަޖާއިބުކުރުވަނިވި އާދަޔާ ޚިލާފު ޙާދިސާތަކެވެ. އެއީ، މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލަކަށް ވުމަށެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِفَتَىٰهُ لَآ أَبْرَحُ حَتَّىٰٓ أَبْلُغَ مَجْمَعَ ٱلْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِىَ حُقُبًا ﴿ ٦٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

موسى ގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ خادم ކުއްޖާއަށް ވިދާޅުވިހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ! ދެކަނޑު ގުޅުނު ހިސާބަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޯރައްޖައުމަށް ދާނދެން، ނުވަތަ ޒަމާންތަކެއް ވޭތިކުރައްވައިފުމަށްދާނދެން (ހިންގެވުން) ދުލެއް ނުކުރައްވާހުށީމެވެ. (60)

ތަފްސީރު

މޫސާ އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ކުއްޖާ ޔޫޝަޢު ބިން ނޫނަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ދެ ކަނޑު ގުޅޭ ހިސާބަށް (ފާރިސް ކަނޑާއި ރޫމް ކަނޑު ގުޅޭ ހިސާބަށް. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެއީ އެފްރިކާގެ ދެކުނެވެ.) (މިއީ އިހުގެ މުފައްސިރުންގެ ބަހެވެ. ފަހުގެ ބައެއް މުފައްސިރުން ބުރަވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި އެ ދެކަނޑަކީ ރަތްކަނޑާއި، މެޑިޓަރޭނިއަން ކަނޑެވެ.މޫސާ عليه السلام އުޅުއްވި ސަރަހައްދަށް ބަލާއިރު މިގޮތް ރަނގަޅުކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެއެވެ. =މުތަރްޖިމް=) ދެވިއްޖައުމަށް ދާންދެން، ކިތަންމެ ބުރައެއް އުފުއްލަވަން ޖެހިވަޑައިގަތަސް، އަދި ކިތަންމެ ދިގުމުއްދަތެއް ވޭތުވެ، އަހަރުތަކެއް ހޭދަކުރަން ޖެހުނަސް، ހިންގެވުން ނުހުއްޓަވައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަންނަވާހުށީމެވެ. ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި މިދަތުރުގެ ސަބަބާއި ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ވާހަކަ ކުރުގޮތަކަށް މިތަނުގައި ބަޔާންކޮށްލަމެވެ. މޫސާ عليه السلام ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންނަށް ޚުޠުބާއެއް ދެއްވަން ހުންނަވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރެވުނެވެ. މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ މޮޅަށް ޢިލްމު އެނގެނީ ކާކަށް ހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނެވެ. އެހިނދު، އެކަލޭގެފާނު ޢިލްމު މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރައްވައި އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ މާތް ﷲއޭ ވިދާޅުނުވީތީ އެކަލޭގެފާނަށް ނުރުހުމުގެ ބަސްވަޙީކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވިއެވެ. ދެކަނޑު ގުޅޭ ހިސާބުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅަކު ވެއެވެ. އެ ބޭކަލަކު ކަލޭގެފާނަށް ވުރެ ޢިލްމުވެރިއެވެ. މޫސާ عليه السلام ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންއަޅާ އެ ބޭކަލަކު ހޯއްދަވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ އެންގެވިއެވެ. މަހެއް ނަންގަވައި ހަން ކޮތަޅަކަށް ލައްވާށެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އެ މަސް ގެއްލޭ ހިސާބުގައި އެ ބޭކަލަކު ހުންނަވާނެއެވެ. ދެން މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމު ޔޫޝަޢު އާއެކު ހިންގަވާން ފެށްޓެވިއެވެ. ދެން ހިލައާއި ހަމައަށް އާދެވުމުން ދެބޭކަލުން ހިލައިގައި އިސްތަށިފުޅު އަޅުއްވައިގެން އަވަހާރަފުޅު ލައްޕަވައިފިއެވެ. އެހިނދު މަސް ތެޅިގަތުމުން އޭތި ކޮތަޅުން ބޭރުވެ ކަނޑަށް ވެއްޓުނެވެ. އެއީ ފިހެފައި އޮތް މަހެކެވެ. މިހާ ހިސާބުން ޙަދީޘު ނިމުނީއެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4725) ދެން އާޔަތްތަކަށް އެނބުރި ދަމާ ހިނގާށެވެ.

ނޯޓް

فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا فَٱتَّخَذَ سَبِيلَهُۥ فِى ٱلْبَحْرِ سَرَبًا ﴿ ٦٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެ ދެކަނޑު ދެމެދު ގުޅުނު ހިސާބަށް އެ ދެކަލުންނަށް واصل ވެވުނު ހިނދު، އެ ދެކަލުންގެ (އެކުގައި ގެންދެވި ލޮނުއެޅި) މަހުގެ މަތިން އެ ދެކަލުން ހަނދުމަނެތިއްޖެއެވެ. ފަހެ (އޭރު) އެ މަސް ހަނިހަނިމަގަކުން ލައިގެން ކަނޑުގެތެރެއަށް ހިނގައްޖެއެވެ. (61)

ތަފްސީރު

ދެން މާތް ﷲ އެދެކަލުންނަށް ކަނޑައެޅުއްވި ތަނަށް ވަޑައިގެންނެވުނު ހިނދު އެދެކަލުން އެތަނުގައި އަރާމުކުރެއްވުމަށް އިށީނދެވަޑައިގަތެވެ. އަދި ބޮޑު ހިލައެއްގެ ކައިރީގައި އަވަހާރަފުޅުލެއްޕެވިއެވެ. ދެން، ޚާދިމަށް ހޭލެވުނު ހިނދު އޭނާއަށް ޙައިރާންކުރުވަނިވި ކަމެއް ފެނުނެވެ. އޭނާއަށް ފެނުނީ ފިހެފައި އޮތް މަސް ހަން ކޮތަޅުން ނުކުމެގެން ކަނޑުގައި ފަތާފައި ދިޔަ ތަނެވެ. އެ ދާންވީ ހަނި މަގެއް އަމިއްލައަށް ހޯދައިގެންނެވެ. އެއަށް ދިރުން އައީ ކޮންތާކުން ހެއްޔެވެ؟ އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި އެއީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމެވެ. އަދި އަލްޚަޟިރު عليه السلام ހުންނެވި ތަން ދައްކަވަން މާތް ﷲ މޫސާ عليه السلام އަށް ދެއްވި ނިޝާނެވެ. މޫސާ عليه السلام ހޭފުޅުލެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި އެ މަހަށް ވީގޮތުގެ ވާހަކަ ދަންނަވަން ޚާދިމުކުއްޖާ ހަނދާން ނެތުނެވެ.

ނޯޓް

قَالَ أَرَءَيْتَ إِذْ أَوَيْنَآ إِلَى ٱلصَّخْرَةِ فَإِنِّى نَسِيتُ ٱلْحُوتَ وَمَآ أَنسَىٰنِيهُ إِلَّا ٱلشَّيْطَـٰنُ أَنْ أَذْكُرَهُۥ ۚ وَٱتَّخَذَ سَبِيلَهُۥ فِى ٱلْبَحْرِ عَجَبًا ﴿ ٦٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ خادم ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެންވޭތޯއެވެ؟ (ދެކަނޑު ގުޅުނުތާ އޮތް) ބޮޑު ހިލައިގެމަތީގައި ތިމަންމެން މަޑުކޮށްލިހިނދު، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަން އެ މަހުގެމަތިން ހަނދާންނެތުނީއެވެ. އަދި އެ މަހުގެމަތިން ތިމަން ހަނދާންކުރުން ހަނދާންނެތިކޮށްލީ، شيطان އާ ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއްނޫނެވެ. އަދި އެ މަސް عجائب އެއްފަދަ ގޮތަކަށް ކަނޑުގެ ތެރެއިން އޭގެމަގު ހޯދައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. (63)

ތަފްސީރު

ޚާދިމު ކުއްޖާ ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެން ވޭތޯއެވެ؟ އަހަރުމެން އަރާމުކޮށްލަން ހިލައިގެ ކައިރީގައި މަޑުކޮށްލައި، ކަލޭގެފާނު އަވަހާރަފުޅު ލެއްޕެވި ވަގުތު ހިނގީ ކޮންފަދަ ޙައިރާންކުރުވަނިވި ކަމެއްތޯއެވެ؟ އެ މަސް ހަންކޮތަޅުން ނުކުމެގެން ކަނޑަށް ހިނގައްޖެއެވެ. އެމަހުގެ އާދަޔާ ޚިލާފު ވާހަކަ ކަލޭގެފާނަށް ދަންނަވަން ހަނދާން ނައްތައިލީ ޝައިޠާނާއެވެ. އޭތި ދިރިގެން ކަނޑަށް ފައިބައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. އެއީ ޢަޖާއިބެއް ފަދަ ކަމެކެވެ. އެ ޚާދިމު ކުއްޖާ އެމަހުގެ ކަންތަކާމެދު ޢަޖާއިބު ވީ އެއީ ފިހެފައި އޮތް މަހަކަށް ވެފައި އޭތި ދިރިގެން ކަނޑަށް ފައިބައިގެން ދިޔައީމައެވެ.

ނޯޓް

فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَآ ءَاتَيْنَـٰهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَـٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا ﴿ ٦٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން (އެތަނުން) އެ ދެކަލުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން (خاص) އަޅަކު ފެނިވަޑައިގަތެވެ. އެބޭކަލަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން رحمة އެއް ދެއްވީމެވެ. އަދި އެބޭކަލަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން خاص علم އެއް އުނގަންނައިދެއްވީމެވެ. (65)

ތަފްސީރު

ދެން އެދެކަލުންނާއި އެ ދެކަލުން ބައްދަލުކުރައްވަން ބޭނުންފުޅުވި އަލްޚަޟިރު عليه السلام އާއި ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އެކަލޭގެފާނަށް މޫސާ عليه السلام އަށް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ޣައިބުގެ ބައެއް ޢިލްމު އުނގަންނަވައިދެއްވާފައެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަކީ ނަބީބޭކަލެއް ނޫނެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ހެޔޮލަފާ އަޅުންކުރެ އަޅެކެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ވަލިއްޔުން ކުރެ ވަލިއްޔެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅު މައްޗަށް މާތް ﷲ ބައެއް ކަރާމާތްތަކާއި މޫސާ عليه السلام އަށް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ޣައިބުގެ ބައެއް ކަންކަން ފާޅުކުރެއްވީއެވެ. މި އިލާހީ ޢިލްމަކީ އިޚްލާޞްތެރިކަމާއި ތަޤްވާވެރިކަމުގެ މޭވާއެވެ. އެހެންކަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَعَلَّمْنَـٰهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا﴾ އެބަހީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތައުފީޤު ދެއްވުމުން މެނުވީ ނުލިބޭ ޚާއްޞަ ޢިލްމެކެވެ. އެއީ ޣައިބުގެ ބައެއް ކަންކަމުގެ ޢިލްމެވެ. ހެޔޮލަފާ އަޅާ އަލްޚަޟިރު عليه السلام އާއި މޫސާ عليه السلام ބައްދަލުވެ ވަޑައިގަތުމުން ސަލާމްކުރައްވައި، މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު ވިދާޅުވިއެވެ.

ނޯޓް

وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَىٰ مَا لَمْ تُحِطْ بِهِۦ خُبْرًا ﴿ ٧١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނަށް އެކަމެއްގެ حقيقة އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނަށް ކެތްކުރެއްވޭނީ ފަހެ، ކޮންފަދައަކުންތޯއެވެ؟ (68)

ތަފްސީރު

އޭގެ ބޭރުފުށުން އެއީ ނުބައިވެގެންވާ މުންކަރާތެއް ކަމުގައިވާ، އަދި ޝަރީޢަތާ ޚިލާފުވާ، އޭގެ ޙަޤީޤަތާއި އެތެރެފުށް ކަލޭގެފާނަށް އެނިގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ އަލްޚަޟިރު عليه السلام ގެ ފަރާތްޕުޅުން ފެނިގެންދާނީ މޫސާ عليه السلام އަށް ކެތް ނުކުރެއްވޭނޭ ކަންކަމަށް ވާތީ އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްކުރެއްވުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންނުވާކަން ވިސްނައިދެއްވީ ނުހަނު މަޑުމައިތިރިކަމާ އެކުގައެވެ. މި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أُبَىِّ بْنُ كَعْبٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: ‏"‏ .............. قَالَ الْخَضِرُ يَا مُوسَى إِنَّكَ عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلَّمَكَهُ اللَّهُ لاَ أَعْلَمُهُ، وَأَنَا عَلَى عِلْمٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلَّمَنِيهِ اللَّهُ لاَ تَعْلَمُهُ .‏................". (صحيح البخاري، كتاب التفسير) (އުބައްޔު ބްނު ކަޢުބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "............. ޚިޟްރު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ މޫސާ عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނު ވަނީ މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނަށް އުނގަންނަވައިދެއްވި، ތިމަންނާއަށް އެނގިގެން ނުވާ ޢިލްމެއްގެ މަތީގައެވެ. އަދި ތިމަންނާ ވަނީ މާތް ﷲ ތިމަންނާއަށް އުގަންނައިދެއްވި، ކަލޭގެފާނަށް އުނގަންނައި ނުދެއްވާ ޢިލްމެއްގެ މަތީގައެވެ............") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4727)

ނޯޓް

فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا رَكِبَا فِى ٱلسَّفِينَةِ خَرَقَهَا ۖ قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْـًٔا إِمْرًا ﴿ ٧٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެ ދެބޭކަލުން ކުރިޔަށް ހިންގަވައި ވަޑައިގެން، ނަވަށް އަރައިވަޑައިގެންނެވިހިނދު، އެބޭކަލަކު އެ ނައު ފޫދުއްވައިލައްވައިފިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ނައު ތިޔަ ފޫދުއްވައިލެއްވީ އޭގެ أهل ވެރިން غرق ކޮށްލެއްވުމަށްތޯއެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރެއްވީ ބޮޑުވެގެންވާ ނުބައިކަމެކެވެ. (71)

ތަފްސީރު

ދެން މޫސާ عليه السلام އާއި އަލްޚަޟިރު عليه السلام އެކުގައި، އެ ދެބޭކަލުންނާއެކު ޔޫޝައު ބިން ނޫނު ވެސް ހުރެގެން، ހިންގަވަން ފެށްޓެވިއެވެ. ކަނޑުގެ އައްސޭރިއާއި ހަމައަށް ވަޑައިގެންނެވެންދެނެވެ. އެތަނުން އެބޭކަލުންނަށް ނަވެއް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. ފުރަތަމަ ކުއްލި ސިހުން ލިބެނީ މިހިސާބުންނެވެ. އަލްޚަޟިރު عليه السلام ބޭނުންފުޅުވީ ނަވަށް އަރައިވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ނަވުގެ މީހުންނަށް އަލްޚަޟިރު عليه السلام ގެ ތެދުވެރިކަމާއި ހެޔޮލަފާކަން އެނގެއެވެ. މޫސާ عليه السلام އަކީ އެބައިމީހުން ދަންނަ ބޭކަލެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެއްވެސް އުޖޫރައަކާ ނުލައި އެބައިމީހުން އެބޭކަލުން ނަވަށް އެރުވިއެވެ. ނާ ކަނޑަށް ނުކުތުމާއެކު، އަލްޚަޟިރު عليه السلام ނަވުން މަޑުލެއް ނައްޓަވާލެއްވިއެވެ. އެ ހިނދު އެކަމާ ރުހިވަޑައިނުގެން މޫސާ عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން އަހަރުމެން މިނަވަށް އެރުވީ އުޖޫރައަކާ ނުލައެވެ. މިހާރު ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ޣަރަޤުކުރައްވަން ނަވުގައި ބާގަނޑެއް ތިޔަ ހެއްދެވީއެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރެއްވީ ބޮޑުވެގެންވާ ނުބައި ކަމެކެވެ. މޫސާ عليه السلام އެގޮތަށް ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވީ ޝަރުޠު ހަނދުމަނެތިކުރައްވާފައެވެ.

ނޯޓް

قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِى بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِى مِنْ أَمْرِى عُسْرًا ﴿ ٧٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅުނެތުން ކަލޭގެފާނު، ކަމަކަށް ނުހައްދަވާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކަންތަކަށް ދަތިކަމެއް، އުނދަގުލެއް ނުޖައްސަވާށެވެ! (73)

ތަފްސީރު

އެހިނދު މޫސާ عليه السلام ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ޢަހުދު ހަނދުމަނެތިކުރައްވައި ޝަރުޠާއި ޚިލާފުވެވަޑައިގަތުމުން، އެކަން ކަމަކަށް ނުހައްދަވާށެވެ. އަދި ގަސްތަކާއި ނުލައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވުނު ކަމަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ދަތިކަމެއް ނުޖައްސަވާށެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނާއެކު ފަސޭހަގޮތުގައި މުޢާމަލާތް ކުރައްވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ".......... فَرَكِبَا السَّفِينَةَ قَالَ وَوَقَعَ عُصْفُورٌ عَلَى حَرْفِ السَّفِينَةِ، فَغَمَسَ مِنْقَارَهُ الْبَحْرَ فَقَالَ الْخَضِرُ لِمُوسَى مَا عِلْمُكَ وَعِلْمِي وَعِلْمُ الْخَلاَئِقِ فِي عِلْمِ اللَّهِ إِلاَّ مِقْدَارُ مَا غَمَسَ هَذَا الْعُصْفُورُ مِنْقَارَهُ .........." (......... "ދެން އެ ދެ ބޭކަލުން ނަވަށް އަރައިވަޑައިގަތެވެ. އަދި ފެންފޯއް ދޫންޏެއް އައިސް ނަވުގެ ކަންކަށިމަތީގައި އިށީނދެ ކަނޑުގައި ތުނބުން ޖެއްސެވެ. އެހިނދު އަލްޚަޟިރު عليه السلام މޫސާ عليه السلام އަށް ދެންނެވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ޢިލްމާ އަޅައި ބަލާއިރު ކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމާއި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމު، އެދޫނި ކަނޑަށް ތުން ބާނާފައި ނެގުމުން އެކަނޑުން އުނިވި މިންވަރު ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ........" (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގެ އިސްވެ ދިޔަ ޙަދީޘު (ޙަދީޘު: 4725) ގެ ބައެއް)

ނޯޓް

فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَا لَقِيَا غُلَـٰمًا فَقَتَلَهُۥ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةًۢ بِغَيْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَيْـًٔا نُّكْرًا ﴿ ٧٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެދެބޭކަލުން ކުރިޔަށް ހިންގަވައި ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް، ކުޑަފިރިހެންކުއްޖަކާ ބައްދަލުވެވަޑައިގެންނެވި ހިނދު، އެބޭކަލަކު އެކުއްޖާ قتل ކުރައްވައިފިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަކުވެސް މަރާފައިނުވާ، ކުށެއްނެތް، طاهر نفس އެއް، ކަލޭގެފާނު ތިޔަ قتل ކުރެއްވީތޯއެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރެއްވީ ވަރަށްބޮޑު ނުބައިކަމެކެވެ. (74)

ތަފްސީރު

ދެން މިއަންނަނީ ކުއްލި ސިހުން ގެނެސްދޭ ދެވަނަ ކަމެވެ. މިއީ ފުރަތަމަ ކަމަށް ވުރެ ބޮޑު އެއަށްވުރެ ބިރުވެރި ކަމެކެވެ. އެކަންވީ ގޮތަކީ އެ ދެބޭކަލުން ނަވުން ފައިބައިވަޑައިގެން ރަށުގެ މަގަކުން ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް ކުދިންތަކަކާއެކު ކުޅެން ހުރި ބުރުސޫރަ ރީތި ފިރިހެން ކުއްޖަކު އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު އޭނާ ހިފަހައްޓަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން އޭނާގެ ބޯ ހަށިގަނޑާ ވަކިކޮށްލައްވައި އޭނާގެ ފުރާނަ ނެތް މަސްގަނޑު ބިމަށް އެއްލަވައިލެއްވިއެވެ. ފެނުނު މަންޒަރު ބައްލަވަން މޫސާ عليه السلام އަށް ކެތްނުކުރެއްވުނެވެ. އަދި އެކަމާމެދު ނުރުހުން ފާޅުކުރައްވަން އަވަސްވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެއްވެސް ކުށެއް ނުކުރާ މަޢުޞޫމު ޠާހިރު ނަފުސެއް ޤަތުލުކޮށްލެއްވީ ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އޭނާ ޤަތުލުކުރެއްވީ އެއްވެސް ޝަރުޢީ ޙައްޤަކާ ނުލައެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރެއްވީ ނުބައިކަން ބޮޑުވެގެންވާ، ވަރަށް ބޮޑު ކަމެކެވެ. އެކަމާމެދު ހަނުހުންނެވުމަކީ ވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިފަހަރު މޫސާ عليه السلام ވަޢުދު ހަނދުމަފުޅު ނެތުނީއެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެކަލޭގެފާނަށް ހަނު ހުންނެވޭވަރަށް ވުރެ މާ ބިރުވެރިކަން ބޮޑު ކަމެއް ފެނިވަޑައިގަތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގެންނެވި ގޮތުގައި އެ ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖާއަކީ ކުށެއް ނެތް ކުއްޖެކެވެ. އެއީ ބުއްދި ފުރިހަމަވެ މުކައްލަފަކަށް ވެފައިވާ ކުއްޖެއް ނޫނެވެ. ވީއިރު، އެއްވެސް ކުށަކާ ނުލައި، އަދި ޢުޤޫބާތްދިނުން ޙައްޤުވާ ފަދަ ބޮޑު ފާފައަކަށް އަރައިގެންފައި ނުވާއިރު، އަލްޚަޟިރު عليه السلام އޭނާ ޤަތުލުކުރެއްވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އެހެންވެގެން މި ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ވިދާޅުވީ ﴿لَّقَدْ جِئْتَ شَيْـًٔا نُّكْرًا﴾ ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރެއްވީ އެކަމާ ދެކޮޅު ހަދައި ވާހަކަ ދައްކަން ޖެހޭވަރުގެ ނުބައިކަން ބޮޑު، ބިރުވެރިކަން ބޮޑު ކަމެކެވެ. މިއީ ފުރަތަމަ ފަހަރު އެކަލޭފާނު ވިދާޅުވި ﴿شَيْـًٔا إِمْرًا﴾ (ބޮޑުވެގެންވާ ނުބައި ކަމެކެވެ.) މި ބަސްފުޅަށް ވުރެ އަސަރުގަދަ ބަހެކެވެ. އަލްޤުރްޠުބީ އޭނާގެ ތަފްސީރުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. މޫސާ عليه السلام އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ﴿أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً﴾ އޭ ވިދާޅުވުމުން އަލްޚަޟިރު عليه السلام ކޯފާ އިސްކުރައްވައި، އެކުއްޖާގެ ވާތު ކޮނޑުހުޅުން ވަކިކޮށްލެއްވިއެވެ. އަދި އެތަނުން މަސްގަނޑު ނޮޅާލައްވާފައި ދެއްކެވިއެވެ. އެހިނދު އެނާގެ ކޮނޑު ކަށިގަނޑުގައި ލިޔެވިފައި އޮތީ މިފަދައިންނެވެ. كافر لا يؤمن بالله أبدا (ދުވަހަކުވެސް މާތް ﷲއަށް އީމާން ނުވާނެ ކާފިރެކެވެ.)

ނޯޓް

۞ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِيعَ مَعِىَ صَبْرًا ﴿ ٧٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެބޭކަލަކު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނާ އެކުގައި ކަލޭގެފާނަށް ކެތްކުރެއްވުމަކަށް ކުޅަދާނައެއް ނުވާނެއޭ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ކަލޭގެފާނަކަށް ނުދަންނަވަންތޯއެވެ؟ (75)

ތަފްސީރު

އަލްޚަޟިރު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންގެ ފަރާތްޕުޅުން ފެނިވަޑައިގަންނަވާ ކަންކަމަށް ކަލޭގެފާނަށް ކެތްނުކުރެއްވޭނެ ކަމުގައި ކަލޭގެފާނަށް ތިމަން ނުދަންނަވަންތޯއެވެ؟ ފުރަތަމަ ފަހަރު އަލްޚަޟިރު عليه السلام އެކަލޭގެފާނަށް އިޙްތިރާމުކުރެއްވިއެވެ. އެހެންވެ އެފަހަރު އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިނުލައްވައެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށް މޫސާ عليه السلام ވަޢުދާއި ޚިލާފުވެވަޑައިގަތުމުން އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިލައްވައި ﴿أَلَمْ أَقُل لَّكَ﴾ (ތިމަންކަލޭގެފާނު ކަލޭގެފާނަކަށް ނުދަންނަވަންތޯއެވެ؟) މިފަދައިން އަލްޚަޟިރު عليه السلام ވިދާޅުވީ މިފަހަރު ދައްކަވާނެ ޢުޛުރެއް ނެތީމައެވެ. މޫސާ عليه السلام އަށް ވެސް އެކަލޭގެފާނު ދެ ފަހަރަށް ޝަރުޠާ ޚިލާފުވެވަޑައިގެންފިކަން އިޙްސާސުކުރެއްވުނެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް އިސްނަންގަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ މަގު ބަންދުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެއީ އެކަލޭގެފާނު އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ހުރަސްއަޅުއްވާނެ ފަހު ފަހަރުކަމުގައި ހެއްދެވިއެވެ.

ނޯޓް

فَٱنطَلَقَا حَتَّىٰٓ إِذَآ أَتَيَآ أَهْلَ قَرْيَةٍ ٱسْتَطْعَمَآ أَهْلَهَا فَأَبَوْا۟ أَن يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَن يَنقَضَّ فَأَقَامَهُۥ ۖ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا ﴿ ٨٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެ ދެބޭކަލުން ކުރިޔަށް ހިންގަވައިވަޑައިގަންނަވަމުން، ރަށެއްގެ أهل ވެރިބަޔަކާ ހަމަޔަށް ވަޑައިގެންނެވުނުހިނދު، އެރަށުގެ މީހުންގެ ކިބައިން ކާއެތިކޮޅަކަށް އެ ދެބޭކަލުން އެދިވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، އެއުރެން އެބޭކަލުންނަށް މެހުމާންދާރީ އަދާކުރުމަށް އިންކާރުކުޅައޫއެވެ. ދެން އެރަށުން ވެއްޓެންކައިރިވެފައިވާ ފާރެއް އެ ދެބޭކަލުން ދެކެވަޑައިގަތެވެ. ދެން އެބޭކަލަކު އެ ފާރު ތެދުކުރައްވައިފިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅުނަމަ، އެކަމަށް އުޖޫރައެއް ހިއްޕެވިދާނެއެވެ. (77)

ތަފްސީރު

މިއީ ކުއްލި ސިހުން ގެނެސްދޭ ތިންވަނަ ކަމެވެ. ވަރުބަލިކަން އިޙްސާސް ކުރައްވާ ޙާލު މޫސާ عليه السلام އާއި އަލްޚަޟިރު عليه السلام ހިންގަވަމުން ކުރިއަށް ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުން ބަނޑުހައިވެފައިވާ މީހަކަށް ކާން ނުދޭ އަދި މެހުމާނަކަށް މެހުމާންދާރީ އަދާނުކުރާ ބަޔަކު ތިބި އަވަށަކަށް އެ ދެބޭކަލުންނަށް ވަޑައިގެންނެވުނެވެ. އަދި ވެއްޓެން ކައިރިވެފައިވާ ފާރެއް އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު އަތުކުރި އޮޅާލައްވައި، އެފާރު ވައްޓާލައި އަލުން ބިނާކުރުމުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ އަށް އަންގަވައެވެ. މޫސާ عليه السلام އަލްޚަޟިރު عليه السلام އެންގެވި ގޮތަށް ކަންކުރައްވައެވެ. މޫސާ عليه السلام އަށް ވަރުބަލިކަމާއި، ބަނޑުހައިހޫނު ކަން އިޙްސާސުކުރެއްވޭ ވަރު މާ ބޮޑުވުމުން އަލްޚަޟިރު عليه السلام އަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މި ޤައުމަކީ އެބައިމީހުން ކައިރިން ކާއެތިކޮޅަކަށް އެދުމުން ކާން ނުދިން ބައެކެވެ. މެހުމާނުން ކަމުގައި ބުނުމުން މެހުމާންދާރީ އަދާ ނުކުރި ބައެކެވެ. އެކަމަކު އެއްވެސް އުޖޫރައެއް ނުހޯއްދަވައި އެބައިމީހުންގެ ފާރެއް ބިނާކޮށްދެއްވުމުގައި އަހަރުމެން ވަރުބަލިކުރައްވައިފީމުއެވެ. އެމައްސަކަތަށް އެބައިމީހުން އަތުން އުޖޫރައެއް ހޯއްދެވި ނަމައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިވާހަކަފުޅާއެކު ދެބޭކަލުން އެކުގައި ދަތުރުކުރެއްވުން ނިމުމަކަށް އައެވެ.

ނޯޓް

أَمَّا ٱلسَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَـٰكِينَ يَعْمَلُونَ فِى ٱلْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَآءَهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا ﴿ ٨٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނަވާމެދު ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އެ ނައުވީ ކަނޑުގައި މަސައްކަތްކޮށްއުޅޭ مسكين ބަޔެއްގެ ނަވަކަށެވެ. ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު އެ ނައު ހަލާކުކޮށްލެއްވުމަށް ގަސްދުކުރެއްވީ (ސަލާމަތުންވާ) ކޮންމެ ނަވެއް غصب ން އަތުލާ ރަސްކަލަކު އެމީހުންގެ ފަހަތުގައިވާތީއެވެ.(79)

ތަފްސީރު

ތިމަން ބާގަނޑެއް ހެއްދެވުމުން، އެކަމަށް ކަލޭގެފާނު ހުރަސްއަޅުއްވަން އުޅުއްވި ނާ ދަންނާށެވެ. އެނަވަކީ ނުލަފާ ޖައްބާރުންގެ ފަރާތުން ދިފާޢުވުމުގެ ބާރު ލިބިފައި ނެތް ބަލިކަށި ބައެއްގެ އެއްޗެކެވެ. އޭގައި ބާގަނޑެއް ހައްދަވައިގެން ތިމަން ބޭނުންފުޅުވީ އެނަވަކީ އައިބެއް ހުރި ނަވަކަށް ހައްދަވާށެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި ވަނީ އައިބެއްނެތް، ސަލާމަތުން އޮތް ކޮންމެ ނަވެއް ފޭރޭ ރަސްކަލެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެބައިމީހުން ދަތުރުކޮށްފައި ދާއިރު އޭނާގެ ރަށް ހުރަސްކުރާނެއެވެ. ތިމަން އޭގައި ބާގަނޑެއް ނެހެއްދެވިނަމަ އެ އަނިޔާވެރި ރަސްގެފާނު އެބައިމީހުން އަތުން ނާ ފޭރިގަތީހެވެ. ވީމާ، ތިމަންގެ މިކަމުގައި ތިމަން ޢަމަލުކުރީ ރަނގަޅަށް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ނުބައިކޮށް ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

فَأَرَدْنَآ أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَوٰةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا ﴿ ٨٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިގަތީ، އެ ދެމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، އެކުއްޖާއަށްވުރެ ހެޔޮވެގެންވާ صالح، އަދި އޯގާތެރިކަންބޮޑު ކުއްޖަކު އޭނާގެ ބަދަލުގައި އެދެމީހުންނަށް ދެއްވުމަށެވެ. (81)

ތަފްސީރު

އެހެންކަމުން، މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވީ އެ ދެމީހުން އެމުޞީބާތުން ސަލާމްތްކުރައްވުމަށެވެ. އަދި އެ ދެމީހުންނަށް އޯގާތެރިވެ، ހެޔޮކޮށް ހިތާނޭ ތަޤްވާވެރި މުއުމިން ކުއްޖަކު ބަދަލުގައި ދެއްވުމަށްޓަކައި އެ ފިރިހެން ކުއްޖާ ޤަތުލުކުރުމަށް މާތް ﷲ ތިމަންނާއަށް އިލްހާމުކުރެއްވީއެވެ. މި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أُبَىِّ بْنِ كَعْبٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏إِنَّ الْغُلاَمَ الَّذِي قَتَلَهُ الْخَضِرُ طُبِعَ كَافِرًا وَلَوْ عَاشَ لأَرْهَقَ أَبَوَيْهِ طُغْيَانًا وَكُفْرًا"‏‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب القدر، بَاب مَعْنَى كُلِّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَحُكْمِ مَوْتِ أَطْفَالِ الْكُفَّارِ وَأَطْفَالِ الْمُسْلِمِينَ) (އުބައްޔު ބްނު ކަޢުބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އަލްޚިޟްރު عليه السلام ޤަތުލުކުރެއްވި ފިރިހެން ކުއްޖާއަކީ އޭނާގެ ޠަބީޢަތުގައި ވެސް ކާފިރެކެވެ. އޭނާ ދުނިޔޭގައި ދިރި ހުރިނަމަ އޭނާގެ ކާފިރުކަމާއި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުން އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަށް ދަތިކުރީހެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2662)

ނޯޓް

وَأَمَّا ٱلْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَـٰمَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِى ٱلْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُۥ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَـٰلِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَن يَبْلُغَآ أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ ۚ وَمَا فَعَلْتُهُۥ عَنْ أَمْرِى ۚ ذَٰلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا ﴿ ٨٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ފާރާމެދު ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އެރަށުގައިވާ يتيم ދެކުދިންނަށް ލިބިގެންވާ ފާރެއްކަމުގައި އެ ފާރުވިއެވެ. އަދި އެ ފާރުގެ ދަށުގައި، އެދެކުދިންނަށް خزانة އެއް ވިއެވެ. އަދި އެ ދެކުދިންގެ ބައްޕާއަކީ، صالح މީހެއް ކަމުގައިވެސްވިއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވީ، އެ ދެކުދިން ބޮޑުވެ، ފުރާފުރިހަމަވުމުން، އެ ދެކުދިންގެ خزانة، އެ ދެކުދިން ނެރުމަށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އޮތް رحمة އެއްގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަންތައްކުރެއްވީ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަ رأى އަކަށް ނޫނެވެ. މިއީ ކަލޭގެފާނަށް އެކަންކަމުގެ މައްޗަށް ކެތްކުރެއްވުމަށް ކުޅަދާނަވެވަޑައިނުގެންނެވުނު ކަންތަކުގެ تفسير އެވެ. (82)

ތަފްސީރު

އަހަރުމެން ތަޅާލައި އަލުން ބިނާކުރި ފާރު ދަންނާށެވެ. އެއީ އަހަރުމެން ދިޔަ ރަށުގައި ތިބި ޔަތީމު ދެ ފިރިހެން ކުދިންގެ ފާރެކެވެ. އެ ދެކުދިންގެ ބައްޕާއަކީ ހެޔޮލަފާ މީހެކެވެ. އޭނާ ނިޔާވިއިރު ދިޔައީ އެ ދެކުދިންނަށް އަގުބޮޑު ޚަޒާނާއެއް ދޫކޮށްފައެވެ. އެ ޚަޒާނާ ހުރީ ވެއްޓެން ކައިރިވެފައި ހުރި އެ ފާރުގެ ދަށުގައެވެ. އެހެންކަމުން، އަހަރުމެން އެ ކުރި މަސައްކަތުން މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވީ އެ ދެމީހުން ބޮޑުވެގެން އެފާރުގެ ދަށުން އެޚަޒާނާ ނެގުމަށެވެ. ނަވުގައި ބާގަނޑެއް ހައްދަވައި، ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖަކު ޤަތުލުކުރައްވައި، ފާރު ތަޅާލައްވައި އަލުން ބިނާކުރައްވައި، ތިމަން މިކުރެއްވި މަސައްކަތަކީ ތިމަން އަމިއްލައަށް އެގޮތަށް ފެނިވަޑައިގެން ކުރެއްވި ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިއެއްތަ، ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، ހުރިހާ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ ﷲ ތިމަންނާއަށް އިލްހާމުކުރައްވައިގެން ކުރެއްވި ކަންކަމެވެ. ކަލޭގެފާނު ވަނީ އެކަންކަމުގެ ތަފްސީލު ކަލޭގެފާނަށް ނުދެއްވަނީސް އެކަންކަމާ ދެކޮޅު ހައްދަވާފައެވެ. މިހާ ހިސާބުން އޭގައިވާ އާދަޔާ ޚިލާފު، ޢަޖާއިބުކުރުވަނި ވާހަކަތަކާއެކު މިވާހަކަ ނިމުނީއެވެ. ދެން ފެށެނީ މި ސޫރަތުގައި އައިސްފައިވާ ހަތަރުވަނަ ވާހަކައެވެ. އެއީ، ޛުލްޤަރްނައިނި ގެ ވާހަކައެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ ٱلشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِى عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا ۗ قُلْنَا يَـٰذَا ٱلْقَرْنَيْنِ إِمَّآ أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّآ أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا ﴿ ٨٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އިރުއޮސްފުހޭ ތަނަށް އޭނާ ވަޑައިގަތުމަށް ދާނދެނެވެ. އެހިނދު ކަޅުކުލައިގެ ފެންގަނޑަކަށް އިރުއޮސްފުހޭތީ، އޭނާއަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެތާނގެ ކައިރިން އޭނާއަށް قوم އެއްގެ މީހުން ފެނިވަޑައިގަތެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރެއްވީމެވެ. އޭ ذوالقرنين އެވެ! އެހެންޏާ އެއުރެންނަށް ތިބާ އަދަބުދެއްވާށެވެ! އެހެންޏާ އެއުރެންނާމެދު އޯގާތެރިކޮށް ކަންތައް ކުރައްވާށެވެ! (86)

ތަފްސީރު

އޭނާއަށް ހުޅަނގު ފަރާތުން ދުނިޔޭގެ އެންމެ ދުރު ހިސާބަށް ވަޑައިގެންނެވުނު ހިނދު، ކިސަޑު ފެންގަނޑެއްގެ ތެރެއަށް އިރު އޮއްސޭތީ އޭނާއަށް ފެނިވަޑަގަތެވެ. (ޙަޤީޤަތުގައި ފެންގަޑުގެ ތެރެއަށް އިރު އޮއްސުނީއެއް ނޫނެވެ. އެއީ އޭނާއަށް ފެނިވަޑައިގަތް ގޮތެވެ.) حمئة އަކީ حمأة ގިނަ ފެނެވެ. حمأة އެއީ ކަޅު މަށްޓެވެ. އެތަނުން އޭނާއަށް މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަން ކުރާ ކާފިރު ބަޔަކު ފެނިވަޑައިގަތެވެ. ﴿قُلْنَا يَـٰذَا ٱلْقَرْنَيْنِ إِمَّآ أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّآ أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا﴾ އިލްހާމުކުރައްވައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް އެންގެވީމެވެ. އެހެންޏާ ތިބާ އެބައިމީހުން ޤަތުލުކުރާށެވެ. އެހެންޏާ އެބައިމީހުންނަށް ރިވެތި ގޮތުގައި އީމާންކަމަށް ގޮވައިލައްވާށެވެ.

ނޯޓް

وَأَمَّا مَنْ ءَامَنَ وَعَمِلَ صَـٰلِحًا فَلَهُۥ جَزَآءً ٱلْحُسْنَىٰ ۖ وَسَنَقُولُ لَهُۥ مِنْ أَمْرِنَا يُسْرًا ﴿ ٩١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި إيمان ވެ، صالح عمل ކުރިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކަށް ހެޔޮ ޖަޒާހުށްޓެވެ. އަދި އެމީހަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފަސޭހަވެގެންވާގޮތެއް ދައްކަވާހުށީމެވެ. (88)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲއަށް އީމާންވެ ދުނިޔޭގައި ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ އޭނާގެ ޖަޒާއަކީ އޭނާ އެތަނެއްގެ ނިޢުމަތްތަކުން އުފާލިބިގަންނާނެ ސުވަރުގެއެވެ. އަދި ތިމަންމެން އޭނާއަށް ދުނިޔޭގައި ފަސޭހަކޮށްދޭހުށީމެވެ. އަދި އޭނާއަށް ކުރަން ބުރަވާ ކަމެއް އޭނާއަށް ނުޖައްސާހުށީމެވެ. ޢަދުލުވެރި މުސްލިމް ރަސްގެފާނު އިޚްތިޔާރުކުރެއްވީ ރިވެތި ގޮތުގައި އިސްލާމްދީނަށް ދަޢުވަތު ދެއްވުމެވެ. ފަހެ، އީމާންވެއްޖެ މީހާއާމެދު ހެޔޮގޮތުގައި މުޢާމަލާތް ކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް ފަސޭހަކޮށްދީ މާތްކޮށް ހިތޭނެއެވެ. ކާފަރުވީ މީހަށް ހުރީ ޢަޛާބާއި ޢުޤޫބާތެވެ. އަދި އާޚިރަތުގައި ނުބައި ނިމުމެވެ. މި ކަމުން ދަލީލުކޮށްދެނީ ޛުލްޤަރްނައިނިއަކީ މުސްލިމް ރަސްކަލެއް ކަމުގައެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. މުޅި ދުނިޔޭގެ ވެރިކަން ކުރީ ހަތަރު ރަސްކަލުންނެވެ. ދެ މުއުމިނުންނާއި ދެ ކާފިރުންނެވެ. ދެ މުއުމިނުންނަކީ ސުލައިމާނު عليه السلام އާއި ޛުލްޤަރްނައިނި އެވެ. ދެ ކާފިރުންނަކީ ބުޚުތުނައްޞަރާއި ނަމްރޫދެވެ.

ނޯޓް

قَالَ مَا مَكَّنِّى فِيهِ رَبِّى خَيْرٌ فَأَعِينُونِى بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا ﴿ ٩٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަމުގައި ތިމަންނައަށް ދެއްވާފައިވާ ބާރު (ތިޔަ ޖިޒީއަށްވުރެ) މާރަނގަޅެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ބާރެއްލައިދީ، ތިމަންނާއާ ވާގިވެރިވާށެވެ! އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންނާ އެއުރެންނާ ދެމެދު ހުރަހެއް ލައިދޭހުށީމެވެ. (95)

ތަފްސީރު

ޛުލްޤަރްނައިން އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ ތިމަންނާއަށް ދެއްވާފައިވާ ބާރުވެރިކަމާއި، ރަސްކަމާއި، ބިމުގައި ކަންކަން ރާވައި ހިންގުމުގެ ބާރު، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންނާއަށް ދޭ މުދަލަށްވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ. އެހެންކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންނާއަށް މަސައްކަތުގެ ގޮތުން އެހީވާށެވެ. މަސައްކަތް ކުރާނޭ ފިރިހެނުން ތިމަންނާއާއެކު ފޮނުވާށެވެ. ތިމަން ތިޔަބައިމީހުންނާ ޔައުޖޫޖު މައުޖޫޖު ބާގައިގެ މީހުންނާ ދެމެދު ހަލާކު ނުކުރެވޭނޭ ވަރުގަދަ ހުރަހެއް ލައިދޭހުށީމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނުބައިކަމުން ތިޔަބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދޭހުށީމެވެ. މިއީ އޭނާގެ ޝަހާމަތްތެރިކަމެވެ. އެބައިމީހުން ދިން މުދާ ޤަބޫލުނުކުރައްވައި، ހަމަ އެކަނި މަސައްކަތުގައި އެހީތެރިވުމަށް އެދިވަޑައިގަތީއެވެ. އަދި އެއްވެސް އަގެއް ނެންގެވުމަކާ ނުލައި އޭނާގެ ފަރާތްޕުޅުން ހުރަސް ބިނާކޮށްދެއްވީއެވެ. الردم އަކީ ހަލާކޮށްނުލޭވެވަރުގެ ވަރުގަދަ ހުރަހެވެ. ދެން އޭނާ އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ.

ނޯޓް

قَالَ هَـٰذَا رَحْمَةٌ مِّن رَّبِّى ۖ فَإِذَا جَآءَ وَعْدُ رَبِّى جَعَلَهُۥ دَكَّآءَ ۖ وَكَانَ وَعْدُ رَبِّى حَقًّا ﴿ ١٠١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މިއީ ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ންވާ رحمة އެކެވެ. ފަހެ، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ وعد ފުޅު (ގެ ވަގުތު) އަތުވެއްޖެނަމަ، އެ ހުރަސް ކުނޑިކުނޑިވެގެން ހިނގައިދާހުށްޓެވެ. އަދި ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ وعد ފުޅު، حق ތެދުކަމުގައިވިއެވެ. (98)

ތަފްސީރު

އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މިހުރަހަކީ މާތް ﷲގެ ނިޢުމަތެކެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް އެކަލާނގެ ލެއްވި ރަޙްމަތެކެވެ. ދެންފަހެ، ޔައުޖޫޖު މައުޖޫޖު ނުކުންނަން މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ވަގުތު އައިސް ޖެހުމުން، އެބަހީ ޤިޔާމަތް ވާން ކައިރިވުމުން، މާތް ﷲ އެހުރަސް ކުރިން ނެތް ތަނެއް ގޮތަށް ފުނޑުފުނޑު ކުރައްވައި ކުދިކުދި ކުރައްވާނެއެވެ. އެ ހުރަސް ހަލާކުކުރެއްވުމަށާއި، ޤިޔާމަތް ވުމަށް މާތް ﷲ ވެވޮޑިގެންފައިވާ ވަޢުދަކީ އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތި ފުރިހަމަވާނެ ވަޢުދެކެވެ. އަލްފަޚްރުއްރާޒީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން އޭނާގެ އަރިހަށް ދަގަނޑު އެތިގަނޑުތައް ގެނައުމުން، ދެ ފަރުބަދަ ދެމެދު މައްޗާ ހަމައަށް ބަންދުވާގޮތަށް އެތަކެތި މަތިމައްޗަށް ބެހެއްޓެވިއެވެ. ދެން ގިރުނބާތައް ބަހައްޓަވައި އެއިން ވައިޖަހައި އެ އަލިފާންގަނޑެއްހެން ވަންދެން ވިރުއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ވިރިފައި ހުރި ދަނގަޑުގެ މައްޗަށް ދިޔާކުރެވިފައި ހުރި ރަންވަންލޯ އޮއްސަވައިލެއްވިއެވެ. ދެން އެތަކެތި އެކަތިގަނޑެއްހެންވެ ހަރު ފަރުބަދައަކަށް ވިއެވެ. މިހާ ހިސާބުން ހެޔޮލަފާ ވެރިއެއްގެ ނަމޫނާއެއް ކަމުގައިވާ ޛުލްޤަރްނައިނިގެ ވާހަކަ ނިމުނީއެވެ. ދެން މިއަންނަނީ ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަމާއި، ޤިޔާމަތް ވުމުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أُو۟لَـٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ بِـَٔايَـٰتِ رَبِّهِمْ وَلِقَآئِهِۦ فَحَبِطَتْ أَعْمَـٰلُهُمْ فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ وَزْنًا ﴿ ١٠٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންނަކީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ آية ތަކަށާއި، އެކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާންޖެހޭނެކަމަށް كافر ވި މީހުންނެވެ. ފަހެ، އެއުރެންގެ عمل ތައް باطل ވެފައިވެއެވެ. ފަހެ، قيامة ދުވަހުން އެއުރެންނަކަށް (އެބަހީ: އެއުރެންގެ عمل ތަކަކަށް) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއްވެސް ބަރުދަނެއް ނުލައްވާހުށީމެވެ. (105)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲ ބާވައިލެއްވި އާޔަތްތަކަށާއި، އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރަށް ފޮނުއްވުމަށް ކާފިރުވެ، އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ބާޠިލުވެފައިވާ އެ އަބާއްޖަވެރިންނަށް، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އެއްވެސް ޤަދަރެއް، ދަރަޖައެއް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏إِنَّهُ لَيَأْتِي الرَّجُلُ الْعَظِيمُ السَّمِينُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لاَ يَزِنُ عِنْدَ اللَّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ" وَقَالَ: "اقْرَءُوا ﴿فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ وَزْنًا﴾‏‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب التفسير | صحيح مسلم، كتاب صفة القيامة والجنة والنار) (އަބޫހުރައިރާ رضى الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން ބިޔަ ފަލަ މީހަކަށް ވާއިރުވެސް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އޭނާގެ ބުރަދަން މަދިރިއެއްގެ ފިޔަ ވަރުވެސް ނުވާ މީހާ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަންނާނެއެވެ." އަދި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރއްވިއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުން ބޭނުމިއްޔާ މި އާޔަތް ކިޔަވާށެވެ. ﴿فَلَا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ وَزْنًا﴾") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4729 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2785)

ނޯޓް

قُلْ إِنَّمَآ أَنَا۠ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَىٰٓ إِلَىَّ أَنَّمَآ إِلَـٰهُكُمْ إِلَـٰهٌ وَٰحِدٌ ۖ فَمَن كَانَ يَرْجُوا۟ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَـٰلِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدًۢا ﴿ ١١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާކަންކަށަވަރީ، ތިޔަބައިމީހުންކަހަލަ آدم ގެދަރިޔަކު ކަމުގައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް وحى އިއްވަވަނީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ إله އަކީ، އެއް إله އެއް ކަމުގައެވެ. ފަހެ، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވުމަށް އެދޭމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހާ صالح عمل ން عمل ކުރާ ހުށިކަމެވެ! އަދި އެމީހާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި، އެއްވެސްމީހަކު ބައިވެރި ނުކުރާހުށިކަމެވެ! (110)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އެ ދޮގުކުރި މުޝްރިކުންނަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ކަލާނގެއެއް ނޫނެވެ. އަދި ރަސްކަލެއްވެސް ނުމެ ނޫންމެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މިޤުރްއާން ބާވައިލެއްވީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެއަކީ އެއްކައުވަންތަ ކަލާނގެކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންގެވުމަށެވެ. މާތް ﷲގެ ދަރުމައަށް އެދި، އެކަލާނގެ ޢުޤޫބާތަށް ބިރުވެތިވާ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ އޭނާ މާތް ﷲއަށް އަޅުކަން އިޚްލާޞްތެރިކުރާހުށިކަމެވެ. އަދީ އޭނާގެ ޢަމަލުގައި ދެއްކުންތެރި ނުވާށެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އަށް ޚާލިސްކޮށް ކުރެވޭ ޢަމަލު ނޫނީ އެކަލާނގެ ޤަބޫލުނުކުރައްވައެވެ. عَنْ طَاوُسٍ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ يَا نَبِيَّ اللهِ اِنِّى أَقِفُ مَوَاقِفَ اَبْتَغِي وَجْهَ اللهِ وَأُحِبُّ أَنْ يُرَى مَوْطِنِي فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ شَيْئًا حَتَّى نَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ ﴿فَمَن كَانَ يَرْجُوا۟ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَـٰلِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدًۢا﴾. (المستدرك على الصحيحين للحاكم، ج: 4، ص: 475) (ޠާވޫސްގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. މީހަކު ދެންނެވިއެވެ. ﷲގެ ނަބިއްޔާ ﷺ އެވެ! ތިމަން މާތް ﷲގެ ވަޖުހުފުޅު އަދައިގެން ކަންކަން ކުރަމެވެ. އަދި ތިމަން ކަން ކުރާތަން މީސްތަކުންނަށް ފެންނަންވެސް ތިމަން އެދެމެވެ. ދެން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް ޖަވާބުނުދެއްވައި ހަނުހުންނެވިއެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލައްވަންދެނެވެ. ﴿فَمَن كَانَ يَرْجُوا۟ لِقَآءَ رَبِّهِۦ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَـٰلِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِۦٓ أَحَدًۢا﴾ (ރިވާކުރެއްވީ އަލްޙާކިމުގެ އަލްމުސްތަދްރަކު ޢަލައްޞަޙީޙައިން، ޙަދީޘު: 8020) އަދި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ أَبِي سَعْدِ بْنِ أَبِي فَضَالَةَ الأَنْصَارِيِّ، - وَكَانَ مِنَ الصَّحَابَةِ - قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ـ صلى الله عليه وسلم ـ ‏ "‏إِذَا جَمَعَ اللَّهُ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ لِيَوْمٍ لاَ رَيْبَ فِيهِ نَادَى مُنَادٍ مَنْ كَانَ أَشْرَكَ فِي عَمَلٍ عَمَلَهُ لِلَّهِ فَلْيَطْلُبْ ثَوَابَهُ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَنِ الشِّرْكِ‏"‏‏.‏ (سنن ابن ماجه، كتاب الزهد) (ސަޢުދު ބްނު އަބީފަޟާލާ އަލްއަންޞާރީ (އޭނާއަކީ އަޞްޙާބުބޭކަލެއް) ގެ އަރިހުން ރިވާވެން ވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ޤިޔާމަތް ދުވަހު، އެ ދުވަސް އަންނާނެކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް ދުވަހު، މާތް ﷲ އިހާއި ފަހުގެ އެންމެން އެއްކުރައްވާ ހިނދު ގޮވައިލާ މީހަކު ގޮވާނެއެވެ. މާތް ﷲއަށްޓަކައި ކުރި ޢަމަލުގައި އެކަލާނގެއާއެކު އެއްވެސް ފަރާތެއް ޝަރީކުކޮށްފައިވާ މީހާ އޭނާގެ ދަރުމަ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެ ޝަރީކުކުރި ފަރާތުން ހޯދާށެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲއީ ޝަރީކުންގެ ޝިރުކު ފިޔަވައި އެންމެ ފުދިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.") (ސުނަނު ބްނު މާޖާ، ޙަދީޘު: 4343)

ނޯޓް