ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ ފޮތް ބާވައިލެއްވީ، عرب ބަހުންއޮތް قرآن އެއް ކަމުގައެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމަށްޓަކައެވެ. (2)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މިފޮތް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވީ ޢަރަބި ބަހުންނެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެފޮތާމެދު ވިސްނުމަށެވެ. އަދި މި ޢަރަބި ލަފުޒުތަކުން އެހެން މީހުން ނުކުޅައްދާވަރުގެ ޤުރްއާނެއް އެކުލަވައިލި ފަރާތަކީ ތިޔަބައިމީހުން ފަދަ އިންސާނެއް ނޫންކަމާއި، ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކަން ތިޔަބައިމީހުން ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަނީ މަށިން އިންސާނާ އުފެއްދެވި ފަދައިން އަކުރުތަކުން ޤުރްއާން އެކުލަވާލައްވައިފައެވެ.

އެންމެ ރިވެތި ވާހަކަތައް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދެއްވަމެވެ. (އެއީ) ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނަށް މި قرآن وحى ކުރެއްވި ކުރެއްވުމުންނެވެ. އޭގެކުރިން، ކަލޭގެފާނު އެ ވާހަކަތައް ނުދަންނަ މީހުންގެ ތެރެއިން ވީނަމަވެހެވެ. (3)

އެންމެ ރިވެތި ވާހަކަތައް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދެއްވަމެވެ. (އެއީ) ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނަށް މި قرآن وحى ކުރެއްވި ކުރެއްވުމުންނެވެ. އޭގެކުރިން، ކަލޭގެފާނު އެ ވާހަކަތައް ނުދަންނަ މީހުންގެ ތެރެއިން ވީނަމަވެހެވެ. (3)

يوسف ގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއަށް ވިދާޅުވިހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! އޭ ބައްޕާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެގާރަ ތަރިޔާއި، އިރާއި، ހަނދު، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހުވަފެނުން ފެނިއްޖެއެވެ. ފެނުނީ، އެތަކެތި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް سجدة ކުރާތީއެވެ. (4)

މިހާ ހިސާބުން މިފެށެނީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކައެވެ. މިވާހަކަ ފެށިފައި ވަނީ ޔޫސުފު އައްޞިއްދީޤު عليه السلام އަށް ފެނިވަޑައިގަތް ހުވަފެންފުޅުގެ ވާހަކައިންނެވެ. މާނައީ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ޔޫސުފު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާ ޔަޢުޤޫބުގެފާނަށް ވިދާޅުވި ހިނދު ހަނދުމަކުރާށެވެ. އޭ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއެވެ! އުޑުގެ ތަރިތަކުގެ ތެރެއިން އެގާރަ ތަރިއެއް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވާތަން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ. އަދި އެތަރިތަކާއެކު އިރާއި ހަނދު ސަޖިދަކުރާތަން ވެސް ދެކެވަޑައިގަތީމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް މަތިވެރި ދަރަޖަ ލިބިވަޑައިގަންނަވާނޭ ކަމާއި، ރަސޫލުކަމުގެ ބުރަ އުފުއްލެވުމަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ އަޚުންގެ ތެރެއިން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު ހޮއްވަވާނެކަމާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ އަޚުންނަށް ނުދެވޭ ހިސާބަށް ޝަރަފާއި ޙިކްމަތުގައި މާތް ﷲ އެކަލޭފާނު ގެންދަވާނެކަން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އަށް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ނަބީކަމުގެ ނޫރުން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން އެކަލޭގެފާނާ މެދު ޙަސަދަވެރި ވެދާނެތީ ބިރުފުޅުގެންވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެ ހުވަފެންފުޅުގެ ވާހަކަ އެބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވުން އެކަލޭފާނަށް މަނާކުރެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ ދަރިފުޅާއެވެ! ތިބާޔަށް ފެނުނު ހުވަފެން ތިބާގެ ބޭބޭމެންނަށް ކިޔައިނުދޭށެވެ! ފަހެ، އެއުރެން ތިބާޔަށް ނުބައި ރޭވުމެއް ރާވައިފާނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، شيطان އާއަކީ، އިންސާނާއަށްހުރި، ފާޅުވެގެންވާ عداوة ތެރިއެކެވެ. (5)

އެކަލޭފާނަށް ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ފެނުނު ހުވަފެން ތިބާގެ އަޚުންނަށް ކިޔައިނުދޭށެވެ. އޭރުން ތިބާ ނެތިކޮށްލަން އެބައިމީހުން ބޮޑު ރޭވުމެއް ރާވަފާނެއެވެ. އެހެނީ، ޝައިޠާނާއީ އިންސާނާއަށް ހުރި ފާޅުކަން ބޮޑުވެގެންވާ، ޢަދާވާތްތެރިކަން ފާޅުކުރާ ޢަދާވާތްތެރިއެކެވެ. އޭނާގެ ދީން ހަލާކު ކުރާން މަސައްކަތް ނުކޮށް އެސޮރު ދޫކޮށްނުލާނެއެވެ.

އަދި ހަމައެފަދައިން، ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، ތިބާ خيار ކުރައްވައި، ހުވަފެނުގެ ވާހަކަތައް، މާނަކުރުން ތިބާޔަށް ދަސްކޮށްދެއްވައި، އަދި ތިބާޔަށާއި، يعقوب ގެ ދަރިކޮޅަށް، އެކަލާނގެ نعمة ތައް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވާނެތެވެ. (އެއީ) މީގެކުރިން، ތިބާގެ ދެކާފައިން ކަމަށްވާ، إبراهيم ގެފާނާއި، إسحاق ގެފާނަށް އެ نعمة ތައް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވި ފަދައިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (6)

އަދި ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިބާއަށް ތިޔަ ހުވަފެން ދެއްކެވި ފަދައިން ނަބީކަން ދެއްވުމަށް ތިބާ އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި، ތިބާއަށް ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރުން އުގަންނައިދެއްވައި، ތިބާއަށާއި، ތިބާގެ ބައްޕާ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިކޮޅަށް އެކަލާނގެ ނިޢުމަތްތައް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވާނެއެވެ. ތިބާގެ ދެކާފައިން ކަމުގައިވާ އިބްރާހީމް عليه السلام އާއި އިސްޙާޤު عليه السلام ގެ މައްޗަށް އެނިޢުމަތްތައް ފުރިހަމަކޮށްދެއްވި ފަދައިންނެވެ. ތިބާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ ފަޟްލުވަންތަކަން ޙައްޤުވަނީ ކޮންފަރާތެއްކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، އަދި އަޅުތަކުންގެ ކަންތައް ރާއްވަވައި ހިންގެވުމުގައި ޙިކްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކައިގެ ތަފްޞީލު ގެންނަވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

يوسف ގެފާނާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ أخ ންގެ ވާހަކައިގައި، سؤال ކުރާ މީހުންނަށް، ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (7)

ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އެގާރަ އަޚުންގެ ވާހަކައިގައި، އެވާހަކައާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކޮށް ދެނެގަންނަން ބޭނުންވާ މީހުންނަށް އިބްރަތާއި، ނަސޭހަތާއި، ނުހަނު އަސަރުކުރުވަނިވި، މަތިވެރި ދަރުސުތަކެއް ވާކަން ކަށަވަރެވެ.

އެ أخ ންތައް، ބުނިހިނދު، ހަނދުމަކުރާށެވެ! ތިމަންމެންނީ، ގަދަފަދަ جماعة އެއްކަމުގައި ވާހިނދުވެސް، يوسف ގެފާނާއި، އޭނާގެ أخ (بنيامين) ތިމަންމެންގެ ބައްޕާގެ އަރިހުގައި ލޮބުވެތިކަން މާބޮޑެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންގެ ބައްޕާވަނީ، ފާޅުވެގެންވާ މަގުއޮޅުމެއްގައެވެ. (8)

އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުން ބުނި ހިނދެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީންގެ ލޯބި ތިމަންމެންގެ ބައްޕާގެ ހިތްޕުޅުގައި މާބޮޑެވެ. ތިމަންމެންނީ އެ ދެބޭކަލުންނާ ނުލައި އަމިއްލައަށް ފައިދާއާއި ގެއްލުން ލިބިގަތުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބޭވަރުގެ ޢަދަދެއްގެ މީހުން ހިމެނޭ ޖަމާޢަތަކަށް ވާއިރުއެވެ. ދެން، ގަދަފަދަ ދިހަ މީހުންގެ މައްޗަށް ކުޑަ ދެކުދިންނަށް އެކަލޭގެފާނު އިސްކަން ދެއްވަންވީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންގެ ބަސް ﴿لَيُوسُفُ وَأَخُوهُ﴾ އިން ބުންޔާމީނަކީ ޔޫސުފު عليه السلام އާ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ބޭކަލެއް ކަމުގެ ދަލީލު ލިބެއެވެ. ދެން ތިބި ބެއިންނަކީ އެކަލޭގެފާނާ އެއްބަފާ މީހުންނެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ބުނީ ﴿إِنَّ أَبَانَا لَفِى ضَلَـٰلٍ مُّبِينٍ﴾ އެވެ. މާނައީ އަހަރުމެން ފިޔަވައި އެދެބޭކަލުންނަށް ލޯބީގައި އިސްކަން ދެއްވުން އެއީ އަހަރުމެންގެ ބައްޕާ ކުރެއްވި ފާޅުކަން ބޮޑު ކުށެކެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ފާޅުގައި ރަނގަޅު ގޮތާ އެއްކިބާވެވަޑައިގެންފައެވެ. ضلال އިން އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކީ އަހަރުމެން މިވެނި މީހަކު ވަނީ ތެދުމަގު ނުލިބި މަގުފުރެދިފައޭ ބުނާ ފަދައިން އެކަލޭގެފާނު މަގުފުރެދިވަޑައިގެންފިއޭ ބުނުމެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުން ގަސްތުކުޅަ މާނައަކީ މަގުފުރެދުން ކަމުގައި ވީނަމަ އެބައިމީހުން ކާފިރުވީހެވެ. އެހެނީ، ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އަކީ މާތްވެގެންވާ ނަބީބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު މަގުފުރެދިވަޑައިގަންނަވާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ މަގުފުރެދުމޭ އެބައިމީހުން ބުނި ބަހުގެ މަޤްޞަދަކީ ކުށެއް ކުރުމެވެ. މާނައީ ދިހަ މީހުންގެ މައްޗަށް ދެމީހަކަށް އިސްކަންދެއްވައިގެން އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ކުށެއް ކުރައްވާފައެވެ. މިހިސާބުން ފެށިގެން ދަނީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވާ ކަންތަކުގެ ވާހަކައެވެ. އެދެބޭކަލުން ތުއްޕުޅުކަމުންނާއި، ދެބޭކަލުންގެ މައިކަމަނާ އަވަހާރަވެފައި ވާތީ ޔަޢުޤޫބު އެދެބޭކަލުން ދެކެ ލޯބިފުޅުވުން ވެގެން ދިޔައީ އެދެބޭކަލުންނާ ދެކޮޅަށް އެބައިމީހުން ނުބައި ރޭވުން ރޭވުމުގެ ސަބަބު ކަމުގައެވެ. ދެން، ވާހަކައިން ބަޔާންކޮށްދެނީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން އެކަލޭގެފާނަށް ސިއްރުން ކުރި ދިގު ބަޙުޘުތަކަކަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނަށް ސިއްރުން ރޭވި ނުބައި ރޭވުމުގެ ތަފްޞީލެވެ.

ތިޔަބައިމީހުން يوسف ގެފާނު قتل ކޮށްލާށެވެ! ނުވަތަ، ދުރު ބިމަކަށް އެކަލޭގެފާނު އެއްލައިލާށެވެ! އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައްޕާގެ ހެޔޮކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަނި ލިބޭނެތެވެ. އަދި އެއަށްފަހު ތިޔަބައިމީހުން (توبة ވެ) صالح ރަނގަޅު ބައެއްކަމުގައި ވާނީއެވެ. (9)

ތިޔަބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ޤަތުލުކޮށްލާށެވެ. ނުވަތަ ފަނާކުރަނިވި ސަހަރާއެއް ފަދަ ދުރު ބިމަކަށް އެކަލޭގެފާނު އެއްލައިލާށެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައްޕަގެ ލޯބި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަނި ލިބޭނެއެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އެފާފައިން ތިޔަބައިމީހުން ތައުބާވެ ހެޔޮލަފާ ބައެއް ކަމުގައި ވާނީއެވެ.

އެއުރެންގެ ތެރެއިން ބުނާ މީހަކު ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން يوسف ގެފާނު قتل ނުކުރާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން ކަމެއްކުރަންޏާ (އަނދިރި) ވަޅެއްގެ އަޑިޔަށް އެކަލޭގެފާނު އެއްލައިލާށެވެ! އޭރުން، ދަތުރު ކުރަމުންދާ ބަޔަކު، އެކަލޭގެފާނު ހޮވައިގެން ގެންގޮސްފާނެތެވެ. (10)

އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދޮށީ އަޚު ޔަހޫޛާ ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ޤަތުލުނުކުރާށެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ފުށުން ސަލާމަތްވާން އެދޭނަމަ، އަނދިރި ވަޅެއްގެ އަޑިއަށް އެކަލޭގެފާނު އެއްލައިލާށެވެ. އޭރުން، އެހެން ދަތުރުކުރާ ދަތުރުވެރިންގެ ބަޔަކު އެކަލޭގެފާނު ނަގައިފާނެއެވެ. ޤަތުލުކޮށްގެން ވިޔަސް، މާސިންގާ ސަހަރާގެ ތެރެއަށް އެއްލައިގެން ވިޔަސް، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ތުއްޕުޅު މިސްކީނު އަޚުގެ ފުށުން ސަލާމަތްވާން އެބައިމީހުން ތިބީ އަޒުމުކަނޑައަޅައިގެންނެވެ. އެބައިމީހުންނަށް މި ހުތުރު ޢަމަލު ޒީނަތްތެރިކޮށް ދެއްކީ، އަދި ކިއެއްތަ އެކަމަށް ފަސޭހަކޮށްދީ މަގުފަހިކޮށްދިނީ ފިލައިގެން ހުރެ ވަސްވާސްދޭ ޝައިޠާނާއެވެ. އެސޮރު ފަހުން ތައުބާވެވިދާނެ ކަމުގެ ދަޅަވެސް އެބައިމީހުންނަށް ދެއްކިއެވެ. އެންމެފަހުން އެބައިމީހުންގެ އެއް އަޚު އަނެއް އަޚާއަށް ﴿وَتَكُونُوا۟ مِنۢ بَعْدِهِۦ قَوْمًا صَـٰلِحِينَ﴾ މިފަދައިން ބުންޏެވެ. ރޭވުން އެންމެ މޮޅަށް ފުރިހަމަކޮށް އެކަން ތަންފީޒުކުރާނެ ގޮތް ނިންމުމަށް ފަހު އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ލޯބިވާވަރާއި، އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނަށް އޮތް ކުލުނު ބައްޕައަށް ހާމަކުރިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބޭނުންވަނީ އެކަލޭގެފާނުވެސް އެބައިމީހުންނާ އެކު ކުޅުއްވައި އުފާކުރެއްވުންކަން ހާމަ ކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން ކުޅެ މަޖާކުރާއިރު އެބައިމީހުންނަށްވުރެ ހަގު އަޚު އެކަމުން މަޙްރޫމުކުރަންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! يوسف ގެފާނާމެދު، ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންނަށް އިތުބާރު ނުކުރައްވަނީ ކީއްވެތޯއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންނީ، އެކަލޭގެފާނަށް ހެޔޮއެދޭ ބަޔަކީމުއެވެ. (11)

އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! އަހަރުމެންގެ އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންނަށް އިތުބާރު ކުރެއްވުމަށް އޮތް ހުރަހަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އަހަރުމެން އެންމެންނީ ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންނެވެ. ކަލޭގެފާނު އެކަލޭގެފާނަށް ކަމެއް ވެދާނެތީ ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިގަންނަވާފަދައިން އަހަރުމެން ވެސް ބިރުގަނެއެވެ. އަހަރުމެން އެކަލޭގެފާނަށް އޯގާތެރިވަމެވެ.

ކައިބޮއި އުފާކޮށް، ކުޅެހެދުމަށްޓަކައި، ތިމަންމެންނާއެކުގައި، މާދަމާ އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން އެކަލޭގެފާނު ބަލަހައްޓައި ރައްކާތެރިކުރާހުށީމުއެވެ. (12)

މާދަމާ އަހަރުމެންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު ރަށްބޭރަށް ފޮނުއްވާށެވެ. ކުޅުއްވައި އުފާކުރައްވައި އަހަރުމެންނާއެކު މީރު އެއްޗެތި ފަރިއްކުޅުއްވުމަށެވެ. އަދި އަހަރުމެންނާއެކު ދުވުމުގައި ވާދަކުރެއްވުމަށެވެ. އަހަރުމެން ކޮންމެ ނުރައްކަލަކުން އެކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކުރާހުށީމެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭނާ ގޮވައިގެން ތިޔަބައިމީހުން ދިއުމަކީ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހިތާމަ ލިބޭކަމެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އޭނާގެ މަތިން غافل ވެގެންތިއްބައި، މިނިކާކުއްތާ (އައިސް) އޭނާ ކައިފާނެތީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ގަނެތެވެ. (13)

އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ތުއްތުޕުޅުކަމުން އެކަލޭގެފާނު ތިމަންކަލޭގެފާނާއި ވަކިވެދާނެތީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ހިތާމަކުރައްވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ދުވުމާއި ވާދަ ޖެހުމާއި، މަޖާކުރުމުގައި ތިއްބައި މިނިކާކުއްތާ އެކަލޭގެފާނު ކައިލަފާނެތީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގެންވަޑައިގަންނަވަމެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. ތިމަންމެންނީ ބާރުހުރި ބަޔެއްކަމަށްވާހިނދު، މިނިކާވަގު (އައިސް) އޭނާ ކައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވާހުށީ (ކަމެއްނުކުރެވޭ) ގެއްލެނިވެގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައެވެ. (14)

އަހަރުމެންނަކީ ބާރުހުރި މީހުންގެ ބޮޑު ޖަމާޢަތަކަށް ވާއިރު، މިނިކާކުއްތާ އެކަލޭގެފާނު ކާލައިފިނަމަ، އަހަރުމެންނަކީ ގެއްލި ހަލާކުވެފައިވުން އެދި އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރުން ޙައްޤު ބައެކެވެ. އޭރުން އަހަރުމެން ޙަޤީޤަތުގައި ފިރިހެނުންނަށްވެސް ނުވީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު އޮންނަ ޙަސަދަ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެހެންކަމުން، މިނިކާކުއްތާއަށް ވުރެ ބޮޑަށް އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ގެއްލުމެއް ލިބިދާނެތީ ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިގަތީއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި މިކަން ފާޅުނުކުރައްވައެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ނުފޮނުއްވަން އެކަލޭގެފާނު ޢުޛުރު ދެއްކެވީ ދެކަމަކުންނެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ: ޔޫސުފު عليه السلام އަކީ އަމިއްލަ ނަފުސު ދިފާޢު ނުކުރެއްވޭ ވަރުގެ ތުއްޕުޅު ބޭފުޅަކަށް ވާތީ އެބައިމީހުންނާއެކު ޔޫސުފު عليه السلام ފޮނުއްވަން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް ކެތްނުކުރެވޭނެތީއެވެ. ޙަޤީޤަތަކީ ޔޫސުފު عليه السلام އާ ވަކިން މާ ގިނައިރު އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްނުކުރެއްވޭނެ ކަމެވެ. އެހެނަސް، އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އެކަން ނައަންގަވައެވެ. ދެވަނަ ކަމަކީ: އެބައިމީހުން ދުވުމުގައި ވާދަކުރަން ނުވަތަ ބަކަރި ހުއިހައްޕަން ތިއްބައި މިނިކާކުއްތާ ޔޫސުފު عليه السلام ކައިލަފާނެތީއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންވީ ވިސްނުންތޫނުކަމުގައި އަރައި ތިބި ބަޔަކަށެވެ. އެބައިމީހުން ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާއަށް ވިދާޅުވެވުނު އެވާހަކަފުޅު ނަގައިގެން އެކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅަށް ރޭވި މަކަރުވެރި ރޭވުމުގައި ބޭނުންކޮށްފައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި އެބައިމީހުން ހިތްވަރުގަދަކަމާއި ފިރިހެންވަންތަކަން ދެއްކިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. ﴿لَئِنْ أَكَلَهُ ٱلذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّآ إِذًا لَّخَـٰسِرُونَ﴾ އެބައިމީހުން ބުނާ ކަހަލައެވެ. އަހަރުމެންނަށް އަހަރުމެންގެ އަޚާ ނުރައްކަލުން ސަލާމަތް ނުކުރެވުނިއްޔާ އަހަރުމެންނީ ފިރިހެނުންނެއް ނޫނެވެ. އަދި އަހަރުމެންނަށް އެންމެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ޙައްޤުވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު ﴿وَأَخَافُ أَن يَأْكُلَهُ ٱلذِّئْبُ﴾ އިން އެބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުން ދައްކާނެ ޙުއްޖަތެއް އެކަލޭގެފާނު ދެއްވީއެވެ. އެބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ އަޚާ ނުގެންދާނެގޮތް ހެއްދެވުން ނޫން މަޤްޞަދެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ނެތެވެ. އެހެނަސް، މާތް ﷲގެ ނިޔާ ބަދަލުކުރެވޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އަރަބިން ބުނެ އުޅޭ ފަދައިން البلاء مؤكَّل بالمنطق (މުޞީބާތް ވަނީ ދައްކާ ވާހަކައާއި ގުޅިފައެވެ.)

ފަހެ، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނު ގޮވައިގެން ދިޔަހިނދު، އަނދިރި ވަޅަކަށް އެކަލޭގެފާނު ލުމަށް އެންމެން އެއްބަސްވޫއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. އެއުރެންގެ މިކަންތަކުގެ ވާހަކަ، އެއުރެންނަށް ނޭނގިތިއްބައި، ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް (ފަހުން) ކިޔައިދެއްވާނެތެވެ. (15)

ވާހަކައިން ވަނީ ބައެއް އުނިކުރެވިފައެވެ. ކުރިއަށް މިދާ ގޮތް އެކަމަށް ދަލީލުކޮށްދެއެވެ. މާނައީ އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނާއެކު ޔޫސުފު عليه السلام ފޮނުއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ރަނގަޅަށް ބެލުމަށް އެބައިމީހުންނަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރެއްވިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ގޮވައިގެން ބައްޕާއާ ދުރަށް ދެވުނު ހިސާބުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޝްމަނުންނަށް ބަދަލުވެ، އެކަލޭގެފާނު އަނދިރި ފުން ވަޅަކަށް ވައްޓައިލާން އެއްބަސްވިއެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެއަތްޕުޅު ވާގަނޑަކުން ބަނދެ ގަމީސްކޮޅު ބޭލިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ތައްޔާރުކޮށްފައި އޮތް ވަލެއްގައި ޖަހައި ވަޅުގެ އަޑިއަށް ބޭލިއެވެ. ވަޅުގެ އަޑީގައި އިންސާނަކު ނުގެނބޭ ވަރުގެ ފެން ފޮދެއް އޮތެވެ. ކުޑަކުޑަ ޔޫސުފު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންނަށް އާދޭސްކުރެއްވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެބައިމީހުންގެ ހަރު ހިތްތައްވީ ހިލައަށް ވުރެވެސް ހަރުކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އާދޭސްތަކުން އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް އަސަރެއް ނުކުރިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ކީރިތި ކުރައްވަމުން ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! އަޅު އަންހެނުންގެ ދަރީން ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުންނަށް ހަދާގޮތް ކަލޭގެފާނަށް ފެންނާނެނަމައެވެ. މިއުނދަގޫ އިމްތިޙާނުގެ ތެރޭގައި ވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނަށް އިލާހީ ރަޙްމަތް ފޯރިއެވެ. އަދި މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އިލްހާމުން ވަޙީ ފޮނުއްވައި އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ޔޫސުފު ކަމާއި، އެބައިމީހުން އަޚާއަކީ ޢިއްޒަތާއި ޖާހުގެ ވެރިއެއްކަން އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ ޙާލު އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނާ މެދު ކަންތައް ކުރި ނުބައި ގޮތުގެ ވާހަކަ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވާނެއެވެ. އަލްޙަސަނު އަލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ވަޅަށް އެއްލާލެވުނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅުން ބާރަ އަހަރުގައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި ބައްދަލުވެވަޑައިގަތީ އުމުރުފުޅުން ސާޅީސް އަހަރުވީ ފަހުންނެވެ. އެހެންވީމާ، ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުންނާ ވަކިން އަށާވީސް އަހަރު ހޭދަކުރެއްވިއެވެ. އެއީ ޒަޚަމުވެފައިވާ އެ ހިތްޕުޅަށް ހާދަހާ ދިގު މުއްދަތެކެވެ.

އަދި عشاء ވަގުތުގައި، އެއުރެންގެ ބައްޕާގެ އަރިހަށް ރޮމުން އެއުރެން އައޫއެވެ. (16)

އެބައިމީހުން ރޮމުން (ކިނބުލުގެ ކަރުނަ އޮހޮރަމުން) ރޭގަނޑު ޢިޝާވަގުތުގައި ބައްޕަގެ އަރިހަށް އައެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! ތިމަންމެންގެ ސާމާނުތަކުގެ ކައިރީގައި يوسف ގެފާނު ބަހައްޓާފައި، ތިމަންމެން ވާދަކުރުމަށް ދިޔައީމުއެވެ. ދެން މިނިކާކުއްތާއެއް އައިސް، އެކަލޭގެފާނު ކައިފިއެވެ. ތިމަންމެން ތެދުވެރިންކަމުގައިވިޔަސް، ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންގެ ބަސް ތެދެއް ނުކުރައްވާނެތެވެ. (17)

އަދި ދެންނެވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! ޔޫސުފު عليه السلام އަހަރުމެންގެ ތަކެތި ބަލަހައްޓަވަން ބަހައްޓާފައި އަހަރުމެން ދުވުމުގައި ވާދަ ޖަހަމުން ކުރިއަށް ދިޔައީއެވެ. އެހިނދު މިނިކާކުއްތާ އައިސް އެކަލޭގެފާނު ކައިލީއެވެ. އަހަރުމެން ޙަޤީޤަތުގައި ތެދު ބުނި ނަމަވެސް ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންގެ ވާހަކަ ޤަބޫލުފުޅު ނުކުރައްވާނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މިބަހުން އެބައިމީހުން ބޭޒާރުވެދާނެތީ ޝައްކުވެފައި ތިބިވަރު އެނގެއެވެ. އަރަބިން ބުނެ އުޅޭ ފަދައިންނެވެ. يكاد المريب يقول خذوني (ޝައްކުވާ މީހާ އަމިއްލައަށް ތިމަން ހިފާށޭ ބުނެފާނެ ކަހަލައެވެ.) އެބައިމީހުން ޢިޝާވަގުތު އެބައިމީހުންގެ ބައްޕަގެ އަރިއަހަށް އައީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ގަމީސްކޮޅު ހިފައިގެންނެވެ. ޙަޤީޤަތުގައިވެސް މިނިކާކުއްތާ އެކަލޭގެފާނު ކައިފިކަން އެބައިމީހުން ބައްޕަ ހީފުޅުކުރައްވާހެން ހެދުމަށް އޭގައި އެބައިމީހުން ކަތިލި ކަންބަޅި ބަކަރިއެއްގެ ލޭ ހާކައިގެންނެވެ. އެހެނަސް، އެ ގަމީސް ވީދަން އެބައިމީހުން ހަނދާން ނެތުނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މަކަރުގައި އެބައިމީހުން ކާމިޔާބު ނުވިއެވެ. އެ ލެއަކީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ލެއެއް ނޫނެވެ. ކަންބަޅި ބަކަރިއެއްގެ ލެއެވެ.

އަދި އެއުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅުގައި ދޮގު ލެޔެއް އުނގުޅައިގެން ގެނައޫއެވެ. (يعقوب ގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. އެހެންނަކުންނޫނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ نفس ތައް (ނުބައި) ކަމެއްކުރުމަށް، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތަންދިނީއެވެ. ފަހެ، (ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޮތީ) ރިވެތިވެގެންވާ ކެތްކުރުމެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން، ސިފަކޮށް ބުނާ އެއްޗެއްގެ މައްޗަށް (ކެތްކުރުމުގައި) އެހީދެއްވާ ފަރާތަކީ اللَّه އެވެ. (18)

އެބައިމީހުން ބައްޕަގެ އަރިހަށް ދުވާލުގެ ވަގުތު ނައިސް ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުގައި އައީ އިތުރަށް އޮޅުވާލުމަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަނީ ރޮމުންނެވެ. ޙަޤީޤަތުގައިވެސް މިނިކާކުއްތާއެއް އެބައިމީހުންގެ އަޚާ ކައިފިކަން ބައްޕައަށް ދެއްކުމަށެވެ. އައްސުއްދީގެ އަރިއަހުން ރިވާކުރައްވަމުން އައްޠަބަރީ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެބައިމީހުން ބައްޕަގެ އަރިހަށް އައީ ޢިޝާ ވަގުތު ރޮމުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ އަޑު އައްސަވާފައި ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ސިހިވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ދަރިންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ރޮނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަކަރިތަކަށް ކަމެއް ވީހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ނޫނެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! މިނިކާކުއްތާ ޔޫސުފު عليه السلام ކާލައިފިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ކީރިތިކުރައްވައި ހަޅޭއްފުޅުލަވައިގަތެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ގަމީސް ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ދެން ކަތިލީ ކުޑަ ކަންބަޅި ބަކަރިއެއްގެ ލޭ ހާކާފައި އޮތް ގަމީސް އެބައިމީހުން ދިނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެގަމީސް އެކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅުގައި އަޅުއްވައިގެން ގަމީހުގައި ހުރި ލެއިން އެކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅު ތެމެންދެން ކީރިތިކުރެއްވިއެވެ. އެއަށް ފަހު ގަމީސް އެފުށްމިފުށަށް ޖައްސަވައި ބެއްލެވުމަށް ފަހު ވިދާޅުވިއެވެ. "މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. މިއަދު މިފެނުނުހައި ވިސްނުންތެރި މިނިކާކުއްތާއެއް ދެކެވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. އެސޮރު ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ކެއިއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސް ވީދާނުލައެވެ. އަހުރެންގެ ދަރިކަލުން ޔޫސުފު عليه السلام އެވެ! އަޅު އަންހެނުންގެ ދަރިން ކަލޭގެފާނާ މެދު ކަންތައް މިކުރީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ރޭވުން މިފަދައިން ބޭޒާރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އާ ދެކޮޅަށް މަކަރުވެރި ރޭވުމެއް ރޭވިކަން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އަށް ޔަޤީންވެވަޑައިގަތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ނިކަމެތި އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ހިންގި ނުބައި ޢަމަލަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ނުބައި ނަފުސުތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޒީނަތްތެރިކޮށް ދެއްކި ޢަމަލެކެވެ. އެކަން ހިނގީ ތިޔަބައިމީހުން ބުނި ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. މިނިކާކުއްތާ ޔޫސުފު عليه السلام ކައިލީއެއް ނޫނެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ޝަކުވާ ދަންނަވަނީ ރިވެތިގޮތުގައި ކެތްކުރުމާއެކުގައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ދޮގުހެދުމާއި އޮޅުވައިލުމާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެހީތެރިވެވޮޑިގަންނަވާނީ މާތް ﷲއެވެ.

އެތަނަށް ދަތުރުކުރާ ބަޔަކު އައޫއެވެ. އަދި އެއުރެންނަށް ފެން ގެނެސްދޭމީހާ (ވަޅުކައިރިއަށް) ފޮނުވޫއެވެ. އަދި އޭނާ ބާލިދީ ވަޅަށް ތިރިކޮށްފައި (يوسف ގެފާނު ވަޅުން ނަގާފައި) ބުންޏެވެ. އޭ ހުރި އުފަލެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! މިހުރީ ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖެކެވެ. ދެން ވިޔަފާރި މުދަލެއްގެ ގޮތުގައި، އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވައި، ރައްކާކޮށްފޫއެވެ. اللَّه އީ، އެމީހުން ކުރާ ކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (19)

މަދްޔަނުގެ ބިމުން މިޞްރަށް ދަތުރުކުރަމުން ދިޔަ ޤާފިލާއެއް، ޔޫސުފު عليه السلام އޮންނެވި ވަޅު ކައިރިން ދަތުރުކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން ފެން އަޅާނެ މީހަކު ވަޅު ކައިރިއަށް ފޮނުވިއެވެ. އޭނާ ފެންނަގާ ބާލިދީ ވަޅަށް ތިރިކުރިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އޭރު ހުންނެވީ ވަޅުގެ އެއްފަރާތެއްގައެވެ. އަދި ފެންނަގަން ތިރިކުރި ވަލުގައި އެލިވަޑައިގަތެވެ. ފެން ނަގަން އައި މީހާއަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ރީތިކަން ފެނުމުން އޭނާގެ އެކުވެރިންނަށް ގޮވާފައި ބުންޏެވެ. ހުރި އުފަލެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. މިއީ ކުޑަ ފިރިހެން ކުއްޖެކެވެ. އޭނާ މިހެން ބުނީ އަމިއްލަ ނަފުސަށާއި އެކުވެރިންނަށް އުފާވެރި ޚަބަރެއް ދޭ ގޮތަށް އުފާވެރި ރާގަކަށެވެ. އެބައިމީހުން މިލިބުނު އަގުބޮޑު މުދާގަނޑާމެދު އުފާކުރިއެވެ. އަދި މިޞްރަށް ވިއްކުމަށްޓަކައި، އެކުއްޖާގެ ވާހަކަ އެހެން މީހުންނަށް ސިއްރުކުރިއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَأَسَرُّوهُ بِضَـٰعَةً﴾ ގެ މާނައަކީ މިއީއެވެ. އެބަހީ އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ފޮރުވީ އެބައިމީހުންނަށް މިލްކުވެގެންވާ އަޅެއްގެ ގޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ވިއްކުމަށެވެ. ގަނެވިއްކޭ މުދާގަނޑެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިއްކައި ވިޔަފާރި ކުރުމަށް އެބައިމީހުން ސިއްރު ގޮތުގައި ނިންމި ނިންމުން މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ.

އަދި ވަރަށް ކުޑަ އަގަކަށް، ގުނައިލެވޭ މަދު درهم ކޮޅަކަށް، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނު ވިއްކާލައިފޫއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނާމެދު، އެއުރެންވީ (މަދު އެތިކޮޅަކަށް ރުހޭ) زاهد ންގެ ތެރެއިންނެވެ. (20)

އެބައިމީހުން މިޞްރަށް ދެވުމުން ވަރަށް ކުޑަ އަގަކަށް އެކަލޭގެފާނު ވިއްކައިލިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރާއި މިންވަރު ނޭނގުނެވެ. ޢިކްރިމާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ވިއްކައިލީ ސާޅީސް ދިރުހަމަށެވެ. މިހާ ކުޑަ އަގަކަށް އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ވިއްކައިލީ، އެކަލޭގެފާނަކީ ސާހިބު މީހާއަށް ފިލައިގެން އުޅޭ އަޅަކަށް ވެއްޖެނަމަ، އެ ސާހިބު މީހާ އެބައިމީހުން އަތުން އެކަލޭގެފާނު އަތުލައިފާނެތީއެވެ. ކުޑަ އަގަކަށް އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ވިއްކައިލި ސަބަބަކީ މިއީއެވެ.

مصر ން އެކަލޭގެފާނު ގަތް މީހާ، އޭނާގެ އަންހެނުންނަށް ބުންޏެވެ. ކަނބުލޭގެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ހުންނެވުން ރަނގަޅުގޮތަކަށް ހަމަޖައްސާށެވެ! އެއީ އެކަލޭގެފާނު، ތިމަންމެންނަށް މަންފާއެއް ކުރޭތޯއެވެ. ނުވަތަ ތިމަންމެން އެކަލޭގެފާނު ދަރިއެއްކަމުގައި ހަދާނީއެވެ. އެފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ يوسف ގެފާނު (مصر ގެ) ބިމުގައި ބާރުވެރި ކުރެއްވީމެވެ. އަދި ހުވަފެނުގެ ވާހަކަތައް މާނަކުރެއްވުން އެކަލޭގެފާނަށް ދަސްކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. اللَّه އީ، އެކަލާނގެ ކަންތައްތައް ހިންގެވުމުގައި، ބާރުވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަމެއް) ނުދަނެތެވެ. (21)

ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި ޔޫސުފު عليه السلام ވަނީ ވަރުގަދަ އެތައް އިމްތިޙާނަކާ ކުރިމަތިލައްވާފައެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ކުރިމަތިލައްވާ ދެވަނަ އިމްތިޙާނެވެ. ވަޅުގައި އޮންނެވުމުގެ އިމްތިޙާނަށް ފަހު މިއީ އަޅުވެތިކަމުގެ އިމްތިޙާނެވެ. މާނައީ މިޞްރުން އެކަލޭގެފާނު ގަތް މީހާ އޭނާގެ އަންހެނުންނަށް ބުންޏެވެ. މިކުއްޖާ އަހަރުމެންގެ ގޭގައި ރަނގަޅުގޮތުގައި ބަހައްޓާށެވެ. އަދި އޭނާއާމެދު ހެޔޮގޮތުގައި މުޢާމަލާތްކުރާށެވެ. އޭނާ ބޮޑުވުމުން އަހަރުމެންނަށް ބައެއް ކަންތައްތަކުގައި އޭނާގެ ބޭނުން ހިފިދާނެއެވެ. ނުވަތަ އޭނާއީ ދަރިއަކު ކަމުގައިވެސް އަހަރުމެންނަށް ހެދިދާނެއެވެ. އެ ދެމަފިރިންނަކީ ދަރިން ނުލިބޭ މީހުންނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ވަޅުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ފަދައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޔޫސުފު عليه السلام މިޞްރުގެ ބިމުގައި ބާރުވެރިކުރެއްވީމެވެ. ޢަޒީޒުގެ ގަނޑުވަރުގައި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި އަމާންކަމާއެކު އެކަލޭގެފާނު އުޅުއްވުމަށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެކަމަކު މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް މާތް ﷲ ކުރައްވާ ކަންކަމުގެ ސިއްރާއި، އެކަލާނގެ ތަދުބީރުކުރެއްވުމުގައި ޙިކްމަތްވަންތަކަން ނޭނގެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ފުރާ ފުރިހަމަވީހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެކަލޭގެފާނަށް حكمة އާއި، علم ދެއްވީމެވެ. إحسان ތެރިންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ، އެފަދައިންނެވެ. (22)

އެކަލޭގެފާނު ފުރާ ފުރިހަމަވުމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ޙިކްމަތްތެރިކަމާއި، ދީނުގެ ކަންކަމުގެ ޢިލްމު ދެއްވީމެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ދެއްވާ ކަރާމާތެއްގެ ގޮތުގައި ޚާއްޞަ ޢިލްމެއް ދެއްވީމެވެ. ޢަމަލުކުރުމުގައި އިޙްސާންތެރި، އެބައިމީހުންގެ އުޅުމާއި ސުލޫކުގައި ސީދާގޮތުގައި ތިބޭ މީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. ﴿أَشُدّ﴾ ގެ މާނައަކީ ޒުވާންކަމާއި ފިރިހެންވަންތަކަމުގެ ޢުމުރެވެ.

އަދި އެކަލޭގެފާނު އެކަނބުލޭގެ ގޭގައި ހުންނެވި ކަނބުލޭގެ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ނުބައި ކަމަކަށް އެދުނެވެ. އަދި ދޮރުލައްޕައި، އެކަނބުލޭގެ ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު (ތިމަންނާގެ ގާތަށް) ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [معاذ اللَّه] އެވެ. (އެބަހީ: اللَّه ގެ ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ. خيانة ތެރިވުމަށް ކަނބުލޭގެ ތިޔަ އެދޭ މީހާ) އެއީ ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންގެ ސާހިބު މީހާއެވެ. އޭނާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަހައްޓާފައިވަނީ، މާތް ރަނގަޅުގޮތަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އަނިޔާވެރިން ނުދިނޭނެތެވެ. (23)

މިއީ ޔޫސުފު އައްޞިއްދީޤު عليه السلام ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ކުރިމަތިލެއްވި ތިންވަނަ އިމްތިޙާނެވެ. ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ނުބައިކަމަކަށް އެދުމެވެ. مراودة އަކީ މަޑުމައިތިރިކަމާ، އޯގާތެރިކަމާއެކު، ފޮނި ބަސްތަކަކުން އެދުމެވެ. ކެހިދޭ މީހާ ކެހިލިބޭ މީހާއަށް ހަދާ ގޮތަށެވެ. އެކަނބުލޭގެއާކު އެކަލޭގެފާނު ގަނޑުވަރުގައި ހުންނެވި ކަނބުލޭގެ ކަމުގައިވާ ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އެކަލޭގެފާނު އެކަނބުލޭގެއާއި އެއްދާނުގައި އަވަހާރަފުޅު ލެއްޕެވުމަށް އެދުނެވެ. އަދި އެކަމަށް އެކި ގޮތްގޮތުން އާދޭސް ކުރިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯބި އޭނާގެ ހިތް މިލްކުކޮށްފައިވާތީއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ނުކުމެވަޑައިނުގެންނެވޭ ގޮތަށް ގަނޑުވަރުގެ ދޮރުތައް ތަޅުލައި، ރަނގަޅަށް ބަންދުވިކަން ޔަޤީންކުރުމަށް ފަހު، އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނަށް ބުންޏެވެ. އަވަސްކުރާށެވެ. އަވަހަށް ތަންމައްޗަށް އަންނާށެވެ. ބަލާނެ މީހަކު ފަދަ، ބިރުގަންނަންޖެހޭ ފަރާތެއް ނެތެވެ. އެހެނީ ދޮރުތައް ހުރީ ލެއްޕިފައެވެ. އަދި އަހުރެންގެ ފިރިމީހާ ހުރީ ރަށުން ބޭރުގައެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ޚިޔާނާތްތެރިވުމާއި، ނުބައި ޢަމަލު ކުރުމުން ސަލާމަތްކުރެއްވުން އެދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވަމެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ޙިމާޔަތަށް އެދިވަޑައިގަންނަވަމެވެ. ކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާއީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މާތްކޮށް ހިތައި، ހެޔޮކޮށް ހިތި މީހާއެވެ. އޭނާގެ އަނބިމީހާއާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ޚިޔާނާތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބަދަލު ނުބައިގޮތުގައި ދޭ ޚިޔާނާތްތެރިޔާ ނުދިންނަވާނެއެވެ، ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާގެ ހިތުގައި ވަނީ ލޯބީގެ ހުޅުގަނޑު ފަޅައިގެން ގޮސްފައެވެ. އެހެންކަމުން އެކަނބުލޭގެ ބޭނުންވީ އޭނާއާއެކު އެއްދާންކުރެއްވުމަށް ގަދަބާރު ދައްކައިގެން ޔޫސުފުގެފާނަށް މަޖުބޫރުކުރުމަށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އެކަމަށް އެއްބަސްކުރުމަށް އޭނާއާއި ގާތަށް އެކަލޭގެފާނު ގަދަކަމުން ދަމައި ގެނައުން ނޫން ގޮތެއް އޭނާއަށް ނުފެނުނެވެ. މިކަމުގައި އެދެމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް ދަމައި ކޮއްޕައި ހެދިއެވެ. އޭނާ ބޭނުންވަނީ އެކަލޭގެފާނު އޭނާއާއި ގާތަށް ގެންނާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅު ވަނީ އޭނާއަށް ފިއްލަވާށެވެ. އަދި އެންމެފަހުން އެކަލޭގެފާނު އޭނާގެ އަތްދަށުން ދޫވެވަޑައިގެން ފިއްލަވަން ދުވެވަޑައިގަތެވެ، އޭނާވެސް ފަހަތުން އައިސް އަރައި ހަމަކުރިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅުގައި ފުރަގަހުން ހިފައި ދަމައިގަތެވެ. އަދި ހެދުންކޮޅު ވީދި އިރައިގެން ދިޔައެވެ. ޔޫސުފު އައްޞިއްދީޤު عليه السلام އަށް ގަނޑުވަރުގައި ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހިވަޑައިގަތް ބޮޑު އިމްތިޙާނާ ބެހޭ ގޮތުން އަންނަނިވި އާޔަތްތަކުގައި އައިސްފައިވާ ވާހަކަތައް އަޑުއަހަމާ ހިނގާށެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން (އެދުމާއެކު) އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިލިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ دليل ފެނިވަޑައިނުގެންނެވިނަމަ، އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުވެސް އެކަނބުލޭގެ ފަރާތަށް ލެނބުނީހެވެ. އެފަދައިން (އެ دليل ދެއްކެވީ) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނުބައި عمل އާއި، ހުތުރުކަންބޮޑު ފާފަ ދުރުކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު ވަނީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ خيار ކުރެއްވި އަޅުންގެ ތެރެއިންނެވެ. (24)

އަޒުމާއި، ގަސްތާއި، އެކަން ދޫނުކުރުމުގެ ނިޔަތުގައި އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިލިއެވެ. އެކަނބުލޭގެ ބޭނުންވީ އެކަލޭގެފާނާ އެކު އެއްދާންކުރާށެވެ. އަދި ފިލައިގެން ހުރެ ސިއްރުން ވަސްވާސްދޭ ޝައިޠާނާ އޭނާއެދޭ ކަންތައް ކޮށްދެއްވުމަށް އެކަލޭފާނަށް ވަސްވާސް ދިނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިއްފަތްތެރިކަމާއި، ލަދުވެތިކަމާއި، އީމާންތެރިކަމާއި، މާތް ﷲއަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި އޮތް ބިރުވެތިކަން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް ހިނދުކޮޅަކަށް ވެރިވި ޝައިޠާނީ ވަސްވާހުގެ މައްޗަށް ގަދަވިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަނބުލޭގެ ކިބައިން ފިއްލެވުމަށާއި، ހިތްވަރާ ޢަޒުމާއެކު އޭނާއާ ދެކޮޅު ހެއްދެވުމަށް އެކަލޭގެފާނު ނިންމެވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِۦ ۖ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَآ أَن رَّءَا بُرْهَـٰنَ رَبِّهِۦ﴾ ގެ މާނައަކީ މިއީއެވެ. ފަހެ، އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެދުނު ކަންތަކަށް އެދުނީ އަޒުމާއި، އެކަނބުލޭގެ ބޭނުންކަންތައް ކޮށްފައި ނޫނީ ދޫނުކުރާނެ ކަމުގެ ނިޔަތާ އެކުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އައީ ޝައިޠާނާގެ ފަރާތުން ހިނދުކޮޅަކަށް އައި ވަގުތީ ޚިޔާލެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެކަލޭގެފާނު ހައްލައި ފިތުނަވެރި ކުރުމުގައި ޝައިޠާނާއަކަށް ކާމިޔާބެއް ނުވިއެވެ. މީގެ ދަލީލަކީ މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅެވެ. ﴿كَذَٰلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ ٱلسُّوٓءَ وَٱلْفَحْشَآءَ ۚ إِنَّهُۥ مِنْ عِبَادِنَا ٱلْمُخْلَصِينَ ﴾ މާނައީ އެ ޠޫފާނެއްފަދަ ފިތުނަވެރިކަމުގެ ތެރޭގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ސާބިތުކަން ދެއްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަޒުމް ވަރުގަދަކުރެއްވީމެވެ. މުންކަރާތާއި، ފާޅުގައި ފާފައަށް އަރައިގަތުމާއި، ޒިނޭއާއި، ހުތުރު ޢަމަލާއި އެކަލޭގެފާނު ދުރުކުރެއްވުމަށެވެ. ތިމަންރަސްކަލާގެ ކިޔަމަންތެރިކަމަށާއި، ލޯތްބަށާއި، އަޅުވެތިކަމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި ހޮއްވަވާފައިވާ ހެޔޮލަފާ އަޅުންގެ ތެރޭގައި އެކަލޭގެފާނު ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ.

އަދި އެ ދެމީހުންމެ ދޮރާ ދިމާއަށް އަވަސްވެގެންފޫއެވެ. އަދި އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ފުރަގަހުން (ހިފައި) ވީދައިލިއެވެ. އަދި ދޮރުކައިރިން އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާ އެ ދެމީހުންނަށް ފެނުނެވެ. އެކަނބުލޭގެ ބުންޏެވެ. ތިބާގެ އަނބިމީހާއަށް ނުބައިކަމެއްކުރަން އުޅުނުމީހަކަށް، އެމީހާ ޖަލުގައި ހައްޔަރުކުރުން، ނުވަތަ ވޭންދެނިވި عقوبات ދިނުން ފިޔަވައި އޮތީ ކޮން ޖަޒާއެއް ހެއްޔެވެ؟ (25)

އަދި އެ ދެމީހުން ގަނޑުވަރުގެ ބޭރު ދޮރާ ދިމާއަށް އަވަސްވެގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެކަނބުލޭގެއަށް ފިއްލެވުމަށެވެ. އޭނާ އެކަލޭގެފާނު އަތުލަން ބޭނުންވެގެންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅުގެ ފުރަގަހުން ވަރަށް ބާރަށް ދަމައި އޭނާ އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދައިލިއެވެ. އޭނާ ދިޔައީ އެކަލޭފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުންނެވެ. އެހެން ގޮސް ހިފައި ދަމައިގަތުމުން ގަމީސްކޮޅު ދިގަށް އިރައިގެން ދިޔައެވެ. ދެމީހުންނަށް ދޮރުން ނުކުމެވުނު އިރު އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާ ޢަޒީޒު ދޮރުމަތީގައި ހުއްޓެވެ. އޭނާ އަންނާނެކަމަށް ހީކުރެވިފައިނުވާ ވަގުތެއްގައި ކުއްލިއަކަށް އައީއެވެ. މިހާހިސާބުން ނުބައި މަކަރާއި، ޙީލަތާއި، ކެހިވެރިކަން ފެށިދެއެވެ. އަދި އެކަނބުލޭގެ ކިނބުލުގެ ކަރުނައިން ކަރުނަ އަޅައި ރޮއި ހޭރެމުން، އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް ނުބައިކަމަށް ގޮވައިލައްވައި، އޭނާއާއެކު ފާޙިޝް ޢަމަލު ހިންގަވަން އުޅުއްވީ ކަމަށް ދަޢުވާ ކުރެއެވެ. އަދި އޭނާ ދިޔައީ އެކަމާ ދެކޮޅު ހަދައި އެކަލޭގެފާނު ފައްސަމުން ކަމަށް ބުނެއެވެ. ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ހުރިހާ ކަމެއް އެފުށުން މިފުށަށް ޖެހެއެވެ. ކުށެއް ނުކުރާ މީހާ ޚިޔާނާތްތެރިއަކަށް ވެދެއެވެ. އަދި ޚިޔާނާތްތެރިޔާ ކުށެއް ނެތް މީހަކަށް ވެދެއެވެ. އެންމެ ފަހުން، އެކަނބުލޭގެ އިއްޒަތް ނަގާލައި އަބުރު ގެއްލުވާލަން މަސައްކަތްކުރި މީހަކަށް އެންމެ ހަރުކަށި އަދަބުދިނުމަށް އޭނާ ގޮވައިލައެވެ. އެކަނބުލޭގެ ބުނެއެވެ. ތިބާގެ އަނބިމީހާއާ އެކު ފާޙިޝް ޢަމަލު ހިންގަން އުޅުނު މީހަކަށް އޭނާ އެކުރަން އުޅުނު ނުބައިކަމުގެ ޢުޤޫބާތެއްގެ ގޮތުން އޭނާ ޖަލަށް ލުން ނުވަތަ އޭނާގެ ގައިގައި ބާރަށް ތެޅުން މެނުވީ އަދަބެއް ނުވެއެވެ. އެހިނދު، އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކުރެވުނު ހުތުރުކަން ބޮޑު ފާޙިޝްޢަމަލުގެ ތުހުމަތުން އަމައްލަފުޅު ނަފްސު ބަރީއަވެގެންވާކަން ހާމަކުރައްވަން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ޖެހިވަޑައިގަތެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ނުބައިކަންތަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެދުނީ، އެކަނބުލޭގެއެވެ. އަދި (އެކަމާމެދު) އެކަނބުލޭގެ ތިމާގެ މީހުންކުރެ ހެކިވެރިޔަކު ހެކިދީ ބުންޏެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައިވަނީ، ކުރިމަތިންނަމަ، އެކަނބުލޭގެ އެބުނީ ތެދެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ދޮގުވެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ. (26)

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ނުބައިކަންތަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެދުނީ އެކަނބުލޭގެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަނބުލޭގެ ކިބައިން އެދިވަޑައިގަތީއެއް ނޫނެވެ. އަދި އެކަނބުލޭގެ ތިމާގެ މީހުން ކުރެ މީހަކު ހެކިބަސް ދިނެވެ. އެއީ އުނގުގައި އޮތް ތުއްތު ކުއްޖެކެވެ. މާތް ﷲ އެކުއްޖާއަށް ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބާރު ދެއްވީއެވެ. އެއީ އެކަނބުލޭގެ މައިފުށުގެ ބޮޑު ދައިތަގެ ކުއްޖެކެވެ. އެކުއްޖާ ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ބަލާށެވެ. އެކަލޭފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައި ވަނީ ކުރިމަތިން ކަމުގައި ވަނީނަމަ އެކަނބުލޭގެ ބުނަނީ ތެދެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ދޮގުވެރިއެކެވެ. އޭރުން އޭނާއަށް އެދިވަޑައިގެން ފަހަތުން ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނެވެ. އޭނާ ބޭނުންވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ސަލާމަތްވާން އެކަލޭފާނު ދުރަށް ޖައްސާށެވެ.

އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައިވަނީ، ފުރަގަހުންނަމަ، އެކަނބުލޭގެ އެހެދީ ދޮގެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އެވަނީ ތެދުވެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ. (27)

އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައި ވަނީ ފުރަގަހުން ކަމުގައި ވަނީނަމަ އޭނާއަކީ ދޮގުވެރިއެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަނީ ތެދުފުޅެވެ. އޭރުން އެކަލޭގެފާނަށް އެދިގެން ފަހަތުން އައީ އޭނާއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އުޅުއްވީ ފިއްލަވާށެވެ. މާތް ﷲ ތުއްތު ކުއްޖަކަށް ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބާރު ދެއްވައި ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އެއްވެސް ކުށެއް ނެތް ކަމުގެ އަލިގަދަ ދަލީލަށް އެކަން ހެއްދެވުމަށެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ފުރަގަހުން ވީދިފައިވާތަން ފެނުމުން، އޭނާ (އެބަހީ: އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާ) ބުންޏެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ ތިޔަކަނބަލުންގެ މަކަރުވެރިކަމުގެ ތެރެއިން ކަމެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަކަނބަލުންގެ މަކަރުވެރިކަމަކީ، ބޮޑުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. (28)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައި ވަނީ ފުރަގަހުން ކަން އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާއަށް ފެނުމާއެކު އެކަނބުލޭގެ ޚިޔާނާތްތެރިވީކަމާއި، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ކުށެއް ނެތްކަން އޭނާއަށް އެނގުނެވެ. އަދި އޭނާ ބުންޏެވެ. އަންހެނުންނޭވެ. މިއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މަކަރާއި ޙީލަތުގެ ތެރެއިން ވާ ކަމެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މަކަރަކީ ބޮޑުވެގެންވާ މަކަރެކެވެ.

يوسف ގެފާނެވެ! މިކަންތަކުން ދުރުހެލިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި ކަނބުލޭގެ ކުރި ކުށަށް މާފު އެދޭށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަނބުލޭގެވަނީ، ކުށްވެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ. (29)

އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ދެންނެވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އެވެ! މިކަން ސިއްރުކުރައްވާށެވެ. މިކަން ބޭޒާރުވެދާނެ ކަމަށްޓަކައި މިވާހަކަ އެއްވެސް މީހެއްގެ ކައިރީގައި ނުދައްކަވާށެވެ. އަދި ކަނބުލޭގެއެވެ! ކަނބުލޭގެ ކުރި ކުށަށް މާފަށް އެދޭށެވެ. ކަނބުލޭގެ ތިޔަކުރި ކަމުގައި ކަނބުލޭގެއަކީ ކުށްވެރިއެކެވެ. މި ކަމުން ދޭހަވި ގޮތުގައި ޢަޒީޒުއަކީ ޣީރަތްތެރިކަން ކުޑަ، ޝަހާމަތްތެރިކަން ނެތް މީހެކެވެ. ނާރުތަކުގެ ތެރޭގައި ލޭކެކިގެންދާފަދަ ފާފައަކަށް އަރައި ގަތްކަމަށް ޓަކައި، ޚިޔާނާތްތެރިވި އަނބިމީހާގެ ކަރާމަތަށް އެއްވެސް އުނިކަމެއް ނައަންނަ ގޮތަށް ނުރުހުންތެރިކަން ފާޅުކޮށް އެކަނބުލޭގެއާ ވާހަކަދައްކާފައި ފުއްދާލީއެވެ.

(މިކަންތަކުގެ خبر ފެތުރިގެންދިޔުމުން) ރަށުތެރޭގެ އަންހެނުންގެ ބަޔަކު ބުނެފޫއެވެ. العزيز ގެ އަންހެނުން، އެކަނބުލޭގެ އަޅުކުއްޖާގެ ކިބައިން ނުބައިކަންތަކަށް އެދެނީއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަނބުލޭގެ ހިތްވަނީ، އެކުއްޖާގެ ލޯބިން ފުރިފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަނބުލޭގެ ވާކަމަށް ތިމަންމެންދެކެނީ ބަޔާންވެގެންވާ ފުރެދުމެއްގައެވެ. (30)

ރަށުގެ އަންހެނުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު (ވަޒީރުންނާއި ބޮޑުންގެ އަނބިންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު) ބުންޏެވެ. މިޞްރުގެ ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ، އޭނާ ޚާދިމެއްގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅޭ އަޅު ކުއްޖާއާއި އެކު އެއްދާންކުރަން ބޭނުންވެއެވެ. އަދި އެކަނބުލޭގެ އެދޭ ކަންތައް ފުރިހަމަ ކުރުމަށް އޭނާއާ ދެކޮޅަށް މަކަރުވެރި ރޭވުން ރާވަނީއެވެ. އޭނާ ދެކެ އެކަނބުލޭގެ ވާ ލޯބި އެކަނބުލޭގެ ހިތުގެ އެންމެ ފުނަށް ފޯރައިފިއެވެ. އަހަރުމެންނަށް ފެންނަ ގޮތުގައި އެކަނބުލޭގެ އެކުރަނީ ވަރަށް ބޮޑު ކުށެކެވެ. އަދި އެކަނބުލޭގެ ވަނީ ސީދާ މަގުން އެއްކިބާވެފައެވެ. ޚާދިމެއްގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅޭ އަޅުކުއްޖަކާއި ޢިޝްޤީ ލޯބީގެ ގޮތުން ގުޅުމަކީ ގަނޑުވަރުގެ އަންހެނުންގެ ތެރެއިން އިއްޒަތާއި ޖާހުގެ ވެރި އަންހެނަކު ކުރުން އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިވާހަކަ އަކީ އެކަނބުލޭގެއަށް ނިސްބަތްކޮށް ދެކެވުނު ހުތުރު ވާހަކަތަކެކެވެ.

ފަހެ، އެ އަންހެނުން ދެއްކި (މަލާމާތުގެ) މަކަރުވެރި ވާހަކަ އެކަނބުލޭގެއަށް އިވުމުން، އެއުރެން ބަލައިފޮނުވިއެވެ. އަދި ލެނގިގެންތިބޭނެ ތަނެއް ތައްޔާރުކުރިއެވެ. އަދި އެއިންކޮންމެ މީހަކަށް ފިޔޮއްސެއް ދިނެވެ. އަދި يوسف ގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. އެއުރެންގެ ތެރެޔަށް ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ދެން، އެ އަންހެނުން އެކަލޭގެފާނު ދުށްހިނދު، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ ރީތިކަމާމެދު حيران ވޫއެވެ. އަދި އެއުރެން އަތްތައް ކޮށަމުން ދިޔައޫއެވެ. އަދި ބުނެފޫއެވެ. [حاش للَّه] އެވެ. (اللَّه ގެ ހުސްطاهر ވަންތަ ކަމާއެވެ!) މިއީއަކީ آدم ގެދަރިއެއްވާ ނޫނެވެ. މިއީ ހަމަކަށަވަރުން، މާތްވެގެންވާ ملائكة އަކު ކަމުގައި ނޫނީ ނުވެތެވެ. (31)

އެއަންހެނުން ދެއްކި ވާހަކަ (އެ ވާހަކައަށް مكر (މަކަރު) ކަމުގައި ވަޙީކުރައްވާފައި ވަނީ މަކަރުވެރިއަކު އޭނާގެ މަކަރު ސިއްރުކުރާ ފަދައިން އެބައިމީހުންވެސް އެވާހަކަތައް އެކަނބުލޭގެއަށް ސިއްރުން ދައްކާފައިވާތީއެވެ.) އެކަނބުލޭގެއަށް އަޑުއިވުމުން ބާވަތް ބާވަތުގެ މޭވާ އާއި ކާތަކެތި އެކުލެވޭ ސުފުރާއެއް ތައްޔާރު ކުރުމަށް ފަހު، އެބައިމީހުންނަށް ގަނޑުވަރަށް ދަޢުވަތު ދިނެވެ. މިޞްރުގެ އަޝްރާފުންގެ އަނބިންގެ ތެރެއިން ސާޅީސް މީހުންނަށް ދަޢުވަތު ދިނެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ވަޒީރުންނާއި ބޮޑުންގެ އަނބިވެސް ހިމެނެއެވެ. އަދި، މުއްސަނދިންގެ އާދައާ އެއްގޮތަށް، މަޑު ސޯފާތަކުގައި، މަޑު ބާލީސްތަކަށް ލެނގިގެން އެބައިމީހުންނަށް ތިބެވޭ ގޮތަށް ތައްޔާރުކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން އައުމުން އެއިން ކޮންމެ މީހަކަށް ފިޔޮއްސެއް ދިނެވެ. އޭރު އެކަނބުލޭގެ ހުރީ ގަނޑުވަރުގެ ކޮޓަރިއެއްގައި ޔޫސުފު عليه السلام ފޮރުވާފައެވެ. އެބައިމީހުން ކެއުމާއިގެން މަޝްޣޫލުވެގަތް ވަގުތު، ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އެބައިމީހުންގެ ކުރިމައްޗަށް ނިކުމެވަޑައިގަތުމަށް ދެންނެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ކުރިމަތިން ހުރަސްކުރެއްވުމުން މެނުވީ އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ކަމެއް އިހްސާސް ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޔޫސުފު عليه السلام ފެނުނު ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ މަތިވެރިކަމާއި، ޢިއްޒަތްތެރިކަން ހިތަށް ވެރިވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ރީތިކަމާ މެދު އަންތަރީސް ވިއެވެ. އަދި ލިބުނު ސިހުމުގެ ބޮޑުކަމުން ފިޔޮހިތަކުން އެބައިމީހުންގެ އަތްތައް ޒަޚަމްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އުނިކަމާއި، ނުކުޅެދުންތެރިކަމުގެ ހުރިހާ ސިފައަކުން މާތް ﷲ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ވެވޮޑިގެންވެއެވެ. މިޒުވާނާ އަކީ އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ވާ މީހެއް ނޫނެވެ. މިއީ މަލާއިކަތަކު ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. މިފަދަ ފުރިހަމަ ރީތިކަމެއް އިންސާނަކަށް ނުލިބޭނެއެވެ. އެހިނދު، އެއަންހެނުން އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯބީގެ މަޅީގައި ޖެއްސުމުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އޭނާއަށް ކާމިޔާބު ލިބުނުކަމުގެ އިޙްސާސު އޭނާއަށް ކުރެވުނެވެ. އަދި އޭނާގެ ހިތުގައި އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި އުފެދިފައިވާ ޢިޝްޤީ ލޯބި ހާމަކުރިއެވެ.

އެކަނބުލޭގެ ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންނާއަށް މަލާމާތްކޮށް ވާހަކަދެއްކީ، އޭނާއާ މެދުގައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަން އޭނާގެ ކިބައިން ނުބައިކަންތަކަށް އެދުނީއެވެ. ފަހެ، އެހިނދު އޭނާ އެކަމުން ރައްކާތެރިވެގަތެވެ. އަދި ތިމަން އޭނާއަށް أمر ކުރާ ކަންތައް ނުކުޅަނަމަ، ޖަލުގައި އޭނާ ހައްޔަރު ކުރެވޭނެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އޭނާ ވާހުށީ، ނިކަމެތިވެގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. (32)

މިއީ އަހުރެން އެމީހަކު ދެކެ ލޯބިވުމުން ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެންނަށް މަލާމާތްކުރި ކަންޢާނީ އަޅު ކުއްޖާއެވެ. އޭނާ އެންމެ ފަހަރަކު ފެނުމުން ތިޔަބައިމީހުން އޭނާގެ ލޯބީގައި ޖެހިގެން ތިޔަވީވަރު ދެކިބަލާށެވެ. ފިޔޮހިތަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތްތައްވެސް ޒަޚަމްކޮށްލީއެވެ. އޭނާ އަހުރެންނާއެކުގައި ގަނޑުވަރުގައި އުޅޭއިރު އަހުރެންނަށް ކިހާވަރެއް ވާނެހެއްޔެވެ؟ މިހާހިސާބުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެކަނބުލޭގެ އެދޭކަންތައް ފުއްދަވައިދެއްވުމަށް އެދުނުކަން ފާޅުގައި ހާމަކޮށް، އެކަލޭގެފާނު އެކަމާ ވަރަށް ބޮޑަށް ދެކޮޅު ހައްދަވައި، އޭނާއާއެކު އެއް ދާނެއްގައި އަވަހާރަފުޅު ލެއްޕެވުމުން މަނާވެވަޑައިގަތް ވާހަކަ ބުންޏެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް އިޖާބަދެއްވައި، އޭނާގެ އެދުން ފުރިހަމަކޮށް ނުދެއްވައިފިނަމަ، އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށްލައި، ނިކަމެތީންގެ ތެރެއިން ވާ މީހަކަށް ހަދާނެކަމަށް ވެސް ބުންޏެވެ. އެކަނބުލޭގެ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނުބައިކަމަކަށް އެދުނުކަމަށް އެބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި ހާމަކޮށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އޭނާ އެދޭ އެދުން ތަކުރާރުކުރީއެވެ. އަދި ލަދުގެ ހުރިހާ ފަރުދާއެއް ކަހާލައި، އެކަލޭގެފާނު އޭނާ އެދޭ ކަންތައް ނުކުރައްވައިފިނަމަ ޖަލަށް ލާނޭކަމުގެ އިންޒާރުވެސް ދިނީއެވެ. ކުރިން އެކަން އޭނާއާ އެކަލޭގެފާނާމެދު ސިއްރެއްގެ ގޮތުގައި އޮތަސް، ބަޔަކު ކޮށްފާނެ މަލާމާތަށް އަދި ބައެއްގެ ނުރުހުމަކަށް އޭނާ މިހާރު ބަލައިނުލައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ތިމަންއަޅާ ކުރުމަށް އެއުރެން އެ އެދޭކަންތަކަށްވުރެ، ޖަލުގައި ހައްޔަރުވުންވެސް، ތިމަންއަޅާއަށް ލޮބުވެތިކަން މާބޮޑެވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ މަކަރުވެރިކަން ތިމަން އަޅާގެ ކިބައިން ދުރުނުކުރެއްވިނަމަ، ތިމަންއަޅާ އެއުރެންނަށް ލެނބިގެން ހިނގައިދާނެތެވެ. އަދި جاهل ންގެ ތެރެއިން ތިމަންއަޅާ ވެދާނެތެވެ. (33)

ޔޫސުފު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި މަޑުމޮޅިކަމާއި، ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު އެކަލާނގެއަށް ދަންނަވާން ފެށްޓެވިއެވެ. މިއަޅާގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އެ އަންހެނުންނާއެކު ޒިނޭގެ ޢަމަލު ހިންގެވުމަށްވުރެ ޖަލުގައި ހައްޔަރުވެ ހުންނެވުންވެސް މިއަޅާއަށް ލޮބުވެތިކަން ބޮޑެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ނުބައިކަން މިއަޅާއާއި ދުރުކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން މިއަޅާ ރައްކާތެރި ނުކުރައްވައިފިނަމަ، އިންސާނީ ޠަބީޢަތާ އެއްގޮތަށް މިއަޅާ އެބައިމީހުންގެ ފަރާތަށް ލެނބިދާނެއެވެ. އަދި ހުތުރު މުންކަރާތްތަކަށް އަރައިގަންނަ މޮޔައިންގެ ތެރެއިން މިއަޅާ ވެދާނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ފާޙިޝް ޢަމަލަށް ގޮވައިލުން އެކަލޭގެފާނު ނިސްބަތްކުރެއްވީ އެހުރިހާ އަންހެނުންނަށެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަލޭގެފާނު ދުޢާކުރެއްވި އިރު ދެންނެވީ ﴿يَدْعُونَنِىٓ إِلَيْهِ﴾ (އެބައިމީހުން މިއަޅާއަށް އެކަމަކަށް ގޮވައިލާ ކަމަށްވުރެ) އެވެ. تدعوني إليه (ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ މިއަޅާއަށް އެކަމަކަށް ގޮވައިލާ ކަމަށްވުރެ) އޭ ނުދަންނަވައެވެ. އެއީ، އެހުރިހާ އަންހެނުންވެސް އެބައިމީހުންގެ ޙަރަކާތުންނާއި އިޝާރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ނުބައި ޢަމަލަށް ގޮވައިލުމުގައި ބައިވެރިވެފައި ވާތީއެވެ. އެހުރިހާ މީހުންވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ދަހިވެތިވިއެވެ. އެންމެ ފަހުން އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިކަމަށް ވެއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ސާހިބު އަންހެންމީހާ ބުނާގޮތަށް ހައްދަވާށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ފަރާތުން އަހުރެމެންނަށް ވެސް ނަޞީބެއް ލިބެންވާނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާގައި ﴿أَصْبُ إِلَيْهِنَّ﴾ އޭ ދެންނެވީ އެހެންވެގެންނެވެ. މާނައީ މިއަޅާގެ އިންސާނީ ޠަބީޢަތު ނިޔާކުރާ ގޮތުން މިއަޅާ އެބައިމީހުންނާ ދިމާއަށް ލެނބިދާނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲގެ ފުރިހަމަ ޢިނާޔަތްތެރިކަން ލިބިވަޑައިގެން، އެއަންހެނުންގެ ނުބައިކަމުން އެކަލޭގެފާނު ދުރުކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ މަކަރުން އެކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކުރެއްވިއެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނުގެ دعاء އިޖާބަކުރައްވައި، އެއުރެންގެ މަކަރުވެރިކަން އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ދުރުކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (34)

މާނައީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވައި އެބައިމީހުންގެ މަކަރުވެރިކަމުން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި ފާޙިޝް ޢަމަލާ އެކަލޭގެފާނު ދުރުކުރައްވައި، އިއްފަތްތެރިކަމާއި މަޢުޞޫމުކަން މަތީ އެކަލޭގެފާނު ސާބިތުކުރެއްވިއެވެ. އެހެނީ މާތް ﷲއީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ޙިމާޔަތް ހޯދާ މީހުންގެ އަޑު އައްސަވާ، އެބައިމީހުންގެ ޙާލު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މަކަރާއި ހީލަތުގެ ވާހަކަ މި ސޫރަތުގައި އެތައް ފަހަރަކު، މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿إِنَّ كَيْدَكُنَّ عَظِيمٌ﴾ އާއި ﴿وَإِلَّا تَصْرِفْ عَنِّى كَيْدَهُنَّ﴾ އާއި ﴿إِنَّ رَبِّى بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ﴾ ގައި ތަކުރާރު ކުރައްވާފައި ވަނީ އަންހެނުންގެ ނުރައްކާތެރިކަން ސަމާލުކަމަށް ގެންނެވުމަށެވެ. އެކަނބަލުންގެ ބަލިކަށިކަމާއެކުވެސް އެކަނބަލުންނަކީ ފިރިހެނުންނަށް ކުރިމަތިވާ އެންމެ ބޮޑު ފިތުނަވެރިކަމެވެ. ނުވަތަ އިމްތިޙާނެވެ. عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ ـ رضى الله عنهما ـ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏مَا تَرَكْتُ بَعْدِي فِتْنَةً أَضَرَّ عَلَى الرِّجَالِ مِنَ النِّسَاءِ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب النكاح، باب مَا يُتَّقَى مِنْ شُؤْمِ الْمَرْأَةِ | صحيح مسلم، كتاب الرقاق، بَاب أَكْثَرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْفُقَرَاءُ وَأَكْثَرُ أَهْلِ النَّارِ النِّسَاءُ وَبَيَانِ الْفِتْنَةِ بِالنِّسَاءِ) (ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން އުސާމާ ބިން ޒައިދު رضي الله عنه ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަހު ފިރިހެނުންނަށް އަންހެނުންގެ ފިތުނަވެރިކަމަށްވުރެ ގެއްލުން ބޮޑު ފިތުނަވެރިކަމެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ދޫނުކުރައްވަމެވެ.") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 5096 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2741) عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ فِي مَرَضِهِ ‏"‏مُرُوا أَبَا بَكْرٍ يُصَلِّي بِالنَّاسِ"‏‏.‏ قَالَتْ عَائِشَةُ قُلْتُ إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ‏.‏ فَقَالَ ‏"‏مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ‏"‏‏.‏ فَقَالَتْ عَائِشَةُ فَقُلْتُ لِحَفْصَةَ قُولِي إِنَّ أَبَا بَكْرٍ إِذَا قَامَ فِي مَقَامِكَ لَمْ يُسْمِعِ النَّاسَ مِنَ الْبُكَاءِ، فَمُرْ عُمَرَ فَلْيُصَلِّ بِالنَّاسِ، فَفَعَلَتْ حَفْصَةُ‏.‏ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ إِنَّكُنَّ لأَنْتُنَّ صَوَاحِبُ يُوسُفَ، مُرُوا أَبَا بَكْرٍ فَلْيُصَلِّ لِلنَّاسِ"‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب الاعتصام بالكتاب والسنة، باب مَا يُكْرَهُ مِنَ التَّعَمُّقِ وَالتَّنَازُعِ فِي الْعِلْمِ وَالْغُلُوِّ فِي الدِّينِ وَالْبِدَعِ | صحيح مسلم، كتاب الصلاة، باب اسْتِخْلاَفِ الإِمَامِ إِذَا عَرَضَ لَهُ عُذْرٌ مِنْ مَرَضٍ وَسَفَرٍ وَغَيْرِهِمَا......) (ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނު (ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތް) އާލާސްކަންފުޅުގައި އޮންނަވައިގެން ޙަދީޘކުރެއްވިއެވެ. ޢާއިޝާ އެވެ. "މީސްތަކުންނާއިގެން ނަމާދުކުރައްވަން އަބޫބަކުރު رضي الله عنه އަށް އަންގާށެވެ." ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަމަނާ ދެންނެވީމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ މަގާމުގައި އަބޫބަކުރު رضي الله عنه ހުންނަވައިފިނަމަ، ކީރިތި ކުރައްވާ ވަރުން އެކަލޭގެފާނު (ކިޔަވައިވިދާޅުވާ އެއްޗެއް) މީސްތަކުންނަށް ނީވޭނެއެވެ. މީސްތަކުންނާއިގެން ނަމާދުކުރެއްވުމަށް ޢުމަރު رضي الله عنه އަށް އަންގަވާށެވެ. ދެންވެސް އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މީސްތަކުންނާއިގެން ނަމާދުކުރައްވަން އަބޫބަކުރު رضي الله عنه އަށް އަންގާށެވެ." ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަމަނާ ޙަފްޞާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުގައި ވިދާޅުވީމެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނަށް ދަންނަވާށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ މަގާމުގައި އަބޫބަކުރުގެފާނު رضي الله عنه ހުންނަވައިފިނަމަ އެކަލޭގެފާނު ކީރިތިކުރައްވާ ވަރުން އެކަލޭގެފާނު (ކިޔަވާވިދާޅުވާ އެއްޗެއް) މީސްތަކުންނަށް ނީވޭނެއެވެ. މީސްތަކުންނާއިގެން ނަމާދުކުރެއްވުމަށް ޢުމަރުގެފާނަށް އަންގަވާށެވެ. ދެން ޙަފްޞާ رضي الله عنها އެކަންކުރެއްވުމުން (އެވާހަކަ ދެންނެވުމުން) ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ކަމަނާމެންނަކީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އެކުވެރިންނެވެ. މީސްތަކުންނާއިގެން ނަމާދުކުރައްވަން އަބޫބަކުރު رضي الله عنه އަށް އަންގަވާށެވެ.") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 7303 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 418) އަންހެނުން އެކަމަކަށް މަޝްހޫރުވެފައިވާ މަކަރުވެރިކަމުގެ ދަލީލަކީ، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ކުށެއް ނެތްކަން ހުރިހާ ދަލީލަކާއި ހެތްކަކުން ސާބިތުވެފައި އޮއްވައި، ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ، އޭނާގެ މަކަރާއި ކެހިވެރިކަމުން އޭނާގެ ފިރިމީހާއާއި އޭނާގެ އަޢުވާނުންގެ މައްޗަށް ބާރުފޯރުވައި، އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށް ލެވުމެވެ.

ދެން (އެކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެގެންވާކަމުގެ) دليل ތައް އެއުރެންނަށް ފެނިދިއުމަށްފަހުވެސް، ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު ދުވަސްކޮޅަކަށް ޖަލުގައި ހައްޔަރުކުރުމަށް އެއުރެންނަށް ފެނުނެވެ. (35)

ގަމީސްކޮޅު ވީދިފައި ވުމާއި، ތުއްތު ކުއްޖާގެ ހެކިބަސް ފަދަ، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ކުށެއް ނެތް ކަން ސާބިތުކޮށްދޭ ދަލީލުތައް ފެނުމަށް ފަހުވެސް ޢަޒީޒުއަށާއި، އޭނާގެ އެހީތެރިންނަށް ފެނުނީ، އެކަލޭގެފާނަށް އަދަބެއް ކަމުގައި ފުދޭ ވަރުގެ މުއްދަތަކަށް އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ބަންދުކޮށްފައި ބެހެއްޓުމަށެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާއަށް ޔޫސުފު عليه السلام ގެ މައްސަލަ ބޮޑުވެ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން އޭނާ ބޭނުންވާ ކަންތައް ކުރެވޭނެ އެއްވެސް މަގެއް ނުފެނި މާޔޫސްވުމުން، އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާއަށް އެހެން ގޮތަކުން މަކަރު ހެދިއެވެ. އަދި އޭނާގެ ފިރިމީހާއަށް ބުންޏެވެ. އަހުރެން އޭނާގެ ގާތުން ނުބައިކަމަކަށް އެދުނޭ ބުނެ މި އަޅު ކުއްޖާ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އަހުރެން ބޭޒާރުކޮށްފިއެވެ. ވީމާ، އަހުރެން މީސްތަކުންގެ ކުރިމައްޗަށް ނުކުމެ އެބައިމީހުން ކައިރިން މަޢާފަށް އެދުމުގެ ހުއްދަދޭށެވެ. ނޫނީ މީސްތަކުން އަހުރެންގެ ވާހަކަ ހުއްޓާލައި، ޚިޔާނާތްތެރިއަކީ އޭނާކަން މީސްތަކުންނަށް ޔަޤީންވަންދެން އޭނާ ޖަލުގައި ބަހައްޓާށެވެ. އެހިނދު، ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލުގައި ބަންދުކުރަން ޢަޒީޒަށް ފެނުނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން މިޞްރުގެ ޢަޒީޒުގެ އަމުރަށް ޔޫސުފު عليه السلام ހިމާރަކަށް އަރުވައިގެން، ބެރުޖަހަމުން، މިއީ ޢަބްރާނީ ޔޫސުފޭ، އޭނާގެ ސާހިބުމީހާއާއެކު ނުބައިކަމެއް ކުރަން އޭނާ އުޅުނީއޭ، އެހެންކަމުން އޭނާގެ ޖަޒާއަކީ ޖަލަށްލުމޭ ގޮވަމުން ރަށުގެ ބާޒާރު ތެރޭގައި ހިނގިއެވެ. އަބޫ ޞާލިޙު ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ކީރިތިކުރައްވާފައި މެނުވީ މިވާހަކަ ނުދައްކަވައެވެ. މިއީ ޠާހިރުކަމާއި ޢިއްފަތްތެރިކަމުގެ މޭވާއެވެ. ފާފަވެރި މުޖުރިމު ޢުޤޫބާތުން ސަލާމަތް ވެ ކުށެއް ނެތް މީހާ ޖަލަށްދާން ޖެހުމެވެ. މިއީ ބައެއް އަންހެނުންގެ ޚާއްޞަ ކަމެއް ކަމުގައިވާ މަކަރާއި ކެހިވެރިކަމުގެ ކުލަތަކުގެ ތެރެއިން ކުލައެކެވެ. އަނިޔާވެރިޔާއަށް ލިބުނު ކާމިޔާބީގައި ފަޚުރުވެރިކަމާއި، ބޮޑާކަމުގެ އެންމެ އުހުގައި މިނިވަންކަމާއެކު އެނބުރޭއިރު، އަނިޔާ ލިބުނު މީހާ ޖަލުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރޭގައި ހުންނަތަން ފެނުމަކީ ނަފްސަށް ހާދަހާ ވޭނެއް ލިބޭ ކަމެކެވެ.

އަދި (ރަސްގެފާނުގެ خادم ންގެ ތެރެއިންވާ) ދެކުއްޖަކުވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ޖަލަށްލެވުނެވެ. އޭގެތެރެއިން އެކަކު ދެންނެވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ރާހެދުމަށް، ތިމަން މޭބިސްކަދުރުން ދިޔަފެލާތީ ތިމަންނާއަށް ހުވަފެނުން ފެނުނެވެ. އަދި އަނެކަކު ދެންނެވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންގެ ބޮލުގައި ރޮށިތަކެއް ބަހައްޓައިގެން ދަނިކޮށް، ދޫނި އެއިން ކާތީ ތިމަންނާއަށް ހުވަފެނުން ފެނުނެވެ. މިކަމުގެ މާނަ ތިމަންމެންނަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔައިދެއްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ކަލޭގެފާނު ދެކެނީ، إحسان ތެރިންގެ ތެރެއިންވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައެވެ. (36)

މިއީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު ކުރިމަތިލައްވާ ހަތަރުވަނަ އަދި ފަހު އިމްތިޙާނެވެ. ޖަލުގެ އިމްތިޙާނެވެ. މާނައީ ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލަށް ލެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށް ލެވުނު ވަގުތު އެހެން ދެމީހަކުވެސް ޖަލަށް ލެވުނެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެކަކީ ރަސްގެފާނަށް ކައްކާ މީހާއެވެ. އަނެކަކީ އޭނާއަށް ރާފޮދު އަރުވާ މީހާއެވެ. އެދެމީހުންގެ މައްޗަށް ކުރެވުނީ ޒަހަރު ދީގެން ރަސްގެފާނު މަރާލަން އުޅުނު ކަމުގެ ތުހުމަތެވެ. އެދެމީހުންނާ އެކު އެކަލޭގެފާނު ޖަލަށް ވެންނެވުމަކީ އިއްތިފާޤެކެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިއްފަތްތެރިކަމާއި، އަމާނާތްތެރިކަމާއި، ބަސްފުޅުގައި ތެދުވެރިކަމާއި، ހުވަފެންތަޢުބީރުކުރުމުގެ ޢިލްމަށް މަޝްހޫރުވެވަޑައިގަތެވެ. އެހެންކަމުން، އޭގެ ތެރެއިން އެކަކު ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ދެންނެވިއެވެ. އަހުރެންނަށް ނިދީގައި މިހުވަފެން ފެނިއްޖެއެވެ. އަހުރެން ރާ ހެދުމަށް މޭބިސްކަދުރުން ދިޔަ ފެލަނީއެވެ. އަދި އެއިން ރަސްގެފާނަށް ބޯންދެނީއެވެ. ދެވަނަ މީހާ ދެންނެވިއެވެ. އަހުރެންނަށް ހުވަފެނުގައި ފެންނަނީ ތަށްޓަކަށް ރޮށި ލައިގެން އަހުރެންގެ ބޯމަތީގައި އުފުލާ ތަނެވެ. އަދި ދޫނިތައް އެރޮށި ކަމުން ދާ ތަނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އެވެ. މިހުވަފެންތަކުގެ ތަޢުބީރު އަހަރުމެންނަށް ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. އަހަރުމެން ދެކެނީ ކަލޭގެފާނަކީ ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރައްވަން ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ހެޔޮލަފާ ބޭކަލެއް ކަމުގައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަ ދެމީހުންނަށް ލިބޭ ކާނާއެއް ތިޔަ ދެމީހުންނަށް އައުމުގެ ކުރިން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަ ދެމީހުންނަށް އެއީ ކޮންއެއްޗެއްކަން އަންގައިދެއްވާހުށީމެވެ. އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އުނގަންނައިދެއްވި ކަންތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެކެވެ. اللَّه އަށް إيمان ނުވާ ބަޔެއްގެ دين ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަން ދޫކޮށްލައިފީމެވެ. އަދި އެއުރެންނީ، ހަމަ، آخرة އަށް كافر ވެގެންވާ ބަޔެކެވެ. (37)

އެ ދެމީހުންނަށް އެމީހުންގެ ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު ބުނެދެއްވުމުގެ ކުރިން ޔޫސުފު عليه السلام ބޭނުންފުޅުވީ، އެ ދެމީހުންނަށް އެއްކައުވަންތަކުރުމަށާއި، އީމާންކަމަށް ގޮވައިލައްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ހުންނެވި ދުވަސްކޮޅުގެ ބޭނުން އެކަލޭގެފާނު ހިއްޕެވީ މީސްތަކުންނަށް މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލެއްވުމަށާއި، ސީދާވެގެންވާ ދީނަށް މަގުދެއްކެވުމަށެވެ. މާތް ﷲ މަޢުރިފާކޮށް ދަންނަ ތެދުވެރި މުއުމިނުންގެ ގޮތަކީ އެއީއެވެ. އެބައިމީހުން އަބަދުވެސް ބޭނުންވާނީ މީސްތަކުންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކުމެވެ. އަދި ބުދަށް އަޅުކަންކުރުމާއި، މަގުފުރެދުމުގެ ވަކިތަކުން އެބައިމީހުން މިންޖުކުރުމެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަފުޅުގައި ޣައިބުގެ ބައެއް ވާހަކަތައް އެ ދެމީހުންނަށް ވިދާޅުވެދެއްވައިގެން މުޢުޖިޒާތެއް ދައްކަވާފައެވެ. މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައްޔާއި، ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރެއްވުމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ތެދުވެރިކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. މިގޮތުން އެކަލޭގެފާނު އެދެމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަ ދެމީހުންނަށް ގެއިން ގެންނަ ކޮންމެ ކާއެއްޗެއް ލިބުމުގެ ކުރިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަ ދެމީހުންނަށް އެ ކާއެއްޗެއްގެ ޙަޤީޤަތާއި، ވައްތަރާއި، ނަމާއި، ހުންނާނެ ގޮތް ބަޔާން ކޮށް ދެއްވާހުށީމެވެ. އެހިނދު އެ ދެމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ތިޔައީ ކާހިނުންގެ ކަމެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ކާހިނެއް އަދި ނުޖޫމީ ޢިލްމުވެރިއެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެއީ، ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ނަބީކަމާއި، ދީންވެރިކަމުގެ ޢާއިލާއަކުން ވަޑައިގެން ހުންނެވި މުއުމިނަކަށް ވާތީ މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އުނގަންނަވައިދެއްވި ރައްބާނީ ޢިލްމެކެވެ. ބުދަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކުރައްވައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޅުކަން ކުރައްވަނީ ޙިސާބާއި ޖަޒާގެ ދުވަހުގެ ވެރި އެއްކައުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އަށެވެ.

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކާބަފައިކަލުނަވި إبراهيم ގެފާނާއި، إسحاق ގެފާނާއި، يعقوب ގެފާނުގެ دين އަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު تبع ވެވަޑައިގަތީމެވެ. اللَّه އަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް شريك ކުރުމަކީ ތިމަންމެންނަށް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ. އެއީ ތިމަންމެންނަށާއި، މީސްތަކުންނަށް اللَّه ދެއްވި فضل ވަންތަކަމުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަލާނގެއަށް) شكر އެއް ނުކުރެތެވެ. (38)

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތަބަޢަވެވަޑައިގަންނަވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކާބަފައިން އަދި ނަބީބޭކަލުން ކަމުގައިވާ އިބްރާހީމް عليه السلام އާއި، އިސްޙާޤު عليه السلام އާއި ޔަޢޫޤޫބު عليه السلام ގެ ދީނަށެވެ. މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ޙައްޤު ދީނަށް ތިމަންމެނަށް ހިދާޔަތު ދެއްވާފައި ވާއިރު، އެއްވެސް ފަރާތެއް އެކަލާނގެއާ ޝަރީކުކުރުމަކީ ތިމަންމެން ކުރުން އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. މާތް ﷲ މީސްތަކުންނަށް ތެދުމަގު ދައްކަވައި ދީނުގެ މަގަށް އިރުޝާދު ދެއްވުމަށް ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވާފައި ވުމީ، ތިމަންމެނާއި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ވާ މާތް ﷲގެ ފަޟްލުވަންތަ ކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު މިނިޢުމަތްތަކަށްޓަކައި މާތް ﷲއަށް ޝުކުރުވެރި ނުވެއެވެ. ޙިކުމަތްތެރިކަމާ، ރިވެތި ނަސޭހަތާ އެކު މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލެއްވުމަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާ އެއްވެސް ފުރުޞަތެއް އެކަލޭގެފާނު ދޫކޮށްނުލައްވައެވެ. މި ތަފްޞީލުތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށްފަހު، އެކަލޭގެފާނު އެދެމީހުންނަށް އެއްކައުވަންތަކަމުގެ ޙަޤީޤަތާއި، އެދެމީހުން އެތިބަ ގޮތް ކަމުގައިވާ ބުދަށް އަޅުކަން ކުރުމުގެ ގޯސްކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެދެމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ.

އޭ ޖަލުގެ ދެ އެކުވެރިންނޭވެ! ވަކިވަކިވެގެންވާ ކަލާނގެ ތަކެއްހޭ ރަނގަޅީ، ނުވަތަ އެއްކައުވަންތަ، ބާރުވެރިވަންތަ اللَّه ހެއްޔެވެ؟ (39)

ޖަލުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދެ އެކުވެރިންނޭވެ. ރަނގަޅީ ބުދުތައް ފަދަ، އެއްވެސް ފައިދާއެއް އަދި ގެއްލުމެއް ނުދޭ، އެއަށް ގޮވިއަސް އިޖާބަނުދޭ ގިނަ ކަލާނގެތަކަކަށް އަޅުކަންކުރުން ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ މަތިވެރިވަންތަކަމުގައި ދެވަނައެއް ނެތް، ޚަލްޤުކުރައްވާ، ރިޒުޤުދެއްވާ، އެކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ގިލަން ފިއްލަވައިދެއްވާ، އެއްކައުވަންތަ މާތް ﷲ އަށް އަޅުކަންކުރުން ހެއްޔެވެ؟

ތިޔަބައިމީހުންނާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކާބަފައިން އެ އެއްޗިއްސަށް ނަންދީފައިވާ އެއްޗެހިތަކަކަށްމެނުވީ، اللَّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަމެއް ނުކުރަމުއެވެ. އެ އެއްޗަކަށް (އަޅުކަންކުރުމަށް) އެއްވެސް حجّة އެއް اللَّه ބާވައެއްނުލައްވަތެވެ. اللَّه އަށް މެނުވީ حكم ކުރެއްވުމެއްނެތެވެ. އެކަލާނގެއަށް ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަން ނުކުރުމަށް އެކަލާނގެ ވަނީ أمر ކުރައްވާފައެވެ. އެއީ حق ތެދު دين އެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަމެއް) ނުދަނެތެވެ. (40)

ޤައުމުގެ މީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ އަޅުކަން ކުރަނީ ހުސް ނަންތަކެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗަކަށް ނޫނެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެތަކެއްޗަށް ކަލާނގެއޭ ކިޔައި ނަން ދިންއިރު އެތަކެއްޗަކީ އެއްވެސް ބާރެއް ދިރުމެއް ނެތް ތަކެއްޗެވެ. އެތަކެއްޗަށް އެހެން ފަރާތަކަށް ފައިދާއެއް ނުވަތަ ގެއްލުމެއް ދިނުމުގެ ބާރެއް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އެއީ ބީރު، މަންމަން ހިލަތަކެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ވީއިރު، ކޮންމެ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތަ، މަތިވެރިވަންތަ، އެއްކައުވަންތަ ﷲ އަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށްލައި އެތަކެއްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރަނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ އަޅުކަމުގެ މައްސަލައިގައި، ޚަލްޤުތަކުން ޚަލްޤުކުރެއްވައި، އެތަކެއްޗަށް ދިރުން ދެއްވައި، މަރުގަންނަވާ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް ބަސްބުނުމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ﴿ٱلَّذِىٓ أَعْطَىٰ كُلَّ شَىْءٍ خَلْقَهُۥ ثُمَّ هَدَىٰ﴾ (އެކަލާނގެއީ، ކޮންމެ އެއްޗަކަށްމެ، އެ އެއްޗެއްގެ ސިފައާއި ޠަބީޢަތް ދެއްވައި، ދެން ތެދުމަގު ދެއްކެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.) ތިމަންކަލޭގެފާނު އެއިލާހެއްގެ މަގަށް ގޮވައިލައްވާ އިލާހަކީ މިއީއެވެ. އެއްވެސް ގުދުކަމެއް ނެތް ސީދާވެގެންވާ ދީނަކީ މިއީއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު މާތް ﷲއަށް ޝިރުކު ކުރެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ މަތިވެރިކަން ހަނދާންނެތެއެވެ. އަދި އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުވަތަ ގެއްލުމެއް ދިނުމުގެ ބާރު ލިބިގެންނުވާ ތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި ޔޫސުފު عليه السلام ބޭނުންކުރެއްވީ ހަރުފަތަކުން ހަރުފަތަކުން މައްޗަށް އެރުމުގެ އުސްލޫބެވެ. އަދި މިގޮތުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ފުރަތަމަ ބަޔާންކޮށްދެއްވީ ބުދަށް އަޅުކަންކުރުން ދޫކޮށް އެއްކައުވަންތަ ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުމަށް އިސްކަންދޭން ޖެހޭ ކަމެވެ. ދެން، ދެވަނައަށް، އެބައިމީހުން ކަލާނގެ ކަމަށް ނަންދީގެން އުޅޭ ބުދުތަކަކީ އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވެގެންވާ ތަކެތި ނޫންކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. އެއީ ގޮވުމުން އިޖާބަނުދޭ، ކަނު، ބީރު، ފައިދާ އާއި ގެއްލުން ދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންނުވާ، ދިރުމެއް ނެތް ތަކެއްޗަށް ވާތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު މިވަނީ އެބައިމީހުން އެތިބަ ދީން ކަމުގައިވާ ބުދަށް އަޅުކަންކުރުން އެއީ ބާޠިލު އެއްޗެއްކަން ސާބިތުކޮށް ދެއްވާފައެވެ. އެންމެފަހުން، ތިންވަނައަށް އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވީ އެއްކައުވަންތަ، ގަދަބާރުގެ ވެރި، ޢަޒީޒުވަންތަ، ޖައްބާރުވަންތަ، ޚަލްޤުކުރެއްވުމާއި، ހުރިހާކަމެއް ނިންމެވުމާއި، ފައިދާއާއި ގެއްލުން ދެއްވުން އެކަލާނގެ ޤުދްރަތްތެރިކަމުގެ ދަށުގައިވާ، ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށެވެ. ޙިކްމަތްތެރިގޮތުގައި އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލައްވައި ނިންމެވުމަށްފަހު ޔޫސުފު عليه السلام އެ ދެމީހުންގެ ހުވަފެން ތަޢުބީރުކޮށްދެއްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

އޭ ޖަލުގެ ދެ އެކުވެރިންނޭވެ! ތިޔަ ދެމީހުންކުރެ އެކަކު ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އޭނާގެ ސާހިބުމީހާއަށް އޭނާ ރާ ދޭނެތެވެ. އަދި އަނެކަކު ދަންނާށެވެ! ފަހެ، އޭނާ صليب އަށް އެރުވޭނެތެވެ. ދެން އޭނާގެ ބޮލުން ދޫނި ކާނެތެވެ. ތިޔަ ދެމީހުން އޮޅުންފިލުވަން އުޅޭކަންތައްވަނީ (އެގޮތަށް) ނިޔާކުރައްވާފައެވެ. (41)

ޖަލުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދެ އެކުވެރިންނޭވެ. ހުވަފެނުގައި ރާ ހެދުމަށް މޭބިސްކަދުރު ދިޔަ ފެލާތަން ފެނުނު މީހާ ދަންނާށެވެ. އޭނާ ޖަލުން ސަލާމަތްވެ އޭނާ ކުރިން ހުރި މަޤާމު ކަމުގައިވާ ރަސްގެފާނަށް ރާފޮދު އެރުވުމަށް އެނބުރިދާނެއެވެ. ހުވަފެނުގައި ބޯމަތީގައި ރޮށި ތަށްޓެއް ބަހައްޓައިގެން ދިޔައިރު، އެ ރޮށިން ދޫނިތައް ކަމުން ދިޔަތަން ފެނުނު މީހާ ދަންނާށެވެ. އޭނާ ޤަތުލުވެ، ޞަލީބަށް އެރުވި، ލަކުޑި ގަނޑެއްގައި އެލުވޭނެއެވެ. އަދި ދޫނިތައް އައިސް އޭނާގެ ބޮލުގެ މަސްތައް ކާނެއެވެ. މިއީ ތިޔަ ދެމީހުންގެ ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރެވެ. މިކަން ވަނީ ކަނޑައެޅި ނިމިފައެވެ. މާތް ﷲގެ ޤަޟާއާއި ޤަދަރުގައި މިކަން އޮތީ މިގޮތަށެވެ. އެދެމީހުންނާ މެދު ކަން ވެގެން ދިޔައީ އެކަލޭގެފާނު ތަޢުބީރުކުރެއްވި ގޮތަށެވެ.

އެ ދެމީހުންކުރެ ނަޖާވާނެކަމަށް ހީކުރެއްވި މީހާއަށް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަ، ތިބާގެ ސާހިބުމީހާގެ ގާތުގައި ކިޔައިދޭށެވެ! ފަހެ، އޭނާގެ ސާހިބުމީހާގެ ގާތުގައި އެވާހަކަދައްކަން شيطان އާ އޭނާ ހަނދާން ނެއްތިއެވެ. ފަހެ (އެކަމުގެ ސަބަބުން) އެކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި (އިތުރު) އެތައްއަހަރަކު ހުންނެވިއެވެ. (42)

އެ ދެމީހުންގެ ތެރެއިން ސަލާމަތްވާނެކަމަށް އެކަލޭގެފާނު ޤަބޫލުކުރެއްވި މީހާއަށް، ރަސްގެފާނަށް ރާފޮދު އަރުވާ މީހާއަށް، ޔޫސުފު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ ސާހިބުމީހާ ކަމުގައިވާ ރަސްގެފާނުގެ ގާތުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދޭށެވެ. އަދި ބުނާށެވެ. ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ ހަދައިގެން އޭނާގެ ބޮލުގައި އެޅުވި ތުހުމަތެއްގެ ސަބަބުން އަނިޔާލިބިފައިވާ މީހަކު ޖަލުގައި އެބައޮތެވެ. ރަސްގެފާނު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މިލިބޭ އަނިޔާ ހުއްޓުވައި، ޖަލުން ނެރުމަކީ ގާތް ކަމެކެވެ. އަދި އެވާހަކަ ހަނދާންނައްތާ ނުލުމަށް އޭނާއަށް ބާރުއެޅުއްވިއެވެ. އެއަށް ފަހު، މާތް ﷲގެ ނިޔާގައި ވާ ގޮތަށް ކަންތައް ނިމިގެން ދިޔައެވެ. ކައްކާ މީހާ ޞަލީބަށް އެރުވި، ރާފޮދު އަރުވާ މީހާ މިނިވަންވެ ޖަލުން ނުކުތެވެ. އެހެނަސް ޔޫސުފު عليه السلام އޭނާއަށް ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތް އޭނާ ހަނދާންނެތުނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވާހަކަ ރަސްގެފާނުގެ ގާތު ބުނަން އޭނާ ހަނދާން ނެއްތީ ޝައިޠާނާއެވެ. އެހެންވެ، ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލުގައި ހަތް އަހަރު ހުންނެވިއެވެ. ވަހްބު ބްނު މުނައްބިހް ވިދާޅުވިއެވެ. އައްޔޫބު عليه السلام ބަލީގެ އިމްތިޙާނުގައި ހޭދަކުރެއްވީ ހަތް އަހަރެވެ. އަދި ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލުގައި ހުންނެވީ ހަތް އަހަރަށެވެ. ޖަލުގެ އިމްތިޙާނުން ޔޫސުފު عليه السلام ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވި ހިނދު ރަސްގެފާނަށް، އޭނާގެ ވިސްނުން މަޝްޣޫލު ކުރުވާ ފަދަ ހުވަފެނެއް ދެއްކެވިއެވެ. ދެން އޭނާ ކާހިނުންނާއި، އޭނާގެ އަރިސް މީހުން އެއްކޮށް ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރާ މެދު އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރިއެވެ. އެހެނަސް، އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގުނެވެ. މާތް ﷲ އެ އެންމެން ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރުމުން ނުކުޅެއްދެވީ، އެއީ ޔޫސުފު عليه السلام ސަލާމަތްވެވަޑައިގެން ޖަލުން ނުކުމެވަޑައިގަތުމުގެ ސަބަބެއް ކަމުގައި ލެއްވުމަށެވެ.

ރަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންނާއަށް (ހުވަފެނުގައި) ފަލަ ހަތް ގެރި ފެނެއެވެ. (ފެންނަނީ) ހިކި ހަތް ގެރި، އެ ގެރިތައް ކަނިކޮންނެވެ. އަދި ރޯ ހަތް ކުރާއާއި، ހިކި ހަތް ކުރާ ފެނެއެވެ. އޭ ބޮޑުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ހުވަފެނުގެ މާނަ ކިޔައިދޭ ބަޔަކު ކަމުގައިވާނަމަ، އަހުރެންގެ މި ހުވަފެނާ މެދުގައި، އަހުރެންނަށް އޮޅުންފިލުވައިދޭށެވެ! (43)

.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. (ތިޔައީ) ހުވަފެނުގެ ހާސަރެކެވެ. އަދި (އެކަހަލަ) ހުވަފެން މާނަކުރަން ދަންނަ ބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ. (44)

މިޞްރުގެ ރަސްގެފާނަށް (މިއީ ޢަޒީޒުއެއް ނޫނެވެ. އެހެން މީހެކެވެ.) ބިރުވެރި، އަޖާއިބުކުރުވަނިވި ހުވަފެނެއް ފެނުނެވެ. އޭނާއަށް ފެނުނީ ރީތި، ފަލަ ހަތްގެރި ކޯރުން އަރައިގެން އައިސް، ފެހިކުލަގަދަ، ވިނަ އާއި ގަސް ގިނައިން ހެދިފައިވާ ބިމެއްގައި ހުއިހަފާން ތިބި ތަނެވެ. އެގެރިތަކަށް ފަހު ދެން ފެނުނީ އަނަރޫފަވެފައިވާ ހުތުރު ހަތް ގެރި އަރައިގެން އައި ތަނެވެ. ހަމަ އެކޯރުންނެވެ. ދެން، އަނަރޫފަ ހަތް ގެރި ފަލަ ހަތް ގެރި ކައިލައިފިއެވެ. އެއަށްފަހު ފެނުނީ ފެހިކުލަ ގަދަ ހަތް ކުރާގަނޑެވެ. އޭގެ އޮށްޓަރު ހަރުވެ، ކަނޑަން ތައްޔާރުވެފައި ހުރި ކުރާގަނޑުތަކެކެވެ. އަދި އޮށްޓަރެއްނެތް ހިކި ހަތް ކުރާގަނޑެވެ. ދެން، ފެނުނީ ހިކި ހަތް ކުރާ ގަނޑު ފެހި ހަތް ކުރާގަނޑުގެ ވަށައިގެން އޮޅި ފެހިކުރާގަނޑުތައް ކައިލިތަނެވެ. އޭގެ އަސަރެއްވެސް ފެންނާން ނެތް މިންވަރަށެވެ. މިހުވަފެން ފެނުމުން ކާހިނުންނާއި، ސިހުރުވެރިންނާއި، ނުޖޫމީ ޢިލްމުވެރިން އެއްކޮށް އެ ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރާ ބެހޭގޮތުން ރަސްގެފާނު އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރިއެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން ޖަވާބުދިނެވެ. ﴿أَضْغَـٰثُ أَحْلَـٰمٍ ۖ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ ٱلْأَحْلَـٰمِ بِعَـٰلِمِينَ﴾ މާނައީ ތިޔައީ ހުވަފެނުގެ ހާސަރެކެވެ. އަދި ދޮގު ހުވަފެނެކެވެ. ތިޔައިގައިވަނީ ކަންކަން އޮޅުންބޮޅުންވެފައެވެ. އަހަރުމެންނަކީ ތިޔަފަދަ ތާކުން ތާކު ނުޖެހޭ، ވަހުމާއި ޚިޔާލަށް ވުން ގާތް ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރަން ދަންނަ ބައެއް ނޫނެވެ.

އަދި އެ ދެމީހުންކުރެ (ޖަލުން) ސަލާމަތްވީމީހާ އެތައްދުވަހެއް ފަހުން (يوسف ގެފާނު މަތިން) ހަނދާންވެގެން ބުންޏެވެ. އެ ހުވަފެނުގެ މާނަ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަން ކިޔައިދީފާހުށީމެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (يوسف ގެފާނުގެ އަރިހަށް) ތިމަން ފޮނުވާށެވެ! (45)

ޖަލުން ސަލާމަތްވި ރާފޮދު އަރުވާ މީހާ އެތައް ދުވަހެއް ފަހުން ޔޫސުފު عليه السلام އޭނާއަށް ކުރެއްވި ވަޞިއްޔަތް މަތިން ހަނދާންވެގެން ބުންޏެވެ. ތިޔަ ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު ޔަޤީންކޮށް އެނގެން ބޭނުންނަމަ ތިޔަ ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު އަހުރެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބުނެދީފާހުށީމެވެ. ވީމާ، ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު ހޯދައިގެން އަންނަން ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެން ފޮނުވާށެވެ. އޭނާ ގިނަ މީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރާ ޢިބާރަތުން ﴿فَأَرْسِلُونِ﴾ އޭ ބުނެ މުޚާޠަބު ކުރީ މާތްކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

(އޭނާ ދެންނެވިއެވެ.) އޭ يوسف ގެފާނެވެ! އޭ ތެދުވެރިޔާއެވެ! ހިކި ހަތް ގެރި (ވެގެން) ކާ، ފަލަ ހަތް ގެރިއާއި، ރޯ ހަތް ކުރާއާއި، ހިކި ހަތް ކުރާއާމެދު (އެބަހީ: އެ ހުވަފެނާމެދު) އަހުރެމެންނަށް އޮޅުންފިލުއްވައި ދެއްވާށެވެ! (އެއީ) ތިމަން އެއުރެން ގާތަށް އެނބުރިގޮސް ކިޔައިދިނުމަށްޓަކައެވެ. (އެއީ) އެއުރެންނަށް (އެކަން) އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (46)

މިއާޔަތުގައި ކުރު ކުރުމުގެ ގޮތުން ބައެއް އުނިކުރެވިފައި ވެއެވެ. ފުރިހަމަ ވާނީ މިގޮތަށެވެ. އޭނާ ބުންޏެވެ. އަހުރެން ފޮނުވާށެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އޭނާ ފޮނުވިއެވެ. ދެން އޭނާ ޖަލަށް ގޮސް ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ދިޔައެވެ. އަދި ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު އެހުމުގެ ކުރިން، އެކަލޭގެފާނާ އޯގާތެރިކޮށް، މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު ވާހަކަ ދެއްކިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ސަނާދެންނެވިއެވެ. ދެން އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އެވެ. މިޢަޖާއިބުކުރުވަނިވި ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރު އަހަރުމެންނަށް ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. ދެން ރަސްގެފާނަށް ފެނުނު ހުވަފެން އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެނެސް ރަސްގެފާނު ކިޔައިދިން ގޮތަށް ލަފުޒުން ލަފުޒަށް ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ކިޔައި ދިނެވެ. ލަފުޒެއްވެސް ބަދަލުކޮށްފިއްޔާ ތަޢުބީރު ތަފާތުވެދާނެތީއެވެ. ދެން އޭނާ އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވީ ﴿لَّعَلِّىٓ أَرْجِعُ إِلَى ٱلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ﴾ މާނައީ އަހަރެން ރަސްގެފާނުގެ ގާތަށް އެނބުރިގޮސް އެބައިމީހުންނަށް މިވާހަކަ ކިޔައިދިނުމަށެވެ. އޭރުން އެބައިމީހުންނަށް ކަލޭގެފާނުގެ މާތްކަމާއި، ޢިލްމުވެރިކަމާއި، އެނގި ކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ އިމްތިޙާނުން ކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްކުރޭތޯއެވެ. މިތަނުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ޝަހާމަތްތެރިކަމާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިއްޒަތުއްނަފްސާއި، އަޞްލުގެ މާތްކަން ހާމަވެގެން ދެއެވެ. އޭނާއަށް ހުވަފެން ތަޢުބީރުކޮށްދެއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނު ޖަލުން ސަލާމަތްކުރުން ޝަރުޠު ނުކުރައްވައެވެ. އަދި ކިއެއްތޯއެވެ. އެ ހުވަފެން ތަފްސީލުކޮށް ތަޢުބީރުކުރައްވަން ފެށްޓެވިއެވެ. އެއީ ޤައުމަށް ބޮޑު ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިވެ، ހަނަފަސްކަމާއި ތަދުމަޑުކަން އައިސް މީސްތަކުންގެ ފުރާނައަށްވެސް ނުރައްކާވުން އެކަށީގެންވާކަން އެކަލޭގެފާނަށް އިޙްސާސްކުރެއްވޭތީއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަންގަވައެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ވިދިވިދިގެން ހަތް އަހަރުވަންދެން ތިޔަބައިމީހުން ގޮވާންކުރާ ހުށިކަމެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑާ ގޮވާމެއް، ކުރާގަނޑުގައި ބަހައްޓާށެވެ! ކެއުމަށް ބޭނުންކުރާ މަދު އެތިކޮޅެއް މެނުވީއެވެ. (47)

.

ދެން އެއަށްފަހު، ތަދުމަޑު ހަތް އަހަރު އަންނާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާކުރި ތަކެތިން މަދުއެތިކޮޅެއް މެނުވީ، އެ އަހަރުތަކަށް ބަހައްޓާފައިހުރި ތަކެތި ތިޔަބައިމީހުން ކައިހުސްކުރާނޫއެވެ. (48)

.

ދެން އެއަށްފަހު، މީސްތަކުންނަށް ވާރޭފެން ގިނައިން ލިބޭނޭ އަހަރެއް އަންނާނެތެވެ. އަދި އެ އަހަރުގައި އެއުރެން (ދިޔަފެލާ ތަކެތިން) ދިޔަފެލާނެތެވެ. (49)

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މެދުކެނޑުމެއްނެތި ވިދިވިދިގެން ހަތް އަހަރު، ހިތްވަރާ ޢަޒުމާއެކު ތިޔަބައިމީހުން ގޮވާންކުރާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑާ ގޮވާން ކުރާގަނޑުގައި ބަހައްޓާށެވެ. އޭރުން އޭގައި ފަނި ނައަޅާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކާން ބޭނުންކުރާ އެއްޗެއް ފިޔަވައެވެ. އެއެތިކޮޅު ކުރާ ގަނޑުން ނެގުމަށްފަހު ދެން ހުރި އެއްޗެއް ކުރާގަނޑާއެކު ބަހައްޓާށެވެ. ތަނަވަސްކަމުގެ ހަތް އަހަރާ ވިދިގެން ދެން އަންނާނީ ހަނަފަސްކަމުގެ ހަތް އަހަރެވެ. އެހަތް އަހަރު މީސްތަކުންނަށް ގޮވާން ނުހެއްދޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކާނީ ތަނަވަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރު ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާކޮށްފައި ހުރި ތަކެތިންނެވެ. ފަހުން ދަނޑުހައްދަން ބޭނުންކުރަން ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާކުރާ މަދު އެއްޗެއް ފިޔަވައެވެ. ހަނަފަސްކަމުގެ ހަތް އަހަރަށް ފަހު ދެން އަންނާނީ އާރޯކަމުގެ އަހަރެކެވެ. އެއަހަރު މީސްތަކުންނަށް ގިނައިން ވާރޭފެން ލިބޭނެއެވެ. އަދި މޭބިސްކަދުރާއި ޒައިތޫނި ފަދަ ތަކެތި ތިޔާގިވުމުގެ ސަބަބުން މީސްތަކުން އެއިން ދިޔަފެލާނެއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ތަޢުބީރުކޮށްދެއްވި ގޮތުގައި ފަލަ ހަތް ގެރިއާއި ފެހި ހަތް ކުރާގަނޑަކީ ބިމުގެ ތިޔާގިކަމާއި ތަނަވަސްކަން އިތުރުވެ، ދަނޑުތައް އާރޯކަމާއެކީ ހެދޭނެ ހަތް އަހަރެވެ. ދެން އެއާ ވިދިގެން އަންނަ ހަތް އަހަރަކީ ގަސްތައް ހިކި ފެހިކަން ކެނޑިގެން ދާނެ ހަނަފަސް ހަތް އަހަރެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ލަފާދެއްވީ ތިޔާގި ހަތް އަހަރު ގޮވާން ރައްކާކޮށް، ހަނަފަސް ހަތް އަހަރު ބޭނުންކުރަން ބެހެއްޓުމަށެވެ. އަދި ދަނޑުވެރިކަމުގައި ވެސް އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް އެބައިމީހުންނަށް ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ. އެއީ، ފަނި ނައަޅާނެގޮތަށް ހެދުމަށްޓަކައި އޮއްޓަރު އޭގެ ކުރާގަނޑުގައި ބެހެއްޓުމެވެ. ޖަލުން ސަލާމަތްވި މީހާ އެނބުރި އައިސް، ޔޫސުފު عليه السلام ވިދާޅުވެދެއްވި ގޮތަށް ހުވަނުގެ ތަޢުބީރު ކިޔައިދިނުމުން ރަސްގެފާނު ބޭނުންވީ ސީދާ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހުން އެ ތަޢުބީރު އަޑުއަހާށެވެ. އެހެންކަމުން ޔޫސުފު ގެނައުމަށް އޭނާ އެންގިއެވެ.

ރަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންގެ ގާތަށް އޭނާ ގެންނާށެވެ! ފަހެ، ރަސްގެފާނު ފޮނުއްވި މީހާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އައުމުން، ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ ސާހިބުމީހާގެ ގާތަށް ތިބާ އެނބުރި ހިނގައިދާށެވެ! ފަހެ، އެއުރެންގެ އަތްތައް ކޮށައިލި އަންހެނުންތަކަށް ވީގޮތަކާމެދު، އޭނާއާ ސުވާލުކޮށްބަލާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ މަކަރުވެރިކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. (50)

ރަސްގެފާނު ފޮނުވި މީހާ ޔޫސުފު عليه السلام ކޮށްދެއްވި ހުވަފެނުގެ ތަޢުބީރާއިގެން ޖަލުން އެނބުރިއައިސް އެބައިމީހުންނަށް އެ ތަޢުބީރު އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ކިޔައިދިނެވެ. ރަސްގެފާނު އެތަޢުބީރާ މެދު ވަރަށް ހިތްހަމަޖެހުނެވެ. އަދި ޔޫސުފު عليه السلام އޭނާގެ އަރިސް މީހުންގެ ތެރޭގައި ހިމަނައި، އެކަލޭގެފާނާއި ދައުލަތުގެ ވުޒާރާތަކުގެ ތެރެއިން ވުޒާރާއެއް ޙަވާލުކުރުމަށް، ޔޫސުފު عليه السلام ޖަލުން ނެރުމަށް އެންގިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނާމެދު ކުރެވުނު ތުހުމަތުން ބަރީއަވެގެންވާކަން ސާބިތުކުރެވި، ކުށުން ސާފުވެވަޑައިގެން ޢިއްފަތްތެރިކަން ރައްކާތެރިކުރެވިގެންވާ ޙާލުގައި މެނުވީ ޖަލުން ނުކުމެވަޑައިގަތުމަށް ޔޫސުފު عليه السلام ދެކޮޅު ހެއްދެވިއެވެ. އެހެންކަމުން، ރަސްގެފާނު ފޮނުވި މީހާއަށް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ކަލޭގެ ސާހިބު ރަސްގެފާނުގެ ގާތަށް އެނބުރިގޮސް ފިޔޮހިން އަތް ކެނޑި އަންހެނުންގެ ވާހަކަ އޭނާ އަރިހުން އަހައި ބަލާށެވެ. އޭނާއަށް އެބައިމީހުންގެ ޚަބަރު އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ހައްޔަރުކުރެވި ޖަލަށް ލެވުނީ ކީއްވެގެންކަން އޭނާއަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ހެއްޔެވެ؟ އެއަންހެނުންގެ މަކަރުވެރިކަމުގެ ސަބަބުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މިވަނީ އަނިޔާ ލިބިވަޑައިގެންފައެވެ. މާތް ﷲއީ ކަންކަމުގެ ޙަޤީޤަތް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅަށް އެއަންހެނުން ރޭވި މަކަރުވެރި ރޭވުންވެސް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެ ހުތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ތުހުމަތުން އެކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެވަޑައިނުގަންނަވަނީސް ޖަލުން ނުކުމެވަޑައިގަތުމަށް އެކަލޭގެފާނު ދެކޮޅުހެއްދެވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ވަނީ މިކަމުގައި ޔޫސުފު އަށް ތަޢުރީފުކުރައްވައިފައެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏.......... وَلَوْ لَبِثْتُ فِي السِّجْنِ مَا لَبِثَ يُوسُفُ ثُمَّ أَتَانِي الدَّاعِي لأَجَبْتُهُ"‏‏. (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، بَابُ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِلسَّائِلِينَ}) ‏ (އަބޫހުރައިރާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ޔޫސުފު ހުންނެވިހައި ދުވަހު ތިމަންކަލޭގެފާނު ޖަލުގައި ހުންނަވާފައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު ހޯދަން މީހަކު އައިނަމަ، ތިމަންކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް އިޖާބަދެއްވީމުހެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3387) މިއީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ކެތްތެރިކަމަށް ތަޢުރީފުކުރައްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރު އުފުއްލެވުމަށް، ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ތަވާޟުޢުވެރިކަމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވި ބަސްފުޅެކެވެ. އެހެންނޫންނަމަ، އިތުރު އެކަލޭގެފާނުގެ މަޤާމު މާ މަތިވެރިވެފައި، ދަރަޖަ މާ އުފުލިގެން ވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ ނަބީބޭކަލުންގެ ޚުލްޤުފުޅެވެ. ފަޟްލުވަންތަވެރިންގެ ފަޟްލުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރައްވައި، ތަވާޟުޢުވެރިވެވަޑައިގަތުމެވެ. ރަސްގެފާނު ޖަލަށް ފޮނުވި މީހާ އައިސް، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ މައްސަލަ ތަޙްޤީޤުކުރެވި، އެކަލޭގެފާނުގެ ކުށެއް ނެތްކަމާއި، އަބުރުފުޅު ސާފުކަން ރަސްގެފާނާއި ރައްޔަތުންނަށް ނޭނގެނީސް ޖަލުން ނުކުންނަވަން ޔޫސުފު عليه السلام ދެކޮޅު ހެއްދެވި ވާހަކަ ރަސްގެފާނު ގާތު ބުންޏެވެ. އެހިނދު ރަސްގެފާނު އަންހެނުން އެއްކުރިއެވެ. އަދި އަރިސް މީހުންނާއި، ވަޒީރުންނާއި، ބޮޑުންގެ ހާޒިރުގައި އެކަނބަލުންނާއި ސުވާލުކުރިއެވެ.

އޭނާ (އެބަހީ: ރަސްގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަކަނބަލުން يوسف ގެފާނުގެ ކިބައިން ނުބައިކަމަކަށް އެދުނުހިނދު، ކަންވީގޮތަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. حاش للَّه އެވެ! (اللَّه ގެ ހުސްطاهر ވަންތަކަމާއެވެ!) އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިގައި އެއްވެސް ނުބައިކަމެއްވާ ކަމަކަށް ތިމަންމެން ދެނެއެއްނެތީމުއެވެ. العزيز ގެ އަންހެނުން ބުންޏެވެ. މިހާރު حق ތެދު ފާޅުވެއްޖެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނުބައިކަމަކަށް އެދުނީ، ތިމަންނާއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު ވަނީ، ތެދުވެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ. (51)

ރަސްގެފާނު ސުވާލުކުރިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ފާހިޝް ޢަމަލެއް ކަމުގައިވާ ޒިނޭއަށް ގޮވައިލިއިރު ތިޔަބައިމީހުން އެކުރި ނުރައްކާތެރި، ބޮޑުވެގެންވާ ކަން ހިނގީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ޢަރަބި ބަހުގައި الخَطْب އަކީ ނުރައްކާތެރި، ބޮޑުވެގެންވާ ކަމެވެ. ސީދާ ރަސްގެފާނާއި ކުރިމަތިލައި ދޮގުހަދާނެ ފުރުޞަތެއް އެއަންހެނުންނަކަށް ނެތެވެ. އަންހެނުން ބުންޏެވެ. ނުބައިކަމެއް ކުރެއްވުމުން މާތް ﷲ ޔޫސުފު عليه السلام ރައްކާތެރިކުރައްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ޢިއްފަތްތެރި، ނަޒާހަތްތެރި ޒުވާނެކެވެ. އެހިނދު ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާ ބުންޏެވެ. މިހާރު ޙައްޤު ތެދު ސާފުވެ ފާޅުވެއްޖެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ނުބައިކަމަކަށް އެދުނީ އަހުރެންނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި އަހުރެން ކުށަށް އިޢުތިރާފު ވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެވިދާޅުވަނީ ތެދުފުޅެވެ. އަދި އަހުރެން އެކަލޭގެފާނަށް ކުރި ޚިޔާނާތުގެ ތުހުމަތުންވެސް އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ބަރީއަވެގެންނެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެގެންވާ ކަމަށް އޭނާ އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި ވީ އިޢުތިރާފެކެވެ.

(يوسف ގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) އެއީ ތިމަން غيب ގައި އޭނާއަށް (އެބަހީ: العزيز އަށް) خيانة ތެރި ނުވާކަމާއި، އަދި خيانة ތެރިންގެ މަކަރުވެރި ރޭވުން اللَّه ފަހިކޮށް ނުދެއްވާނެކަން، އޭނާއަށް އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (52)

މިއީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަފުޅެވެ. މާނައީ ރަސްގެފާނު ފޮނުވިމީހާ އަނބުރައި ފޮނުއްވާލައްވައި ތިމަންކަލޭގެފާނު އެގޮތަށް ކަންކުރެއްވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކުށެއްނެތްކަން އެންމެންނަށް އެނގެވުމަށެވެ. އަދި އޭނާ ނެތީސް ތިމަންކަލޭގެފާނު އޭނާގެ އަނބިމީހާއާ މެދު އޭނާއަށް ޚިޔާނާތްތެރި ވެވަޑައިނުގަންނަވައި، އެކަނބުލޭގެ އާއި ދުރުގައި ހުންނެވިކަން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ޖަލަށްލާން އަމުރު ކުރި ޢަޒީޒުއަށް އެނގުމަށެވެ.

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ نفس ވެސް (ތުހުމަތުން) ބަރީއައެއް ނުކުރައްވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، نفس އަކީ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ رحمة ލައްވައިފިނަމަ، މެނުވީ، ނުބައިކަންތަކަށް އަބަދުވެސް އަމުރުކުރާ އެއްޗެއްކަން ކަށަވަރެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (53)

އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފްސު ވެސް ނުބައިކަންތައް ކުރުމުން ބަރީއައެއް ނުކުރައްވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިންސާނީ ނަފްސަކީ ދުނިޔޭގެ އެދުމާއި ދިމާއަށް ފަސޭހައިން އެނބުރޭ، ނުބައިކަންތަކާއި ދިމާއަށް ފަސޭހައިން ދާ އެއްޗެއްކަން ކަށަވަރެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޯގާތެރިވެވޮޑިގެން އެކަލާނގެ ރަޙްމަތްފުޅާއެކު، ތިމަންކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކުރެއްވީއެވެ. އެކަލާނގެއީ ފާފަފުއްސެވުން ގިނަ، ރަޙްމަތް ތަނަވަސް ރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެގޮތަށް ވިދާޅުވީ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އޮތް މާތް ﷲގެ ފަޟްލުވަންތަކަން ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލުކުރައްވައި އެކަން ހާމަކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އެހެނީ، ތަވާޟުޢުވެރިކަމަކީ ނަބީބޭކަލުންގެ ސިފަފުޅެކެވެ. ކޮންމެ ކަމަކީވެސް މާތް ﷲގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއެކު އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އަންނަ ކަމެއް ކަން އެބޭކަލުން ދެނެވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެހެންކަމުން، ރަނގަޅު އެއްވެސް ކަމެއް އެބޭކަލުން ސީދާ އެބޭކަލުންގެ އަމިއްލަފުޅު ނަފްސުތަކަށް ނިސްބަތް ނުކުރައްވައެވެ. ﴿فَلَا تُزَكُّوٓا۟ أَنفُسَكُمْ ۖ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ ٱتَّقَىٰٓ﴾ (ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކަށް ތާރީފުކޮށް ފަޚުރުވެރިނުވާށެވެ! ތަޤުވާވެރިވީމީހުންގެ ކަންތައް އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ.) ﴿ذَٰلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّى لَمْ أَخُنْهُ﴾ އާއި ﴿وَمَآ أُبَرِّئُ نَفْسِىٓ﴾ މި ދެއާޔަތުގައި ވަނީ ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާގެ ވާހަކަކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭފުޅުންގެ ބަސް އެއީ ބަލިކަށި ބަހެކެވެ. އޭނާއަށް ފާޅުގައި "ތިމަންނާ އޭނާ ނެތީސް އޭނާއަށް ޚިޔާނާތްތެރި ނުވާކަން އެންގުމަށޭ" ބުނެވޭނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެހެނީ، އޭނާ ވަނީ ހުވަނދުލައި، އެންމެ ރިވެތި ހެދުން އަޅައި، އެނދުދާން ތައްޔާރުކޮށް، ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އޭނާއާއެކު އައުމަށް ގޮވައިފައެވެ. އަދި ދޮރުތައް ލައްޕައި، އެކަލޭގެފާނު ފިއްލަވަން އުޅުއްވުމުން ފަހަތުން ގޮސް އެކަލޭގެފާނުގެ ގަމީސްކޮޅު ވީދައި، ގަދަކަމުން އޭނާއާއެކު އެކަލޭފާނު ގެންދަން މަސައްކަތްކޮށް، އަނިޔާވެރިވާނެކަމުގެ ބިރުވެސް ދައްކައިފައެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކީ ޚިޔާނާތް ކަމުގައި ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އެހެންކަމުން، ތަފްސީރުޢިލްމުވެރިންގެ ގިނަ ބޭފުޅުން ބުރަވެވަޑައިގަންނަވަނީ އަހަރުމެންވެސް ބުނި ގޮތަށް މިއާޔަތްތަކުގައި އައިސްފައި ވަނީ ޢަޒީޒުގެ އަނބިމީހާގެ ވާހަކަ ނޫންކަމަށާއި، ޔޫސުފު އައްޞިއްދީޤު عليه السلام ގެ ވާހަކަފުޅު ކަމަށެވެ. ރަނގަޅަށް ތަޙްޤީޤުކުރައްވައި ބައްލަވާ ބޮޑެތި ތަފްސީރުޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ރަނގަޅު ގޮތަކީ މިއީއެވެ. والله أعلم

ރަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ތިމަންގެ خدمة އަށް خاص ކުރުމަށްޓަކައި، އެކަލޭގެފާނު ތިމަންގެ ގާތަށް ގެންނާށެވެ! ފަހެ، އެކަލޭގެފާނާ ވާހަކަ ދައްކަވާފައި، އެ ރަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނީ، މިއަދު ތިމަންގެ ގާތުގައި އިތުބާރުކުރެވޭ أمانة ތެރިޔަކީމުއެވެ. (54)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ކުށެއް ނެތްކަން ރަސްގެފާނަށް ހާމަވުމުން، ރަސްގެފާނު އޭނާގެ އަރިސް މީހުންނަށް ބުންޏެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެންނާށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ތިމަންނާގެ އެންމެ ޚާއްސަ، އެންމެ ގާތް، މަޝްވަރާދޭ މީހުންގެ ތެރެއަށް ލާށެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ގެނެސް، ރަސްގެފާނު އެކަލޭގެފާނާ ވާހަކަ ދެއްކުމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ވިސްނުން ތޫނުކަމާއި، ބަސްމަގު ރިވެތިކަން އެނގި، ރަސްގެފާނު އެކަލޭގެފާނަށް ބުންޏެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ މިއަދު އަހަރުމެންގެ ތެރޭގައި ޤަދަރު އުފުލިގެންވާ، ދަރަޖަ މަތިވެރި ބޭކަލެކެވެ. އަދި މިއަދުން ފެށިގެން މިޞްރުގެ ރަސްކަމުގެ ދަށުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗަކާ ޙަވާލުވެޑައިގެން ހުންނަވާނީ ކަލޭގެފާނެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. (مصر ގެ) ބިމުގެ خزانة ތަކުގެ ވެރިޔަކަށް ތިމަން ލައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންނާއީ (އެއަށް) ރައްކާތެރިވާ (އެއާބެހޭ ކަންތައްތައް) ރަނގަޅަށް ދަންނަ މީހަކީމެވެ. (55)

ޔޫސުފު عليه السلام ރަސްގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ ވެރިކަމުގެ ޚަޒާނާތަކުގެ ވެރިއަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ލާށެވެ. އަދި ތަމްވީނާއި މާލިއްޔާގެ ވަޒީރުކަން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ދޭށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނާ ޙަވާލުކުރާ ތަކެއްޗަށް އަމާނާތްތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ޙަވާލުކުރެވޭ ކަންކަން ހިންގަވައި ބަލަހައްޓަވަން އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކީމެވެ. މީހަކު ބުނެފާނެއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އަމިއްލަފުޅު ނަފްސަށް ތަޢުރީފު ކުރައްވައި، އަމިއްލަފުޅަށް ނަފްސުގެ ރަނގަޅު ވާހަކަ ދައްކަވައި، ރަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ވަޒީރުކަމަށް އެދިވަޑައިގަތީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ޖަވާބަކީ: އެއީ އަމިއްލަ ނަފްސު ރަނގަޅުކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅެއް ނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅުވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިގައި މާލީ އަދި އިޤްތިޞާދީ ކަންކަން ހިންގުމަށް ބޭނުންވާ ޢިލްމާއި ހުނަރު ހުރިކަން ރަސްގެފާނަށް އެންގެވުމަށެވެ. އަދި އެގޮތަށް އެދިވަޑައިގަތީ، އެންމެ ރަނގަޅު އަދި ބުއްދިވެރި ގޮތުގައި ކަންކަން ރާއްވަވައި ހިންގެވުމުގެ ބޭނުންފުޅުގައެވެ. އަލްއިމާމު އަލްޖައްޞާޞު އޭނާގެ ތަފްސީރުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެ ރަސްގެފާނަކީ ބުއްދިވެރި ޢިލްމުވެރި ރަސްކަލަކަށް ވާތީ އަންހެނުންނަށް ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ބޭރުފުށުގެ ރީތިކަން ފެނި އެކަމާ ޢަޖާއިބުވި ފަދައިން، ރަސްގެފާނު ޢަޖާއިބެއް ނުވެއެވެ. އެކަނބަލުންނަށް ފެނުނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ބުއްދިވެރިކަމާއި، ޢިލްމުވެރިކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ބުރުސޫރައިގެ ރީތިކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ރަސްގެފާނު އެކަމަކަށް ނުބަލައެވެ. އޭނާ ޔޫސުފު عليه السلام އާއި ވާހަކަ ދައްކައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަލާޣާތްތެރިކަމާއި، ޢިލްމުގެ ފުރިހަމަކަން އޭނާ އަށް ފެނުމުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހުގައި އޭނާ ދެންނެވީ ﴿إِنَّكَ ٱلْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ﴾ އެވެ. އެހިނދު ޔޫސުފު عليه السلام ވިދާޅުވީ ﴿ٱجْعَلْنِى عَلَىٰ خَزَآئِنِ ٱلْأَرْضِ ۖ إِنِّى حَفِيظٌ عَلِيمٌ﴾ އެވެ. އެހެންކަމުން، ޔޫސުފު عليه السلام އެވަނީ ޢިލްމާއި، ރައްކާތެރިވުމާއި، އަމާނާތްތެރިކަމުގެ ސިފައިން އަމިއްލަފުޅު ނަފުސު ސިފަކުރައްވާފައެވެ. މިކަމުން ދަލީލުކޮށްދެނީ ޙަޤީޤަތް ނުދަންނަ މީހެއްގެ ކުރިމަތީގައި އިންސާނާ ތިމާގެ ރަނގަޅު ވާހަކަ ދެއްކުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ކަމުގައެވެ. މިއީ އަމިއްލަ ނަފުސު ރަނގަޅުކުރުމެއް ނޫނެވެ. (أحكام القرآن، أبو بكر الجصاص، ج: 4، ص: 389)

އެފަދައިން އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅު ތަނެއްގައި ހުންނެވޭނެގޮތުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު (مصر ގެ) ބިމުގައި ބާރުވެރި ކުރެއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ رحمة ލައްވަމެވެ. އަދި إحسان ތެރިންގެ ދަރުމަ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެއްލެނި ނުކުރައްވާހުށީމެވެ. (56)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ގިލަންވެރިކަން ފިއްލެވި ފަދައިން، އެކަލޭގެފާނަށް މިޞްރުގެ ބިމުގައި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، ބާރުވެރިކަން ދެއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޢިއްފަތްތެރިކަމާއެކު ތެދުމަގުގައި ސާބިތުވެހުންނެވި ކަމަށްޓަކައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދީލަތިވެ، ފަޟްލުވަންތަވެރިވެވޮޑިގެން އެ ރަސްކަމުގެ ހުރިހާ ކަމެއް އެކަލޭފާނު ބޭނުންފުޅު ގޮތަކަށް ހިންގަވަން ދެއްވައިގެންނެވެ. މި ފަޟްލުވަންތަވެރިކަން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޚާއްޞަކުރައްވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ފަރާތަކަށެވެ. އިޙްސާންތެރިޔާގެ އަޖުރު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބޭކާރު ނުކުރައްވަމެވެ.

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، إيمان ވެ، تقوى ވެރިވެއުޅުނު މީހުންނަށް، آخرة ގެ ދަރުމައިގެ ހެޔޮކަން މާބޮޑެވެ. (57)

އަވަސް ޖަޒާއަށްވުރެ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށްޓަކައި އާޚިރަތްދުވަހަށް ރައްކާކުރައްވާފައިވާ ދީލަތިކަމާއި ޘަވާބު މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެފައި ދެމިގެން ދާނެއެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސްގެފާނު ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަ އަޑުއެހުމަށް ފަހު، އޭނާގެ އަތުގައި އޮތް އަނގޮޓި ނަގާފައި ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އިނގިލިފުޅުގައި އެޅިއެވެ. އަދި އޭނާގެ ވަށައިގެން ތިބި މީހުންނަށް ބުންޏެވެ. މިއީ މިޞްރުގެ ޢަޒީޒެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަޑުފުޅު އަހައި އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަމަންވާށެވެ. މިގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް އިއްޒަތާއި، ވެރިކަމާއި، ބިމުގެ ބާރުވެރިކަން ލިބިވަޑައިގަތެވެ. އަދި ފުރިހަމަ އިޚްތިޔާރު ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ވަޒީރަކަށް ވެވަޑައިގަތެވެ. މާތް ﷲ އެކަލޭފާނުގެ ދަތިކަން ފަސޭހައަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ. ހިތްދަތިކަން ހިތްހަމަޖެހުމަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ. ޖަލުން ވަޒީރުކަމަށާއި، ވެރިކަމަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ. ދައުލަތް ހިންގެވުމުގެ ބުރައާއިގެން ޔޫސުފު عليه السلام ތެދުވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސީދާ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން އެންމެ ހެޔޮ ގޮތުގައި ޤައުމުގެ ކަންކަން ހިންގަވާން ފެށްޓެވިއެވެ. މިގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ދަނޑުބިމުގައި ގޮވާންކުރެއްވިއެވެ. ދެން، ހެވާއި ބަރަކާތް އިތުރުވެ، ތިޔާގިކަމުގެ އަހަރުތަކެއް އައެވެ. އަދި ސީދާ އެކަލޭގެފާނުގެ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ދައުލަތުގެ މާލީ އަދި އިޤްތިޞާދީ ކަންކަން ހިންގަވަން ފެށްޓެވުމުން، ބާވަތް ބާވަތުގެ އޮށްޓަރާއި ކާނާއިން ގެތަކާއި ގުދަންތައް ފުރިގެން ދިޔައެވެ. ތިޔާގި ހަތް އަހަރަށް ފަހު ދެން އައީ ހަނަފަސްކަމުގެ ހަތް އަހަރެވެ. އަދި ބަނޑުހައި ހޫނުކަމުގެ އަސަރުކޮށްގެން މިޞްރުގެ ކަންކޮޅުތަކުން މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ ޢާއިލާތަކަށް ބޭނުންވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހޯދަން އަންނަން ފެށިއެވެ. އެގޮތުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންވެސް އެހީއާއި ކާނާ ހޯދުމަށް ފަލަސްޠީނުން އައެވެ.

އަދި يوسف ގެފާނުގެ أخ ން އަތުވެއްޖައޫއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެއުރެން ވަދެއްޖައޫއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް އެއުރެން އެނގިވަޑައިގަތެވެ. ފަހެ، އެއުރެންނަކަށް އެކަލޭގެފާނަކީ ކާކުކަމެއް ނޭނގެތެވެ. (58)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ކާބޯތަކެތި ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ދުރު ރަށަކުން މިޞްރަށް ދަތުރުކޮށްފައި އައެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވަނުމުން އެކަލޭފާނަށް އެއީ ކޮން ބައެއްކަން އެނގިވަޑައިގަތެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންނަށް އެކަލޭގެފާނު ނޭނގުނެވެ. މާތް ﷲ ﴿وَهُمْ لَهُۥ مُنكِرُونَ﴾ އޭ ވަޙީކުރެއްވީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް އެބައިމީހުން އެނގިވަޑައިގަތީ އެބައިމީހުންނަށް މާބޮޑު ބަދަލެއް އައިސްފައި ނުވާތީއެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ވަޅަށް އެއްލައިލި އިރު ވެސް އެއީ ބޮޑެތި މީހުންނެވެ. އަދި ބޮޑުވުމަށް ފަހު މީހާއަށް އަންނަނީ ކުޑަ ބަދަލެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނަކީ އޭރު ތުއްޕުޅު ބޭފުޅެކެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވެއްޖެކަމުގެ ޚިޔާލު މެނުވީ ޚިޔާލެއް ނެތެވެ. މިޙާލުގައި އެބައިމީހުން އައިސް އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ހާޒިރުވާއިރު، އެކަލޭގެފާނު ހުންނަވަނީ ރަސްކަލެއްގެ ހެދުންކޮޅު ތުރުކުރައްވައިގެން، ރަސްރަސްކަލުންގެ އާދައާ އެއްގޮތަށް، ޖަވާހިރާއި މުތީން ޒީނަތްތެރި ކުރެވިފައިވާ ތާޖެއް ތުރުކުރައްވައިގެންނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވަށައިގެން ފާރަވެރިންނާއި ޚާދިމުންނާއި ފުލުހުން ތިއްބެވެ. އެކަލޭގެފާނު އިންނެވީ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައެވެ. އެހެންވެ، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންނަށް އެކަލޭގެފާނު ނޭނގުނެވެ. އަދި ޔޫސުފު عليه السلام ގެއްލުނު ފަހުން ދިގު މުއްދަތެއް ފާއިތުވުމަށްފަހު އެކަލޭގެފާނު ރަސްކަލެއްގެ ހައިބަތުގައި ފެނިވަޑައިގަތުމުން އެއީ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ވެދާނެ ކަމަށް އެބައިމީހުންގެ ހިތަށްވެސް ނާރައެވެ.

އެއުރެން ބޭނުންވެގެން އައި ސާމާނު ތައްޔާރުކޮށްދެއްވިހިނދު، އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. (ތިޔަބައިމީހުން ދޫކޮށްފައި އައި) ތިޔަބައިމީހުންނާ އެއްބަފާ أخ އެއް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެންނާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަމަޔަށް މިނެދެއްވާކަމާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނީ، އެންމެހެޔޮގޮތުގައި މެހުމާނުންނަށް ކަމޭހިތާ މީހަކުކަން ތިޔަބައިމީހުން ނުދެކެމުހެއްޔެވެ؟ (59)

ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިއަހަށް ވަނުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަމަށް ހެއްދެވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ނުދަންނަ މީހެއް ފަދައިން އެބައިމީހުން ކުރެން އެއްސެވިއެވެ. ތިޔައީ ކޮން ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ރަށަށް ތިޔަ އައީ ކޮން ކަމަކު ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އަހަރުމެން އައީ ޢާއިލާއަށް ބޭނުންވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހޯދާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ޖާސޫސުކުރަން އައި ބަޔަކަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އެފަދަ ކަމެއް ކުރުމުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އައީ ކޮންތާނކުން ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ކަންޢާނުގެ ރަށުންނެވެ. އަހަރުމެންގެ ބައްޕާ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އަކީ ހެޔޮލަފާ ނަބީބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ފިޔަވައި އެހެން ދަރިން އެކަލޭގެފާނަށް ވޭހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އަހަރުމެންގެ ތިބީ ބާރަ ބެއިންނެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ކުޑަ ކުއްޖާ ސަހަރާގެ ތެރެއަށް ގޮސް މަރުވެއްޖެއެވެ. އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ބައްޕާ އެންމެ ލޯބިވެވަޑައިގެންނެވި ކުއްޖަކީ އެއީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މިހާރު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތިޔަ ތިބީ ދިހަ ބެއިންނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އަނެއް އަޚު ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އޭނާ ވީ އަހަރުމެންގެ ބައްޕަގެ އަރިހުގައެވެ. ބައްޕަގެ ގެއްލިފައިވާ ދަރިފުޅާ މެދު ހިތްޕުޅަށް ތަސައްލީ ހޯއްދެވުމަށް އޭނާ ހިފެހެއްޓެވީއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންނަށް މެހްމާންދާރީ އަދާކޮށް މާތްކޮށްހިތުމަށް ޔޫސުފު عليه السلام އެންގެވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެކަލޭފާނުގެ ގަނޑުވަރުގެ ކައިރީގައި ބޭތިއްބެވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ސަވާރީތައް ކާނާއިން ފުރުއްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ނުހަނު ބޮޑަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވުމަށްފަހު، ދެން އަންނަ ފަހަރަކު އެބައިމީހުންގެ އަޚު ގޮވައިގެން އައުމަށް އެބައިމީހުންނަށް އެންގެވިއެވެ. ﴿ٱئْتُونِى بِأَخٍ لَّكُم مِّنْ أَبِيكُمْ﴾ މިބަސްފުޅުން އެނގޭ ގޮތުގައި، އެބައިމީހުންނާ އެއްބަފާ އަޚު ބުންޔާމީންގެ ވާހަކަ އެބައިމީހުން ބުނަންދެން ޔޫސުފު عليه السلام އެބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. އެބައިމީހުން ބުނި ގޮތުގައި ބުންޔާމީނަށް ވުރެ ހަގު އަޚެއް ވެއެވެ. އަދި ބުންޔާމީނާއި އެ އަޚު، ޔޫސުފު عليه السلام އަކީ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ދެ އަޚުންނެވެ. އޭނާ އެބައިމީހުންނާ އެކު ނައީ އޭނާ ވަކިވުން އޭނާގެ ބައްޕާއަށް ކުޅަދާނަ ކަމެއް ކަމުގައި ނުވާތީއެވެ. އަދި އޭނާއީ އެބައިމީހުންނާ އެއްބަފާ އަޚެކެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޔޫސުފު عليه السلام އެދިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނު އޭނާ ދެކެވަޑައިގަތުމަށާއި، އެބައިމީހުންނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ފަރާތްޕުޅުން މެހްމާންދާރީ އިތުރުކުރައްވައި، އިތުރަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވުމަށް، ދެން އަންނަ ފަހަރަކު އޭނާ ގޮވައިގެން އައުމަށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޙިކްމަތްތެރި އޯގާތެރި ބަސްފުޅުތަކުން އެބައިމީހުން ދަހިވެތިކުރައްވައި، އިންޒާރުވެސް ދެއްވިއެވެ. މިގޮތުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿أَلَا تَرَوْنَ أَنِّىٓ أُوفِى ٱلْكَيْلَ وَأَنَا۠ خَيْرُ ٱلْمُنزِلِينَ﴾ މާނައީ ކާބޯތަކެތި ގަންނަން އަންނަ ފަރާތްތަކަށް އެއްވެސް އުނިކުރުމެއް ނެތި ފުރިހަމައަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު މިނެދެއްވާކަމާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނީ މެހުމާނުންނަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވުމުގައި އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ ފަރާތްކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނުފެނޭހެއްޔެވެ؟ އެހެންކަމުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިކަމުގައި އޭނާއަކަށް އެއްވެސް ބިރެއް ނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހިތި ފަދައިން އޭނާއަށްވެސް މާތްކޮށް ހިތާނެއެވެ. އެބައިމީހުން ދަހިވެތިކުރެއްވުމަށް ފަހު، ދެން އެބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުދެއްވަމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އޭނާ ނުގެނައިނަމަ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް މިނެދިނުމެއް ނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ނާންނާށެވެ! (60)

ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚު ބުންޔާމީން ނުގެނައިނަމަ ތިމަންކަލޭފާނުގެ އަރިހުގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދޭނެ ކާބޯތަކެއްޗެއް ނެތެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ރަށާ ދެވަނަ ފަހަރަށް ތިޔަބައިމީހުން ގާތް ނުވާށެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭނާގެ ބައްޕާ އަރިހުން އޭނާ ގެނެވޭތޯ ތިމަންމެން ގަދަމަސައްކަތް ކުރާނަމެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން (އެކަން) ކުރާހުށީމުއެވެ. (61)

އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ކޮންމެވެސް މަކަރަކާއި ހީލަތެއް ހަދައިގެން ނަމަވެސް، ކުރެވެން އޮތް މަސައްކަތެއް ގަދަ އަޅައި ކޮށްގެން ނަމަވެސް އޭނާގެ ބައްޕާގެ އަރިހުން އޭނާ ހޯދައިގެން އަހަރުމެން ގެންނާނަމެވެ. އަހަރުމެން ކޮންމެހެންވެސް އެކަން ކުރާނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މިޢިބާރާތުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި އެއީ ފަސޭހަކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަށް ހުރަސްތަކެއް ކުރިމަތިވެފައި ވެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ދެންނެވީ ﴿سَنُرَٰوِدُ عَنْهُ أَبَاهُ ﴾ އެވެ. އެއީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔޫސުފު عليه السلام "ގެއްލުމުގެ" ހިތި ތަޖުރިބާއަށް ފަހު، އެބައިމީހުންގެ އެދުމަށް އެކަލޭގެފާނު ފަސޭހައިން އިޖާބަނުދެއްވާނެކަން އެބައިމީހުންނަށް އެނގޭތީއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ގެންގުޅުއްވާ ކުދިންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެއުރެން (އަގަކަށް) ގެނައި މުދާ، އެއުރެންގެ ތަކެތީގެ ތެރެޔަށްލާށެވެ! (އެއީ) އެއުރެންގެ أهل ންގެ ގާތަށް އެނބުރިދާހިނދު، އެކަން އެއުރެންނަށް އެނގުމަށްޓަކައެވެ. (އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް) އެއުރެން އެނބުރި އާދޭތޯއެވެ. (62)

އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ފަރާތްޕުޅުން މީސްތަކުންނަށް މިނެދިނުމާ ޙަވާލުވެ ތިބި މީހުންނަށް ޔޫސުފު عليه السلام އެންގެވިއެވެ. އެބައިމީހުން ކާބޯތަކެއްޗަށް ދޭން ގެނައި އަގު އެބައިމީހުންނަށް އަނބުރައި ރައްދުކުރާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މުދަލުގެ ތެރެއަށް ލާށެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުންނަށް އެ ރައްދުކުރެވިފައިވާތަން ފެނުމުން ދެވަނަ ފަހަރަށް އަންނާނެގޮތް ހެދުމަށެވެ. އެހެނީ، ޙަރާމްތަކެތި ކެއުމީ އެބައިމީހުންގެ ދީނުގައި މަނާ ކަމެކެވެ.

ފަހެ، އެއުރެންގެ ބައްޕާގެ އަރިހަށް އެއުރެން އެނބުރި ދިޔަހިނދު އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! (ތިމަންމެންގެ ކޮއްކޮ ތިމަންމެންނާއެކު ނުފޮނުއްވައިފިނަމަ، ދެން) ތިމަންމެންނަށް މިނެދިނުން މަނާވީއެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެންނަށް މިނެދޭތޯ ތިމަންމެންނާއެކު ތިމަންމެންގެ ކޮއްކޮ ފޮނުއްވާށެވެ! އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން އެކަލޭގެފާނު ބަލަހައްޓައި ރައްކާތެރިކުރާ ހުށީމުއެވެ. (63)

އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާގެ އަރިހަށް އެނބުރި ދިޔަ ހިނދު އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! އަހަރުމެންގެ އަޚް ބުންޔާމީން ނުގެންގޮސްފިނަމަ އަހަރުމެންނަށް މިނެ ނުދެއްވާނެ ކަމުގެ އިންޒާރު މިޞްރުގެ ޢަޒީޒު ދެއްވައިފިއެވެ. އޭނާ ފުރަތަމަ ހީކުރެއްވީ އަހަރުމެންނީ ޖާސޫސުން ކަމުގައެވެ. ދެން އަހަރުމެންގެ ވާހަކަ ކިޔައިދިނުމުން އޭނާ އެދިވަޑައިގަތީ އަހަރުމެންގެ ވާހަކަ ތެދުތޯ ޔަޤީންކުރެއްވުމަށް އަހަރުމެންގެ އަޚު އޭނާގެ އަރިހަށް ގެންދިއުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، އަހަރުމެންނަށް މިނެދެއްވާނެކަން ޔަޤީންކުރެއްވުމަށް އޭނާ އަހަރުމެންނާއެކު ފޮނުއްވައިދެއްވާށެވެ. އޭނާއަށް އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ލިބުމުން އަހަރުމެން އޭނާ ސަލާމަތްކުރާނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މިއެދުމުގެ ސަބަބުން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޝުޢޫރުތައް އުތުރި އަރައިގަންނާނެކަން ޔަޤީނެވެ. އަދި މިފަހަރު އެކަލޭގެފާނުގެ ދެވަނަ ދަރިކަލަކާ ދެކޮޅަށް އެބައިމީހުން މަކަރުވެރި ރޭވުމެއް ރާވާކަމުގެ ބިރުފުޅު ވެސް އިޙްސާސް ކުރެއްވޭނެއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މީގެކުރިން އޭނާގެ أخ (يوسف ގެފާނު) އާމެދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިތުބާރުކުރި ފަދައިން މެނުވީ، އޭނާއާމެދު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަން އިތުބާރުކުރާނޭ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، اللَّه އީ، ރައްކާތެރިކުރައްވާ، އެންމެ ހެޔޮ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ رحمة ލައްވާ، އެންމެ رحمة ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (64)

އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ރައްކާތެރިވާނެކަމުގެ ޖާމިނުވުމާއެކު ވެސް ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގޭފާނާމެދު ކުރި ކަމެއް ކޮށް، ޢަހުދާ ޚިލާފުވުމަށް ފަހު ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚް ބުންޔާމީނާ މެދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އިތުބާރު ކުރައްވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިތުބާރު ނުކުރައްވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަރާތުން އޭނާއަށް ރައްކާތެރިކަން ލިބިދާނެކަމުގެ އިތުބާރެއްވެސް ނެތެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އިތުބާރުކުރައްވަނީ މާތް ﷲގެ ރައްކާތެރިކަމަށާއި، އެކަލާނގެ ޙިމާޔަތަށެވެ. އޭނާގެ މައިންބަފައިންނާއި އަޚުންނަށް ވުރެ ވެސް އޭނާގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ އޯގާތެރިކަން ބޮޑެވެ. އެހެންކަމުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު އުއްމީދުކުރައްވަނީ އެކަލާނގެ އޭނާ ރައްކާތެރިކުރެއްވުމުގެ ނިޢުމަތް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ދެއްވާނެކަމުގައެވެ. އަދި ދެ މުޞީބާތް އެކުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ނުފޮނުއްވާނެކަމުގައެވެ.

އަދި އެއުރެންގެ ސާމާނު އެއުރެން ހުޅުވިހިނދު، އެއުރެންގެ މުދާ (އޭގެތެރޭގައި) އެއުރެންނަށް ރައްދުކުރެވިފައިވަނިކޮށް ފެނިފައި، އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! (މިއަށްވުރެމޮޅަށް) ތިމަންމެން އެދޭނީ ކޮންކަމެއްހެއްޔެވެ؟ މިހިރީ ތިމަންމެންގެ މުދާ ތިމަންމެންނަށް ރައްދުކުރެވިފައެވެ. އަދި ތިމަންމެންގެ أهل ންނަށް (އިތުރަށް) ކާބޯތަކެތި ގެނެސްދީ، އަދި ތިމަންމެންގެ ކޮއްކޮ ރައްކާތެރި ކުރާހުށީމުއެވެ. އަދި جمل އަކަށް އެރުވޭތަކެތި އިތުރުކުރާނޫއެވެ. އެއީ މިނެދެވޭ މަދު އެތިކޮޅެކެވެ. (65)

އެބައިމީހުން ރަށަށް އެނބުރި ގޮސް ހަމަޖެހިގެން، އެބައިމީހުންގެ ސާމާނު ހުޅުވައިލި އިރު، އެބައިމީހުން ކާބޯތަކެއްޗަށް ދެއްކި އަގު އެތަކެތީގެ ތެރެއިން ފެނުނެވެ. އެހިނދު، މިޞްރުގެ ޢަޒީޒުގެ ފަރާތްޕުޅުން އެބައިމީހުންނަށް ލިބުނު އިޙްސާންތެރިކަމާއި ދީލަތިކަމާމެދު އެބައިމީހުން ޙައިރާންވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ބައްޕާއަށް ކިޔައިދޭން ފެށިއެވެ. ބައްޕާއެވެ! މި ފަޟްލުވަންތަކަމާއި އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ވެރި މާތް މީހާގެ ކިބައިން އަހަރުމެން ދެން އެދެންވީ ކޮން ކަމަކަށް ހެއްޔެވެ؟ އަހަރުމެންނަށް މެހްމާންދާރީ އަދާކުރައްވައި، އަހަރުމެން ފުރުއްވާލެއްވީ ވެސް ދީލަތިކަމާއެކުގައެވެ. އަދި އަހަރުމެންނަށް އެނގުމަކާ ނުލައި އަހަރުމެން ކާބޯތަކެއްޗަށް ދިން އަގު އެވަނީ އަނބުރައި ރައްދުރައްވާފައެވެ. މި ދީލަތިކަމަށް ވުރެ އިތުރަށް ދެން އަހަރުމެން ހޯދާނީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންނާއެކު އަހަރުމެންގެ އަޚު ފޮނުއްވައިފިއްޔާ އަހަރުމެން އަންނާނީ ކާބޯތަކެއްޗާއި ޢާއިލާއަށް ބޭނުންވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހިފައިގެންނެވެ. އަދި އަހަރުމެންނަށް ލިބެންޖެހޭ ވަރަށް ވުރެ އިތުރަށް ޖަމަލަކަށް އުފުލޭ ގޮވާން އަހަރުމެން ގެންނާނަމެވެ. އަދި އަހަރުމެންގެ އަޚާ ހުރިހާ ނުރައްކަލަކުން ރައްކާތެރި ކުރާނަމެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ބުނީ ﴿ذَٰلِكَ كَيْلٌ يَسِيرٌ﴾ އެވެ. މާނައީ އެ އިޙްސާންތެރި ޢަޒީޒުއަށް އެއީ ވަރަށް ކުޑަކުޑަ މިނުމެކެވެ. އޭނާގެ ދީލަތިކަމާއި، އޭނާގެ ހިތްޕުޅުގައި ހޭދަކުރެއްވުމަށް އޮތް ދަހިވެތިކަމެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް عداوة ތެރިންގެ ބަޔަކު ގަދަވެއްޖެހިނދަކު މެނުވީ، އޭނާ އަނބުރާ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެނެސްދޭންކަމަށް، اللَّه ގެ حضرة ންވާ عهد އެއް ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ގެނެސްދީފުމަށް ދާނދެން ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު އޭނާއެއް ނުފޮނުއްވާ ހުށީމެވެ. ފަހެ، އެއުރެންގެ ކަށަވަރުވެގެންވާ عهد ގެ ބަސް ގެނެސްގަތްހިނދު، އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންމެން މިބުނާ އެއްޗަކަށް، اللَّه ހެކިވެވޮޑިގެންވާނެތެވެ. (66)

الموثق އަކީ ހުވަޔާއެކު އިތުރަށް ގަދަކުރެވި، ކަށަވަރު ކުރެވިފައިވާ ޢަހުދެވެ. އެބައިމީހުންގެ އާދޭސްތަކާއި ގުޅިގެން އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާ އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެންނަށް ކަށަވަރުވެގެން ވާ ޢަހުދެއް ވެއްޖައުމަށް ދާންދެން، ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުން އެންމެންނަށް މުޞީބާތެއް ކުރިމަތިވެ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮތް ހުސްވެ، އޭނާ އަނބުރައި ގެންނާނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތިއްޖެ ޙާލަތެއްގައި މެނުވީ އޭނާ އަނބުރާ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެންނާނެ ކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން ހުވައިކުރުމުން މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ބުންޔާމީން ނުފޮނުއްވާނަމެވެ. އެފަދަ ޙަލާތެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް މެދުވެރިވެއްޖެނަމަ ތިޔަބައިމީހުންގެ އުޒުރު ތިމަންކަލޭގާނު ޤަބޫލުކުރައްވައިފާނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ އަޚު ރައްކާތެރިކޮށް ބަލަހައްޓާނެ ކަމަށް ހުވައިކޮށް ކަށަވަރުވެގެންވާ ޢަހުދުކުރުމުން، އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ އެކަމަށް ހެކިވެވޮޑިގެން، ގާތުން އެކަން ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެގޮތަށް ކަންކުރެއްވީ ޢާއިލާއަށް ނުހަނު ބޮޑަށް ބޭނުންވެފައިވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހޯއްދަވާނެ އެހެން އެއްވެސް ގޮތެއް އެކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިނުގަތީމައެވެ.

އަދި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ ދަރިންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން (އެތަނަށްގޮސް) އެއްދޮރޯއްޓަކުން ނުވަންނާށެވެ! އަދި ތަފާތު ދޮރޯށިތަކަކުން ވަންނާށެވެ! އަދި اللَّه ގެ حضرة ން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއްވެސްކަމެއް ތިމަންނާއަކަށް ފުއްދައެއް ނުދެވޭނެތެވެ. اللَّه އަށް މެނުވީ حكم ކުރެއްވުމެއް ނެތެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު وكيل ކުރައްވަނީ، އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި وكيل ކުރާމީހުން ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށް وكيل ކުރާހުށިކަމެވެ! (67)

އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާ އެބައިމީހުންނަށް ވަޞިއްޔަތްކުރައްވައި ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިޞްރަށް އެއް ދޮރޯށްޓަކުން ނުވަންނާށެވެ. އަދި ތަފާތު ދޮރޯށިތަކަކުން ވަންނާށެވެ. މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އެއްވެސް ކަމެއް ދުރުކުރުމުގެ ބާރު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ހުރިހާ ކަމެއް ނިންމެވުމުގެ ބާރު ލިބިވޮޑިގެންވާ ފަރާތަކީ ހަމަ އެކަނި މާތް ﷲއެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲ ތަޤްދީރުގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ކަމަކީ ނުވެ ނުދާނެ ކަމެކެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަކީލުކުރައްވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިން ވަކީލުކުރަން ޖެހެނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގެންވަޑައިގަތީ އެބައިމީހުން އެއް ދޮރޯށްޓަކުން ވަދެފިނަމަ އެބައިމީހުންނަށް އެސްފީނާ ޖެހިދާނެތީއެވެ. އެހެންވެ، އެބައިމީހުން ވަކިވަކިން ތަފާތު ދޮރޯށިތަކުން ވަނުމަށް އެންގެވީއެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުންނަކީ ރީތި ބުރުސޫރައާއި، ރީތި ސިފަ ލިބިފައިވާ ބަޔަކަށް ވާތީ، މީސްތަކުންގެ އެސްފީނާ އެބައިމީހުންނަށް ޖެހިދާނެތީ ބިރުފުޅުގެންވަޑައިގަތީއެވެ. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ الْعَيْنُ حَقٌّ وَلَوْ كَانَ شَىْءٌ سَابَقَ الْقَدَرَ سَبَقَتْهُ الْعَيْنُ وَإِذَا اسْتُغْسِلْتُمْ فَاغْسِلُوا‏"‏‏.‏ (صحيح مسلم، كتاب السلام، باب الطّبّ والمرض والرُّقَى) (ޢަބްދުﷲ ބްނު ޢައްބާސް ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲﷺޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އެސްފީނާއަކީ ޖެހޭ އެއްޗެކެވެ. ޤަޟާޤަދަރުގެ ކުރިއަށް އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އެރޭނެނަމަ އެސްފީނާ އެރީހެވެ. އަދި (އެސްފީނާގެ ފަރުވާއެއްގެ ގޮތުގައި) ތިޔަބައިމީހުން ހިނައިގަންނަން މީހަކު އެދިއްޖެނަމަ، ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ހިނައިގަންނާށެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2188) ރަސޫލުﷲ ﷺ އަލްޙަސަން رضي الله عنه އަދި އަލްޙުސައިން رضي الله عنه އަށް ރައްކާތެރިކަން ދެއްވުން އެދިވަޑައިގެން މިދުޢާ ކުރައްވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ـ رضى الله عنهما ـ قَالَ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يُعَوِّذُ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ وَيَقُولُ ‏ "‏ إِنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُعَوِّذُ بِهَا إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ، أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ، وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لاَمَّةٍ ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، باب -10) (އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަސަން رضي الله عنه އާއި ޙުސައިން رضي الله عنه އަށް ރައްކާތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގެން ދުޢާކުރައްވަމުން ރަސޫލުﷲ ﷺޙަދީޘުކުރައްވާކަމުގައިވިއެވެ. "އިސްމާޢީލު އަދި އިސްޙާޤަށް ރައްކާތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގެން ތިޔަ ދެކުދިންގެ ބަފައިކަލުން ވަނީ މިކަލިމަތައް މެދުވެރިކުރައްވައި ރައްކާތެރިކަން އެދިވަޑައިގެން ދުޢާކުރައްވާފައެވެ. أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ، وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لاَمَّةٍ (މާތް ﷲގެ ފުރިހަމަ ކަލިމަތައް މެދުވެރިކުރައްވައި، ކޮންމެ ޝައިޠާނެއްގެ ފަރާތުންނާއި، ގެއްލުންދޭ ކޮންމެ ސޫތްޕެއްގެ ފަރާތުންނާއި، ނުބައިކަން ޖައްސާ ކޮންމެ ބެލުމަކުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވަމެވެ.( (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3371)

އަދި އެއުރެންގެ ބައްޕާ أمر ކުރެއްވިގޮތަށް، އެއުރެންގޮސް ވަންހިނދު އެކަލޭގެފާނަކަށް اللَّه ގެ حضرة ން އެއްވެސްކަމެއް އެއުރެންނަކަށް ފުއްދައެއް ނުދެއްވުނެވެ. ހަމައެކަނި، يعقوب ގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައިއޮތް ބޭނުމެއް މެނުވީ ނުފުދެތެވެ. (އެއީ يعقوب ގެފާނު ވިދާޅުވިގޮތަށް އެއުރެން އެކަން ކުރުމެވެ.) އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް އުނގަންނައިދެއްވި އެއްޗެއް ރަނގަޅަށް ދެނެހުންނެވި ބޭކަލެކެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެކަމެއް) ނުދަނެތެވެ. (68)

އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާ ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވި ފަދައިން އެބައިމީހުން ތަފާތު ދޮރޯށިތަކުން ވަން ހިނދު، އެބައިމީހުން އެގޮތަށް ވަކިވަކިން ވަނީ، މާތް ﷲ ޤަޟާޤަދަރުގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ އެއްވެސް ކަމަކުން ސަލާމަތްވުމުގެ ބޭނުމުގައެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ ކިތަންމެ ވަރަކަށް ރައްކާތެރި ވިޔަސް ޤަޟާޤަދަރުން މިންޖު ނުވެވޭނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރީ ސަބަބުތަކުގައި ހިފުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ. ހެޔޮލަފާ ނަބިއްޔާ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންނަށް އެކަން ބުނެދެއްވީ އެބައިމީހުންނަށް ކަންކަމުގައި ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ދަސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. ﴿إِلَّا حَاجَةً فِى نَفْسِ يَعْقُوبَ قَضَىٰهَا﴾ އެއީ، އެބައިމީހުންނަށް ބައެއްގެ އެސްފީނާ ޖެހިދާނެތީ، ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ހިތްޕުޅުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންގެ މައްޗަށް އޮތް އޯގާތެރިކަމެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ވިސްނުންތެރިކަމާއި، ޢިލްމުވެރިކަމަށް ތަޢުރީފުކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿وَإِنَّهُۥ لَذُو عِلْمٍ لِّمَا عَلَّمْنَـٰهُ﴾ މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޢިލްމާއި ވަޙީން ދީލަތިވެވޮޑިގެންފައިވާތީ، އެކަލޭގެފާނަކީ ތަނަވަސް ޢިލްމަކާއި، ސީދާ ވިސްނުމެއްގެ ވެރިއެކެވެ. ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅު އެޅިޔަސް ޤަޟާޤަދަރުން މިންޖުނުވެވޭނެކަން ނަބީކަމުގެ ނޫރުން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެހެންކަމުން އެކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީ ﴿وَمَآ أُغْنِى عَنكُم مِّنَ ٱللَّـهِ مِن شَىْءٍ﴾ ވީމާ، އެކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲ ގެ ޤަޟާޤަދަރާ މެދު، އަދި ޤަޟާޤަދަރުގައި ވާކަމެއް ހުއްޓުވޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވާކަމާމެދު ޔަޤީންކަން އޮތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް މާތް ﷲ ކުރައްވާ ކަންކަމުގެ ޙަޤީޤަތް ނޭނގެއެވެ.

އަދި يوسف ގެފާނުގެ އަރިހަށް އެއުރެން ވަނުމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ أخ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެންދަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންނާއީ، ތިބާގެ أخ އާއެވެ. ފަހެ، އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު ކަންތަކާމެދު ތިބާ ހިތާމަނުކުރާށެވެ! (69)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ފަލަޞްޠީނުގެ ބިމުން ދެވަނަ ފަރަހަށް އެނބުރި އެއައީއެވެ. މިޞްރުގެ ޢަޒީޒުގެ އެދިވަޑައިގަތުމަށް ތަބަޢަވުމުގެ ގޮތުން އެބައިމީހުންގެ ހަގު އަޚު ބުންޔާމީން ގޮވައިގެންނެވެ. ވާހަކައިގައި މިވަނީ ދިގު ދަތުރުގެ ތަފްޞީލު ކުރުކުރެވި، ގަނޑުވަރުގައި އޮތް ޝާހީ ބައްދަލުވުން ވާހަކަ ކިޔާމީހާގެ ކުރިމައްޗަށް ގެނެވިފައެވެ. ކަޅިއާއި ކަޅި ހަމަ ކުރެވި، ކަރުނަތައް ހިފެހެއްޓުނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚު ފެނިވަޑައިގަތުމާއެކު، ލޯބިވާ މީހަކު އޭނާގެ ލޯބިވާ މީހާ ގާތްކޮށްލާ ފަދައިން އޭނާ އެކަލޭގެފާނާއި ގާތްކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޝައުޤުވެރިކަމާއި އުފާވެރިކަމުގެ ބޮޑުކަމުން، މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަޚޭ ވިދާޅުނުވެވުނީ ކިރިޔާއެވެ. ޤުރްއާނުގެ ރިވެތި މޮޅު ބަޔާންކުރެއްވުމުގެ ސިއްރަކީ އެއީއެވެ. އެއްވެސް މުޤައްދިމާއެއް ނުގެންނަވައި ސީދާ އެބައްދަލުވުމުގެ ވާހަކަ ގެންނަވާފައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ. ﴿ءَاوَىٰٓ إِلَيْهِ أَخَاهُ﴾ މާނައީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު އެކަލޭގެފާނުގެ މޭފުޅާ ގާތްކޮށްލެއްވިއެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި މިކަން ހިނގަނީ ފަހުންނެވެ. އޭގެކުރިން ޔޫސުފު عليه السلام ވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންނަށް މާތްކޮށް ހިތްތަވައި، ފުރިހަމަ މެހްމާންދާރީ އަދާކުރައްވައި، ކޮންމެ ދެމީހަކު ގެއެއްގައި ބައިތިއްބަވާފައެވެ. ބާކީވީ ބުންޔާމީން އެކަންޏެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭނާއާއެކު ދެވަނަ މީހަކު ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބަހައްޓާފައި ތިޔަބައިމީހުން ގޭގެއަށް ދާށެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު އަޚް ބުންޔާމީނާއެކު އެކަހެރިވެވަޑައިތުމަށްފަހު ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. މިއީ ކޮންބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ބުންޔާމީން ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންނާއާ އެއްބަފާ އަޚުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން ފިޔަވައި އެހެން އަޚަކު ތިބާއަށް ނުވޭހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ތިމަންނާގެ ޔޫސުފު އޭ ކިޔާ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚަކު ވިއެވެ. އޭނާ ވަނީ ވަރަށް ކުރިން މަރުވެފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ އެ އަޚުގެ ބަދަލުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިބާގެ އަޚަށް ވެވަޑައިގަންނަވަން ތިބާ އެދެން ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ފަދަ މާތް އަޚެއް ލިބޭނީ ކާކަށް ހެއްޔެވެ؟ އެކަމަކު ކަލޭގެފާނަކީ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އާއި ރާޙީލްގެ ދަރިކަލެއް ނޫނެވެ. އެހިނދު ޔޫސުފު عليه السلام ކީރިތިކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ބުންޔާމީނު ގައިގައި ބައްދަވައިގަނެ އޭނާ އެކަލޭގެފާނުގެ މެއާ ކައިރިކުރައްވައި، އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް ތަޢާރަފުކޮށްދެއްވައި އެކަލޭފާނަކީ އޭނާގެ އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام ކަމުގައި ވިދާޅުވެ އެކަން ސިއްރުކުރުމަށް އެންގެވިއެވެ. ﴿قَالَ إِنِّىٓ أَنَا۠ أَخُوكَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ﴾ މާނައީ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނީ ތިބާގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام އީމެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން އަހަރުމެންނާ މެދު ކަންތައްކޮށްފައިވާ ގޮތާމެދު ތިބާ ދެރަ ނުވާށެވެ. އަދި ހިތާމަނުކުރާށެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް އިޙްސާންތެރިވެވޮޑިގެން ހެޔޮ ޙާލުގައި އަހަރުމެން އެއްތަންކުރައްވާފައެވެ. ދެން، އޭނާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބަހައްޓަވަން އެބައިމީހުންނާ ދެކޮޅަށް ކޮންމެވެސް ރޭވުމެއް ރާއްވަވާނެ ވާހަކަ ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން އަނެއްކާވެސް ވާހަކަ ކުރުކޮށްލައްވައި، ޢިއްޒަތާއި، ކަރާމާތާއި އެކީ ގަނޑުވަރުގެ މެހްމާންދާރީގައި ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ތިބެ، ސީދާ ޢަޒީޒުގެ ފަރާތްޕުޅުންނާއި، މިޞްރުގެ ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުން އެބައިމީހުންނަށް ކީ ހޫނު މަރްޙަބާގެ ވާހަކަ ދޫކޮށްލައްވައި، މިގެންސްދެއްވަނީ އެބައިމީހުން ފުރަން ތައްޔާރުވާ މަންޒަރެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު އެއުރެންގެ ސާމާނު ތައްޔާރުކޮށްދެއްވިހިނދު (މިނެހެދުމަށް ގެންގުޅޭ) سقاية، އޭނާގެ أخ ގެ ތަކެތީގެ ތެރެއަށް ލެއްވިއެވެ. ދެން ގޮވައި އަންގާ މީހަކު ގޮވިއެވެ. އޭ قافلة ގެ މީހުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނީ، ވައްކަންކުރާ ބަޔެކެވެ. (70)

އެބައިމީހުން އައި ބޭނުން ފުއްދަވައި ދެއްވައި، އެބައިމީހުންގެ ޖަމަލުތަކަށް ޢާއިލާއަށް ބޭނުންވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތަކާއި ކާބޯތަކެތި އެރުވުމުގެ ކަންތައް ނިންމެވުމަށްފަހު، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީންގެ ސާމާނުގެ ތެރެއަށް ސިޤާޔާ (ރަނުން ހަދައި ޖަވާހިރު ޖަހާފައިވާ ނާޅިއެއް ފަދަ މިނާ އެއްޗެއް) ލުމަށް ޔޫސުފު عليه السلام އެންގެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އޭރު ވަނީ މި ރޭވުމާ މެދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއާއެކު އެއްބަސްވެވަޑައިގެންފައެވެ. ދެން، "އޭ ޖަމަލުތަކުގެ ވެރިންނޭވެ! ޤާފިލާގެ މީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންނީ ވައްކަންކުރާ ބައެކެވެ. އަހަރުމެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތުމުން ތިޔަބައިމީހުން ކުރީ ވައްކަމެވެ." މިފަދައިން ގޮވުމަށް ގޮވާ މީހަކަށް ޔޫސުފު عليه السلام އެންގެވިއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ވައްކަން ދެއްވުން ހުއްދަ ކަމަކަށް އެކަލޭގެފާނު ހެއްދެވީ، އެކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހިފެހެއްޓެވުމުގެ މަސްލަހަތު ހިމެނިފައިވާތީއެވެ. އެކަން އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންކުރެއްވީ އެކަމުގެ ޒަރީއާއިން ބުންޔާމީން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބެހެއްޓެވުމަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެޅި ހޮނެއް ފަދައިން އިވިގެން ދިޔަ ނުރައްކާތެރި ޚަބަރާއެކު ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންނަށް ލިބުނު ބިރުވެރިކަން ބޮޑުވިއެވެ. އެހެނީ އެބައިމީހުންނަކީ ޝަރަފުވެރި، އަމާނާތްތެރި ބައެކެވެ. ނަބީބޭކަލުންގެ ދަރިންނެވެ. އެބައިމީހުން ވައްކަންކުރާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟

އެއުރެން އެއުރެންނާ ކުރިމަތިލައި އައިސް ބުނެފޫއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ގެއްލިގެންތިޔަ އުޅެނީ ކޮންއެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ (71)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ޤާފިލާ ހުއްޓައި، އެބައިމީހުންނާ ދިމާއަށް އެނބުރިގެން އައިސް ސުވާލުކުރިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ގެއްލިގެން އުޅެނީ ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ އަހަރުމެން ވައްކަން ނުކުރަމޭ ބުނެ އެބައިމީހުން އެފަދައިން ސުވާލުކުރީ، އަނެކުންނާއި މުޚާޠަބުކުރުމުގައި އަދަބުވެރި ވުމަށާއި، ކުށެއް ނެތް ބަޔަކަށް ވައްކަން ދިނުމަށް އަވަސް ވެ ނުގަތުމަށް އެބައިމީހުން ސަމާލުވުމަށް އެންގުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، ގޮވި މީހުންވެސް އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރީ އަދަބުވެރިކަމާ އެކުގައެވެ.

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. ތިމަންމެން ގެއްލިގެން މިއުޅެނީ، ރަސްގެފާނުގެ ނާޅިއެވެ. އަދި އެ ގެނެސްދިން މީހަކަށް އޮތް އިނާމަކީ، جمل އަކަށް އެރުވޭހާ ތަކެއްޗެވެ. އެކަމަށް އަހަރެން ޖާމިނުވެގެންވަމެވެ. (72)

އަހަރުމެން މިއުޅެނީ ރަސްގެފާނުގެ ޖަވާހިރާއި މުތީ ޖަހާފައިވާ ނާޅިކޮޅު ގެއްލިގެންނެވެ. އަދި ރޭވުން އިތުރަށް ވަރުގަދަކުރުމުގެ ގޮތުންނާއި އެބައިމީހުން ދަހިވެތިކުރުމުގެ ގޮތުން، ހިތުން ރުހުމުން އަމިއްލައަށް އައިސް އޭތި ޙަވާލުކުރި މީހަކަށް އަގުބޮޑު ހަދިޔާއެއް އޮތްކަން ގޮވި މީހާ އެންގިއެވެ. އޭނާ ބުންޏެވެ. ﴿وَلِمَن جَآءَ بِهِۦ حِمْلُ بَعِيرٍ وَأَنَا۠ بِهِۦ زَعِيمٌ﴾ އަހަރުމެންނަށް އޭތި ރައްދުކޮށްދިން މީހަކަށް އިނާމެއްގެ ގޮތުގައި ޖަމަލަކަށް އެރުވޭހާ ގޮދަން ހިލޭ ލިބޭނެއެވެ. އަދި އަހުރެން އެކަމަށް ޖާމިނުވަމެވެ. އެފަދަ ދަތި ދުވަސްވަރެއްގައި އެއީ އަގުބޮޑު ހަދިޔާއެކެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. اللَّه ގަންދީ ބުނަމުއެވެ. ތިމަންމެންއައީ ބިމުގައި فساد ކުރުމަށް ނޫންކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގިފައިވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ވައްކަންކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ. (73)

ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެން އައީ ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރަން ނޫންކަން އަހަރުމެންގެ ޙާލާއި އަހަރުމެން ތިބި ގޮތް ބަލާފައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެއެވެ. އަހަރުމެން މާތް ﷲ ގަންދީ ހުވައިކޮށްފައި ބުނަމެވެ. އަހަރުމެން ތިޔަބައިމީހުންގެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ވަގަށް ނުނަގަމެވެ.

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ދޮގުހަދާކަމަށްވާނަމަ، ފަހެ، އެކަމުގެ (އެބަހީ: މިނާއެތި ވަގަށްނެގުމުގެ) ޖަޒާއަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ (74)

ޒުވާނުން އެބައިމީހުންނަށް ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުމެންނަށް ދޮގުހެދުމަށްފަހު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ވައްކަންކުރިކަން ސާބިތުވެއްޖެނަމަ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޝަރީޢަތުގައި އެމީހެއްގެ ޖަޒާއަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. އެކަމުގެ ޖަޒާއަކީ، އެމީހެއްގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެ މިނާއެތި ފެނުނު މީހެކެވެ. ފަހެ، އޭނާ އެއީ އެކަމުގެ ޖަޒާއެވެ. (އެބަހީ: ޖަޒާދިނުމަށްޓަކައި އެމީހަކު ހިފެހެއްޓުމެވެ.) އަނިޔާވެރިންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ، އެފަދައިންނެވެ. (75)

އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އަހަރުމެންގެ ޝަރީޢަތުގައި އެމީހެއްގެ ޖަޒާއަކީ، އޭނާ އެމީހެއްގެ އަތުން ވައްކަން ކުރި މީހެއްގެ އަޅަކަށް އެއް އަހަރުދުވަހަށް ވުމެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެޒަމާނުގައި ވައްކަން ކުރާ ކޮންމެ މީހަކު އެ ވައްކަމުގެ ބަދަލުގައި އަޅަކަށް ހަދަނީއެވެ. އެއީ އަހަރުމެންގެ ޝަރީޢަތުގައި ވައްކަންކުރާ މީހާގެ އަތް ކެނޑުން އޮންނަ ފަދައިންނެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿ فَهُوَ جَزَٰٓؤُهُۥ﴾ ގެ މާނައީ ވައްކަމުގެ ޢުޤޫބާތަކީ އެކަން ކުރި މީހާއެވެ. އެބަހީ ވައްކަންކުރި މީހާ އެމީހެއްގެ އަތުން ވައްކަންކުރެވުނު މީހާގެ އަޅަކަށް ވަނީއެވެ. މިއީ ވައްކަންކުރާ ކޮންމެ މީހަކަށް ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޝަރީޢަތުގައި ޖަޒާދެވޭ ގޮތެވެ. މިތާނގައި އަހަރުމެންނަށް ފެނިގެން މިދަނީ މާތް ﷲ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އިލްހާމުކުރެއްވި އެކަލާނގެ އިލާހީ ތަދްބީރުން ބައެކެވެ. ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޝަރީޢަތުގައި ކަނޑައެޅިފައި އޮތީ ވައްކަން ކުރާ މީހާ އެކުރި ވައްކަމުގެ ބަދަލުގައި އޭނާ އަޅަކަށް ހެދުމެވެ. މިޞްރުގެ ރަސްގެފާނުގެ ޙުކުމުގައި އޮތް ގޮތުން ވައްކަންކުރާ މީހާގައި ތެޅުމަށް ފަހު، އޭނާ ވަގަށް ނެގި އެއްޗެއްގެ ދެގުނައަށް ވާ އަގު އޭނާގެ އަތުން ނަގަނީއެވެ. އެހެންކަމުން، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންނަށް އެބައިމީހުންނީ ކުށެއް ނެތް ބައެއްކަން ޔަޤީންކުރެވޭތީ އެބައިމީހުން ނިންމީ އެބައިމީހުންގެ ޝަރީޢަތުގައި އޮތް ޙުކުމް ޤަބޫލުކުރުމަށެވެ. އެއީ، ޔޫސުފު عليه السلام އަށާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއަށް މާތް ﷲ ތަދުބީރުކުރެއްވި ގޮތް ފުރިހަމަވުމަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ أخ އާގެ ތަކެތި ހޯދުމުގެ ކުރިން، އެއުރެންގެ ތަކެތި ހޯދަންފެށިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ أخ އާގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން، އެ މިނާއެތި ނެރުނެވެ. އެގޮތަށް يوسف ގެފާނަށްޓަކައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ (އެކަންތައް) ރޭއްވެވީމެވެ. اللَّه އިރާދަކުރެއްވުމާނުލައި، ރަސްގެފާނުގެ އާދަޔާ އެއްގޮތަށް އެކަލޭގެފާނަކަށް، އޭނާގެ أخ އާ އަތަކު ނުލެއްވުނީހެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކު، ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވަމެވެ. އަދި ކޮންމެ علٰم ވެރިޔެއްގެ މައްޗަށް (ހުރިހާކަމެއް) މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ކަލާނގެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. (76)

ރޭވިފައިވާގޮތް އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ތަންފީޒުކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން، ޔޫސުފު عليه السلام އަމުރުކުރެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީންގެ ތަކެތީގެ ކުރިން އެބައިމީހުން ތަކެތި ހޯދައިބެލުމަށެވެ. މިގޮތުން އެ ދިހަ ބެއިންގެ ތަކެތި ނިމެންދެން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ހާޒިރުގައި އެބައިމީހުންގެ ތަކެތި ހޯދައިބެލުނެވެ. އެހިނދު ޔޫސުފު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މި ކުޑަކުއްޖާ ދޫކޮށްލާށެވެ. އޭނާ އެއްޗެއް ނަގާފާނެހެން ހީނުވެއެވެ. އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އޭނާގެ ތަކެތިވެސް ބަލާފައި މެނުވީ އަހަރުމެން ހުއްޓައިނުލާނަމެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސަށްވެސް އަދި އަހަރުމެންގެ ނަފުސަށްވެސް ހަމަޖެހުން ލިބޭނީ އޭރުންނެވެ. ދެން، އޭނާގެ ތަކެތި ހޯދުމަށް ޔޫސުފު عليه السلام އެންގެވިއެވެ. އަދި އެ ނާޅި އޭނާގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން ފެނުނެވެ. އެހެންކަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿ثُمَّ ٱسْتَخْرَجَهَا مِن وِعَآءِ أَخِيهِ ۚ ﴾ މާނައީ އެ ނާޅި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީންގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން ނެންގެވިއެވެ. ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ދަރިންނަށް ލިބިގެންދާނެ ޙައިރާންކަން ތަސައްވަރުކޮށްލާށެވެ. އެބައިމީހުން ހިތުގެ އަޑިން ޔަޤީންކޮށްގެން ތިބީ އެބައިމީހުން މި ހުތުރުކަން ބޮޑު ތުހުމަތުން ބަރީއަވެގެންވާ ކަމުގައެވެ. އެ ނާޅި އެބައިމީހުންގެ އަޚާގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން ފެނުމުން ލަދުން އެބައިމީހުން އިސްޖެހިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޚާއަށް ނުރުހުމުގެ ބަސް ރައްދުކުރަން ފެށިއެވެ. ތިބާ އަހަރުމެންނަށް ތިހެދީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ރާޙީލްގެ ދަރިއެވެ! ތިބާ އަހަރުމެންގެ މޫނުތައް ކަޅުކޮށްފީމުއެވެ. (ރާޙީލް އަކީ ޔޫސުފު عليه السلام އާއި ބުންޔާމީންގެ މައިކަމަނާއެވެ.) އެބައިމީހުން އެކަމަނާއަށް އޭނާ ނިސްބަތްކުރީ ހުތުރުކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿كَذَٰلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ ۖ مَا كَانَ لِيَأْخُذَ أَخَاهُ فِى دِينِ ٱلْمَلِكِ إِلَّآ أَن يَشَآءَ ٱللَّهُ ۚ ﴾ އެފަދައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޔޫސުފު عليه السلام އަށްޓަކައި އެ ރޭވުން ރާއްވަވައި އެކަލޭގެފާނަށް އިލްހާމްކުރެއްވީމެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބެހެއްޓެވޭ ގޮތް ހެއްދެވުމަށެވެ. މާތް ﷲގެ އިރާދަފުޅާއި ލައިގެން މެނުވީ މިޞްރުގެ ރަސްގެފާނުގެ ޝަރީޢަތުގައި ޙުކުމް އޮތް ގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް އެކަލޭގެފާނު ނުހިފެހެއްޓެވުނީހެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެބައިމީހުން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޝަރިޢަތުގައިވާ ޙުކުމަށް އެއްބަސްވީއެވެ. އެއީ މާތް ﷲ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އިލްހާމްކުރެއްވި ރޭއްވެވުމެވެ. ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿نَرْفَعُ دَرَجَـٰتٍ مَّن نَّشَآءُ ۗ﴾ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން އިރާދަކުރައްވާ އަޅަކަށް ޢިލްމު ދެއްވައިގެން އޭނާގެ ދަރަޖަ އުފުއްލަވަމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ދަރަޖަ އުފުއްލަވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބަހައްޓަވާނެ ގޮތް ރާއްވަވައި އިލްހާމްކުރެއްވި ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ ޢިލްމުވެރިއަކަށްވުރެ މަތީގައި އެއަށްވުރެ މޮޅު ޢިލްމުވެރިއަކު ވެއެވެ. އެންމެ ފަހުން ގޮސް ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި، ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއާއި ހަމައަށް އެންމެ ފުރިހަމަ ޢިލްމު ނިމެންދެނެވެ. އަލްޙަސަނު އަލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. ކޮންމެ ޢިލްމުވެރިއެއްގެ މަތީގައި އޭނާއަށްވުރެ މޮޅު ޢިލްމުވެރިއަކު ވެއެވެ. ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ހަމައަށް ޢިލްމު ނިމެންދެނެވެ. މި އާޔަތުގައިވާ ﴿كَذَٰلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ ۖ﴾ ދަލީލުކޮށްދެނީ އެ ރޭއްވެވުމަކީ މާތް ﷲ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް އިލްހާމްކުރައްވައި އުގަންނަވައިދެއްވި ރޭއްވެވުމެއް ކަމުގައެވެ. ހެވާއި މަސްލަހަތަށްޓަކައި މިފަދަ ރޭވުން ރޭވުމަކީ ފާފައެއް ނޫނެވެ. ސުލައިމާން عليه السلام އާއި، މިނިކާކުއްތާ އެ ދެއަންހެނުންގެ ދެދަރިންގެ ތެރެއިން އެއް ދަރި ކައިލި ދެއަންހެނުންގެ ވާހަކައިގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ މީހަކުވެސް ދަޢުވާކުރަމުން ދިޔައީ ބާކީ ހުރި ކުއްޖާއަކީ ތިމަންނާގެ ދަރިފުޅު ކަމުގައެވެ. އެހިނދު ސުލައިމާނު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅަށް ވަޅިއެއް ގެންނާށެވެ. ތިޔަ ދެމީހުންނަށް އެކުއްޖާ ދެފަޅިކޮށްފައި ދެއްވުމަށެވެ. ދެން، ބޮޑު މީހާ ހަނު ހުރެއްޖެއެވެ. ކުޑަ މީހާ ދެންނެވިއެވެ. ނޫނެކެވެ. މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތް ލައްވާށިއެވެ. ތިޔަހެން ނުހައްދަވާށެވެ. އެއީ އޭނާގެ ދަރިއެކެވެ. އެ ހިނދު އެކުއްޖާއަކީ ކުޑަ މީހާގެ ދަރިއެއްކަން އެކަލޭފާނަށް އެނގިވަޑައިގަތެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 6769)

އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. އޭނާ ވައްކަންކުރިކަމަށްވާނަމަ، މީގެކުރިން އޭނާގެ أخ އަކުވެސްވަނީ ވައްކަންކޮށްފައެވެ. ފަހެ، يوسف ގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި އެ ބަސް ސިއްރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެއުރެންނަށް އެކަން ފާޅެއްނުކުރައްވަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރަޖަ އެއަށްވުރެ މާނުބައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ސިފަކޮށް ބުނާއެއްޗެއް اللَّه ދެނެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ. (77)

މިހާ ހިސާބުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުންގެ ހިތްތަކުގައި ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނު އަޚާއާއި މެދު ފޮރުވިފައިވާ ޙަސަދަ ބޭރުވާން ފެށިއެވެ. އަދި ވައްކަމުގެ ތުހުމަތުން އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް ދުރުވެގަނެ އެކަން ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާއަށް ނިސްބަތްކުރިއެވެ. އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. ބުންޔާމީނު އެކަން ކޮށްފާނެ ކަމާމެދު ޙައިރާންވާކަށް ނުޖެހެއެވެ. މަރުވެފައިވާ އޭނާގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام އަކީވެސް ވައްކަން ކުރި މީހެކެވެ. (އެބައިމީހުން އެ ވާހަކަ ދައްކަނީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހުގައި ކަމެއް އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެއެވެ.) އެބައިމީހުން އިތުރަށް ބުންޏެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އާއި ބުންޔާމީނަކީ އެހެން މައެއްގެ ދެދަރިކަލުންނެވެ. އެމީހުން ވަނީ ވައްކަންކުރުމަށް މަޝްހޫރުވެފައެވެ. އަހަރުމެންނަކީ އެފަދަ ކަންކަމުން ތާހިރުވެގެންވާ ބަޔަކީމެވެ. އެހިނދު ޔޫސުފު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ނަފުސަށް ވިދާޅުވިއެވެ. (އެބަސްފުޅު ފާޅު ނުކުރެއްވީ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އޯގާތެރިވެވަޑައިގަތުމުގެ ގޮތުންނެވެ.) ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރަޖަ އެއަށްވުރެ މާ ނުބައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައްޕާގެ އަތްޕުޅުން ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚާ ވަގަށްނަގައި، މިނިކާކުއްތާ އޭނާ ކައިލީ ކަމަށް ދަޢުވާކޮށްފައެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِى نَفْسِهِۦ وَلَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ﴾ އިން މިކަން އެނގެއެވެ. މާނައީ އެކަލޭގެފާނު އެބަސްފުޅުތައް ސިއްރުކުރެއްވިއެވެ. ފާޅު ނުކުރައްވައެވެ. އެބަސްފުޅުތައް ވިދާޅުވީ އަމިއްލަފުޅު ނަފުސަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅުން ބޭރު ނުކުރައްވައެވެ. ނުބައި ބަޔަކީ އެބައިމީހުންނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީނެއް ނޫނެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ العزيز އެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ قدر ވެރި މުސްކުޅި ބައްޕައެއްވެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެންގެ ތެރެއިން އެކަކު އޭނާގެ ބަދަލުގައި ހިފަހައްޓަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ކަލޭގެފާނު ދެކެނީ، إحسان ތެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ. (78)

ވައްކަންކުރި މީހާގެ މައްޗަށް ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޝަރީޢަތުގައިވާ ޙުކުމް ތަންފީޒުކުރުމަށް އެއްބަސްވުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންގެ އަޚާ އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލިއްޖެކަން އެބައިމީހުންނަށް އިޙްސާސްވިއެވެ. ދެން، ޢުމުރުން ދުވަސްވެ މުސްކުޅިވެފައިވާ ބައްޕާގެ ނަންފުޅުގައި ޢަޒީޒުގެ އޯގާތެރިކަމަށް އެދި އާދޭސްކުރަން ފެށިއެވެ. އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ދެންނެވިއެވެ. މަތިވެރިވެގެންވާ ޢިއްޒަތްތެރި ސާހިބާއެވެ! އޭނާގެ ބައްޕާއަކީ ޢުމުރުން ދުވަސްވެފައިވާ މުސްކުޅިފުޅު ބޭކަލެކެވެ. އޭނާއާއި ވަކިން އެކަލޭގެފާނަށް ކެތްނުކުރެއްވޭނެއެވެ. އެހެންވީމާ، އޭނާގެ ބަދަލުގައި އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން އެކަކު ނަންގަވާށެވެ. އަދި ރަހުނެއްގެ ގޮތުގައި އޭނާ ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބަހައްޓަވާށެވެ. އަހަރުމެންނާއެކު ދާން އެ ކުޑަކުއްޖާ ދޫކޮށްލައްވާށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ފަރާތްޕުޅުން އަހަރުމެންނަށް ފެނިފައި ވަނީ އިޙްސާންތެރިކަމާއި ހެޔޮފުޅުކަމެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [معاذ اللَّه] އެވެ. (އެބަހީ: اللَّه ގެ ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ.) އެމީހެއްގެ އަތުގައި ތިމަންމެންގެ ތަކެތި ހުއްޓައި ފެނުނު މީހަކު މެނުވީ، ތިމަންމެން ހިފެހެއްޓުމުން ދުރުވެ، ރައްކާތެރިވުން އެދެމެވެ. އެހެންވެއްޖެނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވާހުށީ އަނިޔާވެރިން ކަމުގައެވެ. (79)

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އެހެން މީހަކު ކުރި ކުށަކަށް މީހަކު ހިފެހެއްޓުމުން ދުރުވެވަޑައިގެން، މާތް ﷲގެ ރައްކާތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވަމެވެ. އެހެނީ، އެއީ ބޮޑުވެގެންވާ އަނިޔާއެކެވެ. އެއީ، ބުއްދިވެސް އަދި ދީންވެސް ހުއްދަކުރާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެން ހަދައިފިއްޔާ އަހަރުމެން ވާނީ އަނިޔާވެރިންގެ ތެރެއިންނެވެ.

ފަހެ، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން اميد ކެނޑުނުހިނދު، އެއުރެން އެކަހެރިވެ ސައްލާކުރޫއެވެ. އެއުރެންގެ ބޮޑަކަށްހުރި މީހާ ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައްޕާ، اللَّه ގެ حضرة ން عهد ކަށަވަރު ހިއްޕަވާފައިވާކަމާއި، އޭގެކުރިން يوسف ގެފާނާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ފަރުވާކުޑަކޮށްފައިވާކަން، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނޭނގޭހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިމަންގެ ބައްޕާ ތިމަންނައަށް إذن ދެއްވައިފުމަށްދާނދެން، ނުވަތަ اللَّه ތިމަންގެ މައްޗަށް ނިޔާކުރައްވައިފުމަށްދާނދެން ތިމަން (مصر ގެ) ބިން ދޫކޮށެއް ނުލާހުށީމެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ حكم ކުރައްވާ އެންމެ ހެޔޮ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (80)

އެބައިމީހުންގެ އެދުމަށް އެކަލޭފާނު އިޖާބަދެއްވާނެކަމާ މެދު އެބައިމީހުން މުޅިން މާޔޫސްވީ ހިނދު، އެބައިމީހުން ސިއްރުން ސައްލާކޮށް މަޝްވަރާކުރުމަށް މީސްތަކުންނާއި ދުރަށް އެއްފަރާތަކަށް ޖެހުނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދޮށީ މީހާ (އެއީ ރޫބީލް) ބުންޏެވެ. ބައްޕާގެ އަރިހަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚު އަނބުރައި ގެންދާނެ ކަމަށް ބައްޕާއަށް ކަށަވަރުވެގެންވާ ޢަހުދެއްވެ ތިޔަބައިމީހުން ހުވައިކޮށްފައި ނުވޭ ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ބުންޔާމީން ނުގެންގޮސް ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ދަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މީގެ ކުރިން ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު ފަރުވާކުޑަކުރި ހަނދާން ތިޔަބައިމީހުން ނުވޭ ހެއްޔެވެ؟ މިފަހަރު ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދަންނަވާނީ ކީކޭ ހެއްޔެވެ؟ އަހުރެންގެ ބައްޕާ އަހުރެންނަށް ހުއްދަދެއްވައިފުމަށް ދާންދެން، ނުވަތަ ބުންޔާމީން ސަލާމަތްކުރައްވައި، މާތް ﷲ އަހުރެންނަށް ޙުކުމް ކޮށްދެއްވައިފުމަށް ދާންދެން އަހުރެން މިޞްރުގެ ބިން ދޫކޮށް ނުދާނަމެވެ. އެކަލާނގެއީ އެންމެ ޢަދުލުވެރިކޮށް ޙުކުމްކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެހެނީ، އެކަލާނގެ ޢަދުލުވެރި ގޮތުގައި މެނުވީ ޙުކުމްނުކުރައްވައެވެ.

ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައްޕާ އަރިހަށްގޮސް ދަންނަވާށެވެ! އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ވައްކަންކޮށްފިއެވެ. އަދި ތިމަންމެންނަށް އެނގިފައިވާކަމަކަށް މެނުވީ، ތިމަންމެން ހެތްކެއް ނުވަމުއެވެ. އަދި غيب ގައިވާ ކަންތައް ދަންނަބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންމެން ނުވަމުއެވެ. (81)

އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދޮށީ އަޚު ބުންޏެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ބައްޕާގެ އަރިހަށް އެނބުރިދާށެވެ. އަދި ކަން ހިނގި ގޮތުގެ ޙަޤީޤަތް އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދޭށެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ދަންނަވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ބުންޔާމީން ވައްކަންކޮށްފިއެވެ. މިއީ އަހަރުމެން އޭނާގެ މައްޗަށް ކުރާ ތުހުމަތެއް ނޫނެވެ. އަދި އޭނާގެ ބޮލުގައި އަޅުވާ ދޮގު އިލްޒާމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އަހަރުމެން އަމިއްލައަށް އެތަން ދުށީމެވެ. އަދި އޭނާގެ ތަކެތީގެ ތެރެއިން އަހަރުމެންނަށް ނާޅި ފެނުނެވެ. އޭނާ އަނބުރައި ގެންނާނެކަމަށް ކަލޭގެފާނަށް އަހަރުމެން ވަޢުދުވީއިރު، އަހަރުމެންނަށް ޣައިބު ނޭނގެއެވެ.

އަދި ތިމަންމެންގޮސް ތިބި ރަށުގެ މީހުންނާ، އަދި ތިމަންމެން އޭގައި ދަތުރުކޮށްފައި އައި قافلة ގެ މީހުންނާ سؤال ކުރައްވާށެވެ! އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންނީ ތެދުބުނާ ބަޔަކީމުއެވެ. (82)

އަހަރުމެންގެ ވާހަކައާ މެދު ކަލޭގެފާނު ޝައްކު ކުރައްވަންޏާ، އެރަށުގެ (މިޞްރުގެ) އަހުލުވެރިން ކުރެން ކަލޭގެފާނު އައްސަވާށެވެ. ނުވަތަ އަހަރުމެންނާއެކު އެނބުރި އައި ޤާފިލާތަކާ ކަލޭގެފާނު ސުވާލުކުރައްވާށެވެ. އަހަރުމެން މިދަންނަވަނީ ތެދެވެ. ޙައްޤު ބަސް މެނުވީ އަހަރުމެން ނުދަންނަވަމެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! ތިޔަބައިމީހުންގެ نفس ތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް (ނުބައި) ކަމެއް ޒީނަތްތެރިކޮށްދިނީއެވެ. ފަހެ، ދެން އޮތީ ރިވެތިވެގެންވާ ކެތްކުރުމެކެވެ. اللَّه އެ އެންމެން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެނެސްދެއްވައިފާށިއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (83)

އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެބައިމީހުން ގޮސް އެވާހަކަ ދެންނެވުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ ޤަބޫލުފުޅު ނުކުރެއްވިއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އެބައިމީހުން ބުންޔާމީނާ ދެކޮޅަށް ނުބައި ރޭވުމެއް ރޭވިކަމަށް ތުހުމަތު ކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެއީ އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު ކަންތައް ކުރެއްވި ފަދައިން ރޭވި މަކަރުވެރި ރޭވުމެއްކަމަށް ހީފުޅުކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އަދި ކިޔެއްތަ ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފުސުތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަކަރުވެރި ރޭވުމެއް ޒީނަތްތެރިކޮށްދިނީއެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން އޭނާއާ ދެކޮޅަށް އެ ރޭވުން ރޭވީއެވެ. ދެން އެކަލޭފާނު މާތް ﷲގެ ޤަޟާޤަދަރާއި އެކަލާނގެ ނިންމެވުން ޤަބޫލުފުޅު ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿فَصَبْرٌ جَمِيلٌ﴾ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲ އަޖުރު ދެއްވާނެކަމަށް އެދިވަޑައިގެން ކެތްކުރެއްވުން ނޫން ކަމެއް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ނެތެވެ. ﴿عَسَى ٱللَّـهُ أَن يَأْتِيَنِى بِهِمْ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلْعَلِيمُ ٱلْحَكِيمُ﴾ އެ އެންމެން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެނެސްދެއްވައި، އެ އެންމެންގެ ކިބައިން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅަށް ފިނިކަން ދެއްވައިފާށިއެވެ. އެކަލާނގެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޙާލު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ، އެކަލާނގެ ރޭއްވެވުމާއި ހިންގެވުމުގައި ޙިކުމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

އަދި އެކަލޭގެފާނު އެއުރެންނާ އެއްކިބާވެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. يوسف ގެފާނުގެ މައްޗަށް އަހުރެން ކުރާ ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! އަދި ހިތާމައިގެ ސަބަބުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅު ހުދުވެގެންދިޔައެވެ. ފަހެ، އެކަލޭގެފާނީ، ހިތާމަފާޅު ނުކުރައްވައި، ހިފަހައްޓަވާ ބޭކަލެކެވެ. (84)

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންގެ ކިބައިން އިވިވަޑައިގަތް ވާހަކަތަކަށް ނަފްރަތުކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނާ އެއްކިބާވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި އޮތް ލޯތްބެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ ހިތާމައެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ. އަދި ކީރިތިކުރެއްވި ވަރު ގިނަ ކަމުންނާއި ކުރެއްވި ހިތާމައިގެ ބޮޑު ކަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅު އަނދިރިވިއެވެ. އެކަލޭފާނު އެ ބޮޑު ހިތާމަކުރައްވަމުން ވެސް އެ ހިތާމަ ފާޅު ނުކުރައްވައި، ވޭން ސިއްރުކުރެއްވިއެވެ. ބުންޔާމީން ގެއްލުމުގެ ޙާދިޘާއާ ގުޅިގެން ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު އެކަލޭފާނު ހިތާމަކުރެއްވީ އަލަށް ލިބޭ ހިތާމައިން ކުރީގެ ހިތާމައިގެ ހަނދާންތައް އާވާތީއެވެ. އެހެނީ ހިތާމައިން އަނެއްކާވެސް އިތުރުވާނީ ހިތާމައެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ލޯބި ވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ މުޅި ހިތްޕުޅަށް ވެރިވެފައެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ހަނދަމުނައްތަވައިލެއްވޭ ވަރަށްވުރެ މާބޮޑަށެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. اللَّه ގަންދީ ހުވާކުރަމެވެ. ކަލޭގެފާނު ބަލިحال ބޮޑުވެއްޖެއުމަށްދާނދެން، ނުވަތަ މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން ހިމެނިއްޖައުމަށްދާނދެން، يوسف ގެފާނުމަތިން ހަނދުމަކުރެއްވުމުގައި ކަލޭގެފާނު ފިލާވަޑައިނުގަންނަވަމުއެވެ. (85)

އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ބަލިޙާލުކޮޅު ބޮޑުވެ، އަވަހާރަވުމާ ކައިރިވަންދެން، ނުވަތަ ހިތާމައިގެ ސަބަބުން ކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ކަލޭގެފާނު ޔޫސުފު عليه السلام ހަނދުމަ ކުރައްވައި، ހިތާމަކުރެއްވުމުގައި، ފިލާވަޑައިނުގަންނަވަމުއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް މަޑުވެ އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ހިތުގައި ހަމްދަރްދީ އުފެދުނީއެވެ. އެބައިމީހުން އެހެން ދެންނެވީ ހަމްދަރްދީ ވުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މޮޅިޔާއި، ހިތާމައިގެ شكوى ދަންނަވާކަން ކަށަވަރީ، ހަމައެކަނި اللَّه އަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ ކަންތައްތަކެއް، اللَّه ގެ حضرة ން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަނެއެވެ. (86)

ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މޮޅިއާއި ހިތާމައިގެ ޝަކުވާ ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުކުރައްވަމެވެ. އެކަމުގެ ޝަކުވާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރައްވާކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. ޝަކުވާކުރުމުން ފައިދާއެއް ލިބޭނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އޯގާތެރިކަމާއި، ރަޙްމަތްވަންތަކަމުގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ނުދަންނަ ކިތަންމެ ކަމެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެނެވަޑައިގަންނަވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތާމައިން ކުދިކުދިވެފައިވާ ހިތްޕުޅުގައި އުފުއްލަވާ ވޭނާއި ހިތާމަ އަހަރުމެން ޖެހެނީ ތަޞައްވަރުކޮށްލާށެވެ. އެހެނީ އެކަލޭގެފާނަށް ވަނީ މުޞީބާތަކަށް ފަހު މުޞީބާތެއް ކުރިމަތި ވެފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މިހިތާމައާއެކުވެސް، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ މުޞީބާތް ފިއްލަވައި ޔޫސުފު عليه السلام އާއި ބުންޔާމީން އެކަލޭގެފާނަށް ރައްދުކޮށްދެއްވާނެ ކަމުގެ ބޮޑު އުއްމީދެއް އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެއް ފަހަރުވެސް މާތް ﷲ ގެ ހަޟްރަތުން އުއްމީދު ކަޑުއްވައިނުލައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އިތުބާރާ އެކީ އެބައިމީހުންނަށް ﴿وَأَعْلَمُ مِنَ ٱللَّـهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ ވިދާޅުވީ އެހެންވެގެންނެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތްފުޅު ތަނަވަސްވެގެން ވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ހިތާމަ ފިއްލަވައިދެއްވުން އަވަސްވެގެން ވެއެވެ.

އޭ އަހުރެންގެ ދަރިންނޭވެ! يوسف ގެފާނާއި، އޭނާގެ أخ އާގެ خبر އެއްވޭތޯ ތިޔަބައިމީހުން ދާށެވެ! އަދި اللَّه ގެ رحمة ން ތިޔަބައިމީހުން اميد ކަނޑައިނުލާށެވެ! (ހަަމަކަށަވަރުން، كافر ވިމީހުން މެނުވީ، اللَّه ގެ رحمة ން اميد ކަނޑައެއް ނުލާނެތެވެ.) (87)

އޭ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން އައި ތަނަށް އެނބުރި ދާށެވެ. މިޞްރަށް ދާށެވެ. އަދި ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ބުންޔާމީނުގެ ޚަބަރެއް ވޭތޯ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙިއްސުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ހޯދާށެވެ. التحسّس އަކީ ޙިއްސުތައް ބޭނުންކޮށްގެން އެއްޗެއް ހޯދުމެވެ. އަދި ވަރަށް ރަނގަޅަށް ހޯދައިގެން އެއްޗެއް ދެނެގަތުމެވެ. މިކަން ކުރެވެނީ ރަނގަޅު ގޮތުގައެވެ. التجسّس (ޖާސޫސް) ކުރެވެނީ ނުބައިގޮތުގައެވެ. ﴿وَلَا تَا۟يْـَٔسُوا۟ مِن رَّوْحِ ٱللَّـهِ﴾ އަދި ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތްފުޅުން އުއްމީދު ކަނޑައިނުލާށެވެ. އަދި އެކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ހިތަށް މާޔޫސްކަން ވަދެގެން ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް އީމާންނުވާ ކާފިރުން މެނުވީ އެކަލާނގެ ރަޙްމަތުން، އަދި އެކަލާނގެ ހިތާމަ ފިއްލެވުމާމެދު އުއްމީދު ކަނޑައިނުލާނެއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން ތިންވަނަ ފަހަރަށް މިޞްރަށް ވަންނައިރު، އެބައިމީހުންނަށް ވަނީ ތަދުމަޑުކަން ޖެހިފައެވެ. އެބައިމީހުން އަތުގައި ފައިސާއެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން، ދަތުރުގެ ކޮއްތާއި، ކާބޯތަކެތި ގަންނަން އެބައިމީހުން ގެނައީ ދެރަ މުދަލެކެވެ. އެބައިމީހުން ޢަޒީޒުގެ އަރިހަށް ވަންނަ އިރު އެބައިމީހުންގެ ވާހަކައިގައިވެސް ވަނީ ބަލިކަށިކަމާއި ނިކަމެތިކަމެވެ. އަދި އެބައިމީހުނާމެދު ކަންތައްވީ ގޮތާމެދު ކުރެވޭ ޝަކުވާއެވެ.

ފަހެ، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަންހިނދު، އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ العزيز އެވެ! ތިމަންމެންނަށާއި، ތިމަންމެންގެ أهل ވެރިންނަށް ތަދުމަޑުކަން ޖެހިއްޖެއެވެ. ތިމަންމެންއައީ، ދެރަ މުދަލަކާއިގެންނެވެ. ފަހެ، ތިމަންމެންނަށް ފުރިހަމަގޮތުގައި މިނެދެއްވައި، ތިމަންމެންނަށް صدقات ކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، صدقات ކުރާ މީހުންނަށް اللَّه (ހެޔޮ) ޖަޒާދެއްވާނެތެވެ. (88)

އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވަން ހިނދު އެކަލޭގެފާނަށް ނިކަމެތިކަމާއި ބަލިކަށިކަން ފާޅުކުރިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ޢިއްޒަތެރި، ޤަދަރުލިބިގެންވާ ސާހިބާއެވެ. އަހަރުމެންނަށާއި އަހަރުމެންގެ ޢާއިލާއަށް ތަދުމަޑުކަމާއި، ފަޤީރުކަން ޖެހިއްޖެއެވެ. އަދި މުޞީބާތް ބޮޑުވެއްޖެއެވެ. އަހަރެމެން ގެނައީ ކާބޯތަކެތީގެ އަގަށް ކަމުދާ ވަރަށް ވުރެ ދެރަ މުދާކޮޅެކެވެ. (އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެނައި ދިރުހަމްތައް ބާވެ ހަލާކުވެފައި ހުރި ވަރުން ކާބޯތަކެތީގެ އަގަށް ކަމުދާވަރު ނުވެއެވެ.) އެހެންނަމަވެސް، އަހަރުމެންނަށް ފުރިހަމައަށް މިނެދެއްވާށެވެ. އަދި އަހަރުމެން ގެނައި މުދާކޮޅު ދެރަކަމުން މިނުމުގައި އުނިނުކުރައްވާށެވެ. އަދި އަހަރުމެންގެ އަޚާ އަހަރުމެންނަށް ރައްދުކޮށްދެއްވައި އަހަރުމެންނަށް ޞަދަޤާތްކުރައްވާށެވެ. އިޙްސާންތެރިންނަށް މާތް ﷲ އެންމެ ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަޚުން އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށް ސިފަކުރީ ނިކަމެތި ޙާލުގައި ތިބި، އަތުގައި ފައިސާއެއް ނެތް، ނިހާޔަތަށް ބޭނުންޖެހިފައިވާ ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިއީ ހިތް މަޑުކޮށް، އޯގާތެރިކަން އުފައްދައި، ކުލުނު އުފެދުން ލާޒިމުކުރާ ކަންކަމެވެ. މިވާހަކަ އެބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހުގައި ދެއްކުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު އެބައިމީހުންނަށްޓަކައި މަޑުވެ، ހިތްޕުޅުގައި އޯގާތެރިކަން އުފެދުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅުން ކަރުނަ ހިލިގަތެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޙަޤީޤަތް ބަޔާންކޮށް ނުދެއްވައި، އެކަލޭގެފާނަކީ އެބައިމީހުން ޤަތުލުކުރަން އުޅުނު، ވަޅަށް އެއްލައިލި، އަދި ބައްޕާގެ އަތްޕުޅުން ފޭރިގަތް އެބައިމީހުންގެ އަޚު ޔޫސުފު عليه السلام ކަމާއި، އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކެތްތެރިކަމާއި ތަޤްވާވެރިކަމުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނު މާތް ކުރައްވައި، ޢިއްޒަތާއި ޖާހާއި ވެރިކަން ދެއްވިކަން ބަޔާންކޮށް ނުދެއްވައި، އަމިއްލަފުޅު ނަފުސުގެ މައްޗަށް ބާރު ނުފޯރުއްވުނެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ކުއްލި ސިހުމެއް ގެނެސްދެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގިތިބި حال، يوسف ގެފާނަށާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ أخ އާއަށް ތިޔަބައިމީހުން ކުރިކަންތައް ތިޔަބައިމީހުން ދެނެތިބީމުހެއްޔެވެ؟ (89)

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ޒުވާންކަމުގެ ޖޯޝުގައި ޔޫސުފު عليه السلام އަށާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚާ އަށް ތިޔަބައިމީހުން ކުރި ކަންތައް ތިޔަބައިމީހުން ހަނދާން އެބަހުރި ހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނުގެ މަޤްޞަދަކީ އެބައިމީހުންގެ އެ ހުތުރު ޢަމަލުގެ ބޮޑުކަން ހާމަކުރެއްވުމެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާ ފަދައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ކުރި ކަމަކީ ހާދަހާ ބޮޑު ކަމެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހިންގި ޢަމަލަކީ ހާދަހާ ހުތުރު ޢަމަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެފަދައިން ވިދާޅުވީ ނަސޭހަތް ދެއްވައި އެބައިމީހުންނަށް ތައުބާވުމަށް ބާރުއެޅުއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެކަލޭގެފާނު އޯގާތެރިވެވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔައީ يوسف ގެފާނު ތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަހުރެންނަކީ، يوسف ގެފާނީމެވެ. އަދި މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ أخ އާއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ތިމަންމެންގެ މައްޗަށް ދަރުމަވަންތަވެވޮޑިގެންފިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، تقوى ވެރިވެ ކެތްތެރިވާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، إحسان ތެރިންގެ ދަރުމަ، اللَّه ގެއްލެނި ނުކުރައްވާނެތެވެ. (90)

އެބައިމީހުން ޙައިރާންވެ އަޖާއިބުވެ ތިބެ ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ ހަމަ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ޔޫސުފު عليه السلام ތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އާނއެކެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ޔޫސުފު عليه السلام އީމެވެ. މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އެއްބަނޑުއެއްބަފާ އަޚާއެވެ. އެހާ ހިސާބުން ޔޫސުފު عليه السلام އާމެދު އެބައިމީހުން ކަންތައް ކުރިގޮތް އެބައިމީހުންނަށް ތަޞައްވަރުކުރެވެއެވެ. އަދި ނިކަމެތިކަމާއި ލަދުވެތިކަން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިވެއެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ނުބައިކޮށް ހިތުމުން އެކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަތީ އިޙްސާންތެރިއެވެ. ޖާހިލުކަން ދެއްކުމުން އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވީ ޙިލްމުވެރިކަމެވެ. ހުތުރުކޮށް މުޢާމަލާތްކުރުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތްތެވީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ﴿أَنَا۠ يُوسُفُ﴾ އޭ ވިދާޅުވެ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅު ހާމަކުރެއްވީ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތް އަނިޔާގެ ބޮޑުކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާފަދައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނީ ތިޔަބައިމީހުން ނިހާޔަތަށް އަނިޔާކޮށް، އެންމެ ނުބައިކޮށް ހިތި މީހާއެވެ. މާތް ﷲ މިވަނީ އެންމެ މަތިވެރި މަޤާމަށާއި އެންމެ މަތިވެރި ދަރަޖައަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާޞިލުކުރައްވާފައެވެ. ﴿وَهَـٰذَآ أَخِى﴾ އަދި މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ އަޚާއެވެ. އެބައިިމީހުންނަށް އެއީ ކާކުކަން އެނގޭއިރުވެސް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަން ބޭނުންފުޅުވީ މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބުނު ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަރާތުން އަނިޔާ ލިބުނު އަޚާ އެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވެސް ފެންނަ ފަދައިން މާތް ﷲ ވަނީ އޭނާއަށްވެސް ނިޢުމަތް ދެއްވާފައެވެ. ﴿قَدْ مَنَّ ٱللَّـهُ عَلَيْنَآ﴾ މާނައީ މުޞީބާތުން މިންޖުކުރައްވައި، ވަކިވުމަށް ފަހު އެއްތަންކުރައްވައި، ނިކަމެތިކަމަށް ފަހު ޢިއްޒަތް ދެއްވައި މާތް ﷲ ވަނީ ތިމަންމެންނަށް ނިޢުމަތް ދެއްވާފައެވެ. ﴿إِنَّهُۥ مَن يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ ٱللَّـهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ ٱلْمُحْسِنِينَ﴾ ހަމަކަށަވަރުން ދީނުގެ މަގުގައި ސީދާވެހުރެ، މުޞީބާތާއި އިމްތިޙާނަށް ކެތްކޮށް މާތް ﷲއަށް ތަޤްވާވެރިވީ މީހާ މާތް ﷲ ގެއްލެނި ނުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، މާތް ﷲ އޭނާ ރައްކާތެރިކުރައްވައި ބަލަހައްޓަވާނެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް އެންމެ ހެޔޮ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ އިޙްސާންތެރިކަމާއި، އީމާންތެރިކަމަށްޓަކައި، އޭނާ މަތިވެރިކުރައްވައި މާތްކުރައްވާނެއެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. اللَّه ގަންދީ ބުނަމުއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ތިމަންމެންގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނު މަތިވެރިކުރައްވައި، މާތްކުރެއްވިއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވަނީ، ކުށްވެރިން ކަމުގައެވެ. (91)

އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. މާތް ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ. މާތް ﷲ ޢިލްމުވެރިކަމާއި، ޙިލްމުވެރިކަމާއި، މާތްކަމާއި، ބުއްދިވެރިކަމުގައި އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނު މަތިވެރިކުރެއްވިއެވެ. އަހަރުމެން ކަލޭގެފާނަށް ކުރި ކަންތަކުގައި އަހަރުމެންނީ ފާފަވެރިންނެވެ. މާތް ﷲ ވަނީ ކަލޭގެފާނު ޢިއްޒަތްތެރިކުރައްވައި، އަހަރުމެން ނިކަމެތިކުރައްވާފައެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ޤަދަރު އުފުއްލަވައި އަހަރުމެން ނިކަމެތިކުރައްވާފައެވެ. އެބައިމީހުން މިވަނީ އެބައިމީހުންގެ ކުށް ޤަބޫލުކޮށް، އެބައިމީހުންގެ ފާފައަށް އިޢުތިރާފުވެފައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ރިވެތި ސިފަފުޅުތަކާއި މާތްކަމަށް ތަޢުރީފުކޮށްފައެވެ. އެބައިމީހުން ކުރި ކަންތަކާ ރުހިވަޑައިނުގެން އެކަލޭގެފާނު މާގިނަ ވާހަކައެއް ނުދައްކަވައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް މާފުކުރެއްވިއެވެ.

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަކަށް މަލާމާތެއް ދެރަބަހެއް ނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް اللَّه ފާފަފުއްސަވާށިއެވެ! އަދި އެކަލާނގެއީ، رحمة ލައްވާ އެންމެ رحمة ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (92)

ޔޫސުފު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކުރި ކަންތަކަށް މިއަދު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ދެރަބަހެއް، މަލާމާތެއް އަދި ޢުޤޫބާތެއް ނެތެވެ. އަދިކިއެއްތަ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާފުކުރައްވައިފީމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުރި ކަންތަކުގެ ފާފަ ފުއްސަވައި ދެއްވުން އެދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވަމެވެ. ﴿يَغْفِرُ ٱللَّـهُ لَكُمْ﴾ މިއީ އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން ވިދާޅުވެފައިވާ ދުޢާގެ ޖުމްލައެކެވެ. މިއީ މާތްކަމާއި ޙިލްމުވެރިކަމުގެ އިންތިހާއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކުށަށް މާފު ދެއްވީއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނަށް އެބައިމީހުން ކުރި އަނިޔާގެ ބަދަލުގައި އެބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ނުދެއްވުމަށް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެދިވަޑައިގަތީއެވެ. މިއީ ނަބީބޭކަލުންގެ އަޚްލާޤެވެ. މައްކާގެ އަހުލުވެރިންގެ މައްޗަށް ކާމިޔާބުލިބިވަޑައިގަތް ހިނދު ނަބީބޭލުންގެ ސާހިބާ ﷺޙަދީޘުކުރެއްވި ފަދައިންނެވެ. "اذْهَبُوا فَأَنْتُمْ الطُّلَقَاءُ" (سيرة ابن هشام، ج: 4، ص: 412) (ތިޔަބައިމީހުން ދާށެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނީ މިނިވަނުންނެވެ.)

ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މި ގަމީސްކޮޅާއިގެން ދާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާގެ މޫނުފުޅުމައްޗަށް އެ ގަމީސްކޮޅު އެއްލާށެވެ! އޭރުން ލޮލަށް ފެންނަމީހަކު ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު އަލުން ވެވަޑައިގެންފާނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ أهل ވެރިންގެ އެންމެން ގޮވައިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އަންނާށެވެ! (93)

ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މި ގަމީސްކޮޅާއިގެން ބައްޕާގެ އަރިއަށް ގޮސް، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާގެ މޫނުފުޅު މަތީގައި އެ ގަމީސްކޮޅު އަޅާށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅުގެ ފެނުން އެނބުރި އަންނާނެއެވެ. އަދި ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ޢާއިލާގެ އެންމެން ގޮވައިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އަންނާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބޭނުންފުޅުވީ، އެ ޒަޚަމްވެފައިވާ ހިތްޕުޅަށް، އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާ ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ހިތްޕުޅަށް އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވުން އަވަސްކުރެއްވުމެވެ. އެހެންކަމުން، ޔޫސުފު عليه السلام ތުރުކުރައްވާ ގަމީސްކޮޅެއް އެކަލޭގެފާނަށް ފޮނުއްވީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ޔޫސުފު عليه السلام ދިރިހުންނެވި ކަމުގެ ނިޝާނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެހެނަސް، ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ގަމީސްކޮޅުގެ ވަހުން ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ ލޯފުޅުގެ ފެނުން އެނބުރިއަންނާނެކަން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަތީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ޚާއްޞަވެގެންވީ އިލާހީ އިލްހާމުންނެވެ.

އެ قافلة (ރަށުން) ވަކިވިހިނދު، އެއުރެންގެ ބައްޕާ ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް يوسف ގެފާނުގެ ވަސް އެބަދުވައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު މޮޔައަކަށް ނަހަދާނެނަމައެވެ. (94)

ޤާފިލާ، އެބައިމީހުންގެ ކުރީގައި އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރާއިގެން ދާމީހާ ހުރެގެން، މިޞްރުން ފުރައިގެން ފަލަޞްޠީނަށް ދަތުރު ފެށި ހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންނާއި، ޢާއިލާގެ މީހުންގެ ތެރެއިން އަރިހުގައި ތިބި މީހުންނަށް ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވަސް އެބަދުވައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން "އެކަލޭގެފާނު މޮޔަފުޅު ވެއްޖެ" އޭ ނުބުނާނެނަމަ އެކަލޭގެފާނު ދިރި އެބަހުންނެވިއޭ ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީމުހެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި الفَنَد އަކީ ބުއްދި ފިލައިދިއުމެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. اللَّه ގަންދީ ބުނަމުއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުވަނީ، ކުރިންވެސް ކަލޭގެފާނު ހުންނެވި ކުށް خيال ގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (95)

އެކަލޭގެފާނުގެ މިވާހަކަފުޅު އަޑުއަހާފައި އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ވަނީ ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ލޯބީގައި ކަލޭގެފާނު ކުރިންވެސް ހުންނެވި ކުށް ޚިޔާލުގެ ތެރޭގައެވެ. ކަލޭގެފާނު ޔޫސުފު عليه السلام ހަނދުމަ ނުނެތެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ހަނދާންތައް ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުން ފިލައިގެން ގޮސް ހިތްޕުޅު ހަމަނުޖެހެއެވެ. އެބައިމީހުން މި ހަރުކަށި ޢިބާރާތުން އެކަލޭގެފާނާ މުޚާޠަބުކުރީ ޔޫސުފު عليه السلام އަވަހާރަވެފައިވާ ކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ޤަބޫލުކުރެވޭތީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ބަސް ﴿ضَلَـٰلِكَ ٱلْقَدِيمِ﴾ އިން އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކީ އީމާންކަމާ އިދިކޮޅު މަގުފުރެދުން ކަމުގައި ވީނަމަ އެބައިމީހުން ކާފިރުވީހެވެ. އެބައިމީހުންގެ މަޤްޞަދަކީ ރަނގަޅު ގޮތާއި ދުރުވުމެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ގަމީސްކޮޅާ ދެމެދު އަށް ދުވަހު ރާސްތާ އޮއްވައި، ގަދަ ވަޔެއް ޖެހި އެވައި އެގަމީހުގެ ވަސް ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އާ ހަމައަށް ގެންދިޔައެވެ.

ފަހެ، އުފާވެރިކަމުގެ خبر ދޭމީހާ އައިސް އެކަލޭގެފާނުގެ މޫނުފުޅުމައްޗަށް އެ ގަމީސްކޮޅު އެއްލިއެވެ. ފަހެ، އެހިނދު ލޮލަށް ފެންނަމީހަކު ކަމުގައި އަލުން އެކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގެންފިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ ކަންތައްތަކެއް ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ގެ حضرة ން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާކަމަށް، ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅެއް ނުވަންހެއްޔެވެ؟ (96)

ޔޫސުފު عليه السلام ދިރިހުންނެވި ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރާއިގެން އައި މީހާ، ގަމީސްކޮޅު ޔަޢުޤޫބު عليه السلام ގެ މޫނުފުޅުގައި އެޅުމާއެކު އެކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވި އުފާވެރިކަމުގެ ބޮޑު ކަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅުގެ ފެނުން އެނބުރި އައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ލޯފުޅު ހުދުވެ ފެނުން ގެއްލުމަށް ފަހު، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ދެއްވި ކަރާމާތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިންނަށް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ ކަންކަން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވައޭ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުނުވަން ހެއްޔެވެ؟ އެއީ މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޔޫސުފު عليه السلام ރައްދުކޮށްދެއްވާނެ ވާހަކައެވެ. އެހެނީ، ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ފެނިވަޑައިގަތް ހުވަފެންފުޅު އަދި ޙަޤީޤަތަކަށް ނުވެއެވެ. ރިވާވެގެންވެއެވެ. އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރާއިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އައި މީހާ އައުމުން އެކަލޭގެފާނު އޭނާއާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. ތިބާ ތިޔަ އައީ ޔޫސުފު عليه السلام ކޮންޙާލެއްގައި ދޫކޮށްފައި ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. އަހުރެން އެކަލޭގެފާނު ދޫކޮށްފައި އައިއިރު އެކަލޭގެފާނަކީ މިޞްރުގެ ރަސްކަމުގެ ތާޖު އަޅުއްވައިގެން ހުންނެވި ރަސްގެފާނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ކީއްކުރައްވާ ރަސްކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިބާ އެކަލޭގެފާނު ދޫކުރައްވާފައި އައީ ކޮން ދީނެއްގެ މަތީގައި ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. އިސްލާމްދީން މަތީގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މިހާރު ނިޢުމަތް ފުރިހަމަވީއެވެ.

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ އަހުރެމެންގެ ބައްޕާއެވެ! ތިމަންމެންނަށް ތިމަންމެންގެ ފާފަތައް ފުއްސެވުމަށް، ކަލޭގެފާނު دعاء ކޮށްދެއްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންވީ ކުށްވެރިން ކަމުގައެވެ. (97) އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފާފަފުއްސެވުމަށްއެދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް دعاء ކުރައްވާހުށީމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (98)

ޔޫސުފު u އާމެދު އެބައިމީހުން ކުރިކަންތަކަށްޓަކައި، އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދެންނެވުމަށް އެބައިމީހުންގެ ބައްޕާގެ އަރިހުން އެބައިމީހުން އެދުނެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުން ﴿إِنَّا كُنَّا خَـٰطِـِٔينَ﴾ (އަހަރުމެންވީ ކުށްވެރިން ކަމުގައި) އޭ ބުނެ އެބައިމީހުންގެ ކުށަށް އިޢުތިރާފުވުމަށް ފަހުއެވެ. އެބައިމީހުން مخطئين އޭ ނުބުނީ مخطئ (ނޭނގި ކުށްކުރެވޭ މީހާ) އާއި ޚިލާފާށް خاطئ އަކީ ގަސްތުގައި ކުށަށް އަރައިގަންނަ މީހާއަށް ވާތީއެވެ. އެހިނދު ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّى﴾ މި ޢިބާރާތުން އަހަރުމެންނަށް ދޭހަވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަދި ސާފުނުވާ ކަމެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދި އެވަގުތު ނުދަންނަވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުނަށް ވަޢުދުވެވަޑައިގަތީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސާފުވެ، އެކަލޭގެފާނަށް ހަމަޖެހުން ލިބިވަޑައިގަތުމަށް ފަހު، މުސްތަޤްބަލުގައި އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދި ދަންނަވާނެކަމުގައެވެ. އަދި ބުނެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ފާފަފުއްސެވުން އެދި ދެންނެވުން ލަސްކުރެއްވީ ހާރުދަމާ ހަމައަށެވެ. އެއީ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވުން ގާތް ވަގުތަކަށް ވާތީއެވެ.

ފަހެ، އެއުރެން (އެންމެން) يوسف ގެފާނުގެ އަރިހަށް (ގޮސް) ވަންހިނދު، އެކަލޭގެފާނުގެ މައިންބަފައިން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ލަފައިލެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. اللَّه ގެ އިރާދަފުޅާއެކު، އަމާންކަން ލިބިގެންވާ حال ގައި، مصر އަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! (99)

ޔަޢުޤޫބު عليه السلام އާއި އެކަލޭފާނުގެ ދަރިންނާއި އެބައިމީހުންގެ ޢާއިލާގެ މީހުން ޔޫސުފު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ވަނުމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާ އާއި މައިކަމަނާ މެއާ ކައިރިކުރައްވައި އެދެކަނބަލުންގެ ގައިކޮޅުގައި ބައްދަވައިލެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަމާންކަމާ، ހިތްހަމަޖެހުމާއެކީ މިޞްރަށް ވަންނާށެވެ. މާތް ﷲގެ އިރާދަފުޅާ އެކު އެތަނުގައި ތިޔަބައިމީނުންނަށް ހިތް ނޭދޭ އެއްވެސް ކަމެއް ނުފެންނާނެއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި މައިކަމަނާ ތަޚުތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ބޭތިއްބެވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި މައިކަމަނާއާއި އަޚުން އެކަލޭގެފާނަށް ސަޖިދަކުރިއެވެ. ސަލާމްކުރުމާއި، މާތްކޮށް ހިތުމުގެ ސަޖިދައެކެވެ. ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމާއި، އަޅުކަންކުރުމުގެ ސަޖިދައެއް ނޫނެވެ. އެއީ، އެބޭކަލުންގެ ޝަރީޢަތުގައި ހުއްދަ ކަމެކެވެ.

އަދި يوسف ގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ މައިބަފައިކަލުން تخت އަށް އުފުއްލެވިއެވެ. އަދި އެ އެންމެން އެކަލޭގެފާނަށް ކުރުނީސްކޮށް، سجدة އަށް ތިރިވެގަތޫއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ ބައްޕާއެވެ! ކުރިން ތިމަންނާއަށް ފެނިވަޑައިގަތް ހުވަފެނުގެ މާނައަކީ، މިއީއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، އެ ހުވަފެން حق ތެދެއް ކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. އަދި ތިމަން ޖަލުން ނެރުއްވުމާއި، ތިމަންނާއާއި، ތިމަންގެ أخ ންނާ ދެމެދު شيطان އާ ނުބައިކޮށްފުމަށް ފަހުގައި، بدوى ންގެ ދިރިއުޅުމުން ތިޔަބައިމީހުން ގެންނެވި ކަމާއި، މިހުރިހާ ކަމެއްގައި ތިމަންނާއަށް އެކަލާނގެ ރަނގަޅުގޮތް މެދުވެރިކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކަމަކަށް އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (100)

އަދި ޔޫސުފު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއަށް ދެންނެވިއެވެ. މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތުއްޕުޅު އިރު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތް ހުވަފެން ފުޅުގެ ތަޢުބީރެވެ. މާތް ﷲގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި، ދީލަތިވަންތަކަމުން މިވަނީ ޙަޤީޤަތަކަށް ވެފައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ޖަލުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވައި މާތް ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ނިޢުމަތް ދެއްވިއެވެ. (އެކަލޭގެފާނު ވަޅުން ސަލާމަތްކުރެއްވި ވާހަކަ ވިދާޅުނުވީ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންނަށް މާފުދެއްވުމަށްފަހު، އެބައިމީހުން ލަދުވެތިނުކުރެއްވުމަށެވެ.) އަދި ޝައިޠާނާ ތިމަންކަލޭގެފާނާއި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންގެ މެދުގައި ފަސާދަ އުފެއްދުމަށް ފަހު، ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން ރަށްފުށުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެންނަވައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ނިޢުމަތް ފުރިހަމަކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ ކަންކަން ރޭއްވެވުމުގައި އޯގާވަންތަ، ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، އެކަލާނގެ ކުރައްވާ ކަންކަމުގައި ޙިކްމަތްވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ﴿وَجَآءَ بِكُم مِّنَ ٱلْبَدْوِ﴾ ގައި ރަށްފުށުގެ ވާހަކަ ވިދާޅުވީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންނާއި ޢާއިލާއަކީ ފަލަސްޠީނުގެ ރަށްފުށުގައި އުޅޭ ޖަމަލާއި، ގެރި ބަކަރި ގެންގުޅޭ ބަޔަކަށް ވާތީއެވެ. މިހާހިސާބުން އިންސާނުން ނުކުޅައްދާ ފެންވަރުގެ ބަލާޣާތްތެރި ޢިބާރާތްތަކުން ހުށަހަޅުއްވާފައިވާ ޔޫސުފު އައްޞިއްދީޤު عليه السلام ގެ ވާހަކަ، އޭގައިވާ ހާދިޘާތަކާ، ކުއްލި ޙައިރާންކަން ގެނެސްދިން ކަންކަމާ، ޢަޖާއިބުކުރުވަނިވި އާދަޔާ ޚިލާފު ވާހަކަތަކާ އެކު ނިމުނީއެވެ. ދެން މިހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ފަރުދާކެހިގެން ދާއިރު، ﷲއަށް ޝުކުރެވިވެރިވެވަޑައިގަންނަވާ، އެކަލާނގެ ހަނދުމަކުރައްވާ އަޅާ ޔޫސުފު عليه السلام މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް އެދި ދަންނަވަނީ އެކަލޭގެފާނު އިސްލާމްދީން މަތީ މަރުގަންނަވައި، ޞާލިޙުންގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނު ލެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާގައި ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއި، މަޑުމޮޅިކަމާއެކު އެކަލޭގެފާނު ދަންނަވަނީ

އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން، އިބަރަސްކަލާނގެ ތިމަންއަޅާއަށް ވެރިކަން ދެއްވީމުއެވެ. އަދި ހުވަފެންތައް މާނަކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވީމުއެވެ. އިސްވެދިޔަ مثال އަކާނުލައި، އުޑުތަކާއި، ބިން ހެއްދެވި ރަސްކަލާކޮ! ދުނިޔެއާއި، آخرة ގައި މިއަޅާގެ އެހީތެރިއަކީ، އިބަރަސްކަލާނގެއެވެ. مسلم އެއްގެ ގޮތުގައި މިއަޅާ މަރުގަންނަވާނދޭވެ! އަދި صالح ންގެ ތެރެއިން މިއަޅާ ލައްވާނދޭވެ! (101)

ޔޫސުފު عليه السلام އަށް ވަނީ ދުނިޔޭގެ ފޮނިކަމާއި ހިތިކަމުގެ ރަހަލިބިވަޑައިގެން ނިޢުމަތާއި، ދަތި އުނދަގޫ ތަޖްރިބާކުރެވި، ހީވެސްނުކުރެވޭ ފަދަ ގޮތަކަށް ޢިއްޒަތާއި ވެރިކަން ލިބިވަޑައިގެންފައެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ވެރިކަމާއި ބާރުވެރިކަން ފުރިހަމަވުމަށް ފަހު، ދުނިޔެއަކީ އެއްވެސް މީހަކަށްޓަކައި ދެމި އޮންނާނެ އެއްޗެއް ނޫންކަން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެންފައިވާތީ، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދަތުރު ކުރެއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނު ޝައުޤުވެރިވެވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެންމެ މަތިވެރި އެކުވެރިޔާގެ ޙަޟްރަތަށް ވަޑައިގަތުމަށް އެދިވަޑައިގަތެވެ. މާނައީ: އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ ވަނީ މިއަޅާއަށް ޢިއްޒަތާ، ރަސްކަމާ، ބާރު ދެއްވާފައެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތްތަކެވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެ މިއަޅާއަށް ހުވަފެން ތަޢުބީރުކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވީމެވެ. އެއީ ޢިލްމުގެ ނިޢުމަތެވެ. އުޑުތަކާއި ބިން އިސްވެދިޔަ މިސާލެއް ނެތި އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ އުޑުތަކާއި ބިން ޚަލްޤުކުރައްވާން ފެށްޓެވީ އިބަރަސްކަލާނގެއީ ކުޅަދުންވަންތަ ޚާލިޤު ކަމުގައި ވެވޮޑިގަންނަވާ ޙާލުގައެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއީ މިއަޅާ ހައްދަވައި، މިއަޅާގެ ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ހުރިހާކަމެއް ބަލަހައްޓަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފުރިހަމަ އީމާންކަން މަތީ މިއަޅާ މަރުގަންނަވާނދޭވެ. އަދި އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވާ އަޅުން ކަމުގައިވާ ނަބީބޭކަލުންނާއި ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި، ޝަހީދުންނާއި، ހެޔޮލަފާ އަޅުންގެ ތެރެއިން މިއަޅާ ލައްވާނދޭވެ. އެބައިމީހުންނީ އެކުވެރިންގެ ގޮތުގައި ހާދަހާ ރަނގަޅު ބައެކެވެ. އެންމެ ފުރިހަމަ، އެންމެ ރިވެތި ގޮތުގައި ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަ ގެނެސްދެއްވުމަށް ފަހު މާތް ﷲ އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް ވަޙީކުރައްވަނީ

އެއީ غيب ގެ خبر ތަކުގެ ތެރެއިން، ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރައްވާ خبر ތަކެވެ. އަދި އެއުރެން މަކަރުވެރި ރޭވުންތައް ރާވާ حال، އެއުރެންގެ ކަންތައްތަކަށް އެއްބަސްވިއިރަކު، އެއުރެންގެ ގާތުގައި ކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެން ނުވަމުއެވެ. (102)

އެއީ غيب ގެ خبر ތަކުގެ ތެރެއިން، ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރައްވާ خبر ތަކެވެ. އަދި އެއުރެން މަކަރުވެރި ރޭވުންތައް ރާވާ حال، އެއުރެންގެ ކަންތައްތަކަށް އެއްބަސްވިއިރަކު، އެއުރެންގެ ގާތުގައި ކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެން ނުވަމުއެވެ. (102)

އަދި ކަލޭގެފާނު ކިތަންމެވަރަކަށް شوق ވެރިވެވަޑައިގަތަސް، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން إيمان ވާ ބަޔަކު ކަމުގައެއް ނުވެތެވެ. (103)

ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން އީމާންވުމަށް ކިތަންމެވަރަކަށް ދަހިވެތިވެވަޑައިގަތަސް، އަދި އެބައިމީހުންނަށް ކިތަންމެ ވަރަކަށް މަގުދެއްކެވިޔަސް، ކަލޭގެފާނު ގެނެސްދެއްވި ދީން ޤަބޫލުކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުން ގޮތް ދޫނުކޮށް ކާފިރުކަން މަތީ ތިބީތީއެވެ.

އަދި އެ قرآن އަށްޓަކައި، ކަލޭގެފާނު އެއުރެންގެ ކިބައިން އުޖޫރައަކަށް އެދިވަޑައެއް ނުގަންނަވަމުއެވެ. عالم ތަކަށް ހަނދާންކޮށްދިނުމެއްކަމުގައި މެނުވީ، އެ قرآن ނުވެތެވެ. (104)

ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވުނު ވަޙީއާއި ކަލޭގެފާނުގެ ރިސާލަތު އެބައިމީހުންނާ ހަމައަށް ގެނެސްދެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނު އުޖޫރައެއް ނުހޯއްދަވަމުއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވި މި ޤުރްއާނަކީ ޢާލަމްތަކަށް ހުރި ނަސޭހަތަކާއި ހަނދާންކޮށްދިނުމެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންނީ ބުއްދިވެރިން ކަމުގައި ވީނަމަ، އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުމަށް އިޖާބަދީ ކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ޤަބޫލުކުރީހެވެ.

އުޑުތަކާއި، ބިމުގައިވާ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިން، އެއުރެންނަށް ފެނި، ކުރިމަތިވާ، އަދި އެ ހެކިތަކުން އެއުރެން އެއްކިބާވެ، އެއާމެދު ފިކުރުނުކުރާ، ކިތައްކިތައް ހެކި ވޭހެއްޔެވެ؟ (105)

އެބައިމީހުންނަށް މިކައުނުން ކިތައް ދަލީލާއި، ޢަލާމާތާއި، އަލިގަދަ ޙުއްޖަތްތަކާ، ފެނި އެބައިމީހުން އެއިން ޢިބްރަތް ޙާޞިލުނުކޮށް ވޭހެއްޔެވެ؟ އަލިގަދަ ތަރިތަކާއި، ގަދަފަދަ ފަރުބަދަތަކާއި، ޚަޒާނާތަކުން މުއްސަނދި ކަނޑުތަކާއި، ގަސްގަހާގެއްސާއި، ދޫނިތަކާއި، ކޯރުތަކާއި ، ކައުނުގައިވާ ޢަޖާއިބުކުރުވަނިވި ތަކެއްޗާއި ކަންކަމަކީ މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، އެކަލާނގެ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ދަލީލުތަކެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެބައިމީހުން ފިކުރު ނުކުރެއެވެ. އަދި ޢިބްރަތް ޙާޞިލްނުކުރެއެވެ.

އަދި އެއުރެންކުރެ ގިނަމީހުން، شريك ކުރާ ބަޔަކުކަމުގައިވާ حال ގައި މެނުވީ، اللَّه އަށް إيمان އެއް ނުވެތެވެ. (106)

މާތް ﷲ އަށް ޝަރީކުކޮށް، ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރާ ޙާލުގައި މެނުވީ ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ދެކޮޅުވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު އީމާންވާ ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲއީ ޚާލިޤުވަންތަ، ރިޒުޤުދެއްވާ ރަސްކަލާނގެކަން އެބައިމީހުން ޤަބޫލުކުރެއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު ބުދަށް އަޅުކަން ކުރެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތަލްބިޔާގައި ވެސް އެބައިމީހުން ކިޔަމުން އައީ لبيك لا شريك لك، إلا شريكا هو لك، تملكه وما ملك (އިބަރަސްކަލާނގެއަށް އިޖާބަދީ އަތުވެއްޖައީމެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެއަށް ޝަރީކަކު ނުވެއެވެ. އެންމެ ޝަރީކެއް ފިޔަވައެވެ. އެއާއި އެއަށް މިލްކުވެގެންވާހައި ތަކެއްޗެއް މިލްކުވެގެންވަނީ އިބަރަސްކަލާނގެއަށެވެ.) މިބަހުން އެބައިމީހުން މާނަކުރަނީ އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ކަލާނގެތަކެވެ.

ފަހެ، اللَّه ގެ عذاب ގެ ތެރެއިން ކޯފާއެއް އެއުރެންގެ މައްޗަށް އަތުވެދާނެކަމުގެ ބިރެއް، ނުވަތަ އެއުރެން ނުދެނެތިއްބައި، ކުއްލިއަކަށް قيامة ގެ ވަގުތު އެއުރެންނަށް އަތުވެދާނޭކަމުގެ ބިރެއްނެތި، އެއުރެން އަމާންކަން ލިބިގެން ތިބީހެއްޔެވެ؟ (107)

މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުގެ ސިފައިގައި ޢުޤޫބާތެއް އައިސް އެބަމީހުން ވަށާލައި އެކަކުވެސް ބާކީނުކޮށް ނެތިކޮށްލަފާނެކަމަށް، ނުވަތަ އެބައިމީހުންނަށް އެނގުމެއް، އިޙްސާސްވުމެއް ނެތި ކުއްލި ގޮތަކަށް، އޭގެ ބިރުވެރިކަމާއި، ގަދަފަދަކަމާއެކު ޤިޔާމަތް އަތުދާނެކަމަށް ބިރެއް ނެތި، އެދޮގުވެރި މުޝްރިކުން އަމާންކަން ލިބިގަތީހެއްޔެވެ؟

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މަގެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް تبع ވި މީހުން، اللَّه ގެ ފަރާތަށް ގޮވައިލައްވަނީ، އަލިވެގެންވާ دليل އާއެކުގައެވެ. އަދި اللَّه ގެ ހުސްطاهر ވަންތަކަމާއެވެ! އަދި شريك ކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމެވެ. (108)

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު އެ މުޝްރިކުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މިއީ ސާފުވެ ސީދާވެގެންވާ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގޮތާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މަގެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުމާއި ރިސާލަތެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސްކަމެއް، ބާރެއް، ޢިއްޒަތެއް، ޖާހެއް ބޭނުންފުޅު ނުވެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު ކުރައްވަނީ ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ގޮވައިލައްވަނީ އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވެ، އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނާއި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ތިބީ ފާޅުވެ، ސީދާވެ، އަލިގަދަވެގެންވާ ޙުއްޖަތުގެ މަތީގައެވެ. ތިމަންމެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮގޮތް މެނުވީ ނޭދެމުއެވެ. އަދި ޝަރީކަކު ލިބިވޮޑިގެންވުމާއި، އެކަލާނގެއާ އެއްފަދަ އެހެން އެއްޗެއް ވުމާއި، މުޝްރިކުން އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްކުރާ ކަންކަމުން މާތް ﷲ ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާކަން ތިމަންކަލޭފާނު ޤަބޫލުފުޅުކުރައްވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނީ ޙަނީފިއްޔަތުގެ ދީންމަތީގައި ހުންނެވި މުއުމިނަކީމެވެ.

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިންވެސް، ރަށްތަކުގެ أهل ވެރިންގެ ތެރެއިން އެބަޔަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى އިއްވަވައި، رسول ކަމާއިގެން ފިރިހެނުން މެނުވީ ނުފޮނުއްވަމެވެ. ފަހެ، ބިމުގައި ދަތުރުފަތުރުކޮށް އެއުރެންގެ ކުރިން އުޅުނު މީހުންގެ ނިމުންވީ ކޮންފަދައަކުންކަން، އެއުރެން ނުބަލަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ހަމަކަށަވަރުން، تقوى ވެރިވި މީހުންނަށް، آخرة ގެ ގޮވަތި، ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވިސްނޭހެއްޔެވެ؟ (109)

ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގިނަގުނަ ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވީމެވެ. މުޅިންވެސް ފިރިހެނުންނެވެ. މަލާއިކަތުންނެއް ނޫނެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބޭކަލުންފޮނުއްވީ ރަށްތަކާއި، އަވަށްތަކުގައި އުޅެމުންދިޔަ އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކަށެވެ. ވީއިރު، މައްކާގެ ކާފިރުން ކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް ދެކޮޅު ހަދައި، އިންސާނުން ފިޔަވައި މަލާއިކަތުންގެ ތެރެއިން ރަސޫލަކު ފޮނުއްވުމަށް އެދެނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންގެ ކުރިން ރަސޫލުބޭކަލުން ދޮގުކުޅަ ޤައުމުތަކަށް ވީގޮތް ދެކެން އެބައިމީހުން ބިންމަތީގައި ދަތުރުކޮށް ނުހަދަނީ ހެއްޔެވެ؟ މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ސުންނާފަތިކުރައްވައި ނެތިކުރެއްވީ ކިހިނެއްތޯ ބަލައި ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކުރުމަށެވެ. ތަޤްވާވެރި މުއުމިނުންނަށް މި އަވަހަށް ފަނާވަނިވި ދުނިޔެއަށްވުރެ އާޚިރަތުގެ ގޮވަތި ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ. މީސްތަކުން އެކަން ނުވިސްނަނީ ހެއްޔެވެ؟

(މެދުވެރިވާ ދުއްތުރާތަކުގެ ސަބަބުން) رسول ންގެ أميد ކެނޑި، އެބޭކަލުން ދޮގުކުރެވުނީކަމަށް އެބޭކަލުންނަށް ހީވެދާހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ نصر، އެބޭކަލުންނަށް އަތުވެދެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކު ސަލާމަތްކުރައްވަމެވެ. އަދި ކުށްވެރިވި މީހުންގެ ކިބައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ عذاب އަނބުރާ ރައްދުނުކުރެވޭ ހުށްޓެވެ. (110)

އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކުގެ މީހުން އީމާންވާނެކަމާމެދު ރަސޫލުބޭކަލުންގެ އުއްމީދު ކެނޑި، އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތައް އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށްފިކަމަށް އެބޭކަލުން ޔަޤީންކުރައްވައި، އެބައިމީހުން އީމާންވެދާނެ ކަމުގެ އެއްވެސް އުއްމީދެއް އެބޭކަލުންނަށް ނެތުނު ހިނދު، އެބޭކަލުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަޞްރު އައިސް، އެބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަޛާބު އައުމަށްފަހު އެ ޢަޛާބު ދުރުނުކުރެވޭނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ކައުނުގައި ހިނގާ އިލާހީ ސުންނަތް ބަޔާންކުރައްވައި، ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި މުއުމިނުންނަށް މާތް ﷲ ގެ ނަޞްރު ކަށަވަރުވެ ޙައްޤުވެގެންވާކަން އަންގަވާފައެވެ. އެކަމަކު އެ ނަޞްރު އެންމެ ފުރަތަމަ އަންނަނީއެއް ނޫނެވެ. ނަޞްރު އަންނަނީ މުޞީބާތާއި ހިތާމަ ބޮޑުވެ، ކަންކަން ޙައްދުފަހަނައަޅައި ދިއުމުންނެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ މުއުމިނުންނަށް ނަޞްރުދެއްވައި، ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މުޖުރިމުން ނެތިކުރައްވައެވެ.

(މެދުވެރިވާ ދުއްތުރާތަކުގެ ސަބަބުން) رسول ންގެ أميد ކެނޑި، އެބޭކަލުން ދޮގުކުރެވުނީކަމަށް އެބޭކަލުންނަށް ހީވެދާހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ نصر، އެބޭކަލުންނަށް އަތުވެދެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކު ސަލާމަތްކުރައްވަމެވެ. އަދި ކުށްވެރިވި މީހުންގެ ކިބައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ عذاب އަނބުރާ ރައްދުނުކުރެވޭ ހުށްޓެވެ. (110)

އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކުގެ މީހުން އީމާންވާނެކަމާމެދު ރަސޫލުބޭކަލުންގެ އުއްމީދު ކެނޑި، އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތައް އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށްފިކަމަށް އެބޭކަލުން ޔަޤީންކުރައްވައި، އެބައިމީހުން އީމާންވެދާނެ ކަމުގެ އެއްވެސް އުއްމީދެއް އެބޭކަލުންނަށް ނެތުނު ހިނދު، އެބޭކަލުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަޞްރު އައިސް، އެބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަޛާބު އައުމަށްފަހު އެ ޢަޛާބު ދުރުނުކުރެވޭނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ކައުނުގައި ހިނގާ އިލާހީ ސުންނަތް ބަޔާންކުރައްވައި، ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި މުއުމިނުންނަށް މާތް ﷲ ގެ ނަޞްރު ކަށަވަރުވެ ޙައްޤުވެގެންވާކަން އަންގަވާފައެވެ. އެކަމަކު އެ ނަޞްރު އެންމެ ފުރަތަމަ އަންނަނީއެއް ނޫނެވެ. ނަޞްރު އަންނަނީ މުޞީބާތާއި ހިތާމަ ބޮޑުވެ، ކަންކަން ޙައްދުފަހަނައަޅައި ދިއުމުންނެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ މުއުމިނުންނަށް ނަޞްރުދެއްވައި، ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މުޖުރިމުން ނެތިކުރައްވައެވެ.

(މެދުވެރިވާ ދުއްތުރާތަކުގެ ސަބަބުން) رسول ންގެ أميد ކެނޑި، އެބޭކަލުން ދޮގުކުރެވުނީކަމަށް އެބޭކަލުންނަށް ހީވެދާހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ نصر، އެބޭކަލުންނަށް އަތުވެދެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކު ސަލާމަތްކުރައްވަމެވެ. އަދި ކުށްވެރިވި މީހުންގެ ކިބައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ عذاب އަނބުރާ ރައްދުނުކުރެވޭ ހުށްޓެވެ. (110)

މާތް ﷲ މި ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި މިވަނީ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަތަކާއި، އިސްވެދިޔަ ޤައުމުތަކުގެ ޚަބަރުތައް ގެނެސްދެއްވުމުގެ ޙިކްމަތް ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ. އެއީ، ހުޅުވި އަލިވެފައިވާ ސިކުނޑިތަކަށް ނަސޭހަތާއި އިބްރަތަށް ވުމަށެވެ. މާނައީ: ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންގެ ވާހަކައިގައި ނަސޭހަތާއި ހަނދާންކޮށްދިނުން ވެއެވެ. އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ވިސްނާ ސިކުނޑިތަކުގެ ވެރިން ނަސޭހަތް ލިބިގަތުމަށެވެ. މި ޤުރްއާނަކީ ރިވާކުރެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި، އަދި ހަދައިގެން ގެނެސްދެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ ޙިކްމަތްތެރި، އޭގެ ބަލާޣާތްތެރިކަމުގައި އިންސާނުން ނުކުޅައްދާފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެފޮތް އައީ އޭގެ ކުރިން ބާވައިލައްވާފައިވާ އިލާހީ ފޮތްތައް ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެފޮތުގައި އިންސާނާއަށް ބޭނުންވާ ޙަލާލާއި ޙަރާމާއި، ޝަރީޢަތާއި ޙުކުމްތަކުގެ ތަފްޞީލާއި އިތުރު ބަޔާން ވެއެވެ. އަދި އެފޮތް ތެދުކޮށް އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާއަށް އީމާންވާ މީހުންނަށް ހިދާޔަތަކާއި ރަޙްމަތެކެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަގައިވާ ޢިބްރަތަކީ ޔޫސުފު عليه السلام ވަޅުން ސަލާމަތްކުރައްވައި، ޖަލުން ނެރުއްވައި، މިޞްރުގައި ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރެއްވިގެންވާ ޢަޒީޒަށްވެ ވަޑައިގަންނަވާ މިންވަރަށް އެތަނުގެ ރަސްކަން ދެއްވައި، ދިގު މުއްދަތެއްގެ ވަކިވުމަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި އަޚުންނާއި އެކަލޭގެފާނު އެއްތަންކުރެއްވި މަތިވެރިވަންތަ ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަށް އިއްޒަތް ދެއްވައި، ކާފިރު ޤައުމުގެ މައްޗަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރު ދެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ކަމެވެ. އަދި ރަނގަޅު ނިމުން ވަނީ ތަޤްވާވެރިންނަށް ކަމެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ ވާހަކަތަކުގައި، ބުއްދީގެ أهل ވެރިންނަށް عبرة އެއް ވާކަން ކަށަވަރެވެ. އެ قرآن އަކީ، ހަދައިގެން އުފެއްދޭ ވާހަކަތަކެއްނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއީ އޭގެކުރިން ބާވައިލެއްވި ފޮތްތައް ތެދުކުރާ، އަދި ހުރިހާކަމެއް تفصيل ކޮށްދޭ، އަދި إيمان ވާ ބަޔަކަށް هداية އެއް ކަމުގައްޔާއި، رحمة އެއް ކަމުގައިވާ ފޮތެވެ. (111)

އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކުގެ މީހުން އީމާންވާނެކަމާމެދު ރަސޫލުބޭކަލުންގެ އުއްމީދު ކެނޑި، އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތައް އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށްފިކަމަށް އެބޭކަލުން ޔަޤީންކުރައްވައި، އެބައިމީހުން އީމާންވެދާނެ ކަމުގެ އެއްވެސް އުއްމީދެއް އެބޭކަލުންނަށް ނެތުނު ހިނދު، އެބޭކަލުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނަޞްރު އައިސް، އެބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންނަށް ތަބަޢަވީ މީހުން ސަލާމަތްކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޢަޛާބު އައުމަށްފަހު އެ ޢަޛާބު ދުރުނުކުރެވޭނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ކައުނުގައި ހިނގާ އިލާހީ ސުންނަތް ބަޔާންކުރައްވައި، ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި މުއުމިނުންނަށް މާތް ﷲ ގެ ނަޞްރު ކަށަވަރުވެ ޙައްޤުވެގެންވާކަން އަންގަވާފައެވެ. އެކަމަކު އެ ނަޞްރު އެންމެ ފުރަތަމަ އަންނަނީއެއް ނޫނެވެ. ނަޞްރު އަންނަނީ މުޞީބާތާއި ހިތާމަ ބޮޑުވެ، ކަންކަން ޙައްދުފަހަނައަޅައި ދިއުމުންނެވެ. އެހިނދު މާތް ﷲ މުއުމިނުންނަށް ނަޞްރުދެއްވައި، ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މުޖުރިމުން ނެތިކުރައްވައެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ ވާހަކަތަކުގައި، ބުއްދީގެ أهل ވެރިންނަށް عبرة އެއް ވާކަން ކަށަވަރެވެ. އެ قرآن އަކީ، ހަދައިގެން އުފެއްދޭ ވާހަކަތަކެއްނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއީ އޭގެކުރިން ބާވައިލެއްވި ފޮތްތައް ތެދުކުރާ، އަދި ހުރިހާކަމެއް تفصيل ކޮށްދޭ، އަދި إيمان ވާ ބަޔަކަށް هداية އެއް ކަމުގައްޔާއި، رحمة އެއް ކަމުގައިވާ ފޮތެވެ. (111)

މާތް ﷲ މި ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި މިވަނީ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަތަކާއި، އިސްވެދިޔަ ޤައުމުތަކުގެ ޚަބަރުތައް ގެނެސްދެއްވުމުގެ ޙިކްމަތް ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ. އެއީ، ހުޅުވި އަލިވެފައިވާ ސިކުނޑިތަކަށް ނަސޭހަތާއި އިބްރަތަށް ވުމަށެވެ. މާނައީ: ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންގެ ވާހަކައިގައި ނަސޭހަތާއި ހަނދާންކޮށްދިނުން ވެއެވެ. އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ވިސްނާ ސިކުނޑިތަކުގެ ވެރިން ނަސޭހަތް ލިބިގަތުމަށެވެ. މި ޤުރްއާނަކީ ރިވާކުރެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި، އަދި ހަދައިގެން ގެނެސްދެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ ޙިކްމަތްތެރި، އޭގެ ބަލާޣާތްތެރިކަމުގައި އިންސާނުން ނުކުޅައްދާފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެފޮތް އައީ އޭގެ ކުރިން ބާވައިލައްވާފައިވާ އިލާހީ ފޮތްތައް ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެފޮތުގައި އިންސާނާއަށް ބޭނުންވާ ޙަލާލާއި ޙަރާމާއި، ޝަރީޢަތާއި ޙުކުމްތަކުގެ ތަފްޞީލާއި އިތުރު ބަޔާން ވެއެވެ. އަދި އެފޮތް ތެދުކޮށް އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާއަށް އީމާންވާ މީހުންނަށް ހިދާޔަތަކާއި ރަޙްމަތެކެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަގައިވާ ޢިބްރަތަކީ ޔޫސުފު عليه السلام ވަޅުން ސަލާމަތްކުރައްވައި، ޖަލުން ނެރުއްވައި، މިޞްރުގައި ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރެއްވިގެންވާ ޢަޒީޒަށްވެ ވަޑައިގަންނަވާ މިންވަރަށް އެތަނުގެ ރަސްކަން ދެއްވައި، ދިގު މުއްދަތެއްގެ ވަކިވުމަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި އަޚުންނާއި އެކަލޭގެފާނު އެއްތަންކުރެއްވި މަތިވެރިވަންތަ ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަށް އިއްޒަތް ދެއްވައި، ކާފިރު ޤައުމުގެ މައްޗަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރު ދެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ކަމެވެ. އަދި ރަނގަޅު ނިމުން ވަނީ ތަޤްވާވެރިންނަށް ކަމެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ ވާހަކަތަކުގައި، ބުއްދީގެ أهل ވެރިންނަށް عبرة އެއް ވާކަން ކަށަވަރެވެ. އެ قرآن އަކީ، ހަދައިގެން އުފެއްދޭ ވާހަކަތަކެއްނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއީ އޭގެކުރިން ބާވައިލެއްވި ފޮތްތައް ތެދުކުރާ، އަދި ހުރިހާކަމެއް تفصيل ކޮށްދޭ، އަދި إيمان ވާ ބަޔަކަށް هداية އެއް ކަމުގައްޔާއި، رحمة އެއް ކަމުގައިވާ ފޮތެވެ. (111)

މާތް ﷲ މި ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި މިވަނީ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަތަކާއި، އިސްވެދިޔަ ޤައުމުތަކުގެ ޚަބަރުތައް ގެނެސްދެއްވުމުގެ ޙިކްމަތް ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ. އެއީ، ހުޅުވި އަލިވެފައިވާ ސިކުނޑިތަކަށް ނަސޭހަތާއި އިބްރަތަށް ވުމަށެވެ. މާނައީ: ޔޫސުފު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންގެ ވާހަކައިގައި ނަސޭހަތާއި ހަނދާންކޮށްދިނުން ވެއެވެ. އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ވިސްނާ ސިކުނޑިތަކުގެ ވެރިން ނަސޭހަތް ލިބިގަތުމަށެވެ. މި ޤުރްއާނަކީ ރިވާކުރެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި، އަދި ހަދައިގެން ގެނެސްދެވޭ ވާހަކަތަކެއް ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ ޙިކްމަތްތެރި، އޭގެ ބަލާޣާތްތެރިކަމުގައި އިންސާނުން ނުކުޅައްދާފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެފޮތް އައީ އޭގެ ކުރިން ބާވައިލައްވާފައިވާ އިލާހީ ފޮތްތައް ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެފޮތުގައި އިންސާނާއަށް ބޭނުންވާ ޙަލާލާއި ޙަރާމާއި، ޝަރީޢަތާއި ޙުކުމްތަކުގެ ތަފްޞީލާއި އިތުރު ބަޔާން ވެއެވެ. އަދި އެފޮތް ތެދުކޮށް އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާއަށް އީމާންވާ މީހުންނަށް ހިދާޔަތަކާއި ރަޙްމަތެކެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام ގެ ވާހަކަގައިވާ ޢިބްރަތަކީ ޔޫސުފު عليه السلام ވަޅުން ސަލާމަތްކުރައްވައި، ޖަލުން ނެރުއްވައި، މިޞްރުގައި ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރެއްވިގެންވާ ޢަޒީޒަށްވެ ވަޑައިގަންނަވާ މިންވަރަށް އެތަނުގެ ރަސްކަން ދެއްވައި، ދިގު މުއްދަތެއްގެ ވަކިވުމަށްފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާއާއި އަޚުންނާއި އެކަލޭގެފާނު އެއްތަންކުރެއްވި މަތިވެރިވަންތަ ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަށް އިއްޒަތް ދެއްވައި، ކާފިރު ޤައުމުގެ މައްޗަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނަޞްރު ދެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތަ ކަމެވެ. އަދި ރަނގަޅު ނިމުން ވަނީ ތަޤްވާވެރިންނަށް ކަމެވެ.