chapter

011

الٓر ۚ كِتَـٰبٌ أُحْكِمَتْ ءَايَـٰتُهُۥ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ا ل ر (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) (މިއީ) ފޮތެކެވެ. އެ ފޮތުގެ آية ތައްވަނީ، އޮޅުމެއްނެތި މާނަ ސާފުކޮށް އެނގޭގޮތުގައި ފުރިހަމަ نظام އަކުން تنظيم ކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެ (ފޮތުގައިވާ ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް) ވަނީ تفصيل ކޮށް ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. (އެއީ) މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، حكيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެ حضرة ންނެވެ. (1)

ތަފްސީރު

ނޯޓް

أَلَّا تَعْبُدُوٓا۟ إِلَّا ٱللَّهَ ۚ إِنَّنِى لَكُم مِّنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿ ٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

(އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް މެނުވީ، އަޅުކަން ނުކުރުމަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނީ، އެކަލާނގެ حضرة ން ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުއްވެވި، ބިރުވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ، އަދި އުފާވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ رسول އަކީމެވެ. (2)

ތަފްސީރު

ވަކިއަކުރުތައް އައިސްފައިވަނީ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން އެންގެވުމަށެވެ. އެހެނީ، މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގަވާ މިފޮތް އެކުލެވިގެންވަނީ، އެބައިމީހުން އެއަކުރުތަކެއް ބޭނުންކޮށްގެން ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ އަލިފުބާގެ މިފަދަ އަކުރުތަކުގެ މައްޗަށެވެ. އާޔަތުގެ މާނައީ މުޢުޖިޒާތެއް ކަމުގައިވާ މިފޮތަކީ ޤަދަރުއުފުލިގެންވާ، ދަރަޖަ މަތިވެރި ފޮތެކެވެ. އެ ފޮތުގެ އާޔަތްތައް އަތުރާލެވިފައިވަނީ ފުރިހަމަ ބަދަހި ނިޒާމަކުންނެވެ. ދެން، އެފޮތުގައި ޙަލާލާއި ޙަރާމުގެ މައްސަލަތަކާއި، އަޅުކަމާއި މުޢާމަލާތްތަކުގެ ޙުކުމްތަކުގެ އިތުރުން މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަމާއި، ނަބީކަމާއި ވަޙީބާވައިލެއްވުމުގެ ދަލީލުތަކާއި، ވާހަކަތަކާއި، ނަސޭހަތްތައް އެންމެ ރިވެތިގޮތުގައި ބަޔާންކުރެވިފައި ވެއެވެ. އެތަކެތި ތަފްޞީލުކުރައްވައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައިވަނީ އެންމެ ޙިކުމަތްވަންތަ، ހުރިހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަން ނުކުރުމަށްޓަކައެވެ. ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުއްވެވި ބިރުވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާ، އަދި އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާ ރަސޫލަކީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަންކޮށްފިނަމަ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ހުރި ޢަޛާބުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ ޚަބަރެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވެ، އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކޮށްފިނަމަ އެކަލާނގެ ރަޙްމަތާއި ރުއްސެވުމުގެ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރެވެ.

ނޯޓް

وَأَنِ ٱسْتَغْفِرُوا۟ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوٓا۟ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَـٰعًا حَسَنًا إِلَىٰٓ أَجَلٍ مُّسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِى فَضْلٍ فَضْلَهُۥ ۖ وَإِن تَوَلَّوْا۟ فَإِنِّىٓ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ ﴿ ٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ފާފަފުއްސެވުން ތިޔަބައިމީހުން އެދޭށެވެ! އަދި އެކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން توبة ވާށެވެ! އޭރުން ކަނޑައެޅިގެންވާ أجل ހަމަވެއްޖައުމަށް ދާނދެން، ރަނގަޅު ދިރިއުޅުމެއްގައި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ލަހައްޓަވާނެތެވެ. އަދި عمل އިތުރުކުރި ކޮންމެ މީހަކަށް، އެމީހަކު އިތުރުކުރި عمل އެއްގެ ޖަޒާ (قيامة ދުވަހުން) އެކަލާނގެ ދެއްވާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ފުރަގަސްދޭނަމަ، ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ބޮޑުވެގެންވާ ދުވަހެއްގެ عذاب އާމެދު، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގަނެތެވެ. (3)

ތަފްސީރު

އަދި ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވާށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއަށް އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ތައުބާވާށެވެ. އަދި ކިޔަމަންތެރިވެ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވާ ޙާލު ސީދާގޮތުގައި ދެމިހުންނާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ އުމުރު ނިމެންދެން ރިޒުޤުގެ ތަނަވަސްކަމާ، ދިރިއުޅުމުގެ އަރާމާއެކު ރުހިގެންވާ ހަޔާތެއް ވޭތިކުރުމުގެ ފުރުސަތު އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވާނެއެވެ. އަދި ކޮންމެ އިޙްސާންތެރިއަކަށް އޭނާގެ އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. އީމާންވުމަށާއި، މާތް ﷲ އަށް ކިޔަންވުމަށް ތިޔަބައިމީހުން ފުރަގަސް ދީފިނަމަ، ބިރުވެރިކަން ބޮޑު ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ޢަޛާބު ތިޔަބައީމީހުންނަށް ލިބުމާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުވެތިވެވަޑައިގަންނަވަމެވެ.

ނޯޓް

أَلَآ إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُوا۟ مِنْهُ ۚ أَلَا حِينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيَابَهُمْ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ ۚ إِنَّهُۥ عَلِيمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ ﴿ ٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން، އެއުރެންގެ މޭތައް އަނެއްފަރާތަށް އަނބުރާލަތެވެ. (އެއީ) އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގަތުމަށެވެ. ދަންނާށެވެ! އެއުރެންގެ ފޭރާމުން އެއުރެން ފޮރުވިގެން ތިބޭއިރުވެސް، އެއުރެން ސިއްރުކުރާ ކަންތަކާއި، ފާޅުކުރާ ކަންތައް، އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ހިތްތަކުގައިވާހާ ކަމެއް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (5)

ތަފްސީރު

ނަބިއްޔާ ﷺ އާއި މުއުމިނުންގެ ޢަދާވާތްތެރިކަން އެބައިމީހުންގެ މޭތެރެއަށް ލައި ފޮރުވައިގެން މުޝްރިކުން ތިބެއެވެ. އެބައިމީހުން ހީކުރަނީ މާތް ﷲ އަށް އެކަން ވަންހަނާ ވާނެ ކަމުގައެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ވަންހަނާކުރާ ކަންކަމާއި ފާޅުކުރާ ކަންކަން ރަނގަޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މުޝްރިކުންގެ ސިއްރުތަކާއި، އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި ފޮރުވިފައިވާ ހަސަދައާއި ޢަދާވާތްތެރިކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެއެވެ. ރެއާއި ދުވާލު އެބައިމީހުންގެ ކަންތައް ބައްލަވައިވޮޑިގެން ވެއެވެ. ސިއްރުގައްޔާއި ފައުޅުގައި އެބައިމީހުންގެ ޙާލު ހުރި ގޮތް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެހެންކަމުން އާޔަތް ނިންމަވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ ۚ إِنَّهُۥ عَلِيمٌۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ﴾ އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ފޮރުވާފައިވާ ސިއްރުތައް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެބައިމީހުން ފޮރުވާ މަކަރުވެރި ނުބައި ރޭވުންތައް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ.

ނޯޓް

وَهُوَ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ فِى سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُۥ عَلَى ٱلْمَآءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۗ وَلَئِن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِنۢ بَعْدِ ٱلْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓا۟ إِنْ هَـٰذَآ إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴿ ٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލާނގެއީ، ހަ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ عرش (އޭރު) ވަނީ ފެން މަތީގައެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން، އެންމެ عمل ރަނގަޅީ ކާކުތޯ امتحان ކުރެއްވުމަށެވެ. އަދި މަރުވުމަށްފަހު، ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވައި، محشر އަށް ފޮނުއްވާނެޔޭ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެއްޖެނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، كافر ވި މީހުން ބުނާނެތެވެ. މިއީ، ބަޔާންވެގެންވާ ޖާދޫއެއްކަމުގައި މެނުވީ ނުވެތެވެ. (7)

ތަފްސީރު

މަތިވެރިވަންތަ މާތް ﷲއީ ދުނިޔޭގެ ދުވަހުން ހަ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އުޑާއި، ބިމާއި، މުޅި ކައުނު ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެ މަޚްލޫޤާތުތަކުގެ ކުރިން އެކަލާނގެ ޢަރުޝި ހެއްދެވިއެވެ. އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާއި، ބާރުވެރިކަމުގެ ދަލީލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި އިންސާނުންގެ ޙަޔާތާއި އެބައިމީހުންގެ ރިޒުޤު އެއީ އެބައިމީހުންނަށްވާ އިމްތިޙާނެއް ކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ހެޔޮ ޢަމަލު ކުރާ މީހުންނާއި، ނުބައި ޢަމަލު ކުރާ މީހުން އަދި ނިޢުމަތަށް ޝުކުރުވެރިވާ މީހުންނާއި، ނިޢުމަތަށް ކުފުރުވާ މީހުން ވަކިކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ، ދުނިޔެއަކީ އިމްތިޙާނުގެ ގޮވައްޗެވެ. އަދި އާޚިރަތަކީ ޖަޒާދެއްވުމުގެ ގޮވައްޗެވެ. عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ ـ رضى الله عنهما ـ قَالَ ......... قَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ كَانَ اللَّهُ وَلَمْ يَكُنْ شَىْءٌ غَيْرُهُ، وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ، وَكَتَبَ فِي الذِّكْرِ كُلَّ شَىْءٍ، وَخَلَقَ السَّمَٰوَاتِ وَالأَرْضَ ‏"‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب الخلق، بَابُ مَا جَاءَ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ} (ޢިމްރާން ބްނު ޙުޞައިން رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވާއިރު އެކަލާނގެ ވޮޑިގެން ވިއެވެ، އެކަލާނގެ ޢަރުޝު ހުރީ ފެނުގެ މަތީގައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އައްޛިކްރު (އައްލައުޙުލްމަޙްފޫޡު) ގައި ހުރިހާ އެއްޗެއް ލިޔުއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވިއެވެ." (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3191) މައްކާގެ ކާފިރުންގެ ތެރެއިން އަލުން ދިރުއްވާނޭ ކަމަށް ދެކޮޅުހަދާ މީހުންނަށް ތިޔަބައިމީހުން މަރުވުމަށްފަހު ހިސާބު ބެއްލެވުމަށާއި ޖަޒާ ދެއްވުމަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ޤަބުރުތަކުން އަލުން ނެރުއްވައި ދިރުއްވާނެއޭ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެއްޖެނަމަ، އެކަމަށް ފުރައްސާރަކުރާ ޙާލު އެބައިމީހުން ބުނާނެއެވެ. އަލުން ދިރުއްވާނޭ ވާހަކަ އައިސްފައިވާ މި ޤުރްއާނަކީ ހުރިހާ މަޚްލޫޤުންނަށް ފާޅުގައި އެނގޭ ސިޙުރެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ނޫނެވެ.

ނޯޓް

وَلَئِنْ أَخَّرْنَا عَنْهُمُ ٱلْعَذَابَ إِلَىٰٓ أُمَّةٍ مَّعْدُودَةٍ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحْبِسُهُۥٓ ۗ أَلَا يَوْمَ يَأْتِيهِمْ لَيْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا۟ بِهِۦ يَسْتَهْزِءُونَ ﴿ ٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި عدد ކުރައްވާފައިވާ ވަގުތުކޮޅަކަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ ކިބައިން عذاب ފަސްކުރައްވައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. އެ عذاب އަޔަނުދީ ބަންދުކުރަނީ، ކޮންއެއްޗެއްހެއްޔެވެ؟ ދަންނާށެވެ! އެއުރެންނަށް عذاب އަންނަ ދުވަހު އެއުރެންގެ ކިބައިން އެ عذاب ދުރުނުކުރައްވާ ހުށްޓެވެ. އަދި އެއުރެން އެއަށް ފުރައްސާރަކޮށް އުޅުނު عذاب، އެއުރެން ވަށައިލާ ހުށްޓެވެ. (8)

ތަފްސީރު

ކަނޑައެޅިގެންވާ ކުރު މުއްދަތަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ޢަޛާބު ލަސްކުރައްވައިފިނަމަ، ފުރައްސާރަކުރާ ޙާލު މުޝްރިކުން ބުނާނެއެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަހަރުމެންނަށް ވަޢުދުވެވަޑައިގެންނެވި ޢަޛާބު ނައީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެ ޢަޛާބު ނައީ ކޮންކަމަކާ ހެދި ހެއްޔެވެ؟ ދަންނާށެވެ! އެބައިމީހުން ސަމާލުވާހުށިކަމެވެ. އެ ޢަޛާބު އަންނައިރު އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން އެ ޢަޛާބު ދުރުނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އެ ޢަޛާބު އެބައިމީހުން ވަށާލާނެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ލިބެނީ އެބައިމީހުން ފުރައްސާރަކޮށް، މަލާމާތްކޮށް އުޅުނުކަމަށްޓަކައެވެ.

ނޯޓް

وَلَئِنْ أَذَقْنَـٰهُ نَعْمَآءَ بَعْدَ ضَرَّآءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ ٱلسَّيِّـَٔاتُ عَنِّىٓ ۚ إِنَّهُۥ لَفَرِحٌ فَخُورٌ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި، އެ އިންސާނާއަށް ޖެހުނު مصيبة އަކަށްފަހު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް نعمة ދެއްވައިފިނަމަ، އޭނާ ބުނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. ތިމަންގެ ކިބައިން ހުރިހާ مصيبة އެއް ފިލައި ހިނގައްޖެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާ ވަނީ (އެ ލިބުނު ކަންތަކަށް) އުފާވެ فخر ވެރިވެފައެވެ. (10)

ތަފްސީރު

ބަލިވުމަށްފަހު ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތު އަދި ދަތި އުނދަގުލަށްފަހު އުފާވެރިކަން ފަދަ މަތިވެރި ނިޢުމަތެއް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އޭނާއަށް ދެއްވައިފިނަމަ (މާތް ﷲގެ ނިޢުމަތްތަކަށް) އިންކާރުކުރުމާއެކު ފަޚުރުވެރިވާ ޙާލު އޭނާ ބުނާނެއެވެ. ތިމަންނާގެ ކިބައިން ހުރިހާ ނޭދެވޭ ކަމަކާ މުޞީބާތެއް ފިލައިފިއެވެ. މިއަދަށް ފަހު އޭގެ އެއްވެސް ކަމެއް ތިމަންނާއަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް ލިބުނު ނިޢުމަތްތަކާމެދު މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި ފަޚުރުވެރިވެ ބޮޑާވާ މީހަކު ކަމުގައި އޭނާ ވެދެއެވެ. މިއީ ކާފިރުމީހާގެ ކަންތައް ހުންނަގޮތެވެ. އޭނާގެ މައްޗަށްވާ މާތް ﷲގެ ފަޟްލުވަންތަކަމާއި، ނިޢުމަތް އޭނާ ޤަބޫލުނުކުރެއެވެ. ފަހެ، އޭނާއަށް ނިޢުމަތް ލިބުމަށް ފަހު އެ ނިޢުމަތް އޭނާގެ ކިބައިން ހިނގައްޖެނަމަ އޭނާ އުއްމީދު ކަނޑައިލައެވެ. އަދި ހިތް ނޭދޭ ކަމަކުން ހިތް އެދޭ ކަމަކަށް އޭނާގެ ޙާލު ބަދަލުވެއްޖެނަމަ، އެކަމުގެ ސަބަބުން އޭނާގެ އުފާވެރިކަން ބޮޑުވެގެން ގޮސް ބޮޑާކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދެއެވެ. އަދި މާތް ﷲ ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ ކަންކަމަށް އަރައިގަނެ، ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރާ މީހަކު ކަމުގައި ވެއެވެ.

ނޯޓް

إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ أُو۟لَـٰٓئِكَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކެތްތެރިވެ، صالح عمل ތައްކުރި މީހުން މެނުވީއެވެ. އެއުރެންނަށް، ފާފަފުއްސެވުމާއި، ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމަހުށްޓެވެ. (11)

ތަފްސީރު

މިއީ އިންސާނުންގެ އާދައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ތެދުވެރި މުއުމިނުން ފިޔަވައެވެ. އެބައިމީހުން އުފަލާއި ހިތާމައިގައި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ޝުކުރުވެރި ވެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އާޚިރަތުގައި ވަނީ ފާފަފުއްސެވުމެވެ. އަދި މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރުމަ ކަމުގައިވާ ސުވަރުގެއެވެ. عَنْ صُهَيْبٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏عَجَبًا لأَمْرِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ خَيْرٌ وَلَيْسَ ذَاكَ لأَحَدٍ إِلاَّ لِلْمُؤْمِنِ إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ"‏. (صحيح مسلم، كتاب الزهد والرقائق، باب الْمُؤْمِنُ أَمْرُهُ كُلُّهُ خَيْرٌ) (ޞުހައިބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މުއުމިނާގެ ކަމަކީ ޢަޖާއިބެއް ފަދަ ކަމެކެވެ. އެނާގެ ހުރިހާ ކަމަކީ ވެސް ހެޔޮ ކަމެވެ. މުއުމިނާ ފިޔަވައި އެއްވެސް މީހަކަށް މިކަން ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އޭނާއަށް އުފާވެރިކަމެއް ލިބިއްޖެއްޔާ ޝުކުރު ކުރެއެވެ. އެއީ އޭނާއަށް ލިބޭ ހެޔޮ ކަމެކެވެ. އޭނާއަށް ދެރަ ކަމެއް ލިބިއްޖެއްޔާ ކެތްތެރި ވެއެވެ. އެއީވެސް އޭނާއަށް ލިބޭ ހެޔޮ ކަމެވެ." (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2999) ފަހެ، އުއްމީދު ކަނޑާލުމާ، މާޔޫސްވުމަކީ ކާފިރުންގެ ސިފައެވެ. ކާފިރުންގެ ތެރޭގައި އަމިއްލައަށް މަރުވުން ފެތުރިފައިވާ ވަރުން އެކަން އަހަރުމެންނަށް ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ. އެހެނަސް، މުއުމިނުން މާތް ﷲގެ ޤަޟާޤަދަރަށް ބޯލަނބައެވެ.

ނޯޓް

فَلَعَلَّكَ تَارِكٌۢ بَعْضَ مَا يُوحَىٰٓ إِلَيْكَ وَضَآئِقٌۢ بِهِۦ صَدْرُكَ أَن يَقُولُوا۟ لَوْلَآ أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَآءَ مَعَهُۥ مَلَكٌ ۚ إِنَّمَآ أَنتَ نَذِيرٌ ۚ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ وَكِيلٌ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނަށް خزانة އެއް ބާވައިނުލެއްވީ ކީއްވެހޭ، ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ملائكة އަކު ވަޑައިނުގަތީކީއްވެހޭ، އެއުރެން ބުނެފާނެކަމަށްޓަކައި، ކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރައްވާ ތަކެތިން ބައެއް، ކަލޭގެފާނު ދޫކޮށްލައްވައިފާނެ ހެއްޔެވެ؟ (އެބަހީ: ދޫކޮށެއްނުލައްވާނެތެވެ.) އަދި އެ ތަކެތި ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމުން، ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ދަތިވެސްވެދާނެތެވެ. ކަލޭގެފާނު ވާކަން ކަށަވަރީ، ބިރުވެރިކަމުގެ خبر ދެއްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައެވެ. އަދި اللَّه އީ، ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ރައްކާތެރިކުރައްވައި، ބަލަހައްޓަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (12)

ތަފްސީރު

މިއީ މުޝްރިކުންގެ ދުއްތުރާތަކަށް ކެތްކުރެއްވުމަށް ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ދެއްވާފައިވާ ހިތްވަރެކެވެ. މާނައީ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނަށް ފުރައްސާރަކޮށް މަލާމާތްކޮށްފާނެތީ، ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ވަޙީގެ ބައެއް އެބައިމީހުންނަށް ފޯރުކޮށް ނުދެއްވައި ދޫކޮށްލައްވައިފާނަން ހެއްޔެވެ؟ އަދި މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ނަބީބޭކަލެއް ނަމަ، އެކަލޭގެފާނީ ރަސްރަސްކަލުން ފަދައިން މުއްސަނދި މުދާވެރި ބޭކަލަކަށް ވެވަޑައިގަތީހޭ، ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުކަމުގެ މައްޗަށް ހެކިވެވަޑައިގަތުމަށް މަލާއިކަތަކު އެކަލޭގެފާނާއެކީ ވަޑައިގެންނެވީހޭ މުޝްރިކުން ބުނެފާނެތީ، ކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ ބާވައިލެއްވި އެއްޗެއް އެބައިމީހުނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވުމަކީ ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ދަތިވާ ކަމަކަށް ވަނީތޯއެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވާކަން ކަށަވަރީ މުޝްރިކުންނަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާ އިންޒާރުކުރައްވާ ރަސޫލަކު ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން ކަލޭގެފާނު މާތް ﷲ އަށް ވަކީލުކުރައްވާށެވެ. އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ހާލު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވެއެވެ. މިއާޔަތުގައި އަންގަވާ ފަދައެވެ. ކަލޭގެފާނު ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމާއިގެން ކުރިއަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފުރައްސާރައާއި ދޮގުކުރުމަށް ކަލޭގެފާނު އަޅާނުލައްވާށެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނަށް އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ނަޞްރުދެއްވާނެއެވެ. ޤުރްއާނަކީ މުޙައްމަދު ﷺ ހައްދަވާފައިވާ ފޮތެއް ކަމަށް ބުނެ މުޝްރިކުން ޤުރްއާނާ މެދު ހަދައިގެން ދެއްކި ދޮގު ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ތަޙައްދީ ކުރައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ދެކޮޅަށް އެއްޗެއް ނުބުނެވޭވަރުގެ ޙުއްޖަތާއެކު ރައްދުދެއްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَمْ يَقُولُونَ ٱفْتَرَىٰهُ ۖ قُلْ فَأْتُوا۟ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِۦ مُفْتَرَيَـٰتٍ وَٱدْعُوا۟ مَنِ ٱسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمْ صَـٰدِقِينَ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވި آية ތަކެއް ކަމަށް އެއުރެން ބުނަނީ ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ފަހެ، އަމިއްލައަށް ހަދާފައިވާ އެކަހަލަ ދިހަ سورة ތިޔަބައިމީހުން ގެނެސްބަލާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތެދުވެރިން ކަމުގައިވަނީނަމަ، اللًّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީހާ ބަޔަކަށް ނިކަން ގޮވައިގެނެސްބަލާށެވެ! (13)

ތަފްސީރު

މިއީ އެބައިމީހުންގެ އެ ޢަމަލު ނުބައިކަން ހާމަކުރައްވައި އެކަމާ ދެކޮޅު ހެއްދެވުމުގެ ގޮތުން ގެންނަވާފައިވާ އާޔަތެކެވެ. މާނައީ މުޝްރިކުން ބުނަނީ މުޙައްމަދު ﷺ މި ޤުރްއާން އަމިއްލަފުޅަށް ހައްދަވާފައި، މާތް ﷲ އަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ ކަމުގައި ހެއްޔެވެ؟ ކަން އޮތީ އެބައިމީހުން އެބުނާ ގޮތަށް ކަމުގައި ވަނީ ވިއްޔާ، ޤުރްއާނާ އެއްފަދަ ދިހަ ސޫރަތް އަމިއްލައަށް ހަދައިގެން ގެނެސްބަލާށެވެ. ފަހެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ހަމަ އެބައިމީހުން ފަދަ އިންސާނެކެވެ. އެބައިމީހުންނަކީ ބަލާޣާތްތެރިކަމުގެ އަސްވާރުންނާއި، ބަޔާންކުރުމުގެ މާހިރުންނެވެ. އަދި އެފޮތަކީ މުޙައްމަދު ﷺ ހެއްދެވި ފޮތެއްކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަކުރާ ދަޢުވާގައި ތިޔަބައިމީހުން ތެދުވެރިނަމަ، އެކަން ކުރުމަށް އިންސީންނާއި ޖިންނީންގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ބޭނުން ބައެއްގެ އެހީތެރިކަން ހޯދާށެވެ.

ނޯޓް

فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُوا۟ لَكُمْ فَٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّمَآ أُنزِلَ بِعِلْمِ ٱللَّهِ وَأَن لَّآ إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ فَهَلْ أَنتُم مُّسْلِمُونَ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެއުރެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިޖާބަ ނުދީފިނަމަ، ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ! އެ آية ތައް ބާވައިލައްވާފައިވަނީ، اللَّه ގެ ދެނެވޮޑިގަތުމާ އެކުގައެވެ. އަދި އެކަލާނގެ މެނުވީ، حق ވެގެން އަޅުކަމެއްވެވޭ إله އަކު ނުވެތެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން مسلم ން ކަމުގައި ވާނޫހެއްޔެވެ؟ (14)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންނަށް ހުށަހެޅުނު ކަންތައް ކުރުމަށް ނުކުޅެދި، އެބައިމީހުންނަށް އެކަމަށް އިޖާބަނުދެވިއްޖެނަމަ، ތިޔަބައިމީހުން ޝައްކަކާއި ނުލައި ޔަޤީންކޮށް ދަންނާށެވެ. ޤުރްއާނަކީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވަޙީގެ ގޮތުގައި ބާވައިލެއްވި ފޮތެކެވެ. އެކަލާނގެ އެފޮތް ބާވައިލެއްވީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާގެ މައްޗަށެވެ. އެއީ މުޙައްމަދު ﷺ ހައްދަވާފައިވާ ފޮތެއް ނޫނެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ބޯލަނބައި އެފަދަ މަގުފުރެދުންތައް ދޫކޮށްލާށެވެ. މުޝްރިކުން ދަޢުވާކުރި ގޮތުގައި ޤުރްއާނަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އަމިއްލަފުޅަށް ހައްދަވައިގެން ދޮގުވެރިގޮތުގައި ﷲ އަށް ނިސްބަތްކުރެއްވި ފޮތެކެވެ. އެހެންކަމުން ޤުރްއާނުގައި ވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ފަހަރަކަށް ފަހު ފަހަރަކު ތަޙައްދީކުރައްވާފައެވެ. އެފަދަ ފޮތެއް ހަދާށެވެ. ނުވަތަ އެފޮތުގެ ސޫރަތެއް ފަދަ ސޫރަތެއް ހަދާށެވެ. ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް އެބައިމީހުން ނުކުޅެދި ބަސް ހުއްޓެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަކީ ބަސްތެރިކަމުގެ މައިދާނުގައި ކުޅަދާނަ އަސްވާރުންނަށް ވެފައި މި ތަޙައްދީއާއި ކުރިމަތިލުމުގެ ކުޅަދާނަކަމެއް އެބައިމީހުންނަށް ނުލިބެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެފޮތަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ފޮތެއްކަން ދެބަސްނުވެވޭނޭ ޙުއްޖަތުން މިވަނީ ސާބިތުވެފައެވެ. ޤުރައިޝުންގެ އަޝްރާފުންނާއި ބޮޑުންނަކީ ފަޞާޙަތްތެރިކަމާއި، ބަޔާނުގެ މައިދާނުގެ ކުޅަދާނަ އަސްވާރުންނަށް ވާއިރު އެބައިމީހުންގެ ކަންތަކާ މެދު އަޖާއިބުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލެއްގެ ގޮތުގައި އެފޮތް ހިއްޕަވައިގެންނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވީ މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މުޢުޖިޒާތެވެ. ދެން، އެބައިމީހުން އެކަލޭފާނާ ދެކޮޅުވެރިވެ އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުޅައެވެ. ދެން އެފޮތާ އެއްފަދަ ފޮތެއް ނުވަތަ ސޫރަތެއް ގެނައުމަށް އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ތަޙައްދީކުރެއްވިއެވެ. އެއާއެކު މިފާޅުކަން ބޮޑު ތަޙައްދީއަށް ރައްދު ދިނުމަށް އެބައިމީހުން ތެޅިފޮޅިގަތެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް އެކަން ނުކުރެވުނެވެ. އެބައިމީހުންނަކީ ބަޔާނުގެ ހުނަރުވެރިންނެވެ. އަދި އެމައިދާނުގެ އަސްވާރުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތީ ލިޔުއްވަން އަދި ކިޔުއްވަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ އުއްމިއްޔަ ބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މި ތަޙައްދީއަށް ރައްދުދިނުމަށް، ނުވަތަ ބަލިވުމުގެ ލަދުވެތިކަމުން ތިމާގެ ނަފުސު ސަލާމަތްކުރުމަށް އޭގެތެރެއިން އެންމެ މީހަކު އަޑު އުފުލާލި ތަނެއް ނުފެނެއެވެ. މިއީ އެބައިމީހުން އެންމެ ފަޚުރުވެރިވާ ފަޞާޙަތްތެރިކަމުގެ މައިދާނަށް ވުމާއެކުގައެވެ. މިއާއެކު ޙައްޤު ފާޅުވެ ބާޠިލުގެ މައްޗަށް ގަދަވިއެވެ.

ނޯޓް

أُو۟لَـٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِى ٱلْـَٔاخِرَةِ إِلَّا ٱلنَّارُ ۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُوا۟ فِيهَا وَبَـٰطِلٌ مَّا كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންނީ آخرة ގައި ނަރަކަ ނޫން އެހެންތަނެއް އެއުރެންނަށް ނުވާ މީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެންކުޅަ ކަންތައް އެތާނގައި، ބޭކާރުވެގެންވެތެވެ. އަދި އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު ކަންތައް باطل ވެގެންވެތެވެ. (16)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ހުރިހާވެސް މަޤްޞަދަކީ ދުނިޔެއާއި ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތް ހޯދުން ކަމަށް ހެދި މި މީހުންނަށް އާޚިރަތުގައި ނަރަކައާއި، އެތަނުގެ ދެމިހުންނަނިވި ޢަޛާބު ނޫން އެހެން އެއްޗެއް ނެތެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ކުރި ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ ދަރުމަ ނެތި ދިޔައީއެވެ. އެ ޢަމަލު އެބައިމީހުން ކުރީ ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި ކަމުގައި ނުވާތީއެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމާގެ މަޤްޞަދަކީ ދުނިޔެ ހޯދުންކަމުގައި ވެއްޖެ މީހާގެ ހެޔޮކަމުގެ ޖަޒާ ދުނިޔޭގައި މާތް ﷲ އޭނާއަށް ދެއްވާނެއެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުން އޭނާ އާޚިރަތަށް ދާއިރު އޭނާއަށް ޖަޒާ ލިބޭނެ އެއްވެސް ހެޔޮ ކަމެއް އޭނާއާ އެކުގައި ނުވާނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މުއުމިނާއަށް އޭނާގެ ހެޔޮކަމުގެ ޖަޒާ ދުނިޔޭގައި ދެއްވާފައި އާޚިރަތުގައި ވެސް އޭނާއަށް ދަރުމަ ދެއްވާނެއެވެ. އާޚިރަތް ދުވަސް ޤަބޫލުނުކުރާ ކާފިރުންގެ ވާހަކައަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދާން ޖެހޭނެކަން ޤަބޫލުކޮށް އީމާންކަމުގެ ނޫރަށް އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ހިދާޔަތު ލިބިފައިވާ މީހުންގެ ވާހަކައެވެ.

ނޯޓް

أَفَمَن كَانَ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِۦ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِۦ كِتَـٰبُ مُوسَىٰٓ إِمَامًا وَرَحْمَةً ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِۦ ۚ وَمَن يَكْفُرْ بِهِۦ مِنَ ٱلْأَحْزَابِ فَٱلنَّارُ مَوْعِدُهُۥ ۚ فَلَا تَكُ فِى مِرْيَةٍ مِّنْهُ ۚ إِنَّهُ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެމީހެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ބަޔާންވެގެންވާ ހެތްކެއްގެ މަތީގައި ހުރި މީހާވެސް ހެއްޔެވެ؟ (އެބަހީ: އެފަދަ މީހާއާއި، އިސްވެދިޔަ آية ގައި بيان ވެގެންވާ މީހުންނާ އެއްގޮތެއްނޫނެވެ.) އަދި އެކަލާނގެ حضرة ން ފޮނުއްވި ހެތްކެއް، އެއާވިދިގެން އާދެތެވެ. އަދި އޭގެކުރިން إمام އެއްގެ ގޮތުގައްޔާއި، رحمة އެއްގެ ގޮތުގައި موسى ގެފާނުގެ ފޮތް އޮތެވެ. އެއުރެން (އެބަހީ: ހެތްކެއްގެ މަތީގައިވާ މީހުން) އެއަށް إيمان ވެތެވެ. އަދި جماعة ތަކުގެ ތެރެއިން އެ ފޮތަށް كافر ވާ މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކަށް وعد ކުރައްވާފައިވާ ތަނަކީ، ނަރަކައެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެކަމާމެދު شك އެއްގައި ނުހުންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި حق ގޮތެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، މީސްތަކުންކުރެ ގިނަމީހުން (އެއަކަށް) إيمان އެއް ނުވެތެވެ. (17)

ތަފްސީރު

ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ތަބަޢަވާ، އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވި ޤުރްއާން ތެދުކުރާ، ސާފު ނޫރެއް އަދި އަލިގަދަ ދަލީލެއްގެ މަތީގައި ހުރި މުއުމިނާ، ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތާއި އެތަނުގެ ޒީނަތްތެރިކަމަށް އެދޭ، މާތް ﷲގެ ރުއްސެވުމާމެދު ނުވިސްނާ މީހާ ފަދައިން ވާނޭ ހެއްޔެވެ. އެ ދެމީހުން ހަމަހަމަ ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އައި ނޫރެއްގެ މަތީގައި ތިބި މުއުމިނުންނީ ޙައްޤު ގޮތުގައި ޤުރްއާނަށް އީމާންވާ މީހުންނެވެ. ޤުރްއާން ޤަބޫލުނުކުރާ މީހުން ކަމުގައިވާ އެހެން މިއްލަތްތަކާއި ދީންތަކުގެ މީހުންނަށް ހުރީ ނަރަކައިގެ ދާޢިމީ ޢަޛާބެވެ. އެހެންކަމުން، އޭ ބުއްދިވެރިޔާއެވެ! ތިބާ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އައި ނޫރެއް ކަމުގައިވާ މިޤުރްއާނާ މެދު ޝައްކުކަމެއްގެ ތެރޭގައި ނުވާށެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ބާވައިލެއްވި ޙައްޤުފޮތެވެ. އެކަމަކު މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން އަބާއްޖަވެރިވެ މަގުފުރެދިފައި ވާތީ، ޤުރްއާނަކީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ޤަބޫލުނުކުރެއެވެ.

ނޯޓް

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ ٱفْتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَىٰ رَبِّهِمْ وَيَقُولُ ٱلْأَشْهَـٰدُ هَـٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِينَ كَذَبُوا۟ عَلَىٰ رَبِّهِمْ ۚ أَلَا لَعْنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އާމެދު ހަދައިގެން ދޮގެއްބުނި މީހަކަށްވުރެ، އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް އެއުރެން ހުށަހެޅޭނެތެވެ. އަދި ހެކިން ބުނާނެތެވެ. އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާމެދު ދޮގުހަދައިގެން އުޅުނު މީހުންނަކީ މިތިބީއެވެ. ދަންނާށެވެ! އަނިޔާވެރިންގެ މައްޗަށް اللَّه ގެ لعنة ހުށްޓެވެ. (18)

ތަފްސީރު

ހަދައިގެން މާތް ﷲއާ މެދު ދޮގު ވާހަކަ ދައްކައި، އެކަލާނގެއަށް ޝަރީކުންނާއި ދަރިކަލުން ނިސްބަތްކުރި މީހާއަށްވުރެ އަނިޔާވެރިކަން ބޮޑު މީހަކު ނުވެއެވެ. ޤިޔާމަތްދުވަހު އެބައިމީހުން އެބައީމީހުންގެ ޚާލިޤުވަންތަ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ހުށަހެޅޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކުގެ މައްޗަށް ހެކިވީ ޚަލްޤުތަކުންނާއި މަލާއިކަތުން ބުނާނެއެވެ. މިއީ އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ މެދު ދޮގުހަދައި، އެކަލާނގެއަށް ދަރިދަރިކަލުން ވާކަމުގައި ބުނި މީހުންނެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް މާތް ﷲގެ ލަޢުނަތް ހުއްޓެވެ. މިއާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ ޤިޔާމަތްދުވަހު ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި އެބައިމީހުން ވާނޭ ބޭޒާރާއި، އެބައިމީހުން ނިކަމެތިކޮށް ދެރަކޮށްލުމުގެ ގޮތުން އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ހާމަކުރެވޭނޭކަން ބަޔާންކުރެއްވުމެވެ. މިއީ ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް އެ ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި މާތް ﷲގެ ޢަދުއްވުން ނިކަމެތިވާނެ މަންޒަރެކެވެ. މި ބޭޒާރުވުމަށްވުރެ ވަކިން ބޮޑު ބޭޒާރުވުމެއް ވޭ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

أُو۟لَـٰٓئِكَ لَمْ يَكُونُوا۟ مُعْجِزِينَ فِى ٱلْأَرْضِ وَمَا كَانَ لَهُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِنْ أَوْلِيَآءَ ۘ يُضَـٰعَفُ لَهُمُ ٱلْعَذَابُ ۚ مَا كَانُوا۟ يَسْتَطِيعُونَ ٱلسَّمْعَ وَمَا كَانُوا۟ يُبْصِرُونَ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންނީ ބިމުގައި (اللَّه) ނުކުޅައްދައިލެވޭނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވެތެވެ. އަދި اللَّه ފިޔަވައި އެއުރެންނަށް އެހީތެރިވާނޭ ބަޔަކު ނުވެތެވެ. އެއުރެންނަށް عذاب ގިނަގުނަކުރައްވާ ހުށްޓެވެ. (حق ބަސްފުޅު) އެހުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ނުވެތެވެ. އަދި (حق މަގު) ފެންނަ ބަޔަކުކަމުގައިވެސް، އެއުރެން ނުމެވޭމެއެވެ. (20)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ މިދުނިޔޭގައި މުހުލަތު ދެއްވިޔަސް، އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުން ސަލާމަތް ނުވެވޭނެއެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުންވަނީ އެކަލާނގެ މިލްކުވެރިކަމާ ބާރުވެރިކަމުގެ ތެރޭގައެވެ. އެކަލާނގެ ޙިކްމަތްތެރިކަން ނިޔާކުރަނީ އެބައިމީހުންގެ ޖަޒާ ޤިޔާމަތް ދުވަހަށް ލަސްކުރެއްވުމަށެވެ. އެދުވަހު އެބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވާނޭ އަދި މަދަދުދޭނޭ ފަރާތެއް ނުވާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ޖަރީމާތަކާއި، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް އެތައް ގުނައަކަށް ޢަޛާބު އިތުރުކުރައްވާނެއެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް އަޑުއެހުމާއި ފެނުން ދެއްވިއެވެ. އެކަމަކު އެބައިމީހުން ވީ ޙައްޤު ބަސް އަޑުއެހުމަށް ބީރުވެފައިވާ، އެއަށް ތަބަޢަވުމަށް ކަނުވެފައިވާ ބަޔަކަށެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ޙިއްސުތަކުން އެބައިމީހުން އެއްވެސް ފައިދާއެއް ލިބިނުގަތެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙިބަސްފުޅުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَّا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ ءَاذَانٌ لَّا يَسْمَعُونَ بِهَآ ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ كَٱلْأَنْعَـٰمِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْغَـٰفِلُونَ﴾ (އެ ހިތްތަކުން ޙައްޤު ގޮތް ނުވިސްނޭ ހިތްތަކެއް އެއުރެންނަށްވެއެވެ. އަދި އެ ލޯތަކުން ޙައްޤު މަގު ނުދެކޭ ލޯތަކެއް އެއުރެންނަށްވެއެވެ. އަދި އެ ކަންފަތްތަކުން ޙައްޤު އަޑު ނާހާ ކަންފަތްތަކެއްވެސް، އެއުރެންނަށްވެއެވެ. އެއުރެން ގެރިބަކަރި ޖަމަލު ފަދައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! އެތަކެއްޗަށް ވުރެވެސް އެއުރެން މަގުފުރެދުންބޮޑެވެ.) ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ކުރިމަތިވާ ބޮޑު ގެއްލެނިވުމުގެ ވާހަކައެވެ.

ނޯޓް

۞ مَثَلُ ٱلْفَرِيقَيْنِ كَٱلْأَعْمَىٰ وَٱلْأَصَمِّ وَٱلْبَصِيرِ وَٱلسَّمِيعِ ۚ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا ۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެ ދެބައިމީހުންގެ مثال، ކަނުމީހާއާއި، ބީރުމީހާއާއި، ލޮލަށް ފެންނަމީހާއާއި، އިވޭމީހާ ފަދައެވެ. އެ ދެބައިމީހުން مثال ގެ ގޮތުން ހަމަހަމަވެގެން ވޭހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަ ނުކުރަނީހެއްޔެވެ؟ (24)

ތަފްސީރު

ތެދުމަގު ލިބުނު މީހުންނާއި، މަގުފުރެދުނު މީހުންނާއި ދެބައިމީހުންގެ މިސާލަކީ ކަނުކަމާއި ބީރުކަން އެކުގައި ހުރި މީހެއްގެ މިސާލެވެ. މިއީ ކާފިރުވި މީހާއެވެ. އަދި އަޑުއެހުމާއި ފެނުން އެކުގައި ސަލާމަތުން ހުރިމީހެއްގެ މިސާލެވެ. މިއީ މުއުމިނާގެ ސިފައެވެ. މިދެބައިމީހުންނަށް ލިބިފައިވާ ސިފަތައް އެއްގޮތް ވާނޭހެއްޔެވެ؟ ދުވަހަކުވެސް އެއްގޮތް ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ ޖާހިލުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރޭގައި ދެވޭ ނުދެވޭ ތަނެއް ނުއެނގި އެނބުރޭ މީހާގެ ހާލާއި ޙައްޤު ފެނި އޭގެ ނޫރުން އަލިކަން ލިބިގަންނަ މީހާގެ ޙާލު އެއް ގޮތް ނުވާނެއެވެ. މާތް ﷲ އަބާއްޖަވެރިކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އަހުލުވެރިން ސިފަކުރައްވާފައި މިވަނީ ލޯކަނު ބީރު މީހުންގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި ބާއްޖަވެރިކަމާއި އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރިން ސިފަކުރައްވާފައި ވަނީ އަޑުއިވޭ، ފެންނަ މީހުންގެ ގޮތުގައެވެ. ދެން އާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައި ވަނީ ﴿أَفَلَا تَذَكَّرُونَ﴾ މިހެންނެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުން ޢިބުރަތް ޙާޞިލުކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިގަންނަން ނުވޭހެއްޔެވެ؟ މިއީ ޙަޤީޤަތުގައި އެންމެ ރިވެތި މިސާލުތަކުގެ ތެރެއިން މިސާލެކެވެ. ދަންނަ މީހުންނަށާއި ނުދަންނަ މީހުންނަށް އަދި ވިސްނުންތެރިންނަށާއި، ވިސްނުންކޮށި މީހުންނަށްވެސް އެނގޭ ފަދަ މިސާލެކެވެ. މުއުމިނުންގެ މިވާހަކައަށް ފަހު ދެން ގެންނަވާފައި މިވަނީ ނަބީބޭކަލުންގެ ވާހަކައެވެ. މިގޮތުން އެކަލާނގެ ފަށްޓަވައިފައި ވަނީ ނަބީބޭކަލުންގެ ޝައިޚު، ނޫޙު ﷺ ގެ ވާހަކައިންނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

أَن لَّا تَعْبُدُوٓا۟ إِلَّا ٱللَّهَ ۖ إِنِّىٓ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ أَلِيمٍ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އަށް މެނުވީ، ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަން ނުކުރާހުށިކަމެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ވޭންދެނިވި ދުވަހެއްގެ عذاب އަށް ތިޔަބައިމީހުންނާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގަނެއެވެ. (26)

ތަފްސީރު

މިއީ މި ސޫރަތުގައި އައިސްފައިވާ ފުރަތަމަ ވާހަކައެވެ. ނޫޙު عليه السلام އަކީ ނަބީބޭކަލުންގެ ޝައިޚެވެ. އެއީ، އެކަލޭގެފާނަކީ އެބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އެންމެ އުމުރުފުޅު ދިގު، އަދި އެންމެ ބޮޑެތި އިމްތިޙާނުތަކާއި ކުރިމަތިލައްވައި، އެންމެ ކެތްތެރިވެވަޑައިގެންނެވި، އެންމެ މަދަދުވެރިން މަދު ނަބިއްޔާ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ނޫޙު عليه السلام ނަބީކަމާއިގެން ފޮނުއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅުން ސާޅީސް ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމަށް ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި ނުވަ ސަތޭކަ ފަންސާސް އަހަރު އެކަލޭގެފާނު ހޭދަކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޠޫފާނަށް ފަހު ފަސްދޮޅަސް އަހަރު އެކަލޭގެފާނު ދިރިއުޅުއްވިއެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅަކީ އެއްހާސް ފަންސާސް އަހަރެވެ. އާޔަތުގެ މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލާ ނޫޙު عليه السلام އެކަލޭފާނުގެ ޤައުމުގެ ގާތަށް ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވީމެވެ. އެއީ ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ ކާފިރު ޤައުމެކެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުކުރުމަށް ފޮނުއްވުނު ރަސޫލަކީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އީމާން ނުވިނަމަ ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބު ހުރިކަމުގެ ބިރުވެރި ޚަބަރު ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެއްވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަންކޮށްފިއްޔާ ގަދަފަދަ ދުވަހެއް ކަމުގައިވާ ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަތުވެދާނެތީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިގަންނަވަމެވެ.

ނޯޓް

فَقَالَ ٱلْمَلَأُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ مِن قَوْمِهِۦ مَا نَرَىٰكَ إِلَّا بَشَرًا مِّثْلَنَا وَمَا نَرَىٰكَ ٱتَّبَعَكَ إِلَّا ٱلَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِىَ ٱلرَّأْىِ وَمَا نَرَىٰ لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍۭ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَـٰذِبِينَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންކުރެ، كافر ވި ބޮޑުން ބުނެފޫއެވެ. ތިމަންމެންކަހަލަ آدم ގެދަރިޔަކު ކަމުގައި މެނުވީ ތިމަންމެން، ކަލޭގެފާނު ނުދެކެމުއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް تبع ވި މީހުންނަކީ، ތިމަންމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ ދެރަ ނިކަމެތިން ކަމުގައި މެނުވީ ތިމަންމެން ނުދެކެމުއެވެ. (އެއުރެން تبع ވީ) މަތިމަތިން ފެންނަ ފެނުމަށެވެ. އަދި ތިމަންމެންގެ މައްޗަށް އެއްވެސް މޮޅުކަމެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބިގެންވާ ކަމަކަށް ތިމަންމެން ނުދެކެމުއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ! ތިމަންމެން ހީކުރަނީ، ތިޔަބައިމީހުންނަކީ ދޮގުހަދާ ބަޔަކުކަމުގައެވެ. (27)

ތަފްސީރު

ނޫޙު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ އަޝްރާފުންގެ ތެރެއިން ބޮޑުން ބުންޏެވެ. ކަލޭގެފާނަކީ އަހަރުމެން ފަދަ މީހަކު ކަމުގައި މެނުވީ އަހަރުމެން ނުދެކެމެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ވަކި ޚާއްޞަ ކަމެއް ނެތެވެ. ދެރަ މަސައްކަތްތަކުގައި އުޅޭ ފަޤީރުންގެ ތެރެއިން ދަށު ދަރަޖައިގެ މީހުން މެނުވީ ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވާތަން އަހަރުމެންނަށް ނުފެނެއެވެ. އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ އެއްވެސް ކަމެއް ބެލުމެއް ނެތި، ފިކުރު ކުރުމަކާ ނުލައެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ނަބީކަން ލިބެންޖެހޭ ފަދަ މާތްކަމެއް ނުވަތަ ޝަރަފެއް ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުންނަށް އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ލިބިފައިވާ ތަން އަހަރުމެންނަށް ނުފެނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އަހަރުމެންނަށް ޤަބޫލު ކުރެވޭ ގޮތުގައި ނަބީކަމަށް ދަޢުވާކުރެއްވުމުގައި ކަލޭގެފާނު ހައްދަވަނީ އިތުރުފުޅެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ނަބީކަން ޤަބޫލުނުކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމާ މެދު ޝައްކު އުފެއްދާފައި ވަނި ތިން ތުހުމަތަކުންނެވެ. ފުރަތަމަ ތުހުމަތަކީ: އެކަލޭގެފާނަށް ވަކި މާތް ކަމެއް ނުވަތަ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިކަމެއް ލިބިގެންވާކަން ޤަބޫލުކުރަން ނުޖެހޭކަމާއި، އެކަލޭގެފާނަކީ އެބައިމީހުން ފަދަ އިންސާނެއް ކަމާއި މަލާއިކަތެއް ނޫންކަން ދެވަނަ ތުހުމަތަކީ: އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ ޤައުމުގެ އަޝްރާފުން ނޫންކަމާއި، ފަޤީރުންނާއި، ނިކަމެތިންނާއި، ބަލިކަށި މީހުންކަން. ތިންވަނަ ތުހުމަތަކީ: އެކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މީހުންނަކީ ފަހުމް ނުވ،ާ ކަންކަން ވިސްނައިގަންނަން ނޭނގޭ، ވިސްނުންކޮށި މީހުންކަން. ނޫޙު عليه السلام އެބައިމީހުންގެ މި ތުހުމަތުތަކަށް މަޑުމައިތިރި ރިވެތި ގޮތުގައި ދެއްވާ ރައްދު އަޑު އަހައިލަމާ ހިނގާށެވެ.

ނޯޓް

قَالَ يَـٰقَوْمِ أَرَءَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّى وَءَاتَىٰنِى رَحْمَةً مِّنْ عِندِهِۦ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ أَنُلْزِمُكُمُوهَا وَأَنتُمْ لَهَا كَـٰرِهُونَ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން ބުނެބަލާށެވެ! އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި ފާޅުވެގެންވާ ތެދުމަގެއްގައި އަހުރެންވީނަމަ، އަދި އެކަލާނގެ حضرة ން އަހުރެންނަށް رحمة އެއް ދެއްވައިފިނަމަ، ދެން އެކަންތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަންހަނާކުރެއްވިހިނދު، ތިޔަބައިމީހުން އެކަމަށް ނުރުހުންވެ ތިއްބައި، އަހުރެމެންނަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެކަން لازم ކުރެވިދާނެ ހެއްޔެވެ؟ (28)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން އީމާންކަމާ ދިމާއަށް އަނބުރައިލެއްވޭތޯ، އޯގާތެރިކަމާއެކު ވާހަކަފުޅުދައްކަވަމުން ނޫޙު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން ބުނެބަލާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތް ޢިލްމާއި، ނޫރާއި ހިދާޔަތުގެ މަތީގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ހުންނެވުމާއެކު، އެކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ނަބީކަމާއި ރަސޫލުކަން ދެއްވުމުން، ތިޔަބައިމީހުން މީހާ ވަޒަންކުރަނީ ފަޤީރުކަމާއި މުއްސަނދިކަމުގެ މިންގަނޑުން ކަމުގައިވާތީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަން ނޭނގި، ކަމުގެ ޙަޤީޤަތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އޮޅުމުން، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުމަށް ނުރުހޭއިރުވެސް، ތިމަންކަލޭގެފާނު މިގޮވައިލައްވާ އީމާންކަން ޤަބޫލުކުރުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަޖުބޫރުކުރައްވަން ވީހެއްޔެވެ؟ އީމާނަކީ މަޖުބޫރުކުރުވައިގެން ވެވޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އީމާންވެވެނީ ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލުކޮށް ރުހިގެންނެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ لَآ أَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا ۖ إِنْ أَجْرِىَ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ ۚ وَمَآ أَنَا۠ بِطَارِدِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ ۚ إِنَّهُم مُّلَـٰقُوا۟ رَبِّهِمْ وَلَـٰكِنِّىٓ أَرَىٰكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ ﴿ ٢٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! އެކަމުގެ މައްޗަށް އެއްވެސް މުދަލެއް ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބަޔަކުން ނޭދެމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުޖޫރަ، اللَّه ގެ حضرة ން ނޫނީ ނުވެއެވެ. އަދި إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުން ފަހައި ބޭރުކުރާ މީހަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާނޭ ބަޔެކެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ތިޔަބައިމީހުންނީ، جاهل ބަޔަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވަމެވެ. (29)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނާއި ދުރަށް ގޮސް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތު ޤަބޫލުނުކުރަން ތިޔަ އުޅެނީ ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަމަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތުން ފައިސާއެއް ހޯއްދަވަން ނުއުޅުއްވަމެވެ. މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެއްވެސް ފަރާތަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޖުރަށް ނޭދެމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޖަޒާދެއްވައި ދަރުމަ ދެއްވާނީ އެކަލާނގެއެވެ. އަދި މިނިކަމެތި މުއުމިނުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އަރިހުން ދުރުކުރާނެ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމެވެ. އެބައިމީހުންނީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވެ، އެކަލާނގެއާ ކުއްތަންވުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައިވާ މީހުންނެވެ. ދެން، ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ދުރުކުރައްވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެހެނެއްކަމަކު، ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ގަދަރާއި އިއްޒަތް ނޭނގޭތީ އެބައިމީހުން ދުރުކުރުމަށް ތިޔަބައިމީހުން އެދެނީއެވެ.

ނޯޓް

وَلَآ أَقُولُ لَكُمْ عِندِى خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعْلَمُ ٱلْغَيْبَ وَلَآ أَقُولُ إِنِّى مَلَكٌ وَلَآ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِىٓ أَعْيُنُكُمْ لَن يُؤْتِيَهُمُ ٱللَّهُ خَيْرًا ۖ ٱللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا فِىٓ أَنفُسِهِمْ ۖ إِنِّىٓ إِذًا لَّمِنَ ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه ގެ خزانة ތައް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ވެއެކޭ ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ވިދާޅެއް ނުވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނަކަށް غيب އެއްވެސް އެނގިވަޑައެއް ނުގަނެތެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނީ، ملائكة އެކޭވެސް ވިދާޅެއް ނުވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ލޯތަކުން، ނިކަމެތިކޮށްހިތާ މީހުންނާމެދު، އެއުރެންނަށް، އެއްވެސް ހެވެއް اللَّه ނުދެއްވާނެކަމަކަށްވެސް ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅެއް ނުވަމެވެ. އެއުރެންގެ ހިތްތަކުގައިވާ ކަންތައް، އެންމެމޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ، اللَّه އެވެ. (އެފަދަ އެއްޗެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިނަމަ) އެހިނދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާހުށީ، އަނިޔާވެރިންގެ ތެރެއިންކަން ކަށަވަރެވެ. (31)

ތަފްސީރު

ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މުއްސަނދިކަމަށް ބަލައި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވޭތޯ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުގައި ގިނަގުނަ މުދާ އެބަހުއްޓޭ، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޚަޒާނާތައް ވަނީ ރަނާއި ރިހިން ފުރިގެންނޭ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔބައިމީހުން ގާތު ވިދާޅުނުވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މަތިވެރިކަން ދައްކަވަން، ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ މަލާއިކަތްބޭކަލެކޭވެސް ތިޔަބައިމީހުން ގާތު ވިދާޅުނުވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކަލާނގެވަންތަކަމުގެ ސިފަތައް ލިބިގެންވާކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން ހީކުރޭތޯ، ތިމަންކަލޭގެފާނީ ޣައިބު ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުނުވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިން އެދިވަޑައިގަންނަވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބަޢަވުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ފަޤީރުކަމަށްޓަކައި ތިޔަބައިމީހުން ނިކަމެތި ކުރި ފަޤީރުންނަށް، އެބައިމީހުން ވަނީ މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތުންނާއި، އެކަލާނގެ ސުވަރުގެއަށް ވަނުމުން މަޙްރޫމުވެގެން ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުނުވާނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ސިއްރުތަކާއި އެބައިމީހުންގެ ޟަމީރުގައިވާ ކަންކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެން ވާނީ މާތް ﷲ އެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އެހެން ވިދާޅުވެއްޖެއްޔާ ތިމަންކަލޭގެފާނު ވާނީ މާތް ﷲގެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ޙައްޤުވާ އަނިޔާވެރިއެއް ކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ސަމާލުކަމަށް ގެންނަވާފައި ވަނީ މުއްސަނދިކަމާއި މުދާވެރިކަމަކީ ނަބީކަމުގެ ޝަރުޠެއް ނޫން ކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ އިންސާނެއް ކަމަށް ބުނެ އެބައިމީހުން ދެއްކި ވާހަކަ އަށް ރައްދު ދެއްވަމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީ މާތް ﷲގެ ޙިކުމަތް ނިޔާ ކުރަނީ ރަސޫލުން އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ފޮނުއްވުމަށް ކަމުގައެވެ. ދެބައިމީހުންގެ ދެމެދުގައި އެއްގޮތް ގުޅުމެއް ޤާއިމްކުރެވޭނީ އޭރުންނެވެ. އެބައިމީހުންނީ މަލާއިކަތުން ނަމަ އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ރަސޫލެއްގެ ގޮތުގައި އެކަލާނގެ ފޮނުއްވީހީ މަލާއިކަތެކެވެ. ﴿قُل لَّوْ كَانَ فِى ٱلْأَرْضِ مَلَـٰٓئِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ مَلَكًا رَّسُولًا﴾ (ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ބިމުގައި ހިންގަވައި، ދިރިއުޅުއްވަނީ މަލާއިކަތުން ކަމުގައިވީނަމަ، އެބޭކަލުންގެ ގާތަށް ރަސޫލަކު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އުޑުން މަލާއިކަތަކު ބާވައިލެއްވީމުހެވެ.) އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިއަހުން ފަޤީރުން ދުރަށް ފޮނުއްވާލުމަށް އެބައިމީހުން އެދުނު އެދުމަށް ރައްދު ދެއްވަމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީ އިންސާނާގެ އަގު ކަނޑައެޅެނީ އޭނާގެ މުއްސަނދިކަމުން ނުވަތަ ފަޤީރުކަމުން ނޫންކަމުގައެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ މާތްކަމާއި ފުރިހަމަ ސިފަތަކަށް ބަލައިގެންނެވެ. އިންސާނުން އެކަކު އަނެކަކަށް މާތް ކުރަނީ މިކަމަށް ބަލައިގެންނެވެ. ދެން އެ މޮޔައިން އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ނޫޙު عليه السلام އަށް ދިން ޖަވާބު އަޑުއަހަމާ ހިނގާށެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ يَـٰنُوحُ قَدْ جَـٰدَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَٰلَنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ إِن كُنتَ مِنَ ٱلصَّـٰدِقِينَ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ نوح ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންނާ ޖަދަލުކުރައްވައިފީމުއެވެ. އަދި ތިމަންމެންނާ ޖަދަލުކުރެއްވުން ގިނަކުރައްވައިފީމުއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނުވަނީ، ތެދުވެރިންގެ ތެރެއިން ކަމުގައިވާނަމަ، ތިމަންމެންނަށް ތިޔަ وعد ކުރައްވާ ކަންތައް ތިމަންމެންނާ ހަމަޔަށް ގެންނަވައި ބައްލަވާށެވެ! (32)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ އޯގާތެރި ޖަވާބަށް އެބައިމީހުން ރައްދުދިނީ މިމޮޔަކަމާ އެކުގައެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރައްވާ ދަޢުވާގައި އަހަރުމެންނާއެކު މާ ވާހަކަ ގިނަކުރައްވައިފީމުއެވެ. އަދި އަހަރުމެންނާ ޒުވާބުކުރައްވައި، ޒުވާބު މާ ގަދަކުރައްވައިފީމުއެވެ. އެހެންވީމާ ކަލޭގެފާނު ތިޔަކުރައްވާ ދަޢުވާގައި ތެދުވެރިނަމަ، ކަލޭގެފާނު ބިރުދެއްކެވި ޢަޛާބު އަހަރުމެންނަށް ގެނެސްދެއްވާށެވެ. އެބައިމީހުންނީ ބުއްދިވެރިންނަމަ އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ އަޑުއަހައި ކިޔަމަންވެއްޖައީމެވެ. ކަލޭގެފާނު ބަޔާންވެގެންވާ ޙުއްޖަތާއި، އަލިގަދަ ދަލީލު އަހަރުމެންނަށް ގެނެސްދެއްވައިފީމުއެވެ. މިހެން ބުނުމެވެ. އެކަމަކު އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމުން އެބައިމީހުން އެދުނީ ޢަޛާބެވެ. މައްކާގެ މުޝްރިކުން މާތް ﷲއަށް ﴿ٱللَّـهُمَّ إِن كَانَ هَـٰذَا هُوَ ٱلْحَقَّ مِنْ عِندِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ ٱلسَّمَآءِ أَوِ ٱئْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ﴾ (އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! މިއީ، އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އައި ޙައްޤު ބަސްފުޅު ކަމުގައިވާނަމަ، ފަހެ، އަޅަމެންގެ މައްޗަށް އުޑުން ހިލަތަކެއް ވެއްސަވައިފާނދޭވެ! ނުވަތަ އަޅަމެންނަށް ވޭންދެނިވި ޢަޛާބެއް ދެއްވައިފާނދޭވެ!) މިހެން ދަންނަވައި ރަސޫލުﷲ ﷺ އާމެދު ކަން ކުރި ފަދައިންނެވެ. ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ނަސޭހަތް ދެއްވައި، އެބައިމީހުން އުފެއްދި ކޮންމެ ޝައްކަކަށް އެބައިމީހުންނަށް ރައްދެދެއްވުމަށް ފަހު، އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ބަދަލު ހިއްޕެވުމަށް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދެންނެވުން ނޫން ގޮތެއް ނޫޙު عليه السلام އަށް ނެތެވެ.

ނޯޓް

أَمْ يَقُولُونَ ٱفْتَرَىٰهُ ۖ قُلْ إِنِ ٱفْتَرَيْتُهُۥ فَعَلَىَّ إِجْرَامِى وَأَنَا۠ بَرِىٓءٌ مِّمَّا تُجْرِمُونَ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނުވަތަ އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް އެ قرآن ހެއްދެވިކަމަށް އެއުރެން ބުނަނީހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު އެ قرآن އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވިނަމަ، ފަހެ، އެކަމުގެ ކުށް އޮތީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރަމުންގެންދާ ކަންތަކުގެ ކުށުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެގެންވަމެވެ. (35)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތަކީ ނޫޙު عليه السلام ގެ ވާހަކައިގެ މެދުތެރެއަށް އައިސްފައިވާ ޢިއުތިރާޒީ އާޔަތެކެވެ. މައްކާގެ މުޝްރިކުން ދޮގުކުރުމާއި، ގޮތްދޫނުކުރުމުގައި މުޙައްމަދު ﷺ އާއެކު ޢަމަލުކުރަނީ ނޫޙު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ މީހުން އެކަލޭގެފާނާއެކު ޢަމަލުކުރި ގޮތަށްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. މައްކާގެ މުޝްރިކުން ބުނީ މި ޤުރްއާނަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވި އެއްޗެއްކަމުގައި ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މި ޤުރްއާނަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވި އެއްޗެއްކަމުގައި ވި ނަމަ، އެކަމުގެ ފާފަ ލިބޭނީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފައިން އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުއުފުއްލަވާ ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުން ވެސް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ފާފައިން އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުއުފުލާނެއެވެ.

ނޯޓް

فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ ﴿ ٣٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ނިކަމެތިކަން އެމީހަކަށް ދެނިވި عذاب، އެމީހަކާ ހަމައަށް އަންނަނީ، އަދި ދެމިހުންނަނިވި عذاب، އެމީހަކަށް ކުރިމަތިވެގެން އަންނަނީ، ކާކަށްކަން ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެތެވެ. (39)

ތަފްސީރު

ނޫޙު عليه السلام ނާކޮޅު ބަންނަވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ބަޔަކު އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުން ދާ ކޮންމެ ފަހަރަކު އެކަލޭގެފާނަށް ފުރައްސާރަކޮށް މަލާމާތް ކުރެއެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭފާނަށް ބުނެއެވެ. އިއްޔެ ކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ނަބީބޭކަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިއަދު ތިޔަ ވެވަޑައިގަތީ ވަޑިއަކަށެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު މިބަސްފުޅުން އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބުދެއްވައެވެ. ނިކަމެތިކޮށް ދެރަކޮށްލާ، މެދުކެނޑުމެއް ނެތި ދާއިމަށް ދެމިގެންދާނޭ ޢަޛާބު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބެން ފެށުމުން، ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަކުރާ ފުރައްސާރައާއި މަލާމާތުގެ ނަތީޖާ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެންނާނެއެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންމެންނަށް މަލާމާތްކުރާ ފަދައިން ތިމަންމެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަލާމާތްކުރާނަމެވެ. މުޟާރިޢުގެ (ހިނގަހިނގާހުރި ކަމެއްގެ) ގޮތުގައި މި މިކަން ގެންނަވާފައި މިވަނީ އެމަންޒަރު ސިކުނޑިއަށް ތަސައްވަރުކޮށްދެއްވުމަށެވެ. ބަލާމީހާއަށް އެކަލޭގެފާނު ނައު ބަންނަވާ ތަން ވަގުތުން ކުރިމަތިން ފެންނަ ފަދައެވެ. އެއީ މުޟާރިއުން ދެމިގެން ދިއުމުގެ މާނަ ދޭހަވާތީއެވެ.

ނޯޓް

حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَمْرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ قُلْنَا ٱحْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ ٱثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ ٱلْقَوْلُ وَمَنْ ءَامَنَ ۚ وَمَآ ءَامَنَ مَعَهُۥٓ إِلَّا قَلِيلٌ ﴿ ٤٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅު އައިސް، އަދި އުނދުނުގެ ތެރެއިން ފެން އަރައި އުތުރިގެންފުމަށް ދާނދެނެވެ. (އެހިނދު) ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރެއްވީމެވެ. ކޮންމެ އެއްޗަކުން (އަންހެން ފިރިހެން) ދެ ޖިންސުގެ ދޭއްޗާއި، އަދި ހަލާކުވެ ނެތިދިއުމުގެ ބަސްފުޅު، އިސްވެގޮސްފައިވާ މީހަކު ފިޔަވައި، ކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންނާއި، إيمان ވެގެންތިބި މީހުން އެ ނާކޮޅަށް ލައްވާށެވެ! މަދު މީހަކު މެނުވީ، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި إيمان ވެގެނެއް ނުވެތެވެ. (40)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނު ނައުކޮޅު ބަންނަވައި ނިންމެވުމުން، ނަވަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޢާއިލާގެ ބޭފުޅުންނާ، އެކަލޭގެފާނަށް އީމާންވި މީހުންނާ، ޖަނަވާރުގެ ކޮންމެ ވައްތަރަކުން ދޭތި (އަންހެން އަދި ފިރިހެން) އެކަލޭގެފާނާއެކު ނަވަށް އެރުއްވުމަށް މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެއީ އެތަކެތީގެ ނަސްލު ދެމެހެއްޓުމަށް ޓަކައެވެ. މިއީ ޠޫފާން ބިމުގެ ހުރިހާ ހިސާބެއްގައި އެއް އަހަރަށް ދެމިގެން ދިޔަކަމުގެ ފާޅުކަން ބޮޑު ދަލީލެކެވެ. އާޔަތުގެ މާނައީ: އެންމެ ފަހުން، އެބައިމީހުން ނެތިކޮށްލެއްވުމަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނިޔާ އައި ހިނދު އަދި އުނދުނުގެ ތެރެއިން ފެން އުތުރި އަރަން ފެށި ހިނދު (މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ނެތިކޮށްލުމުގެ ވަގުތު ޖެހިއްޖެކަން އެންގެވުމަށް މާތް ﷲ ނޫޙު عليه السلام އަށް ދެއްވި ނިޝާނެކެވެ.) ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭފާނަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ނަވަށް ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންނާއި، ކަލޭގެފާނުގެ ޢާއިލާގެ ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ކާފިރުވެގެން އެމީހަކު ނެތިކޮށްލުން ޙައްޤުވެއްޖެ މީހެއް (އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރި ކަންޢާނު އާއި އޭނާގެ ކާފިރު އަނބިމީހާއެވެ.) ފިޔަވައި އެހެން މީހުން އަރުއްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި ދިގު މުއްދަތަކަށް (ނުވަސަތޭކަ ފަންސާސް އަހަރު) ހުންނެވުމާއެކުވެސް އެކަލޭގެފާނަށް އީމާންވީ ނުހަނު މަދު ބައެކެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ، އަންހެނުންނާ ފިރިހެނުން އެކުގައި ޖުމްލަ އަށްޑިހަ މީހުންނެވެ. ބައެއް ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި التنور ގެ މުރާދަކީ ބިންމައްޗެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ދަލީލަކީ މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَفَجَّرْنَا ٱلْأَرْضَ عُيُونًا﴾ (އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފެންއާރުތަކަކަށް ބިންގަނޑު ފެޅުއްވީމެވެ.) އެވެ. ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިންގެ ޝައިޚު އިބްނު ޖަރީރު އައްޠަބަރީ ބުރަވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި التنور އަކީ ރޮށި ފިހޭ އުނދުނެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި އެންމެން ދަންނަ މާނައަކީ އެއީއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު މާނަކުރެވޭނީ އެންމެ މަޝްހޫރު، އަސްލު މާނައާ އެންމެ ގާތް ގޮތަށެވެ. އެހެންކަމުން މިބަސްފުޅުގެ މާނައަކަށް ވާނީ ރޮށި ފިހޭ އުނދުނުން ވެސް ފެން އުތުރިއަރަންދެން ބިމުގެ ހުރިހާ ދިމާއަކުން ފެން އުތުރިއެރީއެވެ.

ނޯޓް

وَهِىَ تَجْرِى بِهِمْ فِى مَوْجٍ كَٱلْجِبَالِ وَنَادَىٰ نُوحٌ ٱبْنَهُۥ وَكَانَ فِى مَعْزِلٍ يَـٰبُنَىَّ ٱرْكَب مَّعَنَا وَلَا تَكُن مَّعَ ٱلْكَـٰفِرِينَ ﴿ ٤٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ފަރުބަދަތައް ފަދަ ރާޅުތަކެއްގެ ތެރޭގައި، އެއުރެންނާއިގެން އެ ނާކޮޅު ދުވަމުންދެއެވެ. އަދި نوح ގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުންނަށް ގޮވައިލެއްވިއެވެ. އޭރު އެ ދަރިކަލުންވީ (އެހެންމީހުންނާ) ވަކިން ދުރުގައެވެ. އޭ ދަރިފުޅާއެވެ! ތިމަންމެންނާއެކު (ނާކޮޅަށް) އަރާށެވެ! އަދި كافر ންނާ އެކުގައި ނުވާށެވެ! (42)

ތަފްސީރު

އުސްކަމާއި ބިޔަކަމުގައި ފަރުބަދަތަކެއް ފަދަ ރާޅުތަކުގެ ތެރޭގައި އެބައިމީހުންނާއިގެން އެ ނާކޮޅު ދަތުރުކުރަމުން ދެއެވެ. އަދި ނޫޙު عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ކަންޢާނަށް ގޮވައިލެއްވިއެވެ. ދަރިފުޅާއެވެ! ތިމަންމެނާއެކު ނާކޮޅަށް އަރާށެވެ. އަދި ޣަރަޤުވެ ނެތިގެންދާ ކާފިރުންނާއެކު ނުވާށެވެ. ﴿فِى مَوْجٍ كَٱلْجِبَالِ﴾ މިޢިބާރާތް ގެންނަވާފައިވަނީ އެ ޙާލަތުގެ ނުރައްކާތެރިކަން ހާމަކުރެއްވުމަށެވެ. ނާކޮޅު ޣަރަޤުވެދާ ވަރަށް ރާޅުތައް ބިޔައެވެ. ދަރިފުޅުދެކެ ނުހަނު ލޯބިފުޅުވާ ނޫޙު عليه السلام ދަރިކަލުންނަށް ތަކުރާރުކޮށް ގޮވައިލައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އެހެނަސް، އެކަލޭގެފާނުގެ ހެއްލިފައިވާ ދަރިކަލުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުންތަކަށް އިޖާބަދިނުމަށް ދެކޮޅު ހެދިއެވެ.

ނޯޓް

وَقِيلَ يَـٰٓأَرْضُ ٱبْلَعِى مَآءَكِ وَيَـٰسَمَآءُ أَقْلِعِى وَغِيضَ ٱلْمَآءُ وَقُضِىَ ٱلْأَمْرُ وَٱسْتَوَتْ عَلَى ٱلْجُودِىِّ ۖ وَقِيلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ٤٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެންގެވިއެވެ. އޭ ބިމާއެވެ! ތިޔަ ބިމުގެ ފެންގަނޑު ދިރުވައިލާށެވެ! އަދި އޭ އުޑާއެވެ! ވެހުން ހުއްޓައިލާށެވެ! ދެން ފެންގަނޑު ހިނދިއްޖެއެވެ. އަދި (އެއުރެން ހަލާކުވެދިއުމުގެ) ކަންތައްވެ ނިމިއްޖެއެވެ. އަދި جودىّ ފަރުބަދައިގެ މައްޗަށް އެ (ނާކޮޅު) ބީހި، ހަމަޖެހިއްޖެއެވެ. އަދި އެންގެވިއެވެ. އަނިޔާވެރިވީ މީހުންނަށް ހަލާކާއި ގެއްލުން ހުށްޓެވެ. (44)

ތަފްސީރު

ބިމަށް އެންގެވިއެވެ. ފަޅައިގެން ގޮސް ފެންގަނޑު އަޑިއަށް ދަމައިގަންނާށެވެ. އަދި އުޑަށް ބުނެވުނެވެ. ވެހުން ހުއްޓާލާށެވެ. ދެން ފެންގަނޑު ބިމުގެ އަޑިއަށް ހިނދިގެން ދިޔައެވެ. ދޮގުކުރާ މީހުން ޣަރަޤުކުރައްވަން މާތް ﷲ ނިންމެވި ނިންމެވުން ފުރިހަމަވެގެން ދިޔައީއެވެ. އަދި ނާކޮޅު މޫޞަލް ކައިރީގައިވާ ޖޫދީ ފަރުބަދައިގެ މައްޗަށް ބީހި ހަމަޖެހިގެން ދިޔައެވެ. އަދި އެންގެވިއެވެ. އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިގޮސް އަނިޔާވެރިވި ހުރިހާ ކާފިރުންނަށް ހަލާކާއި ނެތިދިއުން ހުށްޓެވެ. މިހާހިސާބުން ޠޫފާން މަޑުވެ ހަމަޖެހުނީއެވެ. އަދި ހަމަހިމޭންކަން ވެރިވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ނިޔާއާއި އެއް ގޮތަށް ހުރިހާ ކަމެއް ނިމިގެން ދެއެވެ. އުޑާއި ބިމަށް މުޚާޠަބު ކުރެވުނީ ބުއްދި ލިބިފައިވާ މީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރެވޭ ގޮތަށެވެ. ދެތަންވެސް ފައިސަލާކުރަނިވި އެ އަމުރުފުޅަށް ކިޔަމަން ވިއެވެ. ބިން ފެންގަނޑު އަޑިއަށް ދަމައިގަނެއެވެ. އަދި އުޑު ވެހުން ހުއްޓާލައެވެ. އަދި ނޫޙު عليه السلام ގެ ނާކޮޅަށް އެރި މުއުމިނުން ފިޔަވައި ބިންމަތީގައި ތިބި އެންމެން ޣަރަޤުވެ ނެތިދިޔައީއެވެ.

ނޯޓް

قَالَ يَـٰنُوحُ إِنَّهُۥ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ ۖ إِنَّهُۥ عَمَلٌ غَيْرُ صَـٰلِحٍ ۖ فَلَا تَسْـَٔلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِۦ عِلْمٌ ۖ إِنِّىٓ أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ ٱلْجَـٰهِلِينَ ﴿ ٤٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. އޭ نوح ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެ ދަރިކަލުން، ކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންގެ ތެރެޔަކުން ނުވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެ ދަރިކަލުންގެ عمل އަކީ، ރަނގަޅުނޫން عمل އެކެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނަށް އެކަމަކާމެދު، އެނގުމެއްނުވާ ކަންތަކަށްއެދި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް ނުދަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، جاهل ންގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ވެދާނެތީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް نصيحة ތެރިވެވޮޑިގެންވަމެވެ. (46)

ތަފްސީރު

ނޫޙު عليه السلام ގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ސަލާމަތްކުރައްވަން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޢުދުވެވޮޑިގެންނެވި ކަލޭގެފާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން އެދަރިކަލުން ނުވެއެވެ. އޭނާއަކީ ކާފިރެކެވެ. އޭނާގެ ޢަމަލަކީ ނުބައި، ރަނގަޅު ނޫން ޢަމަލެކެވެ. މުއުމިނަކާ ކާފިރަކާ ދެމެދު އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން، ކަލޭގެފާނަށް އެއީ ރަނގަޅުކަމެއްކަން ނުވަތަ ނުބައިކަމެއްކަން އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާ ކަމެއްގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ ސުވާލުނުކުރައްވާށެވެ. މާތް ﷲގެ ޙިކްމަތް ނުދަންނަ މީހުންގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ވެދާނެތީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ހަދުމަކޮށްދެއްވައި ނަސޭހަތްތެރިވެވޮޑިގެންވަމެވެ. މިވާހަކަ ނިމެނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވަން އެދިވަޑައިގަތުން އެއީ އެކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވުނު ކުށެއްކަން ނޫޙު އަށް އެނގިވަޑައިގެން، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ތައުބާވެވަޑައިގެން، ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދިވަޑައިގަތުމުންނެވެ.

ނޯޓް

قِيلَ يَـٰنُوحُ ٱهْبِطْ بِسَلَـٰمٍ مِّنَّا وَبَرَكَـٰتٍ عَلَيْكَ وَعَلَىٰٓ أُمَمٍ مِّمَّن مَّعَكَ ۚ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿ ٤٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެންގެވިއެވެ. އޭ نوح ގެފާނެވެ! ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން أمان ކަމަކާއެކު، އަދި ކަލޭގެފާނާއި، ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިން އުފެދޭ أمّة ތަކަށް بركات އާއެކު (ނާކޮޅުން) ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި أمّة ތަކެއްވެއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ أمّة ތަކަށް (ދުނިޔޭގައި) އުފަލާއި، އަރާމު ދެއްވާހުށީމެވެ. ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة ން އެއުރެންނަށް ވޭންދެނިވި عذاب އެއް އައިސްޖެހޭނެތެވެ. (48)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ރައްކާތެރިކަމާއި، އަމާންކަމާއެކު، ކަލޭގެފާނާއި، ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންނާއި، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އުފެދޭ އުއްމަތްތަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ވާ ބަރަކާތާއެކު ކަލާގެފާނު ނާކޮޅުން ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުން އަންނާނެ އުއްމަތްތަކަކަށް، އެބައިމީހުންގެ އަޖަލު ހަމަވަންދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދުނިޔޭގެ އަރާމާއި އުފާތައް ދެއްވާހުށީމެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އީމާންނުވީ ކަމަށްޓަކައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ވޭންދެނިވި ޢަޛާބުދެއްވަވާހުށީމެވެ. މިއާޔަތުގައި މާތް ﷲ އަންގަވާފައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުން މާތް ﷲއަށް ކާފިރުވާނެ ބަޔަކު އަންނާނެކަމާއި، އެބައިމީހުންނަށް ދުވަހަކުވެސް ރަޙްމަތް ނުލައްވާނެކަމެވެ. ނޫޙު عليه السلام ގެ ވާހަކަ މިހާހިސާބުން ނިމުނީއެވެ. މުއުމިނުން ސަލާމަތްވެ ކާފިރުން ނެތިދިޔައީއެވެ. ދެން އަންނަ އާޔަތުގައި މިވަނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ޣައިބުގެ މިވާހަކަތައް ވަޙީގެ ގޮތުގައި އަންނަނީ ކޮންފަރާތަކުން ކަން ހަނދުމަކޮށްދެއްވާފައެވެ.

ނޯޓް

تِلْكَ مِنْ أَنۢبَآءِ ٱلْغَيْبِ نُوحِيهَآ إِلَيْكَ ۖ مَا كُنتَ تَعْلَمُهَآ أَنتَ وَلَا قَوْمُكَ مِن قَبْلِ هَـٰذَا ۖ فَٱصْبِرْ ۖ إِنَّ ٱلْعَـٰقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް وحى ކުރައްވާ غيب ގެ خبر ތަކުގެ ތެރެއިން خبر ތަކެކެވެ. ކަލޭގެފާނަކަށްވެސް، އަދި ކަލޭގެފާނުންގެ قوم ގެމީހުންނަކަށްވެސް، މީގެކުރިޔަކުން އެ خبر ތައް އެނގިވަޑައިގެންފައެއް ނުވެތެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން (ހެޔޮ) ނިމުންވަނީ، تقوى ވެރިންނަށެވެ. (49)

ތަފްސީރު

މި ވާހަކައާއި، މިފަދަ އެހެން ވާހަކަތަކަކީ ޣައިބުގެ ޚަބަރުތަކެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނަށް އެކަންތައް ފެނިވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށްވެސް އެވާހަކަތައް އެނގިފައި ނުވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޙީ މެދުވެރިކުރައްވައި ކަލޭގެފާނަށް އެވާހަކަތައް އެންގެވީއެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލަކަށް ވުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، ކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ނޫޙު عليه السلام ކެތްކުރެއްވި ފަދައިން ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމު ދުއްތުރާތަކަށް ކަލޭގެފާނު ކެތްތެރިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ރިސާލަތު އެބައިމީހުންނަށް އަންގަވައިދެއްވާށެވެ. ފަހެ، އެންމެ ފަހުން ހެޔޮ ނިމުމާއި، ނަޞްރު ލިބޭނީ ތަޤްވާވެރިންނަށެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ ٱسْتَغْفِرُوا۟ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوٓا۟ إِلَيْهِ يُرْسِلِ ٱلسَّمَآءَ عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا۟ مُجْرِمِينَ ﴿ ٥٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް، ފާފަފުއްސެވުންއެދި ދަންނަވާށެވެ. ދެން އެކަލާނގެއަށް توبة ވާށެވެ! އޭރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އުޑުން، ބޯކޮށް ގިނައިން (ވެހޭގޮތުގައި) ވާރޭ ފޮނުއްވާނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ބާރުގެ ތެރެޔަށް ބާރު އިތުރުކޮށްދެއްވާނެތެވެ. އަދި ކުށްވެރިންގެ ގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުން ފުރަގަސްދީ ނުދާށެވެ! (52)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދޭށެވެ. އަދި ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރުމުން އެކަލާނގެއަށް ތައުބާވާށެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އުޑުން ބޯކޮށް ވެހޭގޮތުގައި ވާރޭ ވެއްސަވާނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާރުގެ މައްޗަށް ބާރު އިތުރުކޮށްދެއްވާނެއެވެ. އަދި ޢިއްޒަތުގެ މައްޗަށް ޢިއްޒަތް އިތުރުކޮށްދެއްވާނެއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔައިބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަމަށް ގޮވައިލެއްވުމުން އެކަމަށް ފުރަގަސްދީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މަގުފުރެދުމާއި ފާފަތަކަށް އަރައިގަތުމުގައި ދެމިނުތިބޭށެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުން ވާނީ ގެއްލެނިވެގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ.

ނޯޓް

إِن نَّقُولُ إِلَّا ٱعْتَرَىٰكَ بَعْضُ ءَالِهَتِنَا بِسُوٓءٍ ۗ قَالَ إِنِّىٓ أُشْهِدُ ٱللَّهَ وَٱشْهَدُوٓا۟ أَنِّى بَرِىٓءٌ مِّمَّا تُشْرِكُونَ ﴿ ٥٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންމެންގެ ބައެއް إله ން ކަލޭގެފާނަށް ނުބައި ކަމެއް ޖައްސައިފިކަމުގައި މެނުވީ ތިމަންމެން ނުބުނާނޫއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން شريك ކޮށް އުޅޭ ތަކެތިން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެގެންވާކަމަށް اللَّه ހެކިކުރައްވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންވެސް ހެކިވާށެވެ! (54) އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތްތަކުންނެވެ. (އެބަހީ: އެހެން ފަރާތްތަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަރީއަ ވެގެންވަމެވެ.) ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް (ހަލާކު ދިނުމަށް) ރޭވުންތައް ރާވާށެވެ! ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލަސްކުރާނެކަމެއް ނެތެވެ. (54)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންގެ ކަލާނގެތަކަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިއުއްވުމުން އޭގެތެރެއިން ބައެއް ކަލާނގެތައް ކަލޭގެފާނަށް މޮޔަކަން ޖެއްސީ ކަމުގައި ނޫނީ އަހަރުމެން ނުބުނަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މިވާހަކައިން ދައްކައިދެނީ އެބައިމީހުންގެ ޖާހިލުކަމާއި، މޮޔަކަމުގައި އިންތިހާއަށް ގޮސްފައިވާ ކަމެވެ. ހިލަތަކެއް އެބައިމީހުންނަށް ނަޞްރުދީ އެބަމީހުންނަށް ބަދަލުހިފައިދޭނެކަމަށް ޤަބޫލުކުރީތީއެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވަރުގަދަ ޖަވާބެއް ދެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅު ނަފުސުގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ ހެކިކުރައްވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިންނާއި، މާތް ﷲ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ކަލާނގެތަކުގެ ކިބައިން ބަރީއަވެގެންވާ ކަމުގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން ހެކިކުރައްވަމެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނާ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތައް ގުޅިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނެތިކޮށްލުމަށް ރޭވުންތައް ރާވާށެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހިނދުކޮޅެއްގެ ފުރުސަތެއްވެސް ނުދޭށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިވާހަކަފުޅަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތެދުވެރިކަމުގެ އެންމެ ފާޅުކަން ބޮޑު ދަލީލެވެ. އެހެނީ ގޮތްދޫނުކުރާ ހަރުކަށި، އެކަލޭފާނުގެ ލޭފޮދު އޮހޮރުމަށް ފެންބޮވައިގެންފައިތިބި ޢާދުބާގައިގެ މީސްތަކުން ގިނަ ބައިގަނޑާ ކުރިމަތިލެއްވުމަށް އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ގިނިކަންޏާއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ނިކަމެތިކަމުގެ ބަސް ރައްދުކުރައްވައި އެބައިމީހުންނީ މޮޔަ ބައެއް ކަމުގައި ވިދާޅުވެފައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުވަނީ އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތަކާއެކު އެބައިމީހުންނަށް ތަޙައްދީކުރައްވާފައެވެ. އެއީ، އެކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކޮށްދެއްވާނެ ކަމާމެދު އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ކުރައްވާ އިތުބާރު ބޮޑުކަމުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކަށްވެސް އެކަލޭގެފާނަށް ކަމެއްކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަމެއް ނުލިބުނެވެ.

ނޯޓް

إِنِّى تَوَكَّلْتُ عَلَى ٱللَّهِ رَبِّى وَرَبِّكُم ۚ مَّا مِن دَآبَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذٌۢ بِنَاصِيَتِهَآ ۚ إِنَّ رَبِّى عَلَىٰ صِرَٰطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿ ٥٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެނބުރި، ފުރަގަސްދޭނަމަ (ދަންނާށެވެ!) ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް، އެކަމަކާއިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވެވި ކަންތައް، ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އިއްވަވައިފީމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި، ތިޔަބައިމީހުން ނޫންބަޔަކު ގެންނަވާނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް، އެއްވެސް ކަމަކުން އެކަލާނގެއަކަށް ގެއްލުމެއް ނުދެވޭހުށްޓެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ކޮންމެ އެއްޗެއް ރައްކާތެރިކުރައްވައި، ބަލަހައްޓަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (57)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލެއްވުމަށް ފުރަގަސްދޭނަމަ ދަންނާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް އެކަމަކާއިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވެވި ކަންތައް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިއްވަވައިފީމެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ނެތިކުރައްވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ބަދަލުގައި އެހެން ބަޔަކު ގެންނަވާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ޝަރީކުކޮށްގެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ގެއްލުމެން ނުދެވޭނެއެވެ. އެކަލާނގެއީ އަޅުތަކުންގެ ކަންތައް މޮޅަށް ބައްލަވައިވޮޑިގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ނުބައިކަމާ، ނުބައިރޭވުންތަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ރައްކާތެރިކުރައްވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. ދެން އަންނަނިވި އާޔަތްތަކުގައި ވަނީ ބޮޑާވުމުގައި ހައްދު ފަހަނައަޅައިދިޔަ އެބައިމީހުންގެ ނިމުމުގެ ވާހަކައެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަފަދަ ފިނި ވައެއް ފޮނުއްވިއެވެ. އަދި ޢިބްރަތް ލިބިގަންނަ ބަޔަކަށް ޢިބްރަތެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ލެއްވިއެވެ.

ނޯޓް

وَأُتْبِعُوا۟ فِى هَـٰذِهِ ٱلدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ ۗ أَلَآ إِنَّ عَادًا كَفَرُوا۟ رَبَّهُمْ ۗ أَلَا بُعْدًا لِّعَادٍ قَوْمِ هُودٍ ﴿ ٦٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

މި ދުނިޔޭގައިވެސް، އަދި قيامة ދުވަހުންވެސް، އެއުރެންނަށް لعنة ލެއްވިއެވެ. ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، عاد ބާގައިމީހުން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް كافر ވޫއެވެ. ދަންނާށެވެ! عاد ބާގައިމީހުންނަށް ހަލާކާއި، ގެއްލުން ހުށްޓެވެ. (އެއީ) هود ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނެވެ. (60)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަޙްމަތުން ދުރުކުރައްވައި، ލަޢުނަތަކަށްފަހު ލަޢުނަތެއް އެބައިމީހުންނަށް ލެއްވީމެވެ. ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުން ނިކަމެތިކުރައްވައިގެންނެވެ. އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ހުރީ ނަރަކައިގެ ޢަޛާބެވެ. އަދި ލަޢުނަތް އެބައިމީހުންނާ ވަކިވެ ނުދާނެހެން ތިމަރަސްކަލާނގެ ހެއްދެވީމެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ލަޢުނަތް ލައްވައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ލަޢުނަތް ލެއްވުން އެދި މުއުމިނުން ދުޢާކުރެއެވެ. މީސްތަކުންނޭވެ! މުޖުރިމުން ކަމުގައިވީ ޢާދު ބާގައިގެ ނިމުމާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ވިސްނައި ސަމާލުވާށެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އެބައިމީހުން ކާފިރުވުމުން އެބައިމީހުންނަށް ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި ލަޢުނަތް ޙައްޤުވިއެވެ. ހޫދު عليه السلام ގެ ޤައުމުކަމުގައިވާ ޢާދު ބާގައިގެ މީހުންނަށް ހަލާކާއި ގެއްލުން ހުއްޓެވެ. މިއީ އެބައިމީހުންނަށް ލަޢުނަތްލައްވައި ނެތިކޮށްލެއްވުމަށް ކުރައްވާފައިވާ ދުޢާއެކެވެ.

ނޯޓް

۞ وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَـٰلِحًا ۚ قَالَ يَـٰقَوْمِ ٱعْبُدُوا۟ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُۥ ۖ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ ٱلْأَرْضِ وَٱسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَٱسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوٓا۟ إِلَيْهِ ۚ إِنَّ رَبِّى قَرِيبٌ مُّجِيبٌ ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ثمود ބާގައިމީހުންގެ ގާތަށް އެއުރެންގެ أخ صالح ގެފާނު ފޮނުއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! اللَّه އަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާށެވެ! އެކަލާނގެ ފިޔަވައި، އެހެން إله އަކު ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގެ ތެރެއިން އުފެއްދެވިއެވެ. އަދި އެ ބިމުގައި عمارة ކޮށް، އެ ބިމުގެ ފައިދާ ލިބިގަންނަ ބަޔަކު ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވިއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ފާފަފުއްސެވުންއެދި، އެކަލާނގެއަށް ދަންނަވާށެވެ! ދެން ތިޔަބައިމީހުން، އެކަލާނގެއަށް توبة ވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ކުއްތަންވެވޮޑިގެންވާ (دعاء) އިޖާބަކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (61)

ތަފްސީރު

މިއީ ތިންވަނަ ވާހަކައެވެ. މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޘަމޫދު ބާގައިގެ މީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލާ ޞާލިޙު عليه السلام ފޮނުއްވީމެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ އެބައިމީހުންގެ ވަންހަ އަދި ޢާއިލާގެ ތެރެއިންނެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿أَخَاهُمْ﴾ ގެ މުރާދަކީ އެއީއެވެ. މާނައީ އެކަލޭގެފާނަކީ އެބައިމީހުންނަށް ބީރައްޓެހި ބޭކަލެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ ޤައުމުގެ މީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲ އެއްކައުވަންތަ ކުރާށެވެ. އެހެނީ، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި ޙައްޤު ގޮތުގައި އަޅުކަން ކުރެވޭ އިލާހެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނުވެއެވެ. ބިމުން ތިޔަބައިމީހުން ޚަލްޤު ކުރެއްވުން ފެއްޓެވީ، އަދި ބިން ޢިމާރާތް ކޮށް އާބާދުކުރާ މީހުން ކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވީ އެކަލާނގެއެވެ. އެހެން ފަރާތަކަށް އަޅުކަންކުރުމުން ވެވުނު ފާފަފުއްސަވައި ދެއްވުން އެދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ދަންނަވާށެވެ. ދެން އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންތެރިވެ، ތައުބާވުމާއެކު، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ރުޖޫޢަވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ ރަޙީމްވަންތަ، ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން އެބައިމީހުން ދިން ހުތުރު ޖަވާބެ ދެކޭށެވެ. އެޖަވާބުން ހާމަވެގެންދަނީ އެބައިމީހުންގެ ގޮތްދޫނުކުރުމާއި މޮޔަކަމެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ހަމައާއި އުޞޫލުތަކާއި ދުރުވަރެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ يَـٰصَـٰلِحُ قَدْ كُنتَ فِينَا مَرْجُوًّا قَبْلَ هَـٰذَآ ۖ أَتَنْهَىٰنَآ أَن نَّعْبُدَ مَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِى شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَآ إِلَيْهِ مُرِيبٍ ﴿ ٦٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ صالح ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، މީގެކުރިން ތިމަންމެންގެ ތެރޭގައި އެދެވިގެންވާ (މާތް) މީހެއްކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ވީމުއެވެ. (އެހެންކަމާއެކުވެސް) ތިމަންމެންގެ ކާބަފައިން އަޅުކަންކުރާ ފަރާތްތަކަށް، އަޅުކަންކުރުން ތިމަންމެންނަށް މަނާކުރައްވަނީތޯއެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންނަށް ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ގޮވައިލައްވާ ކަންތަކާމެދު، ތިމަންމެން މިތިބީ، ވަސްވާސްތެރިކަމުން ފުރިގެންވާ شك އެއްގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (62)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންގެ ތެރެއިން މޮޔައިން ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުމުގެ ކުރިން ތިމަންމެން އުއްމީދުކޮށްގެން ތިބީ ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެންގެ ޤައުމުގެ ވެރިއަކަށް ވެވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމުގައެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަގޮތަށް ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުމުން ކަލޭގެފާނާމެދު ތިމަންމެން އުއްމީދު ކަނޑާލައިފީމެވެ. އަދި ތިމަންމެންގެ ކުރިމަތީގައި ކަލޭގެފާނުގެ އަގުވެއްޓިއްޖެއެވެ. ތިމަންމެންގެ ކާބަފައިން އަޅުކަން ކުރަމުން ދިޔަ ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކުރުން ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެނަށް މަނާކުރައްވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނަކީ ބުއްދި ހުރި ބޭކަލެއް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ މޮޔަފުޅު ބޭކަލެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިމަންމެންގެ ކާބަފައިން އެތައް ސަތޭކަ އަހަރަކު އެ ބުދުތަކަށް އަޅުކަންކޮށްފައިވާއިރު، ކަލޭގެފާނު ތިމަންމެނަށް އެއަށް އަޅުކަން ކުރުން މަނާކުރައްވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އިސްލާޙަށް ތިޔަ ގޮވައިލައްވާ ގޮވައިލެއްވުމާމެދު ތިމަންމެން ޝައްކުކުރަމެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ކަންތަކަކީ ތިމަންމެން ޝައްކުގެ ނަޒަރުން ބަލާ ކަންކަމެވެ.

ނޯޓް

قَالَ يَـٰقَوْمِ أَرَءَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّى وَءَاتَىٰنِى مِنْهُ رَحْمَةً فَمَن يَنصُرُنِى مِنَ ٱللَّهِ إِنْ عَصَيْتُهُۥ ۖ فَمَا تَزِيدُونَنِى غَيْرَ تَخْسِيرٍ ﴿ ٦٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން ބުނެބަލާށެވެ! އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި ފާޅުވެގެންވާ ތެދުމަގެއްގައި، އަހުރެންވީނަމަ، އަދި އެކަލާނގެ حضرة ން އަހުރެންނަށް رحمة އެއް (އެބަހީ: ނަބީކަމާއި رسول ކަން) އެކަލާނގެ ދެއްވިހިނދު، އެކަލާނގެއަށް އަހުރެން އުރެދިއްޖެނަމަ، اللَّه ގެ حضرة ން އަހުރެންނަށް نصر ދޭނީ ފަހެ، ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ގެއްލުންދިނުން ނޫން އެހެންކަމެއް، ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެންނަކަށް އިތުރެއް ނުކުރަމުއެވެ. (63)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބުނެދީބަލާށެވެ. ތިމަންކަލޭފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ލިބިވަޑައިގެންނެވި ފާޅުކަންބޮޑު ދަލީލެއްގެ މަތީގައި ތިމަންކަލޭފާނު ހުންނެވިކަމުގައި ވެފައި، ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ޙައްޤު ނަބިއްޔެއް ކަމުގައި ވެފައި، އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގޮވައިލުން އިރު ފަދައިން ސާފުކަމުގައި ވެފައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުން ރުހޭގޮތަށް ތަބަޢަވެ ވަޑައިގެން، ތިމަންކަލޭފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅާ ޚިލާފުވެވަޑައިގެންފިނަމަ، މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްކުރާނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތިޔަ ގޮވައިލުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނު މާތް ﷲގެ ޢަޛާބަށް ހުށަހަޅައި، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަބާއްޖަވެރިކަމާއި، ގެއްލެނިވުން މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުން އިތުރު ނުކުރެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ދަޢުވާ ބާޠިލުކަމުގެ ޙުއްޖަތް އެކަލޭފާނު ޤާއިމުކުރެއްވުމުން، އެބައިމީހުން އެދުނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަބީކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލެއް ގެނެސްދެއްވުމަށެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ އެދުމަށް އެކަލޭގެފާނު އިޖާބަދެއްވިއެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ هَـٰذِهِۦ نَاقَةُ ٱللَّهِ لَكُمْ ءَايَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِىٓ أَرْضِ ٱللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوٓءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَرِيبٌ ﴿ ٦٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! މިއޮތީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެތްކެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް اللَّه ގެ جمل އެވެ. ފަހެ، اللَّه ގެ ބިމުގައި، އެ جمل ކައިއުޅޭން އޭތި ދޫކޮށްލާށެވެ! އަދި އެއަށް އެއްވެސް ގޯނާއެއް ނުކުރާށެވެ! ފަހެ، (އެކަންކޮށްފިނަމަ) ގާތްވެގެންވާ عذاب އެއް އައިސް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖެހިދާނެތެވެ. (64)

ތަފްސީރު

މި ޖަމަލަކީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މުޢުޖިޒާތެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭފާނުގެ ތެދުވެރިކަމުގެ ދަލީލެވެ. އެހެންކަމުން، ﷲގެ ބިންމަތީގައި ކައިބޮއި ހަދަން އޭތި ދޫކޮށްފައި ބާއްވާށެވެ. އަދި އެއަށް އެއްވެސް ގޯނާއެއް ތިޔަބައިމީހުން ނުކުރާށެވެ. އޭރުން މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އަވަސް ޢަޛާބެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަތުވެދާނެއެވެ. ﴿نَاقَةُ ٱللَّـهِ﴾ ގައި ޖަމަލު ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ މަތިވެރިކުރައްވައި މާތްކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އެހެނީ، އެ ޖަމަލު އުފެދުނީ މާތް ﷲގެ އަމުރުފުޅަށެވެ. އަދި އޭތި ނުކުތީ އެބައިމީހުން އެދުނު ގޮތަށް ހަރު ހިލަގަނޑަކުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާގެ އަރިއަހުން އެބައިމީހުން އެދުނީ އަންހެން ޖަމަލެއް ނެރުއްވުމަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މަޝްވަރާ އެރުވީ އެއްވެސް ގަހެއް އެއްޗެއް އެއިން ފަޅާފައި ނެތް ހަރު ހިލަގަނޑަކުން އެ ޖަމަލު ނެރުއްވުމަށެވެ. އަދި އެހިލަގަނޑު ކަނޑައެޅީވެސް އެބައިމީހުންނެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު، އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރެއްވުމުން ހިލަގަނޑު ފަޅައިގެން ގޮސް އޭގެ ބަނޑުގައި އޮތް ދަރި ތެޅިތެޅި އޮތް މާބަނޑު ޖަމަލެއް ނުކުތެވެ. އެ ޖަމަލުވީ ޙައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތަކަށެވެ. އޭތި ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ އެހެންވެގެންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ވަނީ އެޖަމަލަށް އެއްވެސް ގޯނާއެއް ނުކުރުމަށް އެބައިމީހުންނަށް އިންޒާރުދެއްވާފައެވެ.

ނޯޓް

فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا۟ فِى دَارِكُمْ ثَلَـٰثَةَ أَيَّامٍ ۖ ذَٰلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ ﴿ ٦٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ނަމަވެސް، އެއުރެން އެ جمل މަރައިލީއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެދޮރުގައި، ތިންދުވަސްވަންދެން ތިޔަބައިމީހުން އުފާކޮށް އުޅޭށެވެ! އެއީ ދޮގުނުކުރެވޭނެ وعد އެކެވެ. (65)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ އިންޒާރަށާއި، ވަޢީދަށް ބެލުމެއްނެތި އެބައިމީހުން އެޖަމަލު ކަތިލިއެވެ. ދެން ޞާލިޙު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެދޮރުގައި ތިންދުވަސްވަންދެން ޙަޔާތުގެ އުފާ ލިބިގަންނާށެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު އައިސް ތިޔަބައިމީހުން ނެތިގެން ދާނެއެވެ. މިއީ ޙައްޤު ވަޢުދެކެވެ. އެއާ ޚިލާފުވުމެއް ނެތެވެ. އެއީ ދޮގުނުކުރެވޭނޭ ވަޢުދެކެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ތިންދުވަސް ފަހުން ޢަޛާބު އަންނާނެކަމަށް އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ އެބައިމީހުންނަށް ވަޢުދުވެވަޑައިގަތުމުން، އެރޭ އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަކޮށްލުމަށް އެބައިމީހުން ނިންމިއެވެ. ދެން އެކަން ކުރަން އުޅުނު މީހުންގެ މައްޗަށް މާތް ﷲ ބޮޑު ހިލަތަކެއް ފޮނުއްވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށްވުރެ ކުރިން އެބައިމީހުން ޗިސްކޮށްލިއެވެ. ޖެހިގެން އައި ފުރަތަމަ ދުވަހު އެބައިމީހުންގެ މޫނުތައް ރީނދޫވިއެވެ. ދެވަނަ ދުވަހު ރަތްވިއެވެ. އަދި ތިންވަނަ ދުވަހު ކަޅުވިއެވެ. ދެން ހަތަރުވަނަ ދުވަހު އުޑުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ގަދަފަދަ އަޑެއް އައެވެ. އަދި އެއާއެކު ގަދަފަދަ ބިންހެލުމެއް އައެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުންގެ ފުރާނަ ނުކުމުގެން ގޮސް ހަރަކާތެއް ނެތް ހަށިތަކަކަށް ވިއެވެ. މާތް ﷲގެ މި ވަޙީބަސްފުޅުގެ މާނައަކީ އެއީއެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ جَآءَتْ رُسُلُنَآ إِبْرَٰهِيمَ بِٱلْبُشْرَىٰ قَالُوا۟ سَلَـٰمًا ۖ قَالَ سَلَـٰمٌ ۖ فَمَا لَبِثَ أَن جَآءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ ﴿ ٦٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އުފާވެރިކަމުގެ خبر އާއިގެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފޮނުއްވި رسول ން (އެބަހީ: ملائكة ން) إبراهيم ގެފާނުގެ އަރިހަށް ވަޑައިގަތެވެ. އެބޭކަލުން ދެންނެވޫއެވެ. سلام އެވެ! އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. سلام އެވެ! ދެން ފިހެފައިވާ، ޅަ ގެރިއެއް ގެންނެވުމުގައި، އެކަލޭގެފާނު ލަސްވެވަޑައެއް ނުގަންނަވަތެވެ. (69)

ތަފްސީރު

މިއީ މިސޫރަތުގައި އައިސްފައިވާ ހަތަރުވަނަ ވާހަކައެވެ. މިއީ ނަބީބޭކަލުންގެ ބައްޕާފުޅު، ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ މިތުރު އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ވާހަކައެވެ. މާނައީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ސާރާގެ ކިބައިން އެކަލޭގެފާނަށް އިސްޙާޤު عليه السلام ލިބިވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރާއިގެން މަލާއިކަތުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިއަހަށް ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެބޭކަލުން އެންމެ ރިވެތި ސަލާމުން އެކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭފާނު އެބޭކަލުންގެ ސަލާމަށް އެންމެ ފުރިހަމަ ޖަވާބުދެއްވިއެވެ. ދެން ފިހެފައިވާ ޅަ ގެރިއެއް އެބޭކަލުންނަށް ގެނެސްދެއްވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ލަސްވެވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އެ ގެރި އޮތީ އުނދުނެއްގައި ފިހެފައެވެ. عجل އަކީ ޅަ ފިރިހެން ގެރިއެވެ. އެއަށް الحسيل އޭވެސް ކިޔައެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام އަކީ ދީލަތި ބޭކަލެއް ކަމުގައި ވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެންމެ މޮޅު ކާތަކެތިން މާތްކޮށް ނުހިއްތަވާ މެހުމާނަކު އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިއަހަށް ނާދެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެ ގެރި ގެންނަވައި އެބޭކަލުންގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި ބޭއްވެވިއެވެ.

ނޯޓް

فَلَمَّا رَءَآ أَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ إِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً ۚ قَالُوا۟ لَا تَخَفْ إِنَّآ أُرْسِلْنَآ إِلَىٰ قَوْمِ لُوطٍ ﴿ ٧٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެބޭކަލުންގެ އަތްޕުޅުތައް، އެ ފަރީއްކޮޅާ ހަމަޔަށް ނުދާތީ ދެކެވަޑައިގެން، އެބޭކަލުންނާމެދު إنكار ކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބޭކަލުންނާމެދު ހިތްޕުޅުގައި ބިރުވެރި ކަމެއް އުފެދުނެވެ. އެބޭކަލުން ދެންނެވޫއެވެ. ކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ފޮނުއްވީ، لوط ގެފާނުގެ قوم އަށެވެ. (70)

ތަފްސީރު

އެބޭކަލުންގެ އަތްޕުޅުތައް އެގެރިއާ ދިމާއަށް ނުދާތީއާއި، އެބޭކަލުން އެއިން ފަރިއްނުކުޅުއްވާތީ އެކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގެން އެބޭކަލުންނާމެދު ބީރައްޓެހި ނަޒަރަކުން ބައްލަވައި ޖެހިލުންވެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ހިތްޕުޅުގައި ބިރުވެރިކަމެއް އުފެދުނެވެ. އެހެނީ، ޢަރަބިން ދެކޭ ގޮތުގައި އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް އަންނަ މެހުމާނަށް ދެވޭ ކާތަކެތިން އެ މެހުމާނު ނުކައިފިނަމަ އޭނާއާ މެދު އެބައިމީހުން ދެކެނީ ނުބައި ނަޒަރަކުންނެވެ. އަދި ބަލަނީ އޭނާ އައީ ނުބައި ކަމަކާއިގެން ކަމުގައެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވަމުން މަލާއިކަތުން ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނު ތިމަންބޭކަލުންނަށް ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ތިމަންބޭކަލުންނީ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ މަލާއިކަތުންނެވެ. މަލާއިކަތުން ފަރިއްނުކުޅުއްވައެވެ. ތިމަންބޭކަލުން ފޮނުއްވުނީ ލޫޠު عليه السلام ގެ ޤައުމު ނައްތައިލުމަށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ސާރާގެ ކިބައިން ކަލޭގެފާނަށް ދަރިކަލަކު ލިބަވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ކަލޭގެފާނަށް ދެއްވުމަށްވެސް ތިމަންބޭކަލުންނަށް އަމުރުވެވިގެން ވެއެވެ.

ނޯޓް

قَالَتْ يَـٰوَيْلَتَىٰٓ ءَأَلِدُ وَأَنَا۠ عَجُوزٌ وَهَـٰذَا بَعْلِى شَيْخًا ۖ إِنَّ هَـٰذَا لَشَىْءٌ عَجِيبٌ ﴿ ٧٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. އޭހުރި عجائب އެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! ތިމަންނާ މުސްކުޅިޔަކު ކަމުގައިވާއިރުވެސް، ތިމަން ވިހާނޭ ހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިމަންގެ ފިރިކަލުން މިހުންނެވީ މުސްކުޅިވެފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، މިއީ عجائب ވެގެންވާ ކަމެކެވެ. (72)

ތަފްސީރު

އެކަމަނާއަށް ދަރިކަލަކު ލިބިވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު މަލާއިކަތުން ދެއްވުމުން ސާރާ ވިދާޅުވިއެވެ. ހުރި ޢަޖާއިބެއްގެ ބޮޑުކަމާއެވެ! ތިމަންނާއީ ދަރިމައިނުވާ މުސްކުޅިއަކަށް ވާއިރުވެސް ތިމަން ވިހާނޭހެއްޔެވެ؟ އަދި ތިމަންގެ ފިރިކަލުން ހުންނެވީ މުސްކުޅިފުޅުވެފައެވެ. ދެން ތިމަންމެނަށް ދަރިކަލަކު ލިބޭނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ނުހަނު ޢަޖާއިބު ކުރުވަނިވި އާދަޔާ ޚިލާފު ކަމެކެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއިރު އެކަމަނާގެ ޢުމުރުފުޅަކީ ނުވަދިހަ ނުވަ އަހަރެވެ. އަދި އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ ޢުމުރުފުޅުން ސަތޭކަ ވިހި އަހަރެވެ. އެކަމަނާ ޙައިރާންވެވަޑައިގަތީ އެކަމަނާ މުސްކުޅިފުޅުވެފައި ވުމުގެ އިތުރުން އެކަމަނާއަކީ ދަރިމައިނުވާ ބޭކަނބަލަކަށް ވާތީއެވެ. ހަމައެކަނި ދަރިމައިނުވުމުގެ ސިފަވެސް ދަރިއަކު ލިބުން މުސްތަޙީލު ކަމަކަށް ވުމަށް ފުދެއެވެ. އެއާއެކު މުސްކުޅިކަން އެއްވުމުން ދެން ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އައްޛާރިޔާތު ސޫރަތުގައި މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿فَأَقْبَلَتِ ٱمْرَأَتُهُۥ فِى صَرَّةٍ فَصَكَّتْ وَجْهَهَا وَقَالَتْ عَجُوزٌ عَقِيمٌ﴾ (ފަހެ އެ އުފާވެރި ޚަބަރު އައްސަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ހަޅޭއްފުޅުލައްވަމުން ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އެކަމަނާގެ މޫނުފުޅުގައި ތަޅުއްވަމުން ވިދާޅުވިއެވެ. އަހުރެންނީ ދަރިމައިނުވާ މުސްކުޅިއަކީމެވެ.) (މާނައީ އަހުރެންނަށް ދަރިޔަކު ލިބޭނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟)) އެކަމަނާއަށް ވިސްނައިދެއްވުމަށް މަލާއިކަތުން އަވަސްވެވަޑައިގަތެވެ.

ނޯޓް

وَجَآءَهُۥ قَوْمُهُۥ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِن قَبْلُ كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِ ۚ قَالَ يَـٰقَوْمِ هَـٰٓؤُلَآءِ بَنَاتِى هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ ۖ فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِى ضَيْفِىٓ ۖ أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌ رَّشِيدٌ ﴿ ٧٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އަވަސް އަވަހަށް އައޫއެވެ. ކުރިން އެއުރެންނަކީ، ނުބައި (فاحش) ކަންތައްތައް ކޮށްއުޅުނު މީހުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! މިތިބީ އަހުރެންގެ (އެބަހީ: قوم ގެ) އަންހެން ދަރިންނެވެ. (ތިޔަބައިމީހުން شرعى ގޮތުން އެކަނބަލުންނާ ކާވެނިކުރާނަމަ) އެކަނބަލުން ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ސާފުކަން ބޮޑެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން، اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުންގެ ކުރިމަތީގައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު ލަދުވެތި ނުކުރާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ހޭޖެހޭ ފިރިހެނަކު ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ (78)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ނުލަފާ މީހުން، މެހުމާނުންނާއެކު ބަދުއަޚްލާޤީ ޢަމަލު ހިންގަން އެދިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅާ ދިމާއަށް އަވަސްވެގަތެވެ. އެދިމާއަށް ބަޔަކުމީހުން އެމީހުން ގެންދާ ފަދައެވެ. އޭގެ ކުރިން އެބައިމީހުންނީ ފިރިހެނުންނާ އެކު ބަދުއަޚްލާޤީ ޢަމަލު ހިންގައި، ލިވާޠުގެ ނުބައި ޢަމަލު ހިންގަމުން ދިޔަ ބައެކެވެ. އެހެންކަމުން ފާޅުގައި އެބޭކަލުންނާ ދިމާއަށް އަވަސް އަވަހަށް ދިއުމަށް އެބައިމީހުން ލަދުވެތި ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުން އެހާ އަވަސްވެގަތީ ލޫޠު عليه السلام ގެ އަނބިކަނބަލުންނަށް މިމެހުމާނުންގެ ރީތިކަން ފެނުމުން ނުކުމެގެން އެބައިމީހުންގެ މަޖިލީހަށް ގޮސް މިހެން ބުނީމައެވެ. މިރޭ ލޫޠު عليه السلام ގެ އަރިހަށް މެހުމާނުންތަކެއް އައިސް އެބަތިއްބެވެ. އެހާ ރީތި ފިރިހެނުންތަކެއް އަހަރެން ނުދެކެމެވެ. އެހިނދު އެބައިމީހުން ލޫޠު عليه السلام ގެ އަރިހަށް ދާން އަވަސްވެގަތީއެވެ. ލޫޠު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މިތިބީ ޤައުމުގެ އަންހެން ދަރިންނެވެ. އެކަނބަލުންނާ ކައިވެނިކުރާށެވެ. އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި މާތް ވެފައި މާ ސާފުކަން ބޮޑެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲއަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުންނާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ލަދުވެތި ނުކުރާށެވެ. ހުތުރު ޢަމަލުކުރުން ހުއްޓުވާނެ، ހަމަ ބުއްދި ހުރި ހޭޖެހޭ މީހަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ނެތީހެއްޔެވެ؟ އެ ފާޖިރު ފާސިޤުންގެ ޖަވާބު ދެކިބަލާށެވެ!

ނޯޓް

قَالُوا۟ لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِى بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ ﴿ ٧٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ އަންހެން ދަރިންނާމެދު އެއްވެސް حق އެއް (އެބަހީ: އެއްވެސް ބޭނުމެއް) ތިމަންމެންނަށް ނުވާކަން ކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން އެދޭ ކަންތައް ކަލޭގެފާނަށް ރަނގަޅަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެތެވެ. (79)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. އަހަރުމެން މިތަނަށް އައި މަޤްޞަދު ކަލޭގެފާނަށް ރަނގަޅަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ. އެއީ، ފިރިހެނުންގެ ފަރާތުން އުފާލިބިގަތުމެވެ. އަހަރުމެންނަށް އަންހެނުނާމެދު ޝައުޤުވެރިކަމެއް، އަދި އެބައިމީހުންގެ ބޭނުމެއް ވެސް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން އަހަރުމެންނަށް އަންހެން ކުދިން ހުށަހެޅުއްވުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތެވެ. އަހަރުމެންގެ ބޭނުން ކަލޭގެފާނު ދެނެވަޑައިގަންނަވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނުބައި މަޤްޞަދު ފާޅުކޮށް ބުނީއެވެ. އެއީ އެއްވެސް ލަދެއްނެތި ފިރިހެނުންނާ އެކު ފާޅުގައި ފާޙިޝް ޢަމަލު ހިންގުމެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ނިކަމެތިކުރައްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ﴿هَـٰٓؤُلَآءِ بَنَاتِى﴾ (މި ތިބީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަންހެން ދަރިންނެވެ.) ވިދާޅުވިޔަސް އެކަލޭގެފާނުގެ މަޤްޞަދަކީ ޤައުމުގެ އަންހެނުންނެވެ. ކޮންމެ ނަބިއްޔަކީވެސް ކުލުނާއި، އޯގާތެރިކަމުގައި އެކަލޭފާނުގެ ޤައުމުގެ ބައްޕައެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

قَالَ لَوْ أَنَّ لِى بِكُمْ قُوَّةً أَوْ ءَاوِىٓ إِلَىٰ رُكْنٍ شَدِيدٍ ﴿ ٨٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާމެދު، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބާރެއް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާނަމައެވެ! ނުވަތަ ބާރުގަދަ ފަރާތަކަށް ދެވޭނެނަމައެވެ! (80)

ތަފްސީރު

ލޫޠު عليه السلام އެ އަބާއްޖަވެރިންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގޯނާތަކުން ދިފާޢުވުމުގެ ބާރު ލިބިވަޑައިގަންނަވާނެނަމަ، ނުވަތަ ތިޔަބަމީހުންގެ ފަރާތުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ ބައެއްގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންނެވޭނެ ނަމަ، އެކަންކުރެއްވީމުހެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގަދަފަދަ ޢުޤޫބާތް ދެއްވީމުހެވެ. لو ގެ ޖަވާބު ވަނީ އުނިކުރެވިފައެވެ. މާނައީ ތިޔަބައިމީހުންނާމެދު ވަރުރަދަ ފިޔަވަޅެއް އެޅުއްވީމުހެވެ. ޢިލްމުލް ބަޔާންގެ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި لو ގެ ޖަވާބު އުނިކުރުމަކީ މާ ބަލާޣާތްތެރި ގޮތެކެވެ. އެހެނީ، އެހެން ހެދުމުގެ ސަބަބުން ކިޔާމީހާއަށް އެންމެ ހަރުކަށި އަދަބާއި، އެންމެ ވަރުގަދަ ރައްދު ތަޞައްވަރުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އިންސާނީ ޚިޔާލު އެންމެ ވަރުގަދަ ޢުޤޫބާތުގެ ސިފަ ހިތަށް ގެންނާނެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ يَرْحَمُ اللَّهُ لُوطًا، لَقَدْ كَانَ يَأْوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ..........."‏‏.‏ (صحيح البخاري، كتاب أحاديث الأنبياء، بَابُ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: {لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِلسَّائِلِينَ}) (އަބޫހުރައިރާ رضى الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲ ލޫޠު އަށް ރަޙްމަތްލައްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙިމާޔަތް ހޯއްދަވަމުން ގެންދެވީ ބާރުގަދަ ފަރާތަކުންނެވެ..........") (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3387) ބާރުގަދަ ފަރާތޭ ވިދާޅުވިއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ މަޤްޞަދަކީ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތެވެ. އަހަރުމެން ލޫޠު عليه السلام ދޫކޮށްލީ އެކަލޭގެފާނު ޤައުމުގެ ނުލަފާ މީހުންނާއެކު ދެބަސްވުމެއްގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅަށް ވަދެގަތީ އެކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުންނާއެކު ބަދުއަޚްލާޤީ ޢަމަލު ހިންގުމަށް ގަސްތުކޮށްގެންނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ގެންދެވީ އެބައިމީހުންނާއެކު އޯގާތެރިކޮށް ވާހަކަދައްކަވައި، ރިވެތިގޮތުގައި އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރައްވަމުންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެކަމުން ކުރި ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެހިސާބުން އެކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުން އެބައިމީހުންގެ ޙަޤީޤަތް ހާމަކުރައްވައެވެ. އަދި ލޫޠު عليه السلام އަށް ޙަޤީޤަތް ބުނެދެއްވައެވެ. އެއީ އެބޭކަލުންނަކީ މަލާއިކަތުން ކަމާއި އިންސާނުން ނޫންކަމެވެ. މާތް ﷲ އެބޭކަލުން ފޮނުއްވީ އެ ނުލަފާ، ނުބައިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅާ ގޮސްފައި ތިބި މީހުން ނެތިކޮށްލެއްވުމަށް ކަމުގައެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ يَـٰلُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُوٓا۟ إِلَيْكَ ۖ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ ٱلَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلَّا ٱمْرَأَتَكَ ۖ إِنَّهُۥ مُصِيبُهَا مَآ أَصَابَهُمْ ۚ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ ٱلصُّبْحُ ۚ أَلَيْسَ ٱلصُّبْحُ بِقَرِيبٍ ﴿ ٨١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެބޭކަލުން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ لوط ގެފާނެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެންނީ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ފޮނުއްވި ބޭކަލުންނީމުއެވެ. ކަލޭގެފާނާ ހަމަޔަށް އެއުރެންނަކަށް واصل އެއް ނުވެވޭނެތެވެ. ފަހެ، ރޭގަނޑުން ބައެއްގައި ކަލޭގެފާނުގެ أهل ވެރިންނާއެކު، ނުކުމެވަޑައިގެން ހިންގަވާށެވެ! އަދި ތިޔައިގެ ތެރެއިން އެކަކުވެސް، ކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ފިޔަވައި އެނބުރި ފަސްނުބަލާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނަށް (އެބަހީ: އެ كافر ންނަށް) ޖެހޭކަމެއް އެކަނބުލޭގެއަށްވެސް ޖެހޭނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނަށް ކަނޑައެޅިގެންވާ ވަގުތަކީ ހެނދުނު ފަތިހެވެ. ފަތިސް ވަގުތު، ގާތުގައި ނުވޭހެއްޔެވެ؟ (81)

ތަފްސީރު

އެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ހިތްދަތިވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އަދި ތިމަންބޭކަލުންނާމެދު ކަންބޮޑުވެ ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. ތިމަންބޭކަލުންނީ އިންސާނުންނެއް ނޫނެވެ. މަލާއިކަތުންނެވެ. މާތް ﷲ ތިމަންބޭކަލުން ފޮނުއްވީ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ މިޤައުމު ނެތިކޮށްލެއްވުމަށެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ކަލޭގެފާނަކަށް އަދި ކަލޭގެފާނުގެ މެހުމާނުންނަކަށް ވެސް އެއްވެސް ގެއްލުމެއް ނުދެވޭނެއެވެ. އެހެންކަމުން ރޭނގަޑުގެ ވަގުތެއްގައި، ފަތިސްވުމުގެ ކުރިން ކަލޭގެފާނު އަހުލުވެރިންނާއެކު ނުކުމެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި އެކަކުވެސް އެނބުރި ފަސްނުބަލާށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ކާފިރު އަނބިކަނބަލުން ފިޔަވައެވެ. އެހެނީ، ނެތިކޮށްލެވޭ މީހުންނާއެކު އޭނާވެސް ނެތިކޮށްލެވޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު އައިސް ނެތިކޮށްލެވޭނޭ ވަގުތަކީ ފަތިސް ވަގުތެވެ. ފަތިސް ވަގުތު ކައިރި ކަމުގައި ނުވޭ ހެއްޔެވެ؟ މަލާއިކަތުން ލޫޠު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އާއިލާގެ ބޭފުޅުންނަށް ފަހަތް ނުބެއްލެވުމަށް އިންޒާރު ދެއްވިއެވެ. ރަށުގައި ތިބި އެންމެންނާއެކު ރަށް ބަންޑުން ޖައްސަވާ މަންޒަރު ބައްލަވަން އެބޭފުޅުންނަށް ކެތްނުކުރެއްވޭނެތީއެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ލޫޠު عليه السلام ގެ އަނބިކަނބަލުން އޭނާގެ ފިރިކަލުންނާއެކު ނުކުތެވެ. ދެން ޢަޛާބުގެ އަޑު އިވުމުން އޭނާ އެނބުރި ބެއްޔެވެ. އަދި ބުންޏެވެ. މަގޭ ޤައުމާއެވެ! އެހިނދު އޭނާގެ ގައިގައި ހިލަގަނޑަކުން ޖެހި އޭނާ މަރުވިއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.

ނޯޓް

مُّسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ ۖ وَمَا هِىَ مِنَ ٱلظَّـٰلِمِينَ بِبَعِيدٍ ﴿ ٨٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި ފާހަގަކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިންނާ ދުރުގައިވާ ކަމެއް ކަމުގައި އެކަންތައް ނުވެތެވެ. (83)

ތަފްސީރު

އެހިލަތަކަކީ ﴿مُّسَوَّمَةً﴾ މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ފާހަގަ ޖެހިގެން އައި ހިލަތަކެކެވެ. ބިމުގެ ހިލައެއް ނޫނެވެ. ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި ނެތިކޮށްލެވުނު މިއަވަށްތައް ވަނީ އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ ދޮގުކުރުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށް އަނިޔާވެރިވި މައްކާގެ މުޝްރިކުންނާ ދުރުގައެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެ ރަށްތައް ވަނީ އެބައިމީހުންނާ ކައިރީގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ ދަތުރުތަކުގައި އެރަށްތަކުގެ ކައިރިން ދަތުރުކުރެއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿وَإِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِم مُّصْبِحِينَ * وَبِٱلَّيْلِ ۗ أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަތުރުތަކުގައި އެބައިމީހުންގެ އާސާރުތަކުގެ ކައިރިންލާފައި ހެނދުނާއި، ރޭގަނޑުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދަމުއެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ނުވިސްނަނީ ހެއްޔެވެ؟) ލޫޠު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ މީހުން އެންމެ ބިރުވެރިކަން ބޮޑު ޢަޛާބުން ހަލާކުވެ ނެތިދިއުމުން މިހާ ހިސާބުން އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ ނިމި ފަރުދާ ކެހުނީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފުރަތަމަ ފޮނުއްވީ ގަދަފަދަ އަޑެކެވެ. ދެވަނައަށް އެބައިމީހުންނާއެކު ރަށް ބަންޑުން ޖެއްސެވީއެވެ. އަދި ތިންވަނައަށް އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އަލިފާނުން ފިހިފައިވާ ހޫނު މަށީގެ ހަރު ހިލައިގެ ވާރޭ ވެއްސެވީއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ތިން ޢަޛާބު އެއްކޮށް މިވަނީ ފޮނުއްވާފައެވެ. ދެން މިއަންނަނީ މަދްޔަނުގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ނަބިއްޔާ ޝުޢައިބު عليه السلام ގެ ޤައުމެވެ. މިއީ މިސޫރަތުގައި އައިސްފައިވާ ހަވަނަ ވާހަކައެވެ. މިހުރިހާ ވާހަކައެއް ވެސް ގެންނަވާފައި މިވަނީ ނަސޭހަތް ލިބިގަތުމަށާއި ޢިބްރަތް ޙާޞިލުކުރުމަށެވެ. އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ނުކިޔަމަންތެރި ކާފިރުންގެ ފަރާތުން ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ދުއްތުރާތަކާމެދު އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވުމަށެވެ.

ނޯޓް

۞ وَإِلَىٰ مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا ۚ قَالَ يَـٰقَوْمِ ٱعْبُدُوا۟ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُۥ ۖ وَلَا تَنقُصُوا۟ ٱلْمِكْيَالَ وَٱلْمِيزَانَ ۚ إِنِّىٓ أَرَىٰكُم بِخَيْرٍ وَإِنِّىٓ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ مُّحِيطٍ ﴿ ٨٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި مديَن ގެމީހުންގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެއުރެންގެ أخ، شعيب ގެފާނު ފޮނުއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ! އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން إله އަކު ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވެއެވެ. އަދި މިނުމުގައްޔާއި، ކިރުމުގައި، ތިޔަބައިމީހުން އުނިނުކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންވަނީ (ފުދި) ހެޔޮحال ގައި ކަމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަނެއެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން ވަށާލައިފައިވާ ދުވަހެއްގެ عذاب އަށް، ތިޔަބައިމީހުންނާމެދު، ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅު ގަނެތެވެ. (84)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މަދްޔަން ބާގައިގެ ގާތަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލާ ޝުޢައިބު عليه السلام ފޮނުއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ އެބާގައިންނެވެ. އަދި އެވަންހައިންނެވެ. ﴿أَخَاهُمْ﴾ އޭ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުންގެ ވަންހައިންނެވެ. ހަމައެކަނި އެބައިމީހުންނާ އެއް ނަސަބެއްގެ ބޭފުޅަކަށް ވީތީއެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ނަސަބުގެ ގޮތުން އެންމެ ޝަރަފުވެރި، ތަޤްވާވެރިކަމާއި، ހެޔޮލަފާކަމުގެ ގޮތުން އެންމެ ރަނގަޅު ބޭކަލަކީ އެއީ ކަމުގައި ވާތީއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެން އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަ ކުރުމަށް ގޮވާލައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ޢަޛާބު އަތުވެދާނެ ކަމުގެ އިންޒާރުކުރެއްވިއެވެ. އަދި މިނެކިރުމުގައި އުނިކުރުން އެބައިމީހުންނަށް މަނާކުރެއްވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿إِنِّىٓ أَرَىٰكُم بِخَيْرٍ﴾ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވަނީ ތިޔަބައިމީހުން ރިޒުޤުގެ ތަނަވަސްކަމާއި، މުދަލުގެ ގިނަމާއި، ޢަދަދު ނުކުރެވޭ ފަދަ ނިޢުމަތުގެ ތެރޭގައި ތިބި ތަނެވެ. މިކަންތައް މީސްތަކުންނަށް މިނެ ކިރައިދިނުމުގައި އުނިކުރުން ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފުދެއެވެ. ޤައުމުގެ މީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން އީމާން ނުވިއްޔާ، އަދި މާތް ﷲއަށް ބިރުވެތި ނުވިއްޔާ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް މީހަކަށް ސަލާމަތްވެގެން ނުދެވޭނޭ ބިރުވެރި ދުވަހެއްގެ ޢަޛާބު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަތުވެދާނެކަމާމެދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުފުޅުގެންވަޑައިގަންނަވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެ ވިދާޅުވަނީ ޤިޔާމަތްދުވަހުގެ ވާހަކައެވެ. އެދުވަހު އެއްވެސް ކާފިރަކަށް އަދި ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ މީހަކަށް ސަލާމަތް ނުވެވޭނެއެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ أَوْفُوا۟ ٱلْمِكْيَالَ وَٱلْمِيزَانَ بِٱلْقِسْطِ ۖ وَلَا تَبْخَسُوا۟ ٱلنَّاسَ أَشْيَآءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا۟ فِى ٱلْأَرْضِ مُفْسِدِينَ ﴿ ٨٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން މިނުމާއި، ކިރުން، عدل އަށް ފުރިހަމަކުރާށެވެ! އަދި މީސްތަކުންނަށް އެއުރެންގެ ތަކެތި އުނިނުކުރާށެވެ! އަދި فاسد ން ކަމުގައިވެތިބެ ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި فساد ނުކުރާހުށިކަމެވެ! (85)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ކުރެއްވި އިންޒާރު މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު އަނެއްކާވެސް ތަކުރާރު ކުރެއްވީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކަށީގައި ހިފާފައިވާ އެ ނުބައި ސިފައިން އެބައިމީހުން ދުރުކުރެއްވުމަށެވެ. އެއީ މިސްތަކުންނަށް އަނިޔާވެރިވެ އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤުތަކަށް އަރައިގަތުމެވެ. އެބައިމީހުން ދިޔައީ އެބައިމީހުންނަށް ލިބެންވާ ޙައްޤެއް ވިއްޔާ ފުރިހަމައަށް ހޯދަމުން އަދި އެހެން މީހުންނަށް މިނެ ކިރައިދޭނަމަ އުނިކުރަމުންނެވެ. މިއީ އަދި އެބައިމީހުންގެ ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އިތުރަށެވެ. މާނައީ: މީސްތަކުންނަށް މިނުމާއި ކިރުން ޢަދުލަށް ފުރިހަމަކޮށް ދޭށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤުން ތިޔަބައިމީހުން އެއްވެސް މިންވަރެއް އުނި ނުކުރާށެވެ. އަދި ނުކިޔަމަންތެރިވެ، ޖަރީމާ ހިންގައި ބިންމަތީގައި ތިޔަބައިމީހުން ފަސާދަނުކުރާށެވެ. ދެން އެކަލޭފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ.

ނޯޓް

بَقِيَّتُ ٱللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ۚ وَمَآ أَنَا۠ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴿ ٨٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه، ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި، ދޫކުރައްވާފައިވާ އެއްޗެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ، مؤمن ން ކަމުގައިވާނަމައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހުރި ފާރަވެރިއަކު ކަމުގައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމެވެ. (86)

ތަފްސީރު

މިނެ ކިރުމުގައި ފުރިހަމަކޮށް ދިނުމަށް ފަހު މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާކީކޮށްދެއްވާ ފައިދާ، މީސްތަކުންގެ މުދާ އަނިޔާވެރިކަމާ، އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤަށް އަރައިގަތުމާއެކު ނެގުމަށް ވުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާ ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲގެ ވަޢުދާއި ވަޢީދު ތެދުކުރާނަމައެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ފާރަލައްވައި، އެއަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމުއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ނަސޭހަތްތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާ، މާތް ﷲގެ އެންގެވުންތައް ތިޔަބައިމީހުންނާ ހަމައަށް ގެނެސްދެއްވާ ބޭކަލަކީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނީ މާތް ﷲ އެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އޯގާތެރިވެވަޑައިގެން، ކުލުނާއެކު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނަސޭހަތަށް، އެބައިމީހުން ދިނީ ނުހަނު ހުތުރުކަން ބޮޑު ހަރުކަށި ޖަވާބެކެވެ.

ނޯޓް

قَالُوا۟ يَـٰشُعَيْبُ أَصَلَوٰتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُنَآ أَوْ أَن نَّفْعَلَ فِىٓ أَمْوَٰلِنَا مَا نَشَـٰٓؤُا۟ ۖ إِنَّكَ لَأَنتَ ٱلْحَلِيمُ ٱلرَّشِيدُ ﴿ ٨٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ شعيب ގެފާނެވެ! ތިމަންމެންގެ ކާބަފައިން އަޅުކަންކޮށް އުޅުނު ތަކެތި ދޫކޮށްލުމަށް، ނުވަތަ ތިމަންމެންގެ މުދާތަކާމެދު ތިމަންމެން އެދޭގޮތަކަށް ކަންތައްކުރުން ދޫކޮށްލުމަށް، ކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދު، ކަލޭގެފާނަށް أمر ކުރަނީތޯއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނީ ކެތްތެރި، ވިސްނުންފުޅު ފުރިހަމަ ބޭކަލަކީމުއެވެ. (ނޯޓު: އެއުރެން މިގޮތަށް ދެންނެވީ، މަލާމާތެއްގެ ގޮތުގައިކަމަށް مفسّر ން ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.) (87)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މޮޔައިން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ޝުޢައިބު عليه السلام އެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ތިޔަގޮތަށް އަންގަނީ ކަލޭގެފާނުގެ ދީން ހެއްޔެވެ؟ މިވާހަކައިން އެބައިމީހުންގެ ބޭނުމަކީ އެކަލޭގެފާނަށް މަލާމާތްކުރުމެވެ. އެހެނީ، އެކަލޭގެފާނަކީ ގިނައިން ނަމާދުކުރައްވައި އަޅުކަންކުރައްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ވިއެވެ. މާނައީ އަހަރުމެން ބުދަށް އަޅުކަންކުރުމަކީ ކާބަފައިންގެ ފަރާތުން ވާރުތަވަމުން އައި ކަމަކަށް ވާއިރު، އެކަން ދޫކޮށްލުމަށް، އަދި މިނެ ކިރުމުގައި އުނިކުރުން ދޫކޮށްލުމަށް އަހަރުމެންނަށް އެންގެވުމަށް ކަލޭގެފާނަށް ގޮވާލަނީ ކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދުހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިގަންނަވަނީ އަހަރުމެން ފައިދާއާއި މުދާ ދޫކޮށްލަން ހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނަކީ ރުޅިމަޑުކަމާއި، ބުއްދި ފުރިހަމަ ކަމުގެ ސިފަލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބުއްދިވެރިޔާ ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ޖެއްސުންކޮށް މަލާމާތް ކުރީއެވެ. އެބައިމީހުން ބުނާކަހަލައެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ތިޔަވާހަކައިގައި ކަލޭގެފާނަކީ ބުއްދިވެރިއެއް ނޫނެވެ. މޮޔަފުޅު ބޭފުޅެކެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ދެރަކުރައްވައި ނިކަމެތިކުރައްވާށިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގޮވައިލެއްވީ މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަ ކުރުމަށާއި، މިނެ ކިރުމުގައި އުނިކުރުން ދޫކޮށްލުމަށެވެ. އެ ދެކަމުގައިވެސް އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ރައްދުދީފިއެވެ. އައްޠަބަރީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާއަށް ޖެއްސުންކޮށް މަލާމާތް ކުރީއެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންނީ މާތް ﷲގެ ޢަދުއްވުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެހެން ބުނީ މަލާމާތްކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. މިވާހަކައިން އެކަލޭގެފާނަކީ މޮޔަފުޅު ޖާހިލު ބޭފުޅެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ހެދީއެވެ. (جامع البيان عن تفسير آي القرآن، ابن جرير الطبري، تفسير سورة هود، أية: 87)

ނޯޓް

قَالَ يَـٰقَوْمِ أَرَءَيْتُمْ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّى وَرَزَقَنِى مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا ۚ وَمَآ أُرِيدُ أَنْ أُخَالِفَكُمْ إِلَىٰ مَآ أَنْهَىٰكُمْ عَنْهُ ۚ إِنْ أُرِيدُ إِلَّا ٱلْإِصْلَـٰحَ مَا ٱسْتَطَعْتُ ۚ وَمَا تَوْفِيقِىٓ إِلَّا بِٱللَّهِ ۚ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ ﴿ ٨٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން ބުނެބަލާށެވެ! އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އައި ފާޅުވެގެންވާ ތެދުމަގެއްގައި އަހުރެންވީނަމަ، އަދި އެކަލާނގެ حضرة ން ހެޔޮވެގެންވާ رزق ދެއްވި ހިނދު (އެކަމަށް ފުރަގަސްދެވޭނެހެއްޔެވެ؟) އަދި އަހުރެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނަހީކުރާ ކަންތައް އަހުރެން ކުރާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެތެވެ. އަހުރެންނަށް ކުޅަދާނަވީވަރަކަށް، إصلاح ކުރުން މެނުވީ، އަހުރެން ބޭނުމެއް ނުވެތެވެ. އަދި اللَّه ގެ حضرة ން މެނުވީ، އަހުރެންނަށް توفيق ލިބުމެއްނުވެތެވެ. އަހުރެން وكيل ކުރަނީ، އެކަލާނގެއަށެވެ. އަދި توبة ވަނީވެސް، އެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. (88)

ތަފްސީރު

ޝުޢައިބު عليه السلام އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ޙުއްޖަތާއި ދަލީލުގެ މަތީގައި ކަމަށް ވެފައި އެކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޙިކްމަތްތެރިކަމާއި ނަބީކަން ދެއްވާފައިވާނަމަ، ތިޔަބައިމީހުން މަގުފުރެދުމުގެ ތެރެއަށް ދޫކުރައްވައި، ޝިރުކުކުރުމާއި، ހުތުރު ޢަމަލުކުރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް މަނާ ނުކުރެއްވުމީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރެއްވުން ހެޔޮވާނެ ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ކަމެއް މަނާކުރައްވާފައި އެކަން ކުރައްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވެއެވެ. ތިމަންކަލޭފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރައްވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ނަފުސަށްވެސް އަމުރުކުރައްވާ ކަންތަކަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މިގޮވައިލެއްވުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުޅަދާނަވީ މިންވަރަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ އިޞްލާޙަށާއި ކާމިޔާބީއަށް މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. މާތް ﷲގެ އެހީތެރިކަމާއެކު މެނުވީ އަޅާއަށް ހެޔޮކަމަށް ތައުފީޤު ނުލިބެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަކީލުކުރައްވަނީ ހަމައެކަނި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތައުބާވެވަޑައިގެން ރުޖޫޢަވެވަޑައިގަންނަވަނީ ވެސް އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އެކަލާނގެއީ ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން، އެކަލޭގެފާނު މިވަނީ ކާފިރުކަމާއި އުރެދުމުގައި ދެމި ތިބުމާއި، މާތް ﷲ ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ ކަންކަމަށް އަރައިގަތުމުގެ ނުރައްކާތެރިކަން ބަޔާންކުރައްވައި އިންޒާރުކުރައްވާފައެވެ. އެކަލޭފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِىٓ أَن يُصِيبَكُم مِّثْلُ مَآ أَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ أَوْ قَوْمَ هُودٍ أَوْ قَوْمَ صَـٰلِحٍ ۚ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِّنكُم بِبَعِيدٍ ﴿ ٨٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! އަހުރެންނާ ދެކޮޅުވެރިވުން އެއީ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް مصيبة ޖެހޭކަމަކަށް ނުހަދާހުށިކަމެވެ! (އެއީ) نوح ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށް، ނުވަތަ هود ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށް، ނުވަތަ صالح ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށް ޖެހުނުފަދަ مصيبة އެކެވެ. لوط ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުން (ހަލާކުވެދިޔަ ދުވަސް) ތިޔަބައިމީހުންނާ ދުރެއްގައެއް ނުވެއެވެ. (89)

ތަފްސީރު

ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޮތް ރުޅިވެރިކަމާއި ޢަދާވާތްތެރިކަން އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަށް އީމާންވުން ދޫކުރަންޖެހޭ ސަބަބަކަށް ނުހަދާށެވެ. އެކަމަކުގެ ސަބަބުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ކޯފާ ޙައްޤުވެދާ ހުށްޓެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުރީގެ ކާފިރު ޤައުމުތަކަށް އައި ފަދަ ޢަޛާބެއް އަތުވެދާނެއެވެ. ނޫޙު عليه السلام ގެ ޤައުމު ޠޫފާނުން ނެތިދިޔަ ފަދައިން، ޞާލިޙު عليه السلام ގެ ޤައުމު ބިންހެލުމާއި ބިންގަނޑު ތެޅިގަތުމުގެ ސަބަބުން ނެތިދިޔަ ފަދައިންނެވެ. އަދި މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ ރަށް ބަންޑުން ޖައްސަވައި، އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހިލައިގެ ވާރޭ ވެއްސެވި ލޫޠު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ ތެރެއިން އަނިޔާވެރިވި މީހުންގެ އަވަށްތައްވެސް ތިޔަބައިމީހުންނާ ދުރެއް ނޫނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނީ ނަސޭހަތް ލިބިގަނެ، ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވަނީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

قَالُوا۟ يَـٰشُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِّمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَىٰكَ فِينَا ضَعِيفًا ۖ وَلَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَـٰكَ ۖ وَمَآ أَنتَ عَلَيْنَا بِعَزِيزٍ ﴿ ٩١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ شعيب ގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާ އެއްޗެހީގެ ތެރެއިން ގިނައެއްޗެހި، ތިމަންމެންނަކަށް ނުވިސްނެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންމެން ދެކެނީ، ކަލޭގެފާނަކީ ތިމަންމެންގެ ތެރޭގައިވާ ނިކަމެއްޗެއް ކަމަށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ގާތްތިމާގެ މީސްކޮޅު ނުވާނަމަ، ތިމަންމެން ހަމަކަށަވަރުންވެސް، ކަލޭގެފާނު رجم ކުޅައީމުހެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަކީ، ތިމަންމެންގެ މައްޗަށް ހުންނެވި عزّة ތެރިޔަކީމުއެއް ނޫނެވެ. (91)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މޮޔަމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ޝުޢައިބު عليه السلام އެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާ އެއްޗެހީގެ ތެރެއިން ގިނަ ތަކެތި އަހަރުމެންނަށް ނުވިސްނެއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް އަހަރުމެންގެ ތެރޭގައި އެއްވެސް ބާރެއް އަދި ހިމާޔަތެއް ނުވެއެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ އަދި ކަލޭގެފާނަށް މަދަދު ދެނީ މަދު ބައެކެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ގާތްތިމާގެ މީހުން ނެތްނަމަ އަހަރުމެން ކަލޭފާނު ޤަތުލުކޮށްލީމުހެވެ. އަދި ހިލައިން ތަޅައި ކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން މިންޖުވެގެންފީމުހެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ގައިކޮޅުގައި ހިލައިން ތެޅުން ދޫކޮށްލަން ކަލޭގެފާނަކީ މާތްކުރެވިގެންވާ އަދި އިޙްތިރާމުލިބިގެންވާ ބޭކަލެއްވެސް ނޫނެވެ. އަހަރުމެން ކަލޭގެފާނު މި ދޫކޮށްލަނީ ކަލޭގެފާނުގެ ގާތް މީހުންގެ ތެރޭގައި ތިބި އަހަރުމެންގެ ދީނުގެ މީހުންގެ ޙުރުމަތަށް ބަލާފައެވެ. ޝުޢައިބު عليه السلام ގެ ޙިކްމަތާއި، ނަސޭޙަތާއި، ތަފާތު ޢިލްމާއި ފަންނުގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ ވާހަކަފުޅު ނުހަނު ސާފު ނަމަވެސް އެ އަބާއްޖަވެރިންނަށް ވީ ތާކުން ތާކު ނުޖެހޭ ބޭކާރު ވާހަކައަކަށެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިން ނަބީބޭކަލުންގެ ޚަޠީބަށް ވާއިރު އެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންގެ އަބާއްޖަވެރިކަމާއި އުރެދުން ބޮޑުކަމުންނެވެ.

ނޯޓް

قَالَ يَـٰقَوْمِ أَرَهْطِىٓ أَعَزُّ عَلَيْكُم مِّنَ ٱللَّهِ وَٱتَّخَذْتُمُوهُ وَرَآءَكُمْ ظِهْرِيًّا ۖ إِنَّ رَبِّى بِمَا تَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿ ٩٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! اللَّه އަށްވުރެވެސް ބޮޑަށް، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް عزّة ތެރިވެގެންވަނީ އަހުރެންގެ ގާތްތިމާގެ މީސްކޮޅު ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ފުރަގަހަށް ދޫކޮށްފައިވާ ފަރާތެއްކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހަދައިފީމުއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުންކުރާ ކަންތައް ފުރިހަމައަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (92)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމާދު ހިތްޕުޅު ހަމަޖެހިވަޑައިނުގެން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތުގައި މާތް ﷲ އަށްވުރެ ތިމަންކަލޭގެފާނު ޢާއިލާއާއި ގާތްތިމާގެ މީހުންގެ ޤަދަރު އުފުލިފައި މާތްކަން ބޮޑީހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ޤަތުލުނުކޮށް ދޫކޮށްލަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢާއިލާއަށްޓަކައި ހެއްޔެވެ؟ ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ﷲގެ ނަބިއްޔަކަށް ވާއިރު އެކަލާނގެއަށްޓަކައި އެކަން ދޫކޮށްނުލީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެ ޤަދަރު މަތިވެރިކުރުމުގެ ގޮތުންނާއި އެކަލާނގެ ނަބިއްޔާއަށް މާތްކޮށް ހިތުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ތިޔަބައިމީހުންވަނީ އެއްލާލެވޭ އެއްޗެއް ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ފުރަގަހަށް ދޫކޮށްލައިފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް މާތްކޮށް ނުހިތަމުއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންނުވަމުއެވެ. ”އޭނާ އެކަން އޭނާގެ ފުރަގަހަށް ލައިފިއެވެ." މިއީ އެއްޗަކާ މެދު އަޅާނުލާ މީހަކާ ދިމާއަށް ބުނެވޭ ބަހެކެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ނުބައި ކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. އެކަލާނގެ އެ ޢަމަލުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެންމެ ނުބައި ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންނަށް ގަދަފަދަ އިންޒާރު ދެއްވައި، އެބައިމީހުނަށް މަލާމާތްކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

ނޯޓް

وَيَـٰقَوْمِ ٱعْمَلُوا۟ عَلَىٰ مَكَانَتِكُمْ إِنِّى عَـٰمِلٌ ۖ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَـٰذِبٌ ۖ وَٱرْتَقِبُوٓا۟ إِنِّى مَعَكُمْ رَقِيبٌ ﴿ ٩٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އޭ އަހުރެންގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ގޮތުގައި ތިބެގެން ތިޔަބައިމީހުން عمل ކޮށްބަލާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެންވެސް (އަހުރެންގެ ގޮތުގައި) عمل ކުރާހުށީމެވެ. އެމީހަކު ނިކަމެތި ކުރަނިވި عذاب އެއް، އެމީހަކާ ހަމަޔަށް އަންނަ މީހަކީ، ކާކުކަމާއި، ދޮގުހަދާ މީހަކީ ކާކުކަން، ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ބަލަބަލާ ތިބޭށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އަހުރެންވެސް ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ބަލަބަލާ އެބަހުރީމެވެ. (93)

ތަފްސީރު

ތިމަންކަލޭގެފާނާ މެދު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެންނަ ގޮތަކަށް ޢަމަލުކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަތިބި ކާފިރުކަން މަތީ ތިޔަބައިމީހުން ސާބިތުވެ ތިބޭށެވެ. މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ގެންނެވި އެއްޗެތި ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިއްވަވައި އެކަލާނގެ ދީނަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެމިހުންނަވާނަމެވެ. ޢަޛާބު އައިސް ނިކަމެތިކޮށްލާނީ ކޮންބައެއްކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަރަށް އަވަހަށް އެނގޭނެއެވެ. އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުތޯ ނުވަތަ ތިޔަބައިމީހުންތޯއެވެ؟ އަދި އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ދޮގުވެރިއަކީ ކޮބައިކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަރަށް އަވަހަށް އެނގޭނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކުރި ކަންތަކުގެ ނިމުން ދެކެން ތިޔަބައިމީހުން އިންތިޒާރުކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު ތިމަންކަލޭގެފާނުވެސް އިންތިޒާރުކުރައްވާނަމެވެ. އެ ދޮގުވެރި ނުބައި މީހުންނަށް އައި ކަންތައްތަކުގެ ނަތީޖާގެ މައްޗަށް ފަރުދާކެހިގެން ދާއިރު، އެބައިމީހުން ތިބެނީ މަރުވެގެން ވެއްޓި އެއްވެސް ޙަރަކާތެއް ނެތި ފުރާނަ ނެތް ހަށިތަކެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

ނޯޓް

وَلَمَّا جَآءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ مَعَهُۥ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَأَخَذَتِ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا۟ ٱلصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُوا۟ فِى دِيَـٰرِهِمْ جَـٰثِمِينَ ﴿ ٩٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ (عذاب ގެ) أمر ފުޅު އައިހިނދު، شعيب ގެފާނާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި إيمان ވެގެންތިބި މީހުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ رحمة ފުޅުން ސަލާމަތްކުރެއްވީމެވެ. އަދި (ބިރުވެރި) އަޑުއައިސް، އަނިޔާވެރިވީ މީހުން ހަލާކު ކުރިއެވެ. ދެން ހެނދުންވީއިރު، އެއުރެންގެ ގޯތި ގެދޮރުގައި އެއުރެންތިބީ، ކަކޫމައްޗަށް ތިރިވެ، މަރުވެފައެވެ. (94)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވަން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަމުރުފުޅު އައި ހިނދު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލާ ޝުޢައިބު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނާއެކު ތިބި މުއުމިނުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސަލާމަތްކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަޙްމަތްފުޅު ބޮޑުކަމުންނެވެ. ދެން، އެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިފައިވާ އަނިޔާވެރިންނަށް ޢަޛާބުގެ ގަދަ އަޑު އައެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޖިބްރީލު عليه السلام ގަދަފަދަވެގެންވާ އަޑެއް ފޮނުއްވިއެވެ. އެއަޑާއެކު އެބައިމީހުންގެ ހަށިތަކުން ފުރާނަ ނުކުމެ ޙަރަކާތެއް ނެތް ހަށިތަކަކަށް އެބައިމީހުން ވިއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا ظَلَمْنَـٰهُمْ وَلَـٰكِن ظَلَمُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ ۖ فَمَآ أَغْنَتْ عَنْهُمْ ءَالِهَتُهُمُ ٱلَّتِى يَدْعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مِن شَىْءٍ لَّمَّا جَآءَ أَمْرُ رَبِّكَ ۖ وَمَا زَادُوهُمْ غَيْرَ تَتْبِيبٍ ﴿ ١٠١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަކަށް އަނިޔާއެއް ނުކުރައްވަމެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެއުރެންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކަށް، އެއުރެން އަނިޔާވެރިވޫއެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅު އައިހިނދު، اللَّه ފިޔަވައި، އެއުރެން އަޅުކަންކޮށްއުޅުނު އެއުރެންގެ إله ންތައް، އެއްވެސްކަމެއް އެއުރެންނަކަށް ފުއްދައެއް ނުދެތެވެ. އެ إله ން، އެއުރެންނަށް ގެއްލުންދިނުން މެނުވީ އިތުރެއް ނުކުރެތެވެ. (101)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ފާފައެއް ނެތި އަނިޔާވެރިވެވޮޑިނުގަންނަވަމަވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެބައިމީހުން އުރެދި ކާފިރުވެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށް އަނިޔާވެރިވީއެވެ. ދެން މާތް ﷲގެ ބަދަލުހިއްޕެވުމާ، ޢަޛާބު އެބައިމީހުންނަށް ޙައްޤު ވީއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ރިޒުޤު ކައިގެން އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރީ އެހެން ފަރާތްތަކަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ފޮނުއްވުމަށް މާތް ﷲގެ އަމުރުފުޅު އައި ހިނދު އެބައިމީހުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރި ކަލާނގެ ތަކުގެ ފަރާތުން އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުކުރިއެވެ. އަދި އެތަކެތީގެ ފަރާތުން އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމާއި ހަލާކު މެނުވީ ނުލިބެއެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިބަޔާންކުރައްވަނީ އެއީ ޖައްބާރުކަން ދައްކައި ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ މީހުންނާމެދު އިލާހީ ސުންނަތް ކަމެވެ.

ނޯޓް

وَكَذَٰلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَآ أَخَذَ ٱلْقُرَىٰ وَهِىَ ظَـٰلِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُۥٓ أَلِيمٌ شَدِيدٌ ﴿ ١٠٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ރަށްތައް (އެބަހީ: ރަށްތަކުގެ أهل ވެރިން) އަނިޔާވެރިވެގެންވާ حال، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެ ރަށްތައް ހިއްޕަވާހިނދު، އެކަލާނގެ ހިއްޕެވުންއޮތީ، އެފަދައިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެ ހިއްޕެވުމަކީ، ވޭންދެނިވި، ގަދަފަދަ ކަމެކެވެ. (102)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެމި ރަށްތަކުގެ އަނިޔާވެރި އަހުލުވެރިން ނެތިކޮށްލެއްވި ފަދައިން ކޮންމެ އަނިޔާވެރި ފާޖިރަކު ނެތިކުރައްވާހުށީމެވެ. ފަހެ، ނުކިޔަމަންތެރި ފާޖިރުންނަށް އަންނަ މާތް ﷲގެ ޢަޛާބަކީ ވޭންދެނިވި ގަދަފަދަ ޢަޛާބެކެވެ. އަނިޔާވެރިންނަށް އެކަލާނގެ ފުރުޞަތު ދެއްވައެވެ. ނަމަވެސް ދޫކޮށްނުލައްވައެވެ. عَنْ أَبِي مُوسَى ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏إِنَّ اللَّهَ لَيُمْلِي لِلظَّالِمِ حَتَّى إِذَا أَخَذَهُ لَمْ يُفْلِتْهُ"‏‏.‏ قَالَ ثُمَّ قَرَأَ ﴿وَكَذَ‌ٰلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَآ أَخَذَ ٱلْقُرَىٰ وَهِىَ ظَـٰلِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُۥٓ أَلِيمٌ شَدِيدٌ﴾ (صحيح البخاري، كتاب التفسير) އަބޫމޫސާ رضى الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މާތް ﷲ އަނިޔާވެރިޔާއަށް ޢުޤޫބާތްދެއްވުން ލަސްކުރައްވައެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުން އެކަލާނގެ އޭނާ ހިއްޕަވާއިރު އޭނާއަށް އެއްވެސް ފުރުސަތެއް ނުދެއްވައެވެ." އަބޫމޫސާ رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. ﴿وَكَذَ‌ٰلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذَآ أَخَذَ ٱلْقُرَىٰ وَهِىَ ظَـٰلِمَةٌ ۚ إِنَّ أَخْذَهُۥٓ أَلِيمٌ شَدِيدٌ﴾ (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4686) ދެން މާތް ﷲ މިބަޔާންކުރައްވަނީ މިފަދަ ވާހަކަތައް ގެނެސްދެއްވުމުގެ މަޤްޞަދެވެ. އެއީ އެވާހަކަތަކުން އިންސާނުން ނަސޭހަތާއި ޢިބްރަތް ލިބިގަތުމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِۦ ۚ فَمِنْهُمْ شَقِىٌّ وَسَعِيدٌ ﴿ ١٠٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެދުވަސް އައުމުން، އެކަލާނގެ إذن ފުޅާއެކުގައި މެނުވީ، އެއްވެސް نفس އަކަށް ބަހެއްވެސް ނުބުނެވޭނެތެވެ. ފަހެ، އަބާއްޖަވެރިންނާއި، ބާއްޖަވެރިން އެއުރެންގެ ތެރެއިންވެއެވެ. (105)

ތަފްސީރު

އެ އުނދަގޫ ބިރުވެރި ދުވަހު މާތް ﷲގެ އިޒުނަފުޅު ލިބިގެން ނޫނީ އެއްވެސް މީހަކަށް، ރަސްކަލަކަށް ވިޔަސް އަދި މަތިވެރި މީހަކަށް ވިޔަސް، ބަހެއް ނުބުނެވޭނެއެވެ. ހުރިހާ އެންމެން ތިބޭނީ މާތް ﷲ ގެ މަތިވެރިވަންތަކަމަށް ބޯލަނބައިގެންނެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އަބާއްޖަވެރިން ވެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބާއްޖަވެރިން ވެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿فَرِيقٌ فِى ٱلْجَنَّةِ وَفَرِيقٌ فِى ٱلسَّعِيرِ﴾ (އެއްބަޔަކުވާހުށީ ސުވަރުގޭގައެވެ. އަދި އަނެއްބަޔަކު ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ.) އަދި އަލްބުޚާރީ އާއި މުސްލިމްގައި ޝަފާޢަތުގެ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. "وَلاَ يَتَكَلَّمُ يَوْمَئِذٍ أَحَدٌ إِلاَّ الرُّسُلُ، وَكَلاَمُ الرُّسُلِ يَوْمَئِذٍ اللَّهُمَّ سَلِّمْ سَلِّمْ‏.‏" (صحيح البخاري، كتاب الأذان، باب فضل السجود | صحيح مسلم، كتاب الإيمان، باب مَعْرِفَةِ طَرِيقِ الرُّؤْيَةِ) (އެދުވަހު ރަސޫލުބޭކަލުން ފިޔަވައި އެއްވެސް މީހަކު ވާހަކަ ނުދައްކާނެއެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ދުޢާއަކަށް ވާނީ އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ސަލާމަތްކުރައްވާނދޭވެ! ސަލާމަތްކުރައްވާނދޭވެ!) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 806 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 182)

ނޯޓް

خَـٰلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ ٱلسَّمَـٰوَٰتُ وَٱلْأَرْضُ إِلَّا مَا شَآءَ رَبُّكَ ۚ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِّمَا يُرِيدُ ﴿ ١٠٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން އެ ނަރަކައިގައި ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި މުއްދަތެއް ފިޔަވައި، އުޑުތަކާއި، ބިން ދެމިހުރިހާ ހިނދެއްގައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކަމެއް ކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (107)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުން ނަރަކައިގައި އަބަދުގެ އަބަދަށް، އުޑު، އުޑުގެ ގޮތުގައި، އަދި ބިން، ބިމުގެ ގޮތުގައި އޮތްހާ ހިނަދަކު ދެމިތިބޭނެއެވެ. މާތް ﷲއަށް އުރެދުނު މުއުމިނުންގެ ތެރެއިން އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ. އެބައިމީހުން ނަރަކައިގެ އަލިފާނުގައި ޠާހިރުކުރެއްވުމަށް ފަހު ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ސާހިބާ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ޝަފާޢަތުން ނަރަކައިން ނެރެވޭނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ބުނެވޭނެއެވެ. ﴿طِبْتُمْ فَٱدْخُلُوهَا خَـٰلِدِينَ﴾ (ތިޔަބައިމީހުން ރަނގަޅަށް އުޅެފީމުއެވެ. ފަހެ، އެ ސުވަރުގޭގައި ދެމިތިބެނިވިގޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުން އެތަނަށް ވަންނާށެވެ!) ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ކަމެއް ކުރައްވައެވެ. އެކަލާނގެ ރަޙްމަތް ލައްވައެވެ. އަދި ޢަޛާބުދެއްވައެވެ. އެކަލާނގެ ޙުކުމަށް ބަދަލުގެންނާނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ކަނޑައެޅުއްވުން އަނބުރައިލެވޭނޭ ފަރާތެއްވެސް ނުވެއެވެ.

ނޯޓް

۞ وَأَمَّا ٱلَّذِينَ سُعِدُوا۟ فَفِى ٱلْجَنَّةِ خَـٰلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ ٱلسَّمَـٰوَٰتُ وَٱلْأَرْضُ إِلَّا مَا شَآءَ رَبُّكَ ۖ عَطَآءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ ﴿ ١٠٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ބާއްޖަވެރިވި މީހުން ދަންނާށެވެ! އެއުރެންވާހުށީ ސުވަރުގޭގައެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެން ދެމިތިބެނިވި ގޮތުގައެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި މުއްދަތެއް ފިޔަވައި އުޑުތަކާއި ބިން ދެމިއޮތްހާ ހިނދެއްގައެވެ. ކެނޑިގެންނުދާ ދެއްވުމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. (108)

ތަފްސީރު

ހެޔޮލަފާ ބާއްޖަވެރިން ދަންނާށެވެ! އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އަބަދުގެ އަބަދަށް ސުވަރުގޭގައެވެ. އެބައިމީހުން އެތަނުން ދުވަހަކުވެސް ނުކުތުމެއް ނުވެއެވެ. އުޑާއި ބިން ދެމިއޮތްހާ ހިނދަކު އެބައިމީހުން އެތަނުގައި ތިބޭނެއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވީ އެބައިމީހުން އެތަނުގައި ދެމިތިބުމަށެވެ. މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދެއްވާ މެދުކެނޑުމެއް އަދި ހުއްޓުމެއް ނެތް ދެއްވުމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އައްޠަބަރީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެއްޗެއް އަބަދަށް ދެމިގެންދާކަން ސިފަކުރަން ވެއްޖެނަމަ ޢަރަބިން ބޭނުންކޮށްއުޅޭ އިބާރާތަކީ مادامت السماوات والأرض (އުޑުތަކާއި ބިން ދެމިއޮތްހާ ހިނދަކު) އެވެ، މާނައަކީ އަބަދަށް ދެމިހުންނާނެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން އެންމެން ދަންނަ އުސްލޫބުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނާ މުޚާޠަބުކުރެއްވީއެވެ. ތަފްސީރު ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވިއެވެ. މިތާނގައި السماوات والأرض އޭ ވަޙީކުރައްވާފައި އެވަނީ ސުވަރުގޭގެ އުޑަށާއި ސުވަރުގޭގެ ބިމަށެވެ. އަދި ނަރަކައިގެ އުޑަށާއި ނަރަކައިގެ ބިމަށެވެ. ދުނިޔޭގެ އުޑުތަކަށާއި ބިމަކަށް ނޫނެވެ. އެހެނީ، އެތަންތަން ދާއިމަށް ދެމިގެން ނުދާނެއެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿يَوْمَ تُبَدَّلُ ٱلْأَرْضُ غَيْرَ ٱلْأَرْضِ وَٱلسَّمَـٰوَٰتُ ۖ وَبَرَزُوا۟ لِلَّـهِ ٱلْوَٰحِدِ ٱلْقَهَّارِ﴾ (އެދުވަހުން، ބިން އެހެން ބިމަކަށް، އަދި އުޑުތައް (އެހެން އުޑުތަކަކަށް) ބަދަލުކުރައްވާނެއެވެ. އަދި އެއްކައުވަންތަ، ބާރުވެރިވަންތަ اللَّه ގެ ޙަޟްރަތަށް އެންމެން ނުކުންނާނެއެވެ.) ސުވަރުގެއާއި ނަރަކައަށް ނިމުމެއް ނެތެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެ ދެތަނުގައި ތިބޭ މީހުންގެ ތިބުމަކަށްވެސް ނިމުމެއް ނެތެވެ. ދެން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَلَا تَكُ فِى مِرْيَةٍ مِّمَّا يَعْبُدُ هَـٰٓؤُلَآءِ ۚ مَا يَعْبُدُونَ إِلَّا كَمَا يَعْبُدُ ءَابَآؤُهُم مِّن قَبْلُ ۚ وَإِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصِيبَهُمْ غَيْرَ مَنقُوصٍ ﴿ ١٠٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، މިބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ފަރާތްތަކާ ބެހޭގޮތުން، شك ކަމެއްގައި ކަލޭގެފާނު ނުހުންނަވާށެވެ! ކުރިންވެސް އެއުރެންގެ ކާބަފައިން އަޅުކަންކުރާ ފަދައަކުން މެނުވީ، އެއުރެން އަޅުކަމެއް ނުކުރެތެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އުނިވުމެއްނެތި އެއުރެންގެ (عذاب ގެ) ބައި، އެބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހަމަޔަށް ދެއްވާހުށީމެވެ. (109)

ތަފްސީރު

އޭ މުސްލިމުންނޭވެ! މުޝްރިކުންގެ މަގުފުރެދުމާ، އެބައިމީހުންގެ ދީނުގެ ގޯސްކަމާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ޝައްކުނުކުރާށެވެ. އެހެނީ، އެބައިމީހުންނީ އެއްވެސް ޙުއްޖަތެއް އަދި ދަލީލެއް ނެތި އެބައިމީހުންގެ ކާބަފައިންނަށް ކަނު ގޮތުގައި ތަބަޢަވާ، ހިތްތައް ކަނުވެފައިވާ މީހުންނެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއްވެސް އުނިކުރުމެއް ނެތި ފުރިހަމައަށް އެބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާހުށީމެވެ. مِرْيَة ގެ މާނައަކީ ޝައްކެވެ. މިތާނގައި ފެންނަ ފެނުމަށް މުޚާޠަބުކުރައްވާފައިވަނީ ރަސޫލާ ﷺ އަށް ކަމުގައި ވިޔަސް ޙަޤީޤަތުގައި މުޚާޠަބުކުރައްވަނީ މުސްލިމުންނަށެވެ. އެހެނީ، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ޝައްކެއް ނެތް ތެދު ޚަބަރު ދެއްވާފައިވާއިރު، މުޝްރިކުންގެ ކަންތަކާމެދު ރަސޫލުﷲ ﷺ ޝައްކުކުރެއްވުމަކީ ތަސައްވަރުކުރެވޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ ءَاتَيْنَا مُوسَى ٱلْكِتَـٰبَ فَٱخْتُلِفَ فِيهِ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِىَ بَيْنَهُمْ ۚ وَإِنَّهُمْ لَفِى شَكٍّ مِّنْهُ مُرِيبٍ ﴿ ١١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނަށް ފޮތް ދެއްވީމެވެ. ފަހެ، އެ ފޮތާމެދު خلاف ވޫއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އިސްވެދިޔަ ބަސްފުޅެއް ނުވާނަމަ، އެއުރެންގެ މެދުގައި ނިޔާކުރެއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންވަނީ އެކަމާމެދު ވަސްވާސްތެރިކަމުން ފުރިގެންވާ شك އެއްގައިކަން ކަށަވަރެވެ. (110)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތަކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ޤައުމުގެ މީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރުމުން އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވަން ގެންނަވާފައިވާ އާޔަތެކެވެ. މާނައީ ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރުމުގެ ސަބަބުން ކަލޭގެފާނު ހިތާމަފުޅު ނުކުރައްވާށެވެ. ކަލޭގެފާނަށް ޤުރްއާން ދެއްވި ފަދައިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށް ތައުރާތު ދެއްވީމެވެ. ދެން އެފޮތާމެދު އެބައިމީހުން ދެބަސްވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއް ބަޔަކު އެފޮތް ތެދުކުރި އިރު އަނެއް ބަޔަކު އެފޮތް ދޮގުކުރިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން ހެދީވެސް އެހެންނެވެ. ޖަޒާގެ ދުވަސްކަމުގައިވާ ޤިޔާމަތް ދުވަހަށް އެބައިމީހުންގެ ހިސާބުބެއްލެވުން ލަސްކުރައްވަން މާތް ﷲ ގެ ނިޔާ އިސްވެ ގޮސްފައި ނުވާނަމަ، ދުނިޔޭގައި އެބައިމީހުންނާ މެދު ޙުކުމްކުރައްވައި، ހެޔޮ ޢަމަލު ކުރި މީހުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ހެޔޮ ޢަމަލުގެ ޖަޒާ، އަދި ނުބައި ޢަމަލު ކުރި މީހުންނަށް އެ ނުބައި ޢަމަލުގެ ޖަޒާ ދެއްވީހެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމު ވަނީ މިޤުރްއާނާ މެދު ޝައްކެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމުންނާއި އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް އަނދިރިކަންވެރިވެފައިވާތީ އެއީ ޙައްޤު ކަމެއް ނުވަތަ ބާޠިލުކަމެއް އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގެއެވެ.

ނޯޓް

فَلَوْلَا كَانَ مِنَ ٱلْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُو۟لُوا۟ بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ ٱلْفَسَادِ فِى ٱلْأَرْضِ إِلَّا قَلِيلًا مِّمَّنْ أَنجَيْنَا مِنْهُمْ ۗ وَٱتَّبَعَ ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا۟ مَآ أُتْرِفُوا۟ فِيهِ وَكَانُوا۟ مُجْرِمِينَ ﴿ ١١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، أمّة ތަކުގެ ތެރެއިން (دين ވެރިކަމާއި ހެޔޮވިސްނުމުގެ ތެރެއިން) ބާކީއޮތް މިންވަރެއްގެ ވެރިބަޔަކު، ބިމުގައި فساد ކޮށް އުޅުން ނަހީކޮށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން އުޅުނުނަމަ ކިހާ ރަނގަޅުހެއްޔެވެ! އެހެނެއްކަމަކު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސަލާމަތްކުރެއްވި މީހުންގެ ތެރެއިން މަދުބަޔަކުވިއެވެ. އަދި އަނިޔާވެރިވި މީހުން، އެއުރެންނަށް ލިބުނު ތަނަވަސްކަމަށް تبع ވޫއެވެ. (އެބަހީ: އެކަމުގެ ތެރެއަށް ގެނބި، آخرة ހަނދާންނެތި ކޮށްލޫއެވެ.) އަދި ކުށްވެރިން ކަމުގައި އެއުރެން ވޫއެވެ. (116)

ތަފްސީރު

ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރިން ނެތި ދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ނުބައިމީހުންނާއި ފާޖިރުން ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރުން މަނާކުރާނެ، ބުއްދިވެރިކަމަކާއި މާތްކަމެއް ހުރި ބަޔަކު ތިބިނަމަ ކިހާ ރަނގަޅު ހެއްޔެވެ! އޭރުން އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޢަޛާބު ނައީހެވެ. އެކަމަކު އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ފާސަދަކުރުން މަނާކޮށް ސަލާމަތްވީ މަދުބައެކެވެ. އަނިޔާވެރިވި މީހުން އާޚިރަތުގެ މައްޗަށް އިސްކަންދީ، ތަބަޢަވީ އެބައިމީހުންގެ ނަފުސުގެ އެދުންތަކަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ޖަރީމާތަކަށް އަރައިގަތުމާއި، ނުކިޔަމަންތެރިވުމާއި، މާތް ﷲ ޙަރާމްކުރެއްވި ކަންތަކަށް އަރައިގަތުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު ޙައްޤުވިއެވެ.

ނޯޓް

إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ ۚ وَلِذَٰلِكَ خَلَقَهُمْ ۗ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿ ١١٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ رحمة ލެއްވި ބަޔަކު މެނުވީއެވެ. އެކަލާނގެ އެއުރެން ހެއްދެވީ އެކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ބަސްފުޅު ފުރިހަމަވެފައިވެއެވެ. (އެ ބަސްފުޅަކީ) ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، މީސްތަކުންނާއި، ޖިންނީންނާއި، ދެ ބާވަތުން ނަރަކަ ފުރުއްވާހުށީމެވެ. (119)

ތަފްސީރު

ފިޠުރަތުގެ ދީން ކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީނަށް މާތް ﷲ ހިދާޔަތުދެއްވި ބަޔަކު ފިޔަވައެވެ. އެބައިމީހުން އެ ދީން މަތީގައި އެއްބައެއް ކަމުގައިވެ ބައިބައި ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ހެއްދެވީ އެކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި މުއުމިނުން ކަމުގައި ނުވަތަ ކާފިރުން ކަމުގައިވެ، އެބައިމީހުންގެ ނިމުން އަމިއްލައަށް އިޚްތިޔާރުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވުމަށެވެ. އަދި ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ މީހުން ކަމުގައި ނުވަތަ މަގުފުރެދިފައިވާ މީހުން ކަމުގައިވެ އެކަމުގެ ޖަޒާ ލިބިގަތުމަށެވެ. އަދި ޖީންނީންނާއި އިންސީންގެ ކާފިރުންނާއި ނުކިޔަމަންތެރިން ލައި ނަރަކަ ފުރައިލެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ނިންމެވި ނިންމެވުން ފުރިހަމަވެއްޖެއެވެ. އެހެނީ އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ރަސޫލު ބޭކަލުން ފޮނުއްވުމުން، ތެދުމަގާއި އީމާންކަމުގެ މައްޗަށް އެބައިމީހުން އިޚްތިޔާރުކުރީ މަގުފުރެދުމެވެ.

ނޯޓް

وَكُلًّا نَّقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنۢبَآءِ ٱلرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِۦ فُؤَادَكَ ۚ وَجَآءَكَ فِى هَـٰذِهِ ٱلْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ ﴿ ١٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި رسول ންގެ خبر ތަކުގެ ތެރެއިން މިއެންމެހާ خبر ތައް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ކިޔައިދެއްވަނީ، އެއިން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ސާބިތުކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އަދި މި خبر ތަކުގައި ކަލޭގެފާނާ ހަމަޔަށް އައިސްފައިވަނީ، حق ތެދުބަސްފުޅެވެ. އަދި مؤمن ތަކުންނަށް وعظ އަކާއި، ހަނދާންކޮށްދިނުމެކެވެ. (120)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިޔައިދެއްވި ހުރިހާ ވާހަކަތަކަކީ ކަލޭގެފާނުގެ އަޚުންކަމުގައިވާ ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ވާހަކަތަކެވެ. ކަލޭގެފާނަށް މިވާހަކަތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިޔައިދެއްވާކަން ކަށަވަރީ ކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ މަގުގައި ކަލޭގެފާނު ސާބިތުކުރެއްވުމަށާއި، ވަރުގަދަ އީމާންކަމަކާއި، ތެދުވެރި ޔަޤީންކަމަކާ އެކު މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލެއްވުމުގައި ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވުމަށެވެ. އަދި ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އަހުލުވެރިންގެ ދޮގުކުރުމުން ކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ނުތަނަސްނުވުމަށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށް ވުރެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ރަސޫލުބޭކަލުންގެ ކިބައިން ކަލޭގެފާނު ނަމޫނާ ނަންގަވައި އެބޭފުޅުން ކެތްކުރެއްވި ފަދައިން ކަލޭގެފާނު ކެތްކުރެއްވުމަށެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ކަލޭގެފާނަށް އައި މިވާހަކަތަކުގައި ވަނީ އެއްވެސް އޮޅުމެއް ނެތް ޙައްޤު ގޮތެވެ. ކަލޭގެފާނަށް މާތް ﷲ ގެނެސްދެއްވި އެއްވެސް ޚަބަރެއްގައި އެއްވެސް ޝައްކެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެވާހަކަތަކުން ކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތީ ނަސޭހަތާއި ވަޢުޡުން ފައިދާ ލިބިގަންނަ މުއުމިނުންނަށް ހުރި ނަސޭހަތާއި ޢިބްރަތެވެ. ދެން ސޫރަތް ނިންމަވާލައްވާފައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ މަގަށް ގޮވައިލުމަށް ހުރަސް އަޅައި، އެކަލާނގެ ދީނާއި ޢަދާވާތްތެރިވެ، އެކަލާނގެ ރަސޫލާއާއި ހަނގުރާމަކުރާ ނުކިޔަމަންތެރި ކާފިރުންނަށް ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅު އިއްވަވަމުންނެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ހުރިކަމުގެ އިންޒާރުދެއްވަމުންނެވެ.

ނޯޓް

وَلِلَّهِ غَيْبُ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ ٱلْأَمْرُ كُلُّهُۥ فَٱعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ ۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَـٰفِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿ ١٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އުޑުތަކާއި، ބިމުގެ غيب ملك ވެގެންވަނީ، اللَّه އަށެވެ. އަދި އެންމެހާ ކަންތައް رجوع ކުރައްވާހުށީ، އެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރައްވާށެވެ! އަދި އެކަލާނގެއަށް وكيل ކުރައްވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންކުރާ عمل ތަކާމެދު، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ غافل ވެ ވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. (123)

ތަފްސީރު

ޣައިބުގެ ކަންތައް ޚާއްޞަވެގެންވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. އަޅުންތަކުންގެ، ބާއްޖަވެރިންނާއި، އަބާއްޖަވެރިންގެ، ނިމުން ދެނެވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުން އެނބުރި ދިއުންވަނީ ޢަދުލުވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ޙުކުމްކުރައްވާނީ އެކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އަށް އުރެދުނު މީހުންގެ ފަރާތުން ބަދަލު ހިއްޕަވައި، އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންވީ މީހުންނަށް އެކަލާނގެ ސަވާބުދެއްވާނެއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އެކަނި ކަލޭގެފާނު އަޅުކަންކުރައްވާށެވެ. އަދި ހުރިހާކަމެއްގައި އެކަލާނގެއަށް ވަކީލުކުރައްވާށެވެ. ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެމީހަކު ކުޅަ ޢަމަލާއި އެކަށީގެންވާ ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. ފަހެ، އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ.

ނޯޓް