އަދި اللَّه ގެ دين އަށް މީސްތަކުން ބައިބަޔަށް ވަންނާތީ، ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގެންފި ހިނދެވެ. (2)

އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ވަށައިގެން ތިބި ޢަރަބީންނާއި، ޢަރަބިކަރައިގެ އަހުލުވެރިން ބައިބަޔަށް އިސްލާމްދީނަށް ވަންނާތީ ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު

ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް حمد އާއެކު تسبيح ވިދާޅުވާށެވެ! އަދި ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން އެކަލާނގެ حضرة އަށް ދަންނަވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ގިނަގިނައިން توبة قبول ކުރައްވާ ކަލަކުކަމުގައި އެކަލާނގެ ވޮޑިގެންވެއެވެ. (3)

އެ މަތިވެރި ނިޢުމަތްތަކަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނުގެ މަތިވެރިވަންތަ ކީރިތިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އަށް ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނުގެ ޢަދުއްވުންގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނަށް، ނަޞްރުދެއްވައި، ކަލޭގެފާނުގެ ދީނަށް ގަދަކަން ދެއްވި ކަމަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޝުކުރުވެރިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އަދި ކަލޭގެފާނަށާއި، ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތަށް ފާފަފުއްސަވައި ތައުބާ ޤަބޫލުކުރެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލާނގެއީ ތަނަވަސް ރަޙްމަތުގެ ވެރި، ތައުބާ ޤަބޫލުކުރައްވާ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ އިޙްސާންވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. މިސޫރަތުގެ ނަމަކަށް سورة النصر، سورة البشارة އަދި سورة التوديع ކިޔައެވެ. މި ސޫރަތުގައި ރަސޫލާ ﷺ އަވަހާރަވާ ދުވަސް ކައިރިވެއްޖެކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެހެންކަމުން މި ސޫރަތް ބާވައިލެއްވުމުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "لاَ أُرَاهُ إِلاَّ حَضَرَ أَجَلِي" (صحيح البخاري، كتاب المناقب، باب عَلاَمَاتِ النُّبُوَّةِ فِي الإِسْلاَمِ) (ތިމަންކަލޭގެފާނު ގެ އަޖަލު ޖެހުނީ ކަމުގައި މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިނުގަންނަވައެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 3623، 3624) އަދި ނުކުމެވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުންނަށް އަލްވަދާޢުވިދާޅުވާ ފަދައިން ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ‏"‏إِنَّ اللَّهَ خَيَّرَ عَبْدًا بَيْنَ الدُّنْيَا وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ، فَاخْتَارَ مَا عِنْدَ اللَّهِ‏"‏‏ (صحيح البخاري، كتاب الصلاة، باب الْخَوْخَةِ وَالْمَمَرِّ فِي الْمَسْجِدِ) (މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅަކަށް ދުނިޔެއާއި، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ވާ އެއްޗަކާ ދެމެދު އިޚްތިޔާރު ދެއްވައިފިއެވެ. އެއަޅާ އިޚްތިޔާރުކުރީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައިވާ އެއްޗެކެވެ.) އެހިނދު އަބޫބަކްރު رضي الله عنه ކީރިތިކުރައްވާފައި ދެންނެވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. ކަލޭގެފާނަށްޓަކައި އަހަރުމެންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކާއި، މައިންބަފައިންނާއި، ދަރިން ފިދާކުރަމެވެ. ރިވާކުރެއްވި ބޭފުޅާ ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން އަޅަކަށް ކަމެއް އިޚްތިޔާރުކުރަން ދެއްވުމުން އަބޫބަކްރު ﷺ ކީރިތިކުރެއްވުމުން ތިމަންމެން ޙައިރާންވީމެވެ. ފަހެ، އިޚްތިޔާރުކުރައްވަން ދެއްވި ފަރާތކީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ. ތިމަންމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލަކީ އަބޫބަކްރު رضي الله عنه އެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 466) އަދި އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. (ބަދުރުގެ އުމުރުން ދުވަސްވީ މީހުންނާއެކު ޢުމަރު رضي الله عنه އަހުރެން ވައްދަވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. (އޭރު އެކަލޭގެފާނަކީ ޢުމުރުން ހަނގު ކުއްޖެކެވެ.) ދެން، އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ހިތްހަމަ ނުޖެހުނު ކަހަލައެވެ. އެކަކު ޢުމަރު t އަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު އަހަރުމެންނާއެކު އޭނާ ވައްދަވަނީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ އަހަރުމެންގެވެސް އޭނާވަރުގެ ދަރިން އެބަތިއްބެވެ. އެހިނދު ޢުމަރު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގުނު މިންވަރެވެ. ދެން އެއްދުވަހަކު ޢުމަރު رضي الله عنه އަހުރެންނަށް ގޮވައިލައްވައި އެބައިމީހުންނާއެކު ވެއްދެވިއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿إِذَا جَآءَ نَصْرُ ٱللَّـهِ وَٱلْفَتْحُ﴾ އާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ބުނަނީ ކީކޭހެއްޔެވެ؟ އެހިނދު އޭގެތެރެއިން ބައެއް މީހުން ދެންނެވިއެވެ. މާތް ﷲ އަހަރުމެންނަށް ނަޞްރުދެއްވައި ރަށްތަކާއި ގަނޑުވަރުތައް ފަތަޙަކޮށްދެއްވުމުން، އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކޮށް، ފާފަފުއްސެވުން އެދި ދެންނެވުމަށް އަހަރުމެންނަށް އަމުރުކުރެއްވީއެވެ. އަދި އޭގެތެރެއިން ބައެއް މީހުން އެއްޗެކޭ ނުބުނެ ހަނުތިއްބެވެ. ދެން ޢުމަރު رضي الله عنه އަހުރެންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް އެވެ. ތިބާވެސް ބުނަނީ އެހެން ހެއްޔެވެ؟ އަހުރެން ދެންނެވީމެވެ. އަމީރުލްމުއުމިނީން އެވެ. ނޫނެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާ ބުނަނީ ކީކޭ ހެއްޔެވެ؟ އަހުރެން ދެންނެވީމެވެ. އެއީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަޖަލުގެ ވާހަކައެވެ. (އެބަހީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުފުޅު ނިމޭކަމުގެ އިޝާރާތެކެވެ.) މާތް ﷲ އެކަން އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވީއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ މާތް ﷲގެ ނަޞްރާއި ފަތަޙަ އަތުވެއްޖެ ހިނދު، އެއީ ކަލޭގެފާނުގެ އަޖަލު ޖެހިއްޖެކަމުގެ ޢަލާމާތެކެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ޙަމްދާއެކު ތަސްބީޙަ ދަންނަވައި، ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވާށެވެ. އެހިނދު ޢުމަރު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ސޫރަތުން ތިބާ ތިޔަ ބުނި މާނަ ފިޔަވައި އެހެން މާނައެއް ތިމަންކަލޭގެފާނުވެސް ދެނެވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 4970) عَنْ عَائِشَةَ ـ رضى الله عنها ـ قَالَتْ كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ فِي رُكُوعِهِ وَسُجُودِهِ ‏ "‏سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي"‏‏. (صحيح البخاري، ‏ كتاب الأذان، باب الدُّعَاءِ فِي الرُّكُوعِ) (ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނުގެ ރުކޫޢާ ސަޖިދައިގައި މިފަދައިން ކިއުއްވުން ގިނަކުރައްވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. "‏سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِكَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي" (އަޅުގެވެރިރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އަދި އިބަރަސްކާނގެއަށް ޙަމްދުކުރަމެވެ. އަޅުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅުގެ ފާފަ ފުއްސަވައިދެއްވާނދޭވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 794) އެކަންވީ ހަމަ އެހެންނެވެ. އެ ފަހުން ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި، އަށްޑިހަ ދުވަސް ފަހުން، ޙައްޖަތުލްވަދާޢަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދަތުރުކުރައްވައިފިއެވެ. އަދި މާތްވެގެންވާ ރައުޟާގައި ފަސްދާނުލެވުނެވެ. އެކަންވީ މިސޫރަތުގެ ތަފްސީރެއް ކަމުގައެވެ. އެދުވަސް ވީ މުސްލިމުންގެ ހިތްތަކަށް ފުން އަސަރުތަކެއް ކުރުވި، ހިތާމަވެރި ދުވަހަކަށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހަމަ ބުއްދި ފިލައިދާ ހިސާބަށް އެދުވަހު ކަންތައް ނުދިޔައީ ކިރިޔާއެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ لَمَّا كَانَ الْيَوْمُ الَّذِي دَخَلَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ أَضَاءَ مِنْهَا كُلُّ شَيْءٍ فَلَمَّا كَانَ الْيَوْمُ الَّذِي مَاتَ فِيهِ أَظْلَمَ مِنْهَا كُلُّ شَيْءٍ وَمَا نَفَضْنَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الأَيْدِي وَإِنَّا لَفِي دَفْنِهِ حَتَّى أَنْكَرْنَا قُلُوبَنَا (جامع الترمذي، كتاب المناقب عن رسول الله صلى الله عليه وسلم) (އަނަސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން އައްތިރްމިޛީ ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ މަދީނާއަށް ވަދެވަޑައިގަތް ދުވަހަކީ އެރަށުގެ ހުރިހާ އެއްޗެއް އަލިވި ދުވަހެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވި ދުވަހަކީ އެރަށުގެ ހުރިހާ އެއްޗެއް އަނދިރިވި ދުވަހެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ފަސްދާނުލައި އަހަރުމެންގެ އަތްތަކުން ވެލި ނުފޮޅަނީސް އަހަރުމެންގެ ހިތްތަކާ އަހަރުމެން ދެކޮޅުހެދީމެވެ.) (ޖާމިޢުއް ތިރްމިޛީ، ޖ: 1، ޙަދީޘު: 3618)