chapter

010

الٓر ۚ تِلْكَ ءَايَـٰتُ ٱلْكِتَـٰبِ ٱلْحَكِيمِ ﴿ ١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ا ل ر (މި އަކުރުތަކުގެ مراد ދެނެވޮޑިގެންވަނީ اللَّه އެވެ.) މިއީ حكمة ތެރި ފޮތުގެ (އެބަހީ: قرآن ގެ) آية ތަކެވެ. (1)

ތަފްސީރު

﴿الٓر﴾ ގެ ވަކިއަކުރުތަކަކީ ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން ބަޔާންކުރެއްވުމަށް ގެންނަވާފައިވާ އަކުރުތަކެކެވެ. އެހެނީ މިފަދަ އަކުރުތަކަކުން ކީރިތި ޤުރްއާން އެކުލައްވާފައިވާއިރު އެބައިމީހުންވަނީ އެއާ އެއްފަދަ އެންމެ ސޫރަތެއް ގެންނަން ނުކުޅެދިފައެވެ. މާނައީ މިއީ އެފޮތާ މެދު އެއްވެސް ޝައްކެއް ނުއުފެދޭ، ޙިކްމަތްތަކާއި، އެންމެ ރިވެތި ބަޔާންކުރުމުގެ މައްޗަށް އެކުލެވިފައިވާ ޙައްޤު ބަޔާންކުރާ، އޮޅުމެއްނެތި މާނަ ސާފުކޮށް އެނގޭ ފޮތެވެ.

ނޯޓް

أَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا أَنْ أَوْحَيْنَآ إِلَىٰ رَجُلٍ مِّنْهُمْ أَنْ أَنذِرِ ٱلنَّاسَ وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِندَ رَبِّهِمْ ۗ قَالَ ٱلْكَـٰفِرُونَ إِنَّ هَـٰذَا لَسَـٰحِرٌ مُّبِينٌ ﴿ ٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

މީސްތަކުންނަށް إنذار ކުރެއްވުމަށާއި، إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނަށް އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ގައި އިސްކަމާއި، މަތިވެރި مقام ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި خبر ދެއްވުމަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ ތެރެއިން ފިރިހެނަކަށް، وحى އިއްވެވިކަން މީސްތަކުންނަށް عجائب އަކަށްވީހެއްޔެވެ؟ كافر ވި މީހުން ބުނެފޫއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، މިއީ (އެބަހީ: محمد ގެފާނީ) ފާޅުވެ بيان ވެގެންވާ ޖާދޫގަރެކެވެ. (2)

ތަފްސީރު

މާތް ﷲގެ ޢަޛާބާމެދު އިންޒާރުކުރެއްވުމަށް އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ރަސޫލުބޭކަލަކު ފޮނުއްވުން މައްކާގެ ކާފިރުންނަށް ވީ ޙައިރާންކުރުވުވަނިވި އާދަޔާ ޚިލާފު ކަމަކަށް ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން އެކަމާ ޙައިރާންވާކަށް ނުޖެހެއެވެ. އެއީ ކުރީގެ އުއްމަތްތަކާމެދުވެސް މާތް ﷲ ކަންކުރައްވާފައިވާ ގޮތެވެ. މިއާޔަތަކީ "އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ރަސޫލަކު ފޮނުއްވާ ވަރަށްވުރެ މާތް ﷲ މާ މަތިވެރިއެވެ. އަބޫ ޠާލިބުގެ ޔަތީމުކުއްޖާ ފިޔަވައި ރަސޫލުކަން ދެއްވާނެ މީހަކު އެކަލާނގެއަށް ފެނިވޮޑިނުގަތީހެއްޔެވެ؟" ބުނެ މައްކާގެ މުޝްރިކުން ދެއްކި ވާހަކައަށް ދެއްވާފައިވާ ރައްދެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޮޔަކަމުން އިންސާނުންގެ ތެރެއިން ރަސޫލަކު ފޮނުއްވުން އެއީ ނުވާނޭ ކަމަކަށް އެބައިމީހުން ހަދައިފިއެވެ. އެކަމަކު އެބައިމީހުން ބުދަށް އަޅުކަންކުރަން ހިލަގަނޑަކުން އިލާހަކު ހެދުން އެއީ ނުވާނޭ ކަމަކަށް ނެހެދިއެވެ. ރަސޫލާ ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންނަށް، އެބައިމީހުން ކޮށްފައިވާ ޞާލިޙު ޢަމަލުތަކުގެ ބަދަލުގައި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި މަތިވެރި މަޤާމު ވާކަމުގެ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވާށެވެ. ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ އެކަލާނގެ އެކަމަކުން އިންސާނިއްޔަތު މާތްކުރެއްވި މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމުގެ ކުރިމަތީގައި މުޝްރިކުންގެ މޮޔަކަމުގެ ވާހަކައެވެ. މާނައީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ތެދުކަން ސާބިތުވެ، އެކަލޭގެފާނު މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ގެނެސްދެއްވި ފޮތަކީ މުޢުޖިޒާތަކަށް ވުމުންވެސް އެ މުޝްރިކުން ބުނަނީ މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ވިސްނައިފި މީހަކަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ސިހުރު ފާޅުކޮށް އެނގޭ ބޮޑު ސިހުރުވެރިއެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ މިބަހުން އެބައިމީހުން އެއިޢުތިރާފުވަނީ އެބައިމީހުންނަށް އެކަންތައްތަކާ ކުރިމަތިނުލެވޭ ފަދަ އާދަޔާ ޚިލާފު ކަންތައްތަކެއް މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ފަރާތްޕުޅުން ފެނިއްޖެ ކަމަށެވެ. އެބައިމީހުން އެކަންތައް ސިޙުރަށް ނިސްބަތްކުރީ އެހެންވެއެވެ. މިއީ، އެކަލޭގެފާނު ގެނެސްދެއްވި އެއްޗަކީ އިސްނާނުންގެ ކުޅަދާނަކަމުން ބޭރު އެއްޗެއްކަމުގައި، އެބައިމީހުންނަށް އިޙްސާސުވުމަކާ ނުލައި އެބައިމީހުންނަށް ވެވުނު އިޢުތިރާފެކެވެ.

ނޯޓް

إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ فِى سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ ٱسْتَوَىٰ عَلَى ٱلْعَرْشِ ۖ يُدَبِّرُ ٱلْأَمْرَ ۖ مَا مِن شَفِيعٍ إِلَّا مِنۢ بَعْدِ إِذْنِهِۦ ۚ ذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمْ فَٱعْبُدُوهُ ۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴿ ٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، اللَّه އެވެ. އެކަލާނގެއީ، އުޑުތަކާއި ބިން ހަ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން عرش ގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ استواء ވެވޮޑިގެންވިއެވެ. އެކަލާނގެ (އެންމެހާ) ކަންތައްތައް މިންވަރު ކުރައްވައި تدبير ކުރައްވަތެވެ. އެކަލާނގެ إذن ފުޅަށް ފަހުގައި މެނުވީ (އެއްވެސް މީހަކަށް شفاعة ތެރިވާނޭ) شفاعة ތެރިޔަކު ނުވެއެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި اللَّه އެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަ ނުކުރަނީހެއްޔެވެ؟ (3)

ތަފްސީރު

ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤުވެގެންވާ ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއީ، އަދި އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކޮށްގެން ނުވާނޭ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ހުރިހާ ކަމެއް މިލްކުވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއީ ދުނިޔޭގެ ދުވަހުން ހަދުވަހުގެ ތެރޭގައި ކާއިނާތު ހެއްދެވި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ މުޅި ކާއިނާތު ލޮލުގެ އެސްފިޔަ ޖަހާހާ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ހައްދަވައިފީހެވެ. އެހެނަސް އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވީ އަޅުތަކުންނަށް ލަސްލަހުން މަޑުމަޑުން ކަންކަންކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ. ދެން އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަމާ އެކަށީގެންވާ ގޮތަކަށް ޢަރްޝުގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ އިސްތަވާވެވޮޑިގެންނެވިއެވެ. އިސްތަވާވެވޮޑިގަތުން ޤަބޫލުކުރަން ޖެހެނީ އައްސަލަފުއްޞާލިޙުގެ މަޒުހަބުގައިވާ ގޮތަށް ސިފަކުރުމެއް، ސިފަފުޅުން ބައެއް އުނިކުރުމެއް، އަދި އެހެން އެއްޗަކާ ވައްތަރުކުރުމެއް ނެތިއެވެ. އަލްޙާފިޡު އިބްނު ކަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ. މިތަނުގައި އަހަރުމެން ހިނގަންޖެހެނީ އައްސަލަފުއްޞާލިޙޫން ހިންގެވި މަގުންނެވެ. އެއީ އެސިފަފުޅު އައިސްފައި އޮތްގޮތަށް އެހެން އެއްޗަކާ ވައްތަރުކުރުމެއް، ސިފަފުޅުން ބައެއް އުނިކުރުމެއް ނެތިއެވެ. އެކަލާނގެ ޙިކްމަތާ މަސްލަހަތު ނިޔާކުރާ ގޮތަށް ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންތައް އެކަލާނގެ ތަދުބީރުކުރައްވައެވެ. އެއްކަމެއް ދޫކުރައްވައި އަނެއްކަމަކާއިގެން އެކަލާނގެ މަޝްޣޫލުވެވޮޑިނުގަންނަވައެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެކަލާނގެ އިޒުނަފުޅު ލިބިގެން ނޫނީ އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެހެން ފަރާތަކަށް ޝަފާޢަތްތެރި ނުވެވޭނެއެވެ. މިއީ އެބައިމީހުންގެ ބުދުތައް ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވެދޭނެ ކަމަށް މައްކާގެ މުޝްރިކުން ކުރާ ދަޢުވާއަށް ދެއްވާފައިވާ ރައްދެކެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މަތިވެރިވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއަކީ އެއީއެވެ. އެކަލާނގެއީ ތިޔަބައިމީހުން އުފެއްދެވި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެއްވެސް އިލާހެއް ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން، ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއާ އެކު އިންސާނެއް ވިޔަސް އަދި ހިލަގަނޑެއް ވިޔަސް ޝަރީކުނުކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޢިބްރަތް ހާސިލްކޮށް ނަސޭހަތް ލިބިނުގަންނަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުކުރެއްވުމާ ތަދްބީރުކުރެއްވުމުގައި އެއްކައުވަންތަ ރަސްކަލާނގެކަން އެނގި ތިބެ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތްތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރަމުއެވެ.

ނޯޓް

إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا ۖ وَعْدَ ٱللَّهِ حَقًّا ۚ إِنَّهُۥ يَبْدَؤُا۟ ٱلْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ لِيَجْزِىَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ بِٱلْقِسْطِ ۚ وَٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌۢ بِمَا كَانُوا۟ يَكْفُرُونَ ﴿ ٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން رجوع ވުން ވަނީ، އެކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. (މިއީ) اللَّه ގެ حق وعد ފުޅެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ނެތުމުގެ ތެރެއިން خلق ތަކުން އަލަށް އުފައްދަވައި، ދެން އަލުން އެ خلق ތަކުން إعادة ކުރައްވަނީ، އެކަލާނގެއެވެ. (އެއީ) إيمان ވެ صالح عمل ތައް ކުޅަމީހުންނަށް عدل ވެރި ގޮތުން ޖަޒާ ދެއްވުމަށްޓަކައެވެ. އަދި كافر ވި މީހުންނަށް އެއުރެން كافر ވެ އުޅުނުކަމުގެ ސަބަބުން، ކެކިކެކި ހުންނަ ހޫނުފެނުގެ ބުއިމަކާއި، ވޭންދެނިވި عذاب ހުށްޓެވެ. (4)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ޖަޒާދެއްވުމަށް، ޤިޔާމަތްދުވަހު ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން ރުޖޫޢަވުން ވަނީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. މިޢީ ޙައްޤު ވަޢުދުފުޅެކެވެ. އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތި އެކަން ހިނގާނެއެވެ. ނެތުމުގެ ތެރެއިން އިންސާނުން އުފެއްދެވީ އެކަލާނގެއެވެ. ދެން އެމީހުން މަރުވުމަށްފަހު ޙިސާބު ބައްލަވައި ޖަޒާދެއްވުމަށް އަލުން ދިރުއްވާނީވެސް އެކަލާނގެއެވެ. އިމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ މުއުމިނުންނަށް ޘަވާބާއި ހެޔޮޖަޒާ ދެއްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ލިބެންޖެހޭ ޘަވާބުން އެއްވެސް މިންވަރެއް އުނިކުރެއްވުމެއް ނެތި ޢަދުލުވެރިގޮތުގައި ފުރިހަމައަށް ދެއްވުމަށެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުނުކޮށް، އެކަލާނގެ ރަސޫލުން ދޮގުކުޅަ ނުކިޔަމަންތެރި ކާފިރުންނަށް އެބައިމީހުން ކާފިރުވެ މާތް ﷲގެ ރަސޫލުން ދޮގުކުރުމުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުގައި ނަރަކައިގައި ހުރީ، ހިތުގެ އެންމެ ފުންމިނަށް އޭގެ ވޭނުގެ އަސަރު ފޯރާނޭ ކެކިކެކި ހުންނަ ހޫނު ފެނުގެ ބުއިމެވެ. މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާ، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކުގެ ދަލީލުތައް ބަޔާންކުރައްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى جَعَلَ ٱلشَّمْسَ ضِيَآءً وَٱلْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُۥ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا۟ عَدَدَ ٱلسِّنِينَ وَٱلْحِسَابَ ۚ مَا خَلَقَ ٱللَّهُ ذَٰلِكَ إِلَّا بِٱلْحَقِّ ۚ يُفَصِّلُ ٱلْـَٔايَـٰتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿ ٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އަލިކަމެއްކަމުގައި އިރު ލައްވައި، ނޫރެއްކަމުގައި ހަނދު ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި އެ ހަނދު ހިނގުމަށް منزل ތަކެއް މިންވަރުކުރެއްވިއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުތަކުގެ عدد އާއި (މައްސަރުތަކާއި ދުވަސްތަކުގެ) حساب ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. حق ގޮތުން މެނުވީ، اللَّه، އެތަކެތި ނަހައްދަވައެވެ. އެނގޭބަޔަކަށް އެކަލާނގެ آية ތައް تفصيل ކޮށްދެއްވަތެވެ. (5)

ތަފްސީރު

އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން އަލިގަދަ ވޮށެއް ފަދައިން ދުވާލު އަލިކޮށްދޭ ގަދަ އައްޔެއްކަމުގައި އިރު ލައްވައި، އަދި ރޭގަނޑު އަލިވެފައި ހުންނަ ނޫރެއްކަމުގައި ހަނދު ލައްވައި، އެ ހަނދު ކަނޑައެޅިގެންވާ މަންޒިލްތަކެއް ކަމުގައިވާ ބުރުޖުތަކުގައި ދައުރުކުރާ ގޮތް ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެއީ އިންސާނުންގެ މަސްލަހަތަށްޓަކައެވެ. މީސްތަކުން ދުވަސްތަކާއި މައްސަރުތަކާއި އަހަރުތަކުގެ ހިސާބު ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. މިގޮތުން، އިރުން ދުވަސްތައް އެނގެއެވެ. ހަނދުން މައްސަރުތަކާއި އަހަރުތައް ދެނެގަނެވެއެވެ. ރެއާއި ދުވާ އަދި އިރާއި ހަނދު އުފެއްދެވުމުގެ ޙިކްމަތް މިކަމުން ފުރިހަމަވެގެން ދެއެވެ. މާތް ﷲ މިތަކެތި ޚަލްޤުކުރެއްވީ ބޭކާރު ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ ވަރަށް ބޮޑު ޙިކްމަތަކަށްޓަކައެވެ. އަދި މަތިވެރި ފައިދާއަކަށްޓަކައެވެ. މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކައުނުގެ މިދަލީލުތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވަނީ ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަން ދަނެ، އެކަލާނގެ ޙިކްމަތްތެރިކަމާމެދު ވިސްނައި ފިކުރުކޮށް، އެކަލާނގެއީ އެއްކައުވަންތަ ރަސްކަލާނގެކަން ޔަޤީންކޮށް ދެނެގަތުމަށްޓަކައެވެ. ޤުރްއާނުގައި އިރާއި ހަނދު ތަފާތު ކުރައްވާފައިވާ ގޮތާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނާލަމާ ހިނގާށެވެ. މިތަފާތުކުރެއްވުމުގައި ފޮރުވިފައިވާ ސިއްރެއް ވެއެވެ. ފަހެ، އިރަކީ ހޫނާއި ދޯދި އަދި ވިދާ އަލީގެ މަޞްދަރެވެ. ހަނދަށް އޭގެ އަލި ލިބެނީ އިރުގެ އަލި އެއަށް އެޅުމުންނެވެ. އެހެނީ، ހަނދަކީ އަނދިރި ފަލަކީ ޖިސްމެކެވެ. ކުރިން ޢާއްމުކޮށް ޤަބޫލުކުރެވިފައި އޮތީ ހަނދަކީ އެއަށް އަމިއްލަ އަލި ލިބިގެންވާ އެއްޗެއް ކަމުގައެވެ. މިއީ ގޯސް ވިސްނުމެކެވެ. ޤުރްއާނުގައި ވަނީ އެވިސްނުމުގެ ގޯސްކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައެވެ. ޤުރްއާނުގައި އަބަދުވެސް އިރަށް ނިސްބަތްކުރައްވައި އަންގަވަނީ އެއީ ވޮށެއް ނުވަތަ އައްޔެއް ކަމުގައެވެ. އަދި ހަނދަށް ނިސްބަތްކޮށް އަންގަވަނީ އެއީ ނޫރެއް ކަމުގައެވެ. ﴿وَجَعَلَ ٱلْقَمَرَ فِيهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ ٱلشَّمْسَ سِرَاجًا﴾ (އަދި އެކަލާނގެ އެ އުޑުތަކުގައި ހަނދު ނޫރެއްކަމުގައި ލެއްވިއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އިރު، ވޮށެއްގެ ގޮތުގައި ލެއްވިއެވެ.) ނޫރަށް އޭގެ އަލި ލިބުނީ ވޮށުންނެވެ. އިންސާނުން ހަނދަށް އަރައި އެތަނުގެ އަނދިރިކަން އޭގެ ޙަޤީޤަތަށް ދުށުމުގެ ކުރިން އަހަރުމެންނަށް ޙަޤީޤަތްތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ. އިރާއި ހަނދު ނެތް ނަމަ މިދުނިޔޭގައި ދިރިނުއުޅެވުނީހެވެ. ދަނޑުތަކާއި ވިނަތަކެއް ނެތީހެވެ. ގަސްތަކާއި މޭވާތަކެއް ނެތީހެވެ. އަހަރުމެންނަށް މާތް ﷲ އިރާއި ހަނދުގެ ނިޢުމަތް ހަނދުމަ ކޮށްދެއްވަނީ އެހެންވެއެވެ.

ނޯޓް

إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّـٰلِحَـٰتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُم بِإِيمَـٰنِهِمْ ۖ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمُ ٱلْأَنْهَـٰرُ فِى جَنَّـٰتِ ٱلنَّعِيمِ ﴿ ٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، إيمان ވެ، صالح عمل ތައް ކުޅަމީހުންނަށް، އެއުރެންގެ إيمان ކަމުގެ ސަބަބުން، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް ތެދުމަގު ދައްކަވާނެތެވެ. نعمة ގެ ސުވަރުގެތަކުގައި، އެއުރެންގެ ދަށުން ފެންކޯރުތައް ހިނގަހިނގާ ހުންނާނެތެވެ. (9)

ތަފްސީރު

އީމާންކަމާއެކު ހެޔޮ ޢަމަލުކުޅަ ތެދުވެރި މުއުމިނުންނަށް، އެބައިމީހުންގެ އީމާންކަމުގެ ސަބަނުން މާތް ﷲ ސުވަރުގޭގެ މަގަށް މަގު ދައްކަވާނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގަނޑުވަރުތަކާއި އެބައިމީހުންގެ އެނދުދާންތަކުގެ ދަށުން ސުވަރުގޭގެ ކޯރުތައް ހިނގައެވެ. އެބައިމީހުން ތިބޭނީ އަބަދީ ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގައެވެ. އެބައިމީހުންނަށް މި ދާއިމީ ނިޢުމަތާއެކު، މާތްކޮށް ހިތުމާއި، އިއްޒަތްދިނުމުގެ އިތުރު ކަންތައްތަކެއް ވެއެވެ. މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް ސަލާމް އިއްވަވައެވެ. އަދި މަލާއިކަތުން ހުރިހާ ދޮރަކުން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވައެވެ. ﴿سَلَـٰمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ ۚ فَنِعْمَ عُقْبَى ٱلدَّارِ﴾ ((އެބޭކަލުން ވިދާޅުވާނެތެވެ.) ތިޔަބައިމީހުން ކެތްތެރިވިކަމަށްޓަކައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސަލާމްހުށްޓެވެ. ފަހެ، އާޚިރަތުގެ އުފާވެރި ގޮވަތީގެ މޮޅުކަމާއެވެ!) ޙޫރަލްޢީނުންނަށް ބަލައި އުފާލިބިގަތުން ފިޔަވައި އެބައިމީހުން ސުވަރުގޭގައި ކުރާނޭ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ.

ނޯޓް

دَعْوَىٰهُمْ فِيهَا سُبْحَـٰنَكَ ٱللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَـٰمٌ ۚ وَءَاخِرُ دَعْوَىٰهُمْ أَنِ ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ١٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެތާނގައި، އެއުރެންގެ دعاء އަކީ [سبحانك اللّهم] އެވެ. އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޯއެވެ! އިބަރަސްކަލާނގެއަށް އަޅަމެން تسبيح ދަންނަވަމެވެ. އަދި އެތާނގައި، އެއުރެންގެ تحيّة އަކީ، [سلام] އެވެ. އަދި އެއުރެންގެ دعاء ގެ ނިންމުމަކީ، [الحمد للَّه رب العالمين] އެވެ. حمد ހުރީ عالم ތަކުގެ ވެރި اللَّه އަށެވެ. (10)

ތަފްސީރު

ސުވަރުގޭގައި އެބައިމީހުންގެ ދުޢާއަކީ އަދި ސުވަރުގޭގައި އެބައިމީހުންގެ ވާހަކައަކީ ތަސްބީޙާއި ތަޤްދީސެވެ. އެބައިމީހުން ވަރުބަލިކަމެއް ނެތި ހެނދުނާއި ހަވީރު މާތް ﷲއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔައެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭވާ އިލްހާމްކުރެވޭ ފަދައިން އެބައިމީހުންނަށް ތަސްބީޙަ އިލްހާމްކުރެވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެއްވެސް އުނދަގޫކަމެއް، ބުރަކަމެއް ނެތި ނޭވާލާ ފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ސަލާމްކުރާނީ السلام عليكم (ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސަލާމްހުށްޓެވެ.) މި އިބާރާތުންނެވެ. އަދި މަލާއިކަތުން ވެސް އެބައިމީހުންނަށް ސަލާމް ކުރައްވާނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ހިތްހަމަޖައްސަވައިދެއްވައި، މާތްކޮށް ހިތްތެވުމަށެވެ. ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންގެ ދުޢާގެ ނިމުމަކީ ﴿ٱلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ﴾ (ހުރިހާ ޙަމްދެއް ހުރީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށެވެ.) އެވެ. އެކަލާނގެ ފަޟްލުވަންކަމާއި، އެކަލާނގެ ދެއްވި ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރުމެވެ. މިއީ ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންގެ މަސައްކަތެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާފައިވާ ތަފާތު ވައްތަރުގެ ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރުމެވެ.

ނޯޓް

۞ وَلَوْ يُعَجِّلُ ٱللَّهُ لِلنَّاسِ ٱلشَّرَّ ٱسْتِعْجَالَهُم بِٱلْخَيْرِ لَقُضِىَ إِلَيْهِمْ أَجَلُهُمْ ۖ فَنَذَرُ ٱلَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَآءَنَا فِى طُغْيَـٰنِهِمْ يَعْمَهُونَ ﴿ ١١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހެޔޮކަމާއި، ثواب އަވަސްކޮށްދެއްވުމަށް މީސްތަކުން އެދޭހިނދު، އެކަން އަވަސްކޮށްދެއްވާ ފަދައިން، اللَّه އެއުރެންނަށް ނުބަޔާއި، عقاب އަވަސްކޮށްދެއްވާނަމަ، އެއުރެންގެ أجل ޖެހި، އެހިނދު އެހިނދަށް ނިމިއްޖައީހެވެ. ފަހެ، (قيامة ދުވަހުން) ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވާން ނޭދޭމީހުން އެއުރެންގެ ފުރެދުމުގައި، ދެފުށު އެޅިއެޅިތިބޭ حال، އެއުރެން ދޫކޮށްލައްވައި، ބައިތިއްބަވާހުށީމެވެ. (11)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުން ހެޔޮ ކަންތަކަށް އެދި ކުރާ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވުން އަވަސްކުރައްވާ ފަދައިން، އެބައިމީހުން ނުބައި ކަންކަމަށާއި، އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލުން ހުރި ކަންކަމަށް އެދި ކުރާ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވުން އަވަސްކުރައްވާނަމަ، އެބައިމީހުން ނެތި ހިނގައްޖައީހެވެ. އަދި ހިނދުކޮޅަކަށްވެސް އެބައިމީހުންނަށް ލަސްނުކުރެއްވީހެވެ. އެހެންނަމަވެސް، މާތް ﷲ އެބައިމީހުންނަށް އޯގާތެރިވެ ވޮޑިގަތުމުގެ ގޮތުން ނުބައި ކަންކަމަށް އެދި ކުރާ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވުން އަވަސްނުކުރައްވައެވެ. މުޖާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އެއީ މީހާ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފުސުގެ މައްޗަށް، ނުވަތަ އަންނަ ރުޅީގައި އޭނާގެ ދަރިފުޅުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރުމެވެ. މިއަޅާގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އޭނާ ނެތިކުރައްވައިފާނދޭވެ! މިއަޅާގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އޭނާއަށް ބަރަކާތް ނުލައްވާނދޭވެ! ފަދަ ދުޢާތަކެވެ. މާތް ﷲ މިފަދަ މީހާގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވައި ވަގުތުން އޭނާ ނެތިކޮށްލައިފިނަމަ، އެމީހާ ހުންނާނީ އޭނާއަށް ކުރެވުނު ބަދުދުޢާގެ މައްޗަށް ހިތާމަކުރުން މަތީގައެވެ. އެހެންކަމުން މިފަދައިން އަވަސް އަރައިގަންނަ މީހާއަށް އޯގާތެރިވުމުގެ ގޮތުން މާތް ﷲ އޭނާގެ ދުޢާ ޤަބޫލުނުކުރައްވައެވެ. ހަމަ އެގޮތަށް ކާފިރުމީހާ ތައުބާވެ ރުޖޫޢަވެދާނެ ކަމަށް އޭނާގެ މައްޗަށް އޯގާތެރިވެވޮޑިގެން އޭނާ ނެތިނުކުރައްވައެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލާނގެ މިއާޔަތް ނިންމަވާލައްވާފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ. ﴿فَنَذَرُ ٱلَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَآءَنَا فِى طُغْيَـٰنِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾ މާނައީ ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މުޖުރިމުން ދޫކޮށްލައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ޢުޤޫބާތް ނުދެއްވައި މުހުލަތު ދެއްވަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި، ދެވޭ ނުދެވޭ ތަނެއްނޭނގި އެނބުރުމަށް، ދޫކޮށްލައްވަމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނުކިޔަމަންތެރިކަމާއެކު ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ތަފާތު ވައްތަރުގެ ނިޢުމަތްތައް ދެއްވަމެވެ. އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކުރެއްވުމަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އަވަހަށް ނެތިކުރެއްވުމުގެ ފައިދާއެއްވެސް ޙިކްމަތެއްވެސް ނެތުމުންނެވެ.

ނޯޓް

وَإِذَا مَسَّ ٱلْإِنسَـٰنَ ٱلضُّرُّ دَعَانَا لِجَنۢبِهِۦٓ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُۥ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَآ إِلَىٰ ضُرٍّ مَّسَّهُۥ ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ ﴿ ١٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އިންސާނާއަށް އުނދަގުލެއް ޖެހިއްޖެނަމަ، އޮށޯވެ އޮވެގެން ނުވަތަ އިށީނދެ އިނދެގެން، ނުވަތަ ކޮޅަށް ހުރެގެން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް دعاء ކުރެތެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެމީހެއްގެ ކިބައިން އެ އުނދަގޫ ފިއްލަވައިފުމުން، އޭނާ (އެދާ މަގުން) ހިނގައިދެއެވެ. އުނދަގުލެއްޖެހިގެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށް دعاء ވެސް ނުކުރާކަހަލައެވެ. كافر ންނަށް އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު عمل ތައް ޒީނަތްތެރި ކުރައްވާފައިވަނީ އެފަދައިންނެވެ. (12)

ތަފްސީރު

އިންސާނާއަށް ބައްޔެއް، ފަޤީރުކަމެއް ނުވަތަ މުޞީބާތެއް ފަދަ އުނދަގުލެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ ހުރިހާ ޙާލަތެއްގައި؛ ތަންމަތީގައި އޮށޯވެ އޮވެ، ކޮޅަށް ހުރެ އަދި އިށީނދެ އިނދެ، އެ އުނދަގުލުން އޭނާ ސަލާމަތްކުރެއްވުން އެދި އޭނާގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރެއެވެ. ދެން އޭނާގެ ކިބައިން އެ އުނދަގުލާއި މުޞީބާތް ފިއްލެވުމުން، އެ އުނދަގުލުގެ މަތިން ހަނދާން ނެތޭ ފަދައިން އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ މަތިންވެސް އޭނާ ހަނދާން ނެތެއެވެ. އަދި އޭނާއަށް ދުވަހަކުވެސް ހިތާމައެއް މުޞީބާތެއް ކުރިމަތި ނުވާ ފަދައިން އޭނާގެ ނުކިޔަމަންތެރިކަން މަތީ އޭނާ ދެމިހުރެއެވެ. މިއީ ޣާފިލު ކާފިރުންގެ ޙާލެވެ. އުނދަގުލެއް ކުރިމަތިވެ ހާލުގައި ޖެހުމުން މާތް ﷲގެ އެހީތެރިކަމަށް އެދެއެވެ. އަދި ތަނަވަސްކަމުގައި އެކަލާނގެ ހަނދާން ނައްތާލައެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا ٱلْقُرُونَ مِن قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا۟ ۙ وَجَآءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ وَمَا كَانُوا۟ لِيُؤْمِنُوا۟ ۚ كَذَٰلِكَ نَجْزِى ٱلْقَوْمَ ٱلْمُجْرِمِينَ ﴿ ١٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ أمّة ތަކުގެ މީހުންގެ ގާތަށް معجزات ތަކާއިގެން رسول ން ވަޑައިގަތުމުން، އެއުރެން އަނިޔާވެރިވީހިނދު، އެ أمّة ތައް ހަލާކު ކުރައްވައި ނެތިކުރެއްވީމެވެ. އެއުރެންނީ إيمان ވާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވެތެވެ. ކުށްވެރިވި މީހުންނަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާ ދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. (13)

ތަފްސީރު

މައްކާގެ އަހުލުވެރީންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ އުއްމަތްތައް ކާފިރުވެ، ޝިރުކުކޮށް، މަގުފުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައިދިއުމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ޙައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތާއި، އަލިގަދަ ދަލީލުތަކާއިގެން ރަސޫލުބޭކަލުން ވަޑައިގަތުމުން އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށް، އެބޭކަލުން ގެންނެވި ތަކެއްޗަށް އެބައިމީހުން އީމާންނުވުމުން އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބާއި ޢުޤޫބާތް ޙައްޤުވިއެވެ. ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސުންނާފަތިކުރައްވައި ނެތިކުރެއްވީމެވެ. މާތް ﷲގެ ރަސޫލަކު ދޮގުކުރާ ކޮންމެ މުޖުރިމަކަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖަޒާދެއްވަނީ މިފަދައިންނެވެ. މިއީ މައްކާގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން ޚަލްޤުތަކުންގެ ސާހިބާ ﷺ ދޮގުކުޅަ މީހުންނަށް އައިސްފައިވާ ގަދަފަދަ ވަޢީދެކެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ جَعَلْنَـٰكُمْ خَلَـٰٓئِفَ فِى ٱلْأَرْضِ مِنۢ بَعْدِهِمْ لِنَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ ﴿ ١٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެއުރެންގެ ފަހުން ބިމުގައި خليفة އިން ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވީމެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ކަންތައްކުރަނީ ކޮންފަދައަކުންތޯ ބެއްލެވުމަށްޓަކައެވެ. (14)

ތަފްސީރު

ދެން، ތިޔަބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ ޚަބަރުތައް އަޑުއަހާ، އެބައިމީހުންގެ އަސަރުތައް ދެކޭ ނުކިޔަމަންތެރި މުޖްރިމުން ނެތިކުރެއްވުމަށްފަހު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުން ބިމުގައި ޚަލީފާއިން ކަމުގައި ލެއްވީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގައި ޢަމަލުކުރާގޮތް ބެއްލެވުމަށެވެ. އެބައިމީހުން ފަދައިން ކާފިރުކަމާއި އަނިޔާވެރިކަމުގެ މަގުގައި ކުރިއަށް ދަނީތޯ ނުވަތަ ހެޔޮކަމާއި އިޙްސާންތެރިކަމުގެ އަހުލުވެރީންގެ މަގުގައި ކުރިއަށް ދަނީތޯ ބައްލަވައި އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެނީ، ދުނިޔެއަކީ އިމްތިޙާނުގެ މައިދާނެކެވެ. ﴿لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا﴾ (ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެންމެ ޢަމަލު ރަނގަޅީ ކާކުތޯ އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ.) عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏ إِنَّ الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ وَإِنَّ اللَّهَ مُسْتَخْلِفُكُمْ فِيهَا فَيَنْظُرُ كَيْفَ تَعْمَلُونَ فَاتَّقُوا الدُّنْيَا وَاتَّقُوا النِّسَاءَ فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ فِي النِّسَاءِ"‏.‏‏ (صحيح مسلم، كتاب الرقاق، بَاب أَكْثَرُ أَهْلِ الْجَنَّةِ الْفُقَرَاءُ وَأَكْثَرُ أَهْلِ النَّارِ النِّسَاءُ وَبَيَانِ الْفِتْنَةِ بِالنِّسَاءِ) (އަބޫސަޢީދު އަލްޚުދްރީ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން ދުނިޔެއީ ފޮނި ފެހި ތަނެކެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲ އެތަނުގައި ތިޔަބައިމީހުން ޚަލީފާއިންގެ ގޮތުގައި ލައްވަވައި ތިޔަބައިމީހުން ޢަމަލުކުރާ ގޮތް ބައްލަވާނެއެވެ. އެހެންކަމުން، ދުނިޔެއަށް ބިރުވެތިވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އަންހުންނަށް ބިރުވެތިވެ ރައްކާތެރިވާށެވެ. އެހެނީ، ބަނީ އިސްރާއީލުގެ ފުރަތަމަ އިމްތިޙާނަކަށްވީ އަންހެނުންނެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2742)

ނޯޓް

وَإِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ ءَايَاتُنَا بَيِّنَـٰتٍ ۙ قَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَآءَنَا ٱئْتِ بِقُرْءَانٍ غَيْرِ هَـٰذَآ أَوْ بَدِّلْهُ ۚ قُلْ مَا يَكُونُ لِىٓ أَنْ أُبَدِّلَهُۥ مِن تِلْقَآئِ نَفْسِىٓ ۖ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَىَّ ۖ إِنِّىٓ أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّى عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ ﴿ ١٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް بيان ވެގެންވާ ގޮތުގައި ކިޔަވައިދެއްވާހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެއާ ބައްދަލުވުމަށް ނޭދޭމީހުން ބުނެތެވެ. ތިޔަނޫން އެހެން قرآن އެއް ގެނެސްދެއްވާށެވެ! ނުވަތަ އެ قرآن އަށް ބަދަލުގެނެސް ދެއްވާށެވެ! ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް އެ ބަދަލުކުރުމަކީ، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އިއްވަވާ وحى އަށް މެނުވީ، ތިމަންކަލޭގެފާނު تبع ވެވަޑައެއް ނުގަންނަވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އުރެދިއްޖެނަމަ، ބޮޑުވެގެންވާ ދުވަހެއްގެ عذاب އަށް ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުވެތިވެވަޑައިގަންނަވަމެވެ. (15)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުންނަށް ޤުރްއާނަކީ މާތް ﷲގެ ފޮތެއްކަން ސާފުކޮށް ދަލީލުކޮށްދޭ ފާޅުކަންބޮޑު ދަލީލުތައް ހިމެނޭ އާޔަތްތައް ކިޔަވައި ދެވޭ ހިނދު، އަލުން ދިރުއްވައި ހިސާބުބެއްލެވޭނެކަން ދޮގުކުރާ އެ ކާފިރުން ބުނެއެވެ. މި ޤުރްއާން ނޫން އެހެން ފޮތެއް ގެނެސްދެއްވާށެވެ. އެއީ އެފޮތެއްގައި އަހަރުމެންގެ އިލާހުންނަށް ހުތުރު އެއްޗެހި ކިޔާފައި ނުވާ، އަހަރުމެންގެ ބުއްދި ގޯސް ނުކުރާ ފޮތެކެވެ. އެހެންނޫނީ (ޤުރްއާނުން) ބައެއް އާޔަތްތައް ފޮހެލައްވައި އޭގެ ބަދަލުގައި، އަހަރުމެންގެ މިޒާޖާ ގުޅޭ އެހެން އާޔަތްތަކެއް އިތުރުކުރައްވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲގެ ފޮތާ ކުޅުއްވައި، ތިޔަބައިމީހުން ރުއްސެވުމަށް އެފޮތަށް ބަދަލުގެނައުމީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރެއްވުން އެކަށީގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ އަމުރުވެވިގެންވާ އަޅަކީމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލައްވާ ވަޙީއަށް މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތަބަޢަވެވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވަނީ އެކަލާނގެ ވަޙީބަސްފުޅާ އެކަލާނގެ ދީނެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު މާތް ﷲގެ އަމުރާ ޚިލާފުވެވަޑައިގެންފިނަމަ، އެކަލާނގެ ގަދަފަދަވެގެންވާ އަވަސް ޢަޛާބަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޢުޤޫބާތްދެއްވައި، ޤިޔާމަތްދުވަހު ނަރަކައިގެ ޢަޛާބުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނެތިކުރައްވަފާނެކަމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ބިރުވެތިވެވަޑައިގަންނަވަމެވެ.

ނޯޓް

قُل لَّوْ شَآءَ ٱللَّهُ مَا تَلَوْتُهُۥ عَلَيْكُمْ وَلَآ أَدْرَىٰكُم بِهِۦ ۖ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِۦٓ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ ﴿ ١٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، ތިމަންކަލޭގެފާނު އެ آية ތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިޔައެއް ނުދެއްވީމުހެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެ آية ތަކެއް ނުވެސް އެންގެވީހެވެ. ފަހެ، މީގެކުރިން ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި އެތައްދުވަހެއް ވަންދެން (އެބަހީ: ސާޅީސް އަހަރު ވަންދެން) ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ހުންނެވީމެވެ. (މިބާވަތުގެ ވާހަކައެއް ނުދައްކަވަމެވެ.) ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް ނުވިސްނޭހެއްޔެވެ؟ (16)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެފޮތް ކިޔަވައިވިދާޅުވެ ނުދެއްވީމުހެވެ. އަދި އެފޮތާ ބެހޭގޮތުން ތިޔަބައިމީހުން ގާތު ވާހަކަނުދެއްކެވީމުހެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ ދޭ ޢަޛާބު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިނުގަތީހެވެ. މިޤުރްއާނާއިގެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަނީ ސާޅީސް އަހަރު ވާން ދެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ޢުމުރުން ބޮޑު ބައެއް ހޭދަކުރައްވައިފައެވެ. ތިމަންކަލޭފާނީ ތެދުވެރި އަމާނާތެރިއެއްކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ހެކިވަމުއެވެ. މިފަދަ ފޮތެއް މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ނޫނީ ނުއަންނާނެކަން ވިސްނައިގަންނާނެ ސިކުނޑިއެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބިގެން ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ކުރިމައްޗަށް މިހުށަހެޅުއްވީ ހުރިހާ ޙުއްޖަތްތައް ބާޠިލުކޮށްލާނެ ޙުއްޖަތެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ސާޅީސް އަހަރުދުވަހު ހުންނަވައިގެން، އެއްވެސް ފޮތެއް ނުބައްލަވައި، އެއްވެސް އުސްތާޛެއްގެ އަރިހުން ދަރިވަރުވެވަޑައިނުގަނެ، އެއްވެސް މީހެއްގެ ފަރާތުން އެއްޗެއް އުނގެނިވަޑައިނުގަނެ ހުންނެވުމަށްފަހު، އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވީ ތަފްޞީލީ ޙުކުމްތަކާއި، ގިނަގުނަ ޚަބަރުތައް އެކުލެވޭ، ޢިލްމުވެރިންނާއި، ފަޞާޙަތްތެރިންނާއި، ބަލާޣާތްތެރިންވެސް އެއާ ވާދަކޮށް ދެކޮޅުހަދާން ނުކުޅެދިފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ކިޔަވައިވިދާޅުވެ، ލިޔުއްވާން އެނގިވަޑައި ނުގަންނަވާ ބޭކަލަކަށްވާ ޙާލުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލަކަށް މިކަން ނުފުދޭހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ ٱفْتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِـَٔايَـٰتِهِۦٓ ۚ إِنَّهُۥ لَا يُفْلِحُ ٱلْمُجْرِمُونَ ﴿ ١٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه އާމެދު ހަދައިގެން ދޮގެއް ބުނިމީހަކަށްވުރެ، ނުވަތަ އެކަލާނގެ آية ތައް ދޮގުކުޅަ މީހަކަށްވުރެ، އަނިޔާވެރިކަންބޮޑު މީހަކީ ފަހެ، ކާކުހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން، ކުށްކުރާ މީހުން ނުދިނޭނެތެވެ. (17)

ތަފްސީރު

ނަފީކުރުމުގެ މާނައިގައި އައިސްފައި އޮތް އިންކާރީ ސުވާލެކެވެ. މާނައީ މާތް ﷲއާ މެދު ހަދައިގެން ދޮގު ބުނި މީހަކަށްވުރެ، ނުވަތަ މާތް ﷲގެ ރަސޫލުން ގެންނެވި ޙައްޤު ބަސް ދޮގުކުޅަ މީހަކަށްވުރެ ނުކިޔަމަންތެރިކަން ބޮޑު އަނިޔާވެރިއަކު ނުވެއެވެ. މާތް ﷲ އަށާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލުންނަށް ޢަދާވާތްތެރިވާ މުޖުރިމުން މޮޅެއް ނުވާނެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން ކާމިޔާބެއްވެސް ނުވާނެއެވެ. މިއީ ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަން ދަލީލުކޮށްދޭ އެހެން ޙުއްޖަތެކެވެ. މިއާޔަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ބުނާ ކަހަލައެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ އެކަލޭގެފާނު ނަބީކަމަށާއި ރަސޫލުކަމަށް އެކުރައްވާ ދަޢުވާގައި ތެދުވެރިއެކެވެ. މީސްތަކުންނަށް އިތުރުފުޅު ނުހައްދަވައި، އެކަލޭގެފާނު ﷲއާ މެދު އިތުރުފުޅު ހައްދަވާނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ޠާހިރުކަމާ، ތެދުވެރިކަމާ، އަމާނާތްތެރިކަން ރަނގަޅަށް ދަންނަމުއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އައީ އެކަލޭގެފާނަށް ތެދުވެރި އަމާނާތްތެރިޔާއޭ ކިޔަމުންނެވެ. ވީއިރު، މާތް ﷲއާމެދު އިތުރުފުޅު ހެއްދެވުން ފަދަ އެންމެ ބޮޑު ބުހުތާނުގެ ތުހުމަތު ތިޔަބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނުގެ އިސްތަށިފުޅުގައި އަޅުވަނީ ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ އެހެންކަމުން، ރޫމުގެ ރަސްގެފާނު ހިރަޤުލް އަބޫ ސުފްޔާނާއި (އޭނާ އިސްލާމްވުމުގެ ކުރިން) އެކަލޭގެފާނު އިތުރުފުޅު ހައްދަވާހޭ ސުވާލުކުރެއްވުމުން އަބޫސުފްޔާނު ބުނީ ނޫނެކެވެ. ދެން ހިރަޤުލް ވިދާޅުވިއެވެ. "عَرَفْتُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لِيَدَعَ الْكَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَيَكْذِبَ عَلَى اللَّهِ" (صحيح البخاري، كتاب الجهاد والسير، باب دُعَاءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَى الإِسْلاَمِ وَالنُّبُوَّةِ، وَأَنْ لاَ يَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ | صحيح مسلم، كتاب الجهاد والسير، باب كِتَابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم إِلَى هِرَقْلَ يَدْعُوهُ إِلَى الإِسْلاَمِ) (މީސްތަކުންނާމެދު އިތުރުފުޅު ނުހައްދަވައި، ދެން ވަޑައިގެން މާތް ﷲއާމެދު އިތުރުފުޅު ހެއްދެވުމަކީ އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާނޭ ކަމެއް ނޫންކަން އަހުރެން ދެނެހުރީމެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 2941 | ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 1773) ދެން މިއަންނަ އާޔަތްތަކުގައި ވަނީ އެއްވެސް ފައިދާއެއް އަދި ގެއްލުމެއް ނުކުރާ ހިލަތަކަކަށް މުޝްރިކުން އަޅުކަން ކުރާތީ އެބައިމީހުންގެ ބުއްދި ހަމަނުޖެހޭކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـٰٓؤُلَآءِ شُفَعَـٰٓؤُنَا عِندَ ٱللَّهِ ۚ قُلْ أَتُنَبِّـُٔونَ ٱللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَلَا فِى ٱلْأَرْضِ ۚ سُبْحَـٰنَهُۥ وَتَعَـٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿ ١٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެން اللَّه ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރަނީ، އެއުރެންނަށް ގެއްލުމެއްވެސް ނުދެވޭ، އަދި އެއުރެންނަށް މަންފާއެއްވެސް ނުދެވޭ ތަކެއްޗަށެވެ. އަދި އެއުރެން ބުނެތެވެ. މި ތަކެއްޗަކީ، اللَّه ގެ حضرة ގައި ތިމަންމެންނަށް شفاعة ތެރިވާނޭ ތަކެއްޗެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އުޑުތަކުގައިވެސް، އަދި ބިމުގައިވެސް اللَّه ދެނެވޮޑިގެންނުވާ ކަމެއްގެ ވާހަކައިން ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް خبر ދެނީހެއްޔެވެ؟ އެއުރެން އެ شريك ކުރާ ތަކެތިން އެކަލާނގެ ހުސްطاهر ވެ މަތިވެރިވެވޮޑިގެންވެއެވެ. (18)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުން ބުދުތަކަށް އަޅުކަން ކުރެއެވެ. އެއީ ބީރު، މަންމަން، ދިރުން ނެތް ތަކެއްޗެވެ. ފައިދާ ކޮށްދިނުމުގެ، އަދި ގެއްލުމެއް ދިނުމުގެ ބާރެއް އެތަކެއްޗަށް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. އަދި އެއީ ނުފެންނަ، އަޑު ނީވޭ ހިލަތަކަކަށް ވާއިރުވެސް އެތަކެތި ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވާނެ ކަމަށް އެބައިމީހުން ދަޢުވާ ކުރެއެވެ. މިއާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ އެބައިމީހުންގެ މިޢަމަލުގެ ނުބައިކަން ހާމަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ބުއްދި ނެތްކަން ހާމަކުރުމެވެ. އެބައިމީހުން އަމިއްލަ އަތުން ކަނޑާނަގައިފައިވާ ހިލަތަކަކަށް އަޅުކަންކޮށް، ޤިޔާމަތްދުވަހު އެތަކެތި އެބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވާނޭ ކަމުގައި އެބައިމީހުން ބުނީތީއެވެ. ދެން މިވަނީ އެބައިމީހުންގެ ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ޢަޤީދާއަށް މަލާމާތްކުރައްވާފައިވާ އުސްލޫބަކުން އެބައިމީހުންގެ ޢަޤީދާ ބާޠިލުކަމުގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތް ޤާއިމުކުރައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿قُلْ أَتُنَبِّـُٔونَ ٱللَّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِى ٱلسَّمَـٰوَ‌ٰتِ وَلَا فِى ٱلْأَرْضِ ۚ سُبْحَـٰنَهُۥ وَتَعَـٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު ބުދުތަކާއި ހިލައަށް އަޅުކަންކުރާ އެ މުޝްރިކުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މަތިވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެއީ ޣައިބު އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ، އެކަލާނގެ ޢިލްމު މުޅި ކާއިނާތަށް ތަނަވަސްވެގެންވާ ރަސްކަލާނގެއަށް ވާއިރު، އެކަލާނގެއަށް އެނގިވޮޑިގެންނުވާ ޝަރީކުންތަކަކާއި ޝަފީޢުންތަކެއް އެކަލާނގެއަށް ވާކަމުގެ ޚަބަރު ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް ދެނީ ހެއްޔެވެ؟ އަނެއްކޮޅުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަލާނގެ އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ތަކެތިން އެކަލާނގެ މަތިވެރިވަންތަކަން ނުފެނި ލޯ އަނދިރިވެފައިވާ ޙާލު، ބުދަށް އަޅުކަންކޮށް އެއްކައުވަންތަ ގަދަފަދަ ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރުން ދޫކޮށްލައިގެން ތިޔަ ތިބީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިހިނެއް ވެގެން ހެއްޔެވެ؟ މުޝްރިކުން މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރާ ކަންތަކުން އެކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވެވޮޑިގެންވެއެވެ. މުޝްރިކުންގެ އެންމެ ޢަޖާއިބު ކުރުވަނި ކަމަކީ ހިލަތައް ކަނޑައިނަގައި އެއިން ބުދު ހެދީ އެބައިމީހުން އަތުންނެވެ. ދެން އެއަށް އަޅުކަންކޮށް އޭގެ ޝަފާޢަތަށް އެދެނީވެސް އެބައިމީހުން އަމިއްލައަށެވެ. އެތަކެތި ހެދީ އެބައިމީހުންނަށް ވެފައި އެތަކެތީގެ ޙަޤީޤަތް ރަނގަޅަށް އެނގެނީވެސް އެބައިމީހުންނަށް ކަމުގައި ވާއިރު އެތަކެތި އެއީ އަޅުކަންކުރެވޭ ކަލާނގެތަކަކަށް ވީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅު ވިއެވެ. މުޝްރިކުންގެ ތެރެއިން މީހަކަށް ހިލަގަނޑެއް ފެނުމުން އެ ނަގައިގެން އެ ކަނޑައިނަގައި ބުދުހަދައިގެން އެއަށް އަޅުކަން ކުރެއެވެ. ދެން އެއަށްވުރެ ރީތި ހިލަގަނޑެއް ފެނުމުން އޭތި އެއްލާލައި، ދެވަނައަށް ނެގި ހިލަގަނޑުން ބުދު ހަދައި އެއަށް އަޅުކަންކުރަން ފަށައެވެ. ﴿وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ﴾ މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ އެބައިމީހުންނާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. ދެން ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވުމުގެ ޙިކުމަތް ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا كَانَ ٱلنَّاسُ إِلَّآ أُمَّةً وَٰحِدَةً فَٱخْتَلَفُوا۟ ۚ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِىَ بَيْنَهُمْ فِيمَا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿ ١٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި މީސްތަކުން (އެންމެފުރަތަމަ) އެއް أمّة އެއްކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ދެން (އެއަށްފަހު) އެއުރެން خلاف ވޫއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން (ޖަޒާދެއްވުން قيامة ދުވަހަށް ފަސްކުރެއްވުމުގެ) ބަސްފުޅެއް އިސްވެފައި ނުވާނަމަ، އެކަންތަކާ ދޭތެރޭ އެއުރެން خلاف ވާ ކަންތަކާމެދު (ދުނިޔެމަތީގައި) އެއުރެންގެ މެދުގައި ނިޔާކުރެއްވީހެވެ. (19)

ތަފްސީރު

އާދަމު عليه السلام ގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެން ނޫޙު عليه السلام އާއި ހަމައަށް އެއް ދީނެއްގެ މަތީގައި، އެބަހީ އިސްލާމްދީނުގެ މަތީގައި މެނުވީ މީސްތަކުން ނެތެވެ. ދެން ދީނުގެ މައްސަލައިގައި އެބައިމީހުން ދެބަސްވެ ބައިބަޔަށް ބެހިގެން ދިޔައެވެ. ދެން މާތް ﷲ އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވުމަށާއި އިންޒާރުކުރެއްވުމަށް ރަސޫލުބޭކަލުން ފޮނުއްވިއެވެ. ޖަޒާދެއްވުން ޤިޔާމަތް ދުވަހަށް ލަސްކުރައްވަން ކަނޑައަޅުއްވައި ނިންމަވައިފައި ނެތްނަމަ، ދީނުގައި އެބައިމީހުން ދެބަސްވެ، މާތް ﷲއަށް ޝަރީކުކުރީތީ އެބައިމީހުންނަށް ދުނިޔޭގައި ޢުޤޫބާތް ދެއްވުން އަވަސްކުރައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބާޠިލުގޮތުގައި ތިބި މީހުން ނެތިކުރައްވައި، ޙައްޤު ގޮތުގައި ތިބި މީހުން ދުނިޔޭގައި ލެހެއްޓެވީހެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. އާދަމު عليه السلام އާއި ނޫޙު عليه السلام އާއި ދެމެދު އެންމެން އިސްލާމްދީން މަތީ ތިބެ ދިހަ ޤަރުނު ހޭދަވިއެވެ. ދެން މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ދެބަސްވުން އުފެދި ހިލަޔާއި ބުދަށް އަޅުކަންކުރަން ފެށުނެވެ.

ނޯޓް

وَيَقُولُونَ لَوْلَآ أُنزِلَ عَلَيْهِ ءَايَةٌ مِّن رَّبِّهِۦ ۖ فَقُلْ إِنَّمَا ٱلْغَيْبُ لِلَّهِ فَٱنتَظِرُوٓا۟ إِنِّى مَعَكُم مِّنَ ٱلْمُنتَظِرِينَ ﴿ ٢٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ބުނެތެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން އެކަލޭގެފާނަށް معجزة އެއް ބާވައިލައްވާފައި ނުވަނީ ކީއްވެގެންބާވައެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! غيب ތައް ދެނެވޮޑިގަތުންވާކަން ކަށަވަރީ، اللَّه އަށެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން انتظار ކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންކަލޭގެފާނުވެސް ތިޔަބައިމީހުންނާއެކު انتظار ކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ވާހުށީމެވެ. (20)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމާ ދެކޮޅުހަދާ ކާފިރުން ބުނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ވަޑައިގެންނެވި ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވި ޖަމަލާއި، އަސާއާއި، އަތުގެ މުޢުޖިޒާތްފަދަ މުޢުޖިޒާތެއް މުޙައްމަދު ﷺ އަށް ލިބިވަޑައިނުގަތީ ކީއްވެބާވައެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ޣައިބުގެ ކަންތަކަކީ ހަމައެކަނި މާތް ﷲއަށް ޚާއްޞަ ކަންތައްތަކެކެވެ. ދަލީލުތަކާއި މުޢުޖިޒާތްތައް ގެންނަވަނީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހުށަހަޅާކަންތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކޮށްދެއްވަން، އެކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވޭނެ އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން އަހަރުމެންގެ މެދުގައި މާތް ﷲ ކަނޑައަޅުއްވާ ގޮތަކަށް އިންތިޒާރުކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ދެކޮޅުހެދުމާ، ފުރައްސާރައަށް މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނާމެދު ކަންކުރައްވާ ގޮތެއްގެ އިންތިޒާރުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުވެސް ހުންނެވީމެވެ.

ނޯޓް

وَإِذَآ أَذَقْنَا ٱلنَّاسَ رَحْمَةً مِّنۢ بَعْدِ ضَرَّآءَ مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِىٓ ءَايَاتِنَا ۚ قُلِ ٱللَّهُ أَسْرَعُ مَكْرًا ۚ إِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ ﴿ ٢١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި މީސްތަކުންނަށް ތަދުމަޑު حال އެއް ޖެހުމަށްފަހު، އެއުރެންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ رحمة ލައްވައި، ތިޔާގިކަމުގެ ރަހަ ދައްކަވާހިނދު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް އެއުރެން ދޮގުކޮށް މަކަރު ހަދަތެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެއުރެންގެ މަކަރު ރައްދުކުރެއްވުމުގައި، اللَّه އަވަސްވެވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ملائكة ން ތިޔަބައިމީހުން ހަދާ މަކަރުތައް ލިޔުއްވަތެވެ. (21)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެ މުޝްރިކުންނަށް ދަތިކަމަށް ފަހު ތަނަވަސްކަން، ހަނަފަސްކަމަށް ފަހު ތިޔާގިކަން ދެއްވުމުން ނިޢުމަތުގެ ބަދަލު އެމީހުން ދިނީ ކާފިރުކަމުންނެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މާތް ﷲގެ އާޔަތްތަކަށް ޖެއްސުންކުރެއެވެ. ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ޢުޤޫބާތް ދެއްވުމުގައި މާތް ﷲ މާ އަވަސްވެވޮޑިގެންވެއެވެ. އަދި އަނިޔާވެރި ފާޖިރުންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުމަށްޓަކައި މުހުލަތު ދެއްވުމަށް ފަހު ހިއްޕެވުން މާ ގަދަފަދަ ވެގެން ވެއެވެ. އެކަލާނގެ ހިއްޕަވާނީ ޢިއްޒަތްތެރި، ކުޅަދުންވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ހިއްޕެވުމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނުބައި މަކަރުވެރި ރޭވުމަށް ދެއްވާ ޢުޤޫބާތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަޅުތަކުންގެ ޢަމަލުތައް ރައްކާކުރެއްވުމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގެން ތިއްބަވާ މަލާއިކަތުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މަކަރުވެރި ރޭވުން ލިޔުއްވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ޖަޒީމާތައް ލިޔުއްވާނެއެވެ. ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ޤުރައިޝުންގެ މުޝްރިކުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ދޮގުކުރުމުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ހަތް އަހަރު ދުވަހަށް ހަނަފަސްކަން ވެރިކުރެއްވިއެވެ. އެބައިމީހުން މަރުވާން ކައިރިވަންދެނެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އައިސް އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވާރޭ ވެއްސަވައި، މޭވާ ނެރެދެއްވައި، އެބައިމީހުންގެ މުޞީބާތް ފިއްލަވައި ދެއްވުން އެދި މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ދެންނެވުމަށް ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ އަރިހުން އެދުނެވެ. ދެން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ މުޞީބާތް ފިއްލެވުމުން އެބައިމީހުން ކާފިރުކަމާއި ގޮތް ދޫނުކުރުމަށް އެނބުރި ދިޔައެވެ. މާތް ﷲ ގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِىٓ ءَايَاتِنَا﴾ ގައި ވަނީ އެވާހަކައެވެ. މާނައީ އާޔަތްތަކަށް ކާފިރުވެ، އިންކާރުކޮށް، މަލާމާތްކޮށް، ފުރައްސާރަކުރުމެވެ.

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى يُسَيِّرُكُمْ فِى ٱلْبَرِّ وَٱلْبَحْرِ ۖ حَتَّىٰٓ إِذَا كُنتُمْ فِى ٱلْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِم بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا۟ بِهَا جَآءَتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَآءَهُمُ ٱلْمَوْجُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوٓا۟ أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ ۙ دَعَوُا۟ ٱللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ لَئِنْ أَنجَيْتَنَا مِنْ هَـٰذِهِۦ لَنَكُونَنَّ مِنَ ٱلشَّـٰكِرِينَ ﴿ ٢٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، އެއްގަމާއި، ކަނޑުގައި، ތިޔަބައިމީހުން ދަތުރުކުރާގޮތް ހިންމަވައިދެއްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން، ނަވަށް އަރައި ނަލަ ރޯޅިއަކާއެކު އެއުރެންނާއިގެން އެ ނައު ދުއްވައިގަތުމުން، އެކަމާ އެއުރެން އުފާކޮށްކޮށް ތިއްބައި، އެ ނަވަށް ޖެހުނުގަދަ ކޮޅިގަނޑަކުން ހުރިހާ ފަރާތަކުން އެއުރެންނާ ދިމާޔަށް ރާޅުތައް އައިސް އެއުރެން ހަލާކުވެދާނެހެން ހީވީމާ، އެކަލާނގެއަށް إيمان ކަން خالص ކުރާ حال ގައި، اللَّه އަށް އެއުރެން دعاء ކުރެތެވެ. މިކަމުން، އިބަރަސްކަލާނގެ އަޅަމެން ސަލާމަތްކުރައްވައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، شكر ކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން އަޅަމެން ވާހުށީމުއެވެ. (22)

ތަފްސީރު

މިތާނގައި މިވަނީ މުޝްރިކުންގެ ޙާލު ސިފަކުރެއްވުމެވެ. ދަތުރުގައި ކަނޑަށް ނުކުތް ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދެން ކަނޑު ގަދަވެ ރާޅު ބޮޑުވިއެވެ. ވަށައިގެން އަންނަ ނުރައްކަލުގެ އިޙްސާސުވުމުން އެބައިމީހުން ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އެހީއަށް އެދި ދެންނެވުމަށް އަވަސްވެގަތެވެ. އަދި ބުދުތައް މަތިން ހަނދާންނެތުނެވެ. މާނައީ ބިންމަތީގައި ޖަނަވާރުގެ މަތީގައި، އަދި ކަނޑުގައި ނައުފަހަރުގައި ތިޔަބައިމީހުން އުފުއްލަވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކަނޑު ދަތުރަށް ނުކުމެ ނިޔާމަ ދަތުރެއްގައި، މަޑު ވައިރޯޅީގައި ދަތުރުކޮށް، ހުރިހާ ދަތުރުވެރިން ކަނޑާއި ވައިރޯޅީގެ މަޑުކަމާމެދު އުފާކުރަން ތިއްބައި ގަދަފަދަ ޠޫފާނެއް އައިސް ހުރިހާ ފަރާތަކުން ކަނޑު ގަދަވެ ބޮޑެތި ރާޅުތައް ނަގައި، އެބައިމީހުން ސަލާމަތްނުވާނެކަން ޔަޤީންވުމުން، މާތް ﷲއަށް އިޚްލާޞްތެރިވެ ދުޢާކުރެއެވެ. އަދި ބުދުތައް މަތިން ހަދާންނެތި، އެއްކައުވަންތަ ﷲގެ އެހީއަށް އެދި ދަންނަވައެވެ. އެބައިމީހުން އެ މުޞީބާތުން ސަލާމަތްކުރައްވައިފިނަމަ އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކޮށް، ކިޔަމަންތެރިކަމާއި އަޅުކަމުގައި އެކަލާނގެއަށް އިޚްލާޞްތެރި ވާނެކަމަށް ދަންނަވައެވެ.

ނޯޓް

فَلَمَّآ أَنجَىٰهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِى ٱلْأَرْضِ بِغَيْرِ ٱلْحَقِّ ۗ يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَىٰٓ أَنفُسِكُم ۖ مَّتَـٰعَ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا ۖ ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿ ٢٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެކަލާނގެ އެއުރެން ސަލާމަތްކުރެއްވި ހިނދު، އެހާރުން، حق އަކާނުލައި، އެއުރެން ބިމުގައި فساد އުފައްދައި ދެކޮޅުވެރިވެތެވެ. އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ދެކޮޅުވެރިކަމުގެ ގެއްލުން ހުރިކަންކަށަވަރީ، ހަމަ ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ نفس ތަކަށެވެ. ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ވަގުތީ އުފަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން رجوع ވާހުށީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ حضرة އަށެވެ. އޭރުން ތިޔަބައިމީހުން ކޮށްއުޅުނު ކަންތަކުގެ خبر، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަންގަވާހުށީމެވެ. (23)

ތަފްސީރު

ދެން އެކަލާނގެ އެބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވުމުން ބިންމަތީގައި އެކަލާނގެއަށް އުރެދި، ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ކާފިރުކަން އިތުރުކުރެއެވެ. މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ދެކޮޅުވެރިކަމުގެ ގެއްލުން ހުރީ ހަމަ ތިޔަބައިމީހުންނަށެވެ. އެކަމުގެ މޭވާ ތިޔަބައިމީހުން ނޫން ބަޔަކު ނުބިންނާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން މިދުނިޔޭގައި ތިޔަ އުފާ ލިބިގަންނަމުންދާ އުފާތަކަށް ފަހު ދެން އޮތީ އެކަމާމެދު ހިތާމަކުރުމެވެ. ފަހެ، ދެކޮޅުވެރިކަމުގެ ނިމުމަކީ ހިތި ނިމުމެކެވެ. އަނިޔާވެރިކަމަކީ ޤިޔާމަތްދުވަހު އަނދިރި ކަމެކެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން މަރުވުމަށް ފަހު އެނބުރި ދިއުން އޮތީ އަދުލުވެރި ފަނޑިޔާރެއްގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އެއީ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިސާލު ޖައްސަވާފައި މިވަނީ ދުނިޔޭގެ ފަނާވެދިއުމާއި، ނެތިދިއުން އަވަސްކަމަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެކަން ސިފަކުރައްވާފައިވަނީ ކެހިދެނިވި އަވާމެންދުރެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

إِنَّمَا مَثَلُ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا كَمَآءٍ أَنزَلْنَـٰهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ فَٱخْتَلَطَ بِهِۦ نَبَاتُ ٱلْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ ٱلنَّاسُ وَٱلْأَنْعَـٰمُ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَخَذَتِ ٱلْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَٱزَّيَّنَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَآ أَنَّهُمْ قَـٰدِرُونَ عَلَيْهَآ أَتَىٰهَآ أَمْرُنَا لَيْلًا أَوْ نَهَارًا فَجَعَلْنَـٰهَا حَصِيدًا كَأَن لَّمْ تَغْنَ بِٱلْأَمْسِ ۚ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلْـَٔايَـٰتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿ ٢٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ مثال ވާކަން ކަށަވަރީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އުޑުން ވެއްސެވި ފެނެއްގެ مثال ކަމުގައެވެ. ފަހެ، އިންސާނުންނާއި، نعم ސޫފި ކައިއުޅޭ ބާވަތްތަކުގެ ތެރެއިން ބިމުގެ ގަސްގަހާގެހި، އެ ވާރޭފެނާއެކުވެ، އެންމެފަހުން އެ ބިމަށް ރީތިކަމާއި، އާރޯކަންލިބި (މާމެލާމެއްޔާއި މޭވާތަކުން) ޒީނަތްތެރިވެ، އެ ބިމުގެ أهل ވެރިން އެ ތަކެތީގެ މައްޗަށް ބާރު ހިންގުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާކަމަށް ހީކޮށްގެން ތިއްބައި (އެތަކެތި ހަލާކުވެދިއުމަށް) ރޭގަނޑެއްގައި، ނުވަތަ ދުވާލެއްގައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ أمر ފުޅު އައެވެ. ފަހެ، އެހިނދު ކޮށާލައިފައިވާ ގޮވާންތަކެއް ފަދައިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެތަކެތި ލެއްވީމެވެ. އެތަކެތި އިއްޔެ ނުވެސް ނެތްކަހަލައެވެ. ފިކުރުކުރާ ބަޔަކަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް تفصيل ކޮށްދެއްވަނީ އެފަދައިންނެވެ. (24)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުން އެއަށް ހެއްލޭ ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ މިސާލު ވާކަން ކަށަވަރީ އުޑުން ވެހޭ ވާރޭ ފަދައިންނެވެ. އެއިން ބާވަތް ބާވަތުގެ މަލާއި ގަސް ފަޅައި، ބިމުގެ ގަސްތައް އެކަތި އަނެކައްޗަށް އެއްވެ ތަފާތު ކުލަތައް އުފެދެއެވެ. އޭގެތެރޭގައި އޮށްޓަރާއި، މޭވާ ފަދަ އިންސާނުން ކާ ބާވަތްތަކާއި، ވިނައާއި ހުއި، އަދި ހިމަގޮދަން ފަދަ ޖަނަވާރުގެ ކާނާ ވެއެވެ. ބިން އޭގެ ރީތިކަމާއި، ހިތްއުފާކުރާ ކުލަތަކުގައި ފަރިވެ، ތަފާތު ބާވަތްތަކުގެ މަލާއި މޭވާއިން ޒީނަތްތެރިވެ ނިމޭ ތަނުން ހަލާކުކޮށް ނެތިކޮށްލުމުގެ އަމުރު މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އައިސް، މުޅިން ސުންނާފަތި ވެދެއެވެ. އާރޯކަމާއި ފެހިކަމަށް ފަހުގައެވެ. މީގެ ކުރިން މާފޮޅުނު ތަނެއްހެންވެސް ހީނުވާ ވަރަށެވެ. ދުނިޔޭގެ ޙާލާއި، އެތަނުގެ ފަނާވެދަނިވި ނިޢުމަތްތަކާމެދު މީސްތަކުން ފިކުރުކުރޭތޯ އެކަލާނގެ މިސާލު ޖައްސަވަނީ މިފަދައިންނެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީ ބަސްފުޅު ﴿حَتَّىٰٓ إِذَآ أَخَذَتِ ٱلْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَٱزَّيَّنَتْ﴾ ގައިވަނީ ވަރަށް ފުރިހަމަ ސިފަކުރެއްވުމެކެވެ. މި މިސާލުގައި ދުނިޔެ ސިފަކުރައްވާފައި ވަނީ އެންމެ ރީތި ހެދުން ލައި ގަހަނާ އަޅައިގެން އަލަތު ކައިވެންޏަށް ތައްޔާރުވެގެން އިން އަންހެންކުއްޖެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މިސިފައިގައި އޭނާ މީސްތަކުން ފިތުނަވެރިކުރުމާއި، ހެއްލުންތެރިކުރުން އިތުރުވާނެއެވެ. ދުނިޔެވެސް މިފަދައެވެ. މަކަރު ހަދައި، މީހާ ހަލާކުކޮށްލައެވެ. ވާރޭވެހުމުން ބިން ކުލަކުލައިގެ މަލާއި މޭވާއިން ޒީނަތްތެރި ވެއެވެ. ދެން ބިން ހަލާކުވެ ނެތިދިއުމަށް މާތް ﷲގެ އަމުރު އާދެއެވެ. އެހެންކަމުން ދުނިޔެއާއިގެން މަޝްޣޫލުވެ އާޚިރަތް ހަނދުމަނެތިކޮށްލުމަކީ ބުއްދިވެރިއަކު ކޮށްގެން ވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. ދެން މާތްﷲ މިވަނީ އަމާންކަމުގެ ގޮވަތި ކަމުގައިވާ ސުވަރުގެއަށް އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް ގޮވައިލައްވާފައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَٱللَّهُ يَدْعُوٓا۟ إِلَىٰ دَارِ ٱلسَّلَـٰمِ وَيَهْدِى مَن يَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿ ٢٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ގޮވައިލައްވަނީ، ސަލާމަތުގެ ގޮވައްޗަށެވެ. (އެބަހީ: ސުވަރުގެއަށެވެ.) އަދި އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވާ ބަޔަކަށް، ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގަށް އެކަލާނގެ މަގު ދައްކަވަތެވެ. (25)

ތަފްސީރު

ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގޮވައިލައްވަނީ އަމާންކަމުގެ ގޮވައްޗަށެވެ. އެތަނުގައި އިންސާނާ ވާނީ ކޮންމެ ނޭދޭ ކަމަކާއި މުޞީބާތަކުން ސަލާމަތްވެގެންނެވެ. އަދި މާތް ﷲ އިރާދަކުރައްވާ ފަރާތަކަށް ސުވަރުގެއަށް ދެވޭ މަގަށް މަގުދައްކަވައެވެ. އެމަގަކީ އެންމެ ފަހުގެ ރަސޫލާ ﷺ ގެންނެވި ދީން ކަމުގައިވާ އިސްލާމްދީނެވެ. ސުވަރުގެ އަށް އަމާންކަމުގެ ގޮވައްޗޭ ކިއުނީ އެތަނަށް ވަންނަ މީހަކު ކިލަނބުކަމާއި ހިތާމައިން ސަލާމަތްވާތީއެވެ. އެތަނުގައި ވަރުބަލިކަމެއް، ބަލިމަޑުކަމެއް އަދި ބަނޑުހައިވުމާއި ކަރުހިއްކުމެއް ނުވެއެވެ. އަދި ފިކުރާއި ވިސްނުން ކިލަނބުކުރާނެ އެއްވެސް ކަމެއް އެތަނުގައި ނުވެއެވެ. އިސްލާމްދީނަކީ ގެއެއްގެ ގޮތުގައި ނުހަނު މޮޅަށް ސިފަކުރައްވާފައި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. عَنْ جَابِرِ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ، يَقُولُ جَاءَتْ مَلاَئِكَةٌ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم وَهْوَ نَائِمٌ فَقَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّهُ نَائِمٌ‏.‏ وَقَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّ الْعَيْنَ نَائِمَةٌ وَالْقَلْبَ يَقْظَانُ‏.‏ فَقَالُوا إِنَّ لِصَاحِبِكُمْ هَذَا مَثَلاً فَاضْرِبُوا لَهُ مَثَلاً‏.‏ ............ فَقَالُوا مَثَلُهُ كَمَثَلِ رَجُلٍ بَنَى دَارًا، وَجَعَلَ فِيهَا مَأْدُبَةً وَبَعَثَ دَاعِيًا، فَمَنْ أَجَابَ الدَّاعِيَ دَخَلَ الدَّارَ وَأَكَلَ مِنَ الْمَأْدُبَةِ، وَمَنْ لَمْ يُجِبِ الدَّاعِيَ لَمْ يَدْخُلِ الدَّارَ وَلَمْ يَأْكُلْ مِنَ الْمَأْدُبَةِ‏.‏ فَقَالُوا أَوِّلُوهَا لَهُ يَفْقَهْهَا فَقَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّهُ نَائِمٌ‏.‏ وَقَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّ الْعَيْنَ نَائِمَةٌ وَالْقَلْبَ يَقْظَانُ‏.‏ فَقَالُوا فَالدَّارُ الْجَنَّةُ، وَالدَّاعِي مُحَمَّدٌ صلى الله عليه وسلم فَمَنْ أَطَاعَ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ، وَمَنْ عَصَى مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم فَقَدْ عَصَى اللَّهَ. (صحيح البخاري، كتاب الاعتصام بالكتاب والسنة، باب الاِقْتِدَاءِ بِسُنَنِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم) (ޖާބިރު ބްނު ޢަބްދިﷲގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ އަވަހާރަފުޅު ލައްޕަވާފައި އޮންނަވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް މަލާއިކަތްބޭކަލުންތަކެއް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ދެން އޭގެތެރެއިން ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އޮންނެވީ އަވަހާރަފުޅު ލައްޕަވާފައެވެ. އަދި ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ލޯފުޅު ނިދާފައި ވިޔަސް ހިތް އޮތީ ހޭލައެވެ. އަދި އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މި އެކުވެރިޔާއަށް (ރަސޫލާ ﷺ އަށް) މިސާލެއް ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް މިސާލު ޖައްސަވާށެވެ........ ދެން، އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިސާލަކީ ގެއެއް ބިނާކުރި މީހެއްގެ މިސާލެވެ. އަދި އޭނާ ކާބޯތަކެތީގެ ސުފުރާއެއް ތައްޔާރުކޮށް އެސުފުރާއަށް މީސްތަކުންނަށް ދަޢުވަތުދޭން މީހަކު ފޮނުވައެވެ. ދަޢުވަތުދޭ މީހާއަށް އިޖާބަދޭ މީހާ އެގެއަށް ގޮސް ސުފުރާމަތިން ކައެވެ. އަދި ދަޢުވަތުދޭ މީހާއަށް އިޖާބަނުދިން މީހާ އެގެއަށް ނުދެއެވެ. އަދި ސުފުރާމަތިން ނުކައެވެ. ދެން އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. އެ މިސާލު ޝަރަހަކުރައްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނަކަށް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާނެއެވެ. ދެން އޭގެތެރެއިން ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އޮންނެވީ އަވަހާރަފުޅު ލައްޕަވާފައެވެ. އަދި ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ލޯފުޅު ނިދާފައި ވިޔަސް ހިތް އޮތީ ހޭލައެވެ. ދެން އެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ފަހެ، އެ ގެއަކީ ސުވަރުގެއެވެ. ދަޢުވަތުދޭން ނުކުތް މީހަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އަށް ކިޔަމަންވެއްޖެ މީހާ މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވެއްޖެއެވެ. އަދި މުޙައްމަދު ﷺ އަށް އުރެދިއްޖެ މީހާ މާތް ﷲއަށް އުރެދިއްޖެއެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 7281) ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ މުއުމިނުންނަށް ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގައި އެކަލާނގެ ދެއްވާ މާތްކަމެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ވަޖުހުފުޅު ފެނުމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

۞ لِّلَّذِينَ أَحْسَنُوا۟ ٱلْحُسْنَىٰ وَزِيَادَةٌ ۖ وَلَا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلَا ذِلَّةٌ ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ أَصْحَـٰبُ ٱلْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِيهَا خَـٰلِدُونَ ﴿ ٢٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހެޔޮ عمل ކުޅަމީހުންނަށް، އެންމެހެޔޮ ޖަޒާ ހުށްޓެވެ. (އެއީ ސުވަރުގެއެވެ.) އަދި އޭގެއިތުރަށްވެސް ހުށްޓެވެ. (އެއީ اللَّه ގެ ދީދާރުފުޅު ދެއްކެވުމެވެ.) އަދި އެއުރެންގެ މޫނުތަކަކަށް ހިރަފުހެއް ނުވަތަ ދެރަކަމެއް ނާރާނެތެވެ. އެއުރެންނަކީ، ސުވަރުގޭގެ أهل ވެރިންނެވެ. އެއުރެން އެތާނގައި ދެމިތިބޭ ހުށްޓެވެ. (26)

ތަފްސީރު

އީމާންކަމުގެ އަހުލުވެރި މުއުމިނުންނަށް އެންމެ ހެޔޮ ޖަޒާ ހުއްޓެވެ. އެއީ ސުވަރުގެއެވެ. އަދި އިތުރުކަމެއް ވެއެވެ. އެއީ މާތް ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށް ބެލުމުގެ އުފާ ލިބިގަތުމެވެ. މާތް ﷲގެ މިވަޙީ ބަސްފުޅުގައި ވާފަދައިންނެވެ. ﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ *إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ﴾ (އެދުވަހުން މޫނުތަކެއް ރީތިވެ އަލިވެގެންވެއެވެ. އެ މޫނުތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ބަލަބަލައި ތިބެއެވެ.) ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންފަދައިން އެބައިމީހުންގެ މޫނު އަނދިރިވެ ހިރަފުސް ނާރާނެއެވެ. އަދި ދެރަވެ ނިކަމެތިވެސް ނުވާނެއެވެ. ނިޢުމަތްތައް ނެތިދިއުމެއް އަދި އެބައިމީހުން އެހެންތަނަކަށް ބަދަލުވުމެއް ނެތި ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގެ ބަގީޗާތަކުގައި އެބައިމީހުން ދެމި ތިބޭނެއެވެ. އިތުރުކަން އެއީ މާތް ﷲގެ ވަޖުހުފުޅު ދުށުން ކަމުގައި ތަފްސީރުކުރައްވާފައި ވަނީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެވެ. عَنْ صُهَيْبٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم فِي قَوْلِه‏:‏﴿لِّلَّذِينَ أَحْسَنُوا۟ ٱلْحُسْنَىٰ وَزِيَادَةٌ﴾ قَالَ: ‏"إِذَا دَخَلَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ نَادَى مُنَادٍ إِنَّ لَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَوْعِدًا يُرِيدُ أَنْ يُنْجِزَكُمُوهُ قَالُوا أَلَمْ تُبَيِّضْ وُجُوهَنَا وَتُنَجِّنَا مِنَ النَّارِ وَتُدْخِلْنَا الْجَنَّةَ قَالَ فَيُكْشَفُ الْحِجَابُ ‏.‏ قَالَ فَوَاللَّهِ مَا أَعْطَاهُمُ اللَّهُ شَيْئًا أَحَبَّ إِلَيْهِمْ مِنَ النَّظَرِ إِلَيْهِ‏"‏‏.‏ (جامع الترمذي، كتاب تفسير القرآن عن رسول الله صلى الله عليه وسلم) (ޞުހައިބު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿لِّلَّذِينَ أَحْسَنُوا۟ ٱلْحُسْنَىٰ وَزِيَادَةٌ﴾ އާ ބެހޭގޮތުން ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިން ސުވަރުގެއަށް ވަދެ ނިމުމުން ގޮވައިލާ ފަރާތަކުން ގޮވައިލާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި މާތް ﷲ ވެވޮޑިގެންފައިވާ ވަޢުދެއްވެއެވެ. އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި އެވަޢުދު ފުއްދަވަން އިރާދަކުރައްވައެވެ. އެބައިމީހުން ދަންނަވާނެއެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ އަޅަމެންގެ މޫނުތައް އަލިކުރައްވައި، ނަރަކައިން މިންޖުކުރައްވައި، ސުވަރުގެ ނުވައްދަވާ ހެއްޔެވެ؟ އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންނަށް ފަރުދާ ކަޝްފުކުރެވޭނެއެވެ. މާތް ﷲ ގަންދެއްވައި ޙަދީޘުކުރައްވަމެވެ. އެކަލާނގެ ވަޖުހުފުޅަށް ބެލުމަށްވުރެ އެބައިމީހުން ލޯބިވާކަމެއް އެކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ނުދެއްވައެވެ.) (ޖާމިޢުއް ތިރްމިޛީ، ހަދީޘު: 3388) ބާއްޖަވެރިން ކަމުގައިވާ ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައަށް ފަހު ދެން މިއަންނަނީ އަބާއްޖަވެރިން ކަމުގައިވާ ނަރަކައިގެ އަހުލުވެރިންގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَٱلَّذِينَ كَسَبُوا۟ ٱلسَّيِّـَٔاتِ جَزَآءُ سَيِّئَةٍۭ بِمِثْلِهَا وَتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ۖ مَّا لَهُم مِّنَ ٱللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ ۖ كَأَنَّمَآ أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعًا مِّنَ ٱلَّيْلِ مُظْلِمًا ۚ أُو۟لَـٰٓئِكَ أَصْحَـٰبُ ٱلنَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَـٰلِدُونَ ﴿ ٢٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ނުބައި عمل ތައް ކުރި މީހުންނަށްހުރީ، ކޮންމެ ނުބައިކަމަކަށް އެފަދަ ޖަޒާއެވެ. އަދި އެއުރެންގެ މައްޗަށް ފެތުރިފައިވަނީ ނިކަމެތިކަމެވެ. اللَّه ގެ عذاب ން ރައްކާތެރިކުރާނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް އެއުރެންނަކަށް ނުވެއެވެ. އެއުރެންގެ މޫނުތައް، ކަޅު އަނދިރި ރޭގަނޑުން ބައެއްލައްވައި ނިވާކުރައްވާފައިވާ ކަހަލައެވެ. އެއުރެންނަކީ، ނަރަކައިގެ أهل ވެރިންނެވެ. އެއުރެން އެތާނގައި ދެމިތިބޭހުށްޓެވެ. (27)

ތަފްސީރު

ޝިރުކުކޮށް ބޮޑެތި ފާފަތަކަށް އަރައިގެންފައިވާ މީހުންނަށް ހުރި ޖަޒާއަކީ ކޮންމެ ނުބައި ކަމަކަށް އެނުބައިކަމާ އެއްވަރަށް ޖަޒާދިނުމެވެ. އިތުރުކުރުމެއް ނެތިއެވެ. ހެޔޮ ކަންތައް އެތައް ގުނައަކަށް އިތުރުކޮށްދެއްވާއިރު، ނުބައި ކަންތަކަށް ޖަޒާ ދެއްވަނީ އެއާ އެއްވަރަށެވެ. އެބައިމީހުން ވަށާލާފައި ވަނީ ދެރަކަމާއި ނިކަމެތިކަމެވެ. މާތް ﷲގެ ކޯފާއާއި ޢަޛާބުން އެބައިމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ މޫނުތައް ކަޅުވެ އަނދިރިވެފައިވާވަރުން އެ މޫނުތައް ކަޅު އަނދިރި ރޭގަނޑުން ބައެއް ލައްވައި ނިވާކުރެވިފައިވާ ފަދައެވެ. އެބައިމީހުން ނަރަކައިގައި އަބަދަށް ދެމިތިބޭނެއެވެ.

ނޯޓް

وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا۟ مَكَانَكُمْ أَنتُمْ وَشُرَكَآؤُكُمْ ۚ فَزَيَّلْنَا بَيْنَهُمْ ۖ وَقَالَ شُرَكَآؤُهُم مَّا كُنتُمْ إِيَّانَا تَعْبُدُونَ ﴿ ٢٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެން އެންމެން އެއްތަނަކަށް އެއްކުރައްވާ ދުވަސް (ހަނދުމަކުރާށެވެ!) ދެން شريك ކުޅަ މީހުންނަށް، ތިމަންރަސްކަލާނގެ وحى ކުރައްވާހުށީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާއި، ތިޔަބައިމީހުން شريك ކުޅަ ތަކެތި ތިބިތާނގައި ތިބޭށެވެ! ފަހެ، އެއުރެންގެ މެދުގައިވާ ގުޅުންތައް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަނީ ކަނޑުއްވައި ވަކިކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެއުރެން شريك ކުޅަ ތަކެތި ބުނާނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކޮށް އުޅުނީ ތިމަންމެންނަކަށް ނޫނެވެ. (28)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ މުއުމިނުންނާ ކާފިރުންނާ އެކުގައި ހިސާބުބެއްލެވުމަށް އެއްކުރައްވާ ދުވަސް ހަނދުމަކުރާށެވެ. ދެން ޝަރީކުކުޅަ މީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާހުށީމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާއި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރި ތަކެތި ތިބި ތާނގައި ތިބޭހުށިކަމެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މުއުމިނުންނާއި، ކާފިރުކަމާއި މަގުފުރެދުމުގެ އަހުލުވެރިން ވަކިކުރެއްވީމެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿وَٱمْتَـٰزُوا۟ ٱلْيَوْمَ أَيُّهَا ٱلْمُجْرِمُونَ﴾ (އޭ ކުށްވެރިންނޭވެ މިއަދު ތިޔަބައިމީހުން މުއުމިނުންނާ ވަކިވާށެވެ.) ގައި ވާފަދައިންނެވެ، އަދި އެބައިމީހުން އިތުރަށް ނިކަމެތިކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން މާތް ﷲ ބުދުތަކަށް ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބާރު ދެއްވާނެއެވެ. ދެން އެބުދުތައް ބުނާނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަހަރުމެންނަށް އަޅުކަންކުރަމުން ދިޔަކަމެއް އަހަރުމެން ނުދެނަހުރީމެވެ. އަދި އަހަރުމެންނަށް އަޅުކަންކުރަން އަހަރުމެން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނައަންގަމެވެ.

ނޯޓް

هُنَالِكَ تَبْلُوا۟ كُلُّ نَفْسٍ مَّآ أَسْلَفَتْ ۚ وَرُدُّوٓا۟ إِلَى ٱللَّهِ مَوْلَىٰهُمُ ٱلْحَقِّ ۖ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا۟ يَفْتَرُونَ ﴿ ٣٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެތާނގައި ކޮންމެ نفس އަކަށްމެ، އެ نفس އެއް އިސްކުޅަ عمل އެއްގެގޮތް އެނގޭނެތެވެ. އަދި އެއުރެންގެ އެހީތެރިވަންތަ، حق ވަންތަ اللَّه ގެ حضرة އަށް އެއުރެން ރައްދުކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އެއުރެން ދޮގުން އުފައްދައިގެން އުޅުނު ކަންތައްތައް، އެއުރެންގެ ކިބައިން ގެއްލިގެން ހިނގައިދާނެތެވެ. (30)

ތަފްސީރު

އެ ބިރުވެރި އުނދަގޫ ދަނޑިވަޅުގައި ކޮންމެ ނަފްސަކަށް އެނަފްސެއް އިސްކުޅަ ކަމެއްގެ ގޮތް އެނގޭނެއެވެ. ހެޔޮ ކަމެއް ނުވަތަ ނުބައި ކަމެއް ތޯއެވެ. އަދި އެކުޅަ ކަމެއްގެ ޖަޒާ އެނަފްސަކަށް ލިބޭނެއެވެ. ހުރިހާ އިންސާނުންނާއި މަޚްލޫޤުން އެނބުރި ދާނީ އެންމެ ޢަދުލުވެރި ގޮތުގައި ޖަޒާދެއްވާ، ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ޝަފާޢަތްތެރިވާނެ ކަމަށް އެބައިމީހުން ދަޢުވާކުރަމުން ދިޔަ ކަލާނގެތައް އެބައިމީހުންނަށް ގެއްލޭނެއެވެ. މިއާޔަތުގައި މިވަނީ ކަނު އަދި ބީރު ބުދުތަކަކަށް މުޝްރިކުން އަޅުކަން ކުރީތީ އެބައިމީހުންގެ އެޢަމަލުގެ ނުބައިކަން އެބައިމީހުންނަށް އިޙްސާސުކޮށްދެއްވާފައެވެ.

ނޯޓް

قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلْأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ ٱلسَّمْعَ وَٱلْأَبْصَـٰرَ وَمَن يُخْرِجُ ٱلْحَىَّ مِنَ ٱلْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ ٱلْمَيِّتَ مِنَ ٱلْحَىِّ وَمَن يُدَبِّرُ ٱلْأَمْرَ ۚ فَسَيَقُولُونَ ٱللَّهُ ۚ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ ﴿ ٣١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންނަށް އުޑުންނާއި، ބިމުން رزق ދެއްވަނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އިވުމާއި ފެނުން ملك ވެގެންވަނީ ކާކަށްހެއްޔެވެ؟ އަދި މަރުވެފައިވާ ތަކެތިން، ދިރޭތަކެތި ނެރުއްވައި، ދިރޭތަކެތިން މަރުވެފައިވާ ތަކެތި ނެރުއްވަނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ އަދި އެންމެހާ ކަންތައް تدبير ކުރައްވަނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، އެއުރެން ބުނާނެތެވެ. (އެއީ) اللَّه އެވެ. ދެން ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (އެކަލާނގެއަށް) تقوى ވެރި ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ (31)

ތަފްސީރު

ހިލައާއި ގަސްތަކަށް އަޅުކަންކޮށް، އެއްކައުވަންތަ ބާރުވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމުން މަނާވެގަތް މުޝްރިކުންނަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވާރޭ ވެއްސަވައި، ދަނޑުބިމާއި މޭވާ ނެރެދެއްވަނީ ކޮންފަރާތެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އަޑުއިވުމާއި ފެނުމުގެ ޙިއްސު ދެއްވީ ކޮން ފަރާތެއް ހެއްޔެވެ؟ އަދި މާތް ﷲ އެ ޙިއްސުތައް ގެންދަވަން ނިންމަވައިފިނަމަ ދެން އެޙިއްސުތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރައްދުކޮށްދޭނީ ކޮންފަރާތެއް ހެއްޔެވެ؟ އަދި ބިހުން ދޫނި، ނުޠުފާއިން އިންސާނާ، ކުރާގަނޑުން އޮށްޓަރު، ކަދުރު އޮށުން ރުއް ނެރުއްވަނީ ކޮން ފަރާތެއް ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެންމެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި އަޅުތަކުންނާއި ޚަލްޤުތަކުންގެ ކަންތައް ރާއްވަވައި ހިންގަވަނީ ކޮންފަރާތެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތައް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ދަންނަވާނެއެވެ. މާތް ﷲއެވެ. ގޮތްދޫނުކޮށް ބޮޑާކަން ދައްކާނެ ތަނެއް ނެތީއެވެ. ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ ޢުޤޫބާތަށާއި ބަދަލުހިއްޕެވުމަށް ބިރުވެތި ނުވަނީހެއްޔެވެ؟ ކައުނު ހައްދަވައި، ނެތުމުގެ ތެރެއިން މަޚްލޫޤުން އުފެއްދެވީ އެކަލާނގެ ކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން އެއްބަސް ވާއިރު، އަދި އެކަލާނގެއީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަމުގައި ވާއިރު ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތްތަކަށް އަޅުކަންކުރަނީ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

فَذَٰلِكُمُ ٱللَّهُ رَبُّكُمُ ٱلْحَقُّ ۖ فَمَاذَا بَعْدَ ٱلْحَقِّ إِلَّا ٱلضَّلَـٰلُ ۖ فَأَنَّىٰ تُصْرَفُونَ ﴿ ٣٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެއީ اللَّه އެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި، حق ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ފަހެ، حق ގޮތަށްފަހުގައި ވަނީ މަގުފުރެދުންނޫން ކޮންއެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ (އެބަހީ: حق ގޮތުން އެއްކިބާވެއްޖެނަމަ، ދެން ދެވޭނީ ފުރެދުމުގެ ތެރެއަށެވެ.) ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (حق ގޮތް ފިޔަވައި) އެނބުރިދަނީ، ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ (32)

ތަފްސީރު

ނެތުމުގެ ތެރޭން ހުރިހާ އެއްޗެއް ޚަލްޤުކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއީ ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަން ކުރުން ޙައްޤު ކަލާނގެއެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފައިދާއެއް ކޮށްދިނުމުގެ އަދި ގެއްލުމެއް ދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންނުވާ ތަކެއްޗަކަށް ނޫނެވެ. ފާޅުކަން ބޮޑު ޙައްޤަށް ފަހު ވަނީ ފާޅުވެގެންވާ މަގު ފުރެދުން ނޫން ކޮން އެއްޗެއް ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ކުޅަދުންވަންތަ ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުން ފިޔަވައި، ޚަލްޤުނުކުރާ، ރިޒުޤު ނުދޭ، ދިރުވުމާއި މެރުމުގެ ބާރެއް ނެތް ތަކެއްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރަނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ މި މުޝްރިކުންގެ އެންމެ ޙައިރާންވާން ޖެހޭ ކަމަކީ ކައުނު ޚަލްޤުކުރައްވައި، ނެތުމުގެ ތެރޭން ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް އުފެއްދެވި ފަރާތަކީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަމަށް އެބައިމީހުންގެ ދޫތަކުން އިޤްރާރުވެފައި، ދެން އެބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ފައިދާއެއް އަދި ގެއްލުމެއް ނުދޭ ތަކެތި އެކަލާނގެއާއެކު ޝަރީކު ކުރުމެވެ. އެހެނީ އެބައިމީހުން އަޅުކަން ކުރަނީ އެއްވެސް ދިރުމެއް ނެތް ހިލަތަކަކަށެވެ. އެބައިމީހުންވެސް އެއްބަސްވާ ފަދައިން އެތަކެއްޗަށް ޚަލްޤުކުރުމާއި، ރިޒުޤުދިނުމާއި، ތަދްބީރުކޮށް ހިންގުމުގެ އެއްވެސް ބާރެއް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. ދެން އެތަކެއްޗަށް އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَبْدَؤُا۟ ٱلْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ ۚ قُلِ ٱللَّهُ يَبْدَؤُا۟ ٱلْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ ﴿ ٣٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން شريك ކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ތެރޭގައި (ނެތުމުގެތެރެއިން) خلق ތަކުން އަލަށް އުފައްދައި، ދެން އަލުން އެ خلق ތަކުން إعادة ކުރާ މީހަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! (ނެތުމުގެތެރެއިން) خلق ތަކުން އަލަށް އުފައްދަވައި، ދެން އަލުން އެ خلق ތަކުން إعادة ކުރައްވަނީ اللَّه އެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (إيمان ކަމުން) އެއްކިބާވެގަންނަނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ (34)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުންގެ ޢަޤީދާ ބާޠިލުކަމުގެ އެހެން ދަލީލެކެވެ. މާނައީ އެބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ރުހިވަޑައިނުގެން އެކަމުގެ ނުބައިކަން އެބައިމީހުންނަށް ހާމަކުރެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲ ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ބުދުތަކުގެ ތެރޭގައި ނެތުމުގެ ތެރޭން ތަކެތި ޚަލްޤުކޮށް، އެތަކެތި މަރައި ނެތިކޮށް އަލުން އެތަކެތި ދިރުވާނޭ ފަރާތެއް ވޭހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބު ނުދެވިއްޖެނަމަ (އެބައިމީހުން ކުރާ ދަޢުވާއަކީ ފާސިދު ދަޢުވާއަކަށް ވާތީ) ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ދިރުއްވައި މަރުގަންނަވަނީ، އަދި އަލުން ދިރުއްވައި، ދެވަނަ ފަހަރަށް އުފައްދަވަނީ ހަމައެކަނި މާތް ﷲއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ކަލާނގެ ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެކަންކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަމެއް ނުވެއެވެ. ވީއިރު ޙައްޤު ދޫކޮށް ބާޠިލަށް އެނބުރި ގެއްލުމެއް އަދި ފައިދާއެއް ނުދެވޭ ތަކެއްޗަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَهْدِىٓ إِلَى ٱلْحَقِّ ۚ قُلِ ٱللَّهُ يَهْدِى لِلْحَقِّ ۗ أَفَمَن يَهْدِىٓ إِلَى ٱلْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لَّا يَهِدِّىٓ إِلَّآ أَن يُهْدَىٰ ۖ فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ ﴿ ٣٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން شريك ކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ތެރޭގައި حق އަށް މަގުދައްކާ މީހަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! حق އަށް މަގުދައްކަވަނީ اللَّه އެވެ. ފަހެ، تبع ވުން حق ކަންބޮޑީ حق އަށް މަގުދައްކާ ފަރާތަކާ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ މަގުދައްކަވައިގެން މެނުވީ ތެދުމަގު ލިބިނުގަނެވޭ މީހަކާ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިޔަ ތިބީ ކީއްވެފައި ހެއްޔެވެ؟ ތިޔަބައިމީހުން حكم ކުރަނީ ކޮންފަދައަކުން ހެއްޔެވެ؟ (35)

ތަފްސީރު

ބުދަށް އަޅުކަންކުރުމުގެ ފާސިދުކަން ދައްކައިދޭ ތިންވަނަ ދަލީލެކެވެ. އެ މުޝްރިކުންނަށް ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ އަޅުކަންކުރާ ކަލާނގެތަކުގެ ތެރޭގައި މަގުފުރެދިފައިވާ މީހަކަށް ތެދުމަގު ދައްކާނޭ، މަގުގެއްލިފައިވާ މީހަކަށް މަގުދައްކާނޭ ނުވަތަ ޙައްޤާއި ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަގަށް މަގުދައްކާނޭ ކަލާނގެއަކު ވޭހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންނަށް ޖަވާބު ނުދެވިއްޖެއްޔާ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. މަގުފުރެދިފައިވާ މީހާއަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމަށާއި، ޙައްޤުގޮތް ބަޔާންކުރެއްވުމަށް ކުޅަދުންވަންތައީ މާތް ﷲއެވެ. އެހެންކަމުން، ތަބަޢަވުން ޙައްޤުކަން ބޮޑީ ހިދާޔަތުދެއްވާ ﷲ ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ ތެދުމަގަށް މަގު ނުދައްކާ، އަމިއްލަ އަށް ގެއްލުމުން ދުރުނުވެވޭ އަދި އެހެންމީހެއްގެ ކިބައިން ގެއްލުން ދުރުކޮށްނުދެވޭ ބުދުތައް ހެއްޔެވެ؟ ވީއިރު، ނުކުޅެދުންތެރި ބުދުތަކަކާ، ހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަ ﷲއާއި ތިޔަބައިމީހުން އެއްވަރުކުރަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މިއީ ހައިރާންކަމާއި، އިންކާރުގެ މާނަ އެކުލެވޭ ސުވާލެކެވެ. ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ އެބައިމީހުންގެ ބާޠިލު މޮޔަ ޢަޤީދާގެ ޙަޤީޤަތެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلَّا ظَنًّا ۚ إِنَّ ٱلظَّنَّ لَا يُغْنِى مِنَ ٱلْحَقِّ شَيْـًٔا ۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌۢ بِمَا يَفْعَلُونَ ﴿ ٣٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއުރެންކުރެ ގިނަމީހުން ހީއަކާމެނުވީ تبع އެއް ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ހީއަކީ حق ގެ ބަދަލުގައި އެއްވެސްކަމެއް ފުއްދައިދޭނޭ އެއްޗެއްނޫނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، އެއުރެން ކުރާ ކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (36)

ތަފްސީރު

ބުދުތަކުގެ ކަލާނގެވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރުމުގައި އެމުޝްރިކުން ތަބަޢަވަނީ ކުރެވޭ ހީއެއް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗަކަށް ނޫނެވެ. އެއީ ބާޠިލު ވަހުމުތަކަކާ، ތާކުންތާކު ނުޖެހޭ ޚުރާފާތްތައް ފިޔަވައި އެހެން އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެފަދަ ޢަޤީދާއަކުން އޭގެ ވެރިމީހާއަށް ލިބޭނޭ އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެބައިމީހުން އެތިބަ ކާފިރުކަމާއި، ދޮގުކުޅައުމާއި، ހަވާ ނަފުސަށް އަޅުކަންކުރުން މާތް ﷲ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ. އެކަލާނގެ އެކަމަށް އެބައިމީހުންނަށް ޖަޒާ ދެއްވާނެއެވެ. މި އާޔަތްތަކުގައި މާތް ﷲ އެވަނީ އެބައިމީހުން ބުދަށް ކުރާ އަޅުކަން ތިން ގޮތަކުން ބާޠިލުވާކަން އެބައިމީހުންނަށް އަންގަވާފައެވެ. ފުރަތަމަ ގޮތަކީ: އެ ބުދުތަކަކީ ނެތުމުގެ ތެރެއިން އުފެއްދުމެއް، ދެވަނަ ފަހަރަށް އުފެއްދުމެއް، ދިރުވުމެއް އަދި މެރުމެއްގެ ބާރު ނެތް، ޚަލްޤުކޮށް އީޖާދުކުރުމުގެ އެއްވެސް ބާރެއް ނެތް ދިރުމެއް ނެތް ހިލަތަކެކެވެ. ދެވަނަ ގޮތަކީ: އެތަކެއްޗަށް މަގުފުރެދިފައިވާ މީހަކަށް މަގު ނުދެއްކެއެވެ. މަގު އޮޅިފައިވާ މީހަކަށް މަގު ނުދެއްކެއެވެ. އަދި ފައިދާއެއް ނުވަތަ ގެއްލުމެއް ދިނުމުގެ ބާރެއް ނުވެއެވެ. ތިންވަނަ ގޮތަކީ: ޙައްޤު ގޮތުގައި އަޅުކަން ކުރެވޭ އިލާހުގެ ކިބައިގައި ބާރުވެރިކަމާއި، ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، ރާއްވަވައި ހިންގެވުމުގެ ފުރިހަމަ ބާރު އޮންނާން ޖެހެއެވެ. އެ ބުދުތަކުގެ ކިބައިގައި މިއިން އެއްވެސް ކަމެއް ނެތެވެ. އެހެންކަމުން، ދެބަސްނުވެވޭނޭ މިދަލީލުން އެއަށް އަޅުކަންކުރުމަކީ ބާޠިލުކަމެއް ކަން ސާބިތުވެއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا كَانَ هَـٰذَا ٱلْقُرْءَانُ أَن يُفْتَرَىٰ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَـٰكِن تَصْدِيقَ ٱلَّذِى بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ ٱلْكِتَـٰبِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ ٱلْعَـٰلَمِينَ ﴿ ٣٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ނޫންފަރާތަކުން ހަދައިގެން ގެންނަ އެއްޗަކަށް މި قرآن ނުވެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު (އެ قرآن ބާވައިލެއްވީ) އޭގެކުރީގައިވާ ފޮތްތައް ތެދުކުރުމަށާއި، ފޮތުގައިވާ حكم ތައް تفصيل ކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެ ފޮތާމެދު شك އެއް ނެތެވެ. (އެ ފޮތް ބާވައިލެއްވީ) عالم ތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ންނެވެ. (37)

ތަފްސީރު

މިޤުރްއާނަކީ މާތް ﷲއަށް ދޮގުވެރިގޮތުގައި ނިސްބަތްކުރެވިފައިވާ ފޮތެއް ކަމުގައި ޤަބޫލުކުރުމީ ހަމަ ބުއްދި ހުރި މީހަކު ޤަބޫލުކުރުން އެކަށީގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ، އިންސާނުންގެ ކުޅަދާނަކަމަށްވުރެ މާމަތީގައިވާ ފޮތަކަށް ވާތީއެވެ. ވީއިރު، އެފޮތަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އެކުލަވައިލެއްވި ފޮތަކަށް ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މި ޤުރްއާން އައިސްފައިވަނީ އެފޮތުގެ ކުރިން ބާވައިލެއްވި ފޮތްތައް ކަމުގައިވާ ތައުރާތާއި އިންޖީލު ތެދުކުރާ ފޮތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެފޮތުގައި ޝަރީޢަތާއި، ޢަޤީދާއާއި، ދީނުގެ ޙުކުމްތަކުގެ ތަފްޞީލުވެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެއީ އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި، ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި، މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅެވެ.

ނޯޓް

أَمْ يَقُولُونَ ٱفْتَرَىٰهُ ۖ قُلْ فَأْتُوا۟ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِۦ وَٱدْعُوا۟ مَنِ ٱسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمْ صَـٰدِقِينَ ﴿ ٣٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! (އެ قرآن (އެއީ، އެކަލޭގެފާނު ހައްދަވައިގެން އުޅުއްވާ އެއްޗެއްކަމަށް އެއުރެން ބުނަނީހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން ތެދުވެރިން ކަމުގައިވަނީނަމަ، اللَّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވީހައި ބަޔަކަށް ގޮވައިގެން ނަމަވެސް، އެއާ އެއްފަދަ سورة އެއް ނިކަން ގެނެސްބަލާށެވެ! (38)

ތަފްސީރު

ނުވަތަ އެބައިމީހުން ބުނަނީ މި ޤުރްއާނަކީ މުޙައްމަދު ﷺ އަމިއްލަފުޅަށް ހެއްދެވި އެއްޗެކޭ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. އެހެންކަމުގައި ވަނީވިއްޔާ ތިޔަބައިމީހުން އެއާ އެއްފަދަ އެންމެ ސޫރަތެއް ގެނެސްބަލާށެވެ. އަދި މުޙައްމަދު ﷺ އަމިއްލަފުޅަށް ހައްދަވައި ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރެއްވީ ކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ ބުނާ ބުނުމުގައި ތެދުވެރިކަމުގައި ވަނީ ވިއްޔާ، އިންސީންނާއި ޖިންނީންގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ބޭނުން ބައެއްގެ އެހީ އެކަމުގައި ހޯދާށެވެ. މިއާޔަތުގައި މާތް ﷲ މިވަނީ ރައްދުނުދެވޭނޭ ޙުއްޖަތާއި، ސާފުކޮށް ބަޔާންވެގެންވާ ދަލީލުން ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ މުޢުޖިޒާތެއްކަން އެބައިމީހުންނަށް ދައްކަވާފައެވެ. ފަހެ، މުޙައްމަދު ﷺ އަކީ ޤައުމުގެ އެންމެންވެސް ހެކިވާނެ ފަދައިން އުއްމިއްޔަ ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވަނީ މި ބަޔާންކުރަނިވި ފޮތް ގެންނަވައި، އެފަދަ އެންމެ ސޫރަތެއް ގެނައުމަށް އެބައިމީހުންނަށް ތަޙައްދީ ކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެ ތަޙައްދީ ތަކުރާރުކުރައްވާފައެވެ. އެބައިމީހުންނީ ފަސާޙަތްތެރިކަމާއި، ބަލާޣާތްތެރިކަމުގެ ރަސްކަލުންނެވެ. އެބައިމީހުން އެކަމަށް ނުކުޅެދި އެކަން ހުއްޓާލައި އެނބުރި ދިޔައީއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ، މި ޤުރްއާނުގައި އައިސްފައިވާ ޝަރުޢުތަކާއި، އަދަބުތަކާއި، ޙުކުމްތައް ވަނީ އިންސާނުންގެ ކުޅަދާނަކަމަށް ވުރެ މަތީގައެވެ. ފާއިތުވެ ދިޔަ ޒަމާންތައް ވަނީ ހުރިހާ ނިޒާމަކަށް ވުރެ އެފޮތުގައި އައިސްފައިވާ ޝަރީޢަތް ފުރިހަމަކަމާއި، އެފޮތުގައި އައިސްފައިވާ ޚަބަރުތަކާއި ޙުކުމްތަކުގައި އެއްވެސް އަރައިރުމެއް ނެތްކަން ސާބިތުކޮށްދީފައެވެ. އެއީ މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކުން އައި ފޮތެއްނަމަ އަރައިރުންވާ އެތައްކަމެއް އެފޮތުން އެބައިމީހުންނަށް ފެންނާނެއެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަން ތެދުކަމުގެ ދަލީލަކަށް މިކަން ނުފުދޭ ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

بَلْ كَذَّبُوا۟ بِمَا لَمْ يُحِيطُوا۟ بِعِلْمِهِۦ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُۥ ۚ كَذَٰلِكَ كَذَّبَ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَٱنظُرْ كَيْفَ كَانَ عَـٰقِبَةُ ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ٣٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކިއެއްތަ! އެ قرآن ގައިވާ އެއްޗެއް އެއުރެންނަށް ނޭނގެނީސް، އަދި އޭގެ މާނަ އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް ނާންނަނީސް، އެއުރެން އެ قرآن ދޮގުކުރޫއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެއުރެންގެ ކުރީގެ މީހުންވެސް (އެއުރެންގެ رسول ން) ދޮގުކުރޫއެވެ. ފަހެ، އަނިޔާވެރިންގެ ނިމުންވަނީ، ކޮންފަދައަކުންކަން ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައި ގަންނަވާށެވެ! (39)

ތަފްސީރު

އަދި ކިއެއްތަ އެ މުޝްރިކުން ކީރިތި ޤުރްއާން ދޮގުކޮށް އެއީ ކަމުނުދާ އެއްޗެއް ކަމުގައި ވާހަކަ ދައްކަން ފެށީ އެފޮތް ރަނގަޅަށް ނުވިސްނައި، އޭގައި ވާ އެއްޗަކާ މެދު ފިކުރު ނުކޮށެވެ. (މީސްތަކުންނަކީ އަބަދުވެސް އެބައިމީހުންނަށް ނޭނގޭ އެއްޗެއްގެ ދުޝްމަނުންނެވެ.) އެފޮތުގައި އައިސްފައިވާ ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅުގެ ނަތީޖާ އަދި އެބައިމީހުންނާ ހަމައަށް ނާދެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ގަދަފަދަވެގެންވާ ޢަޛާބު އަންނާނެއެވެ. އޭރުން އީމާންވެ ތެދުކުރުމުން ލިބޭނޭ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެބައިމީހުންގެ ކުރިންވެސް އުއްމަތްތައް ހިނގައްޖެއެވެ. އެބައިމީހުން އަނިޔާވެރިވެ ނުކިޔަމަންތެރިވުމުގެ ސަބަބުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި ސުންނާފަތިކުރެއްވީ ކިހިނެއްކަން ޢިބްރަތް ޙާޞިލްކުރާ ލޮލަކުން ބަލާށެވެ.

ނޯޓް

وَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل لِّى عَمَلِى وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ ۖ أَنتُم بَرِيٓـُٔونَ مِمَّآ أَعْمَلُ وَأَنَا۠ بَرِىٓءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ ﴿ ٤١ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެން ކަލޭގެފާނު ދޮގުކޮށްފިނަމަ، ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނަށް، ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި عمل އެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިޔަބައިމީހުން ކުޅަ عمل އެކެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ عمل ތަކުން، ތިޔަބައިމީހުންވަނީ، ބަރީއަވެގެންނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ عمل ތަކުން، ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަނީ ބަރީއަވެގެންނެވެ. (41)

ތަފްސީރު

ނަބީކަމަށާއި ރަސޫލުކަމަށް ކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ ދަޢުވާގައި މުޝްރިކުން ކަލޭގެފާނު ދޮގުކޮށްފިނަމަ ވިދާޅުވާށެވެ. އެކަކަށްވެސް އަނެކާގެ ޢަމަލުގެ ޖަޒާ ނުލިބޭނެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުގެ ޖަޒާއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބޭނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުގެ ޖަޒާއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ދީން ތިޔަބައިމީހުންނާ ހަމައަށް ގެނެސްދެއްވާފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފައިން ތިމަންކަލޭގެފާނަކަށް ނުލިބޭނެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ ޝިރުކުކުރުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަރީއަވެގެން ވަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުތަކުން ބަރީއަވެގެންނެވެ. އަހަރުމެންގެ މެދުގައި ޤިޔާމަތް ދުވަހު މާތް ﷲ ޙުކުމްކޮށްދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

وَمِنْهُم مَّن يَنظُرُ إِلَيْكَ ۚ أَفَأَنتَ تَهْدِى ٱلْعُمْىَ وَلَوْ كَانُوا۟ لَا يُبْصِرُونَ ﴿ ٤٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި އެއުރެންގެ ތެރޭގައި ކަލޭގެފާނަށް ބަލާމީހުންވެއެވެ. ފަހެ، ކަނުބަޔަކަށް، އެއުރެންނަށް ނުފެންނަކަމުގައިވިޔަސް، ކަލޭގެފާނު މަގުދައްކަވަނީތޯއެވެ؟ (43)

ތަފްސީރު

އަދި ކަލޭގެފާނަށް ބަލައި، ކަލޭގެފާނުގެ ނަބީކަމުގެ ސިފަފުޅުތައް ފެންނަ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެއެވެ. އެހެނަސް އެބައިމީހުންނަކީ ފެންނަ އެއްޗަކުން ފައިދާއެއް ނުކުރާ ކަނު މީހުންނެވެ. އޭ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އެބައިމީހުންނީ ހިތް ކަނުވެފައިވާ ބަޔަކަށް ވާއިރުވެސް، އެބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު ދެއްކެވުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންފައި ވަނީ ހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުންނަށް ކަނުވުމުގެ ސިފަ މާތް ﷲ ދެއްވީ، އެބައިމީހުން ޙައްޤު ގޮތް ނުބަލައި ކަނުވެގަތީމައެވެ. މަޤްޞަދަކީ އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވެވަޑައިގަންނަވާ ހުރަސްތަކާއި ދެކޮޅު ހެދުންތަކާ މެދު އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވުމެވެ. އާޔަތުގައި މިފަދައިން ވަޙީކުރައްވާ ފަދައެވެ. ކަނު މީހަކަށް މަގު ފެންނާނޭހެން އޭނާގެ ފެނުން އަނބުރައި ގެނެސްދެއްވުމުގެ ބާރު ކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންފައި ނުވާ ފަދައިން، އެބައިމީހުން އީމާންކަމާ ދިމާއަށް އަނބުރައިލެއްވުމުގެ ކުޅަދާނަކަންވެސް ކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެން ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރުމުން އެކަމާމެދު ކަލޭގެފާނު ހިތާމަނުކުރައްވާށެވެ.

ނޯޓް

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَن لَّمْ يَلْبَثُوٓا۟ إِلَّا سَاعَةً مِّنَ ٱلنَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ ۚ قَدْ خَسِرَ ٱلَّذِينَ كَذَّبُوا۟ بِلِقَآءِ ٱللَّهِ وَمَا كَانُوا۟ مُهْتَدِينَ ﴿ ٤٥ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ އެއުރެން محشر އަށް ފޮނުއްވާ ދުވަހު، ދުވާލުން ساعة އެއްގެ މިންވަރަށް މެނުވީ (ދުނިޔޭގައި ނުވަތަ ކަށްވަޅުގައި) އެއުރެން ނުތިބޭކަހަލައެވެ. އެއުރެންގެ މެދުގައި تعارف ވާނެތެވެ. اللَّه އާ ބައްދަލުވާނޭކަން ދޮގުކުޅަ މީހުން، ގެއްލި ހަލާކުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އަދި އެއުރެންނީ، ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައިވެސް ނުމެވޭމެއެވެ. (45)

ތަފްސީރު

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙިސާބު ބެއްލެވުމަށް މުޝްރިކުން އެއްކުރައްވާ ބިރުވެރިދުވަސް ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ފެންނަ ކަންތަކުގެ ބިރުވެރިކަމުން، ދުނިޔޭގައި ދުވާލުން ސާޢަތެއްގެ މިންވަރު މެނުވީ ނުތިބޭ ކަހަލައެވެ. ދުނިޔޭގައި މަގުފުރެދުމުގައި އެބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ދަންނަ ފަދައިން އެދުވަހުވެސް އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ތަޢާރަފުވާނެއެވެ. އެއީ ފަޟީޙަތް ކުރުމާއި އަނެކުންގެ ޢަމަލުތައް ނުބައި ކުރުމުގެ ތަޢާރަފުވުމެކެވެ. ލޯތްބާއި، އޯގާތެރިކަމުގެ ތަޢާރަފުވުމެއް ނޫނެވެ. މިގޮތުން އޭގެ ތެރެއިން އެކަކު އަނެކަކަށް ބުނާނެއެވެ. އަހުރެން ތެދުމަގުން އެއްފަރާތް ކުރީ ކަލެއެވެ. އަހުރެން މަގުފުރެއްދީ ކަލެއެވެ. އޭނާއަށް ހުތުރު އެއްޗެތި ކިޔައި ލަޢުނަތް ދޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވަމުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ، ﴿ثُمَّ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضًا﴾ (ދެން ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކު ކާފިރުކުރާނެއެވެ. އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ލަޢުނަތްލެއްވުމަށް އެދޭނެއެވެ.) އެ އަނިޔާވެރިންނަށް ވަނީ އެބައިމީހުންގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި އާޚިރަތް ގެއްލިގެން ގޮސްފައެވެ. އަދި ދުނިޔޭގައި ދިންނެވުމުގެ މަގަށް ތަބަޢަވީ ބަޔަކު ކަމުގައި އެބައިމީހުން ނުވެއެވެ.

ނޯޓް

قُل لَّآ أَمْلِكُ لِنَفْسِى ضَرًّا وَلَا نَفْعًا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُ ۗ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ ۚ إِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَـْٔخِرُونَ سَاعَةً ۖ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ ﴿ ٤٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަ نفس އަށް ގެއްލުމެއް ދިނުމަކީވެސް، އަދި މަންފާއެއް ދިނުމަކީވެސް، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބާރުގެ ދަށުގައިވާ ކަމެއްނޫނެވެ. اللَّه އިރާދަކުރެއްވިކަމެއް މެނުވީއެވެ. ކޮންމެ أمّة އަކަށްވެސް أجل އެއްވެއެވެ. އެއުރެންގެ أجل އަތުވެއްޖެނަމަ، އެންމެ ساعة އެއްގެ އިރުވެސް އެއުރެންނަކަށް ލަހެއްނުކުރައްވާނެތެވެ. އަދި އަވަހެއްވެސް ނުމެކުރައްވާނޭމެއެވެ. (49)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. މާތް ﷲގެ އިރާދަފުޅާއި ލައިގެން މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ނަފުސަށް ގެއްލުމެއް ދެއްވުމަކީ ނުވަތަ މަންފާއެއް ހޯއްދެވުމަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ކުރެއްވޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. ދެން، ތިޔަބައިމީހުން އެދޭ ފަދައިން ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު އަވަސްކޮށްދެއްވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ކޮންމެ އުއްމަތެއްވެސް ނެތިކުރައްވައި ޢަޛާބުދެއްވުމުގެ ވަގުތު ކަނޑައެޅިފައި ވެއެވެ. އެބައިމީހުން ނެތިކުރެއްވުމުގެ ވަގުތު އައުމުން ހިނދުކޮޅަށްކަށްވެސް ލަސްނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އަވަހެއްވެސް ނުމެ ކުރެވޭނެއެވެ.

ނޯޓް

۞ وَيَسْتَنۢبِـُٔونَكَ أَحَقٌّ هُوَ ۖ قُلْ إِى وَرَبِّىٓ إِنَّهُۥ لَحَقٌّ ۖ وَمَآ أَنتُم بِمُعْجِزِينَ ﴿ ٥٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެއީ، ހަމަ حق ތެދުތޯ خبر ދެއްވުމަށް، ކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެއުރެން އެދޭނެތެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އާނއެކެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ، ހަމަ حق ތެދެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަކީ، އެކަލާނގެ ނުކުޅައްދައި ރެކިގެންދާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވެތެވެ. (53)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! އެބައިމީހުން ކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ޚަބަރު އަހައި ސުވާލުކުރެއެވެ. އަހަރުމެން މަރުވުމަށް ފަހު ޙިސާބު ބައްލަވައި ޖަޒާ ދެއްވުމަށް އަލުން ދިރުއްވާނޭ ކަމަށް ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައިގަތް ވަޢުދަކީ ހަމަ ޙައްޤު ތެދު ތޯއެވެ؟ ފަހެ ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ. އެއީ ހަމަ ޙައްޤު ގޮތުގައި ވާނޭ ކަމެކެވެ. އެކަމުގައި އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަކީ، އެކަލާނގެ ނުކުޅެއްދޭނޭ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އެހެނީ، ތިޔަބައިމީހުން ވަނީ އެކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައެވެ. މަރުވުމަށް ފަހު އަލުން ދިރުއްވާނޭކަން މުޝްރިކުން ޤަބޫލުނުކުރެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ހަށިތައް ނެތިގޮސް ފީވެފައިވާ ކަށިތަކަކަށް ވުމަށް ފަހު، މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ދެވަނަ ފަހަރަށް ޙަޔާތަށް ގެންނެވުމަކީ ނުވާނޭ ކަމެއް ކަމަށް އެބައިމީހުން ބުންޏެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަމަކީ އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތި ވާނޭ ކަމެއް ކަން އެބައިމީހުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށް މަތިވެރިވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި ހުވައިކުރެއްވުމަށް ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް އެންގެވީއެވެ. ނެތުމުގެ ތެރޭން އެބައިމީހުން އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެ، އެބައިމީހުންގެ ކަށިތައް ފީވުމަށް ފަހު އަލުން އެބައިމީހުން ދިރުއްވާނެއެވެ. ﴿قُلْ يُحْيِيهَا ٱلَّذِىٓ أَنشَأَهَآ أَوَّلَ مَرَّةٍ﴾ (ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެ ކަށިތައް އަލުން ދިރުއްވާނީ، ފުރަތަފަހަރު އެކަށިތައް އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.) ދެން އަންނަނިވި އާޔަތްތަކުގައި ސިފަކުރައްވަނީ މުޝްރިކުންގެ ޙާލަތެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގައި އެބައިމީހުންނަށް ފަރުވާކުޑަކުރެވުނު ކަންތަކާމެދު އެބައިމީހުން ދެރަވެ ކުރާ ހިތާމައިގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَلَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِى ٱلْأَرْضِ لَٱفْتَدَتْ بِهِۦ ۗ وَأَسَرُّوا۟ ٱلنَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا۟ ٱلْعَذَابَ ۖ وَقُضِىَ بَيْنَهُم بِٱلْقِسْطِ ۚ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿ ٥٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަނިޔާވެރި ކޮންމެ نفس އަކަށް، ބިމުގައިވާހާ ތަކެތި ލިބުނުނަމަ، (عذاب ން މިންޖުވުމަށް) އެތަކެތިން فدية ދިނީހެވެ. އަދި އެއުރެން عذاب ދެކޭހިނދު، ހިތާމަވެރިކަން ހިތުތެރޭގައި إحساس ކުރާނެތެވެ. އަދި އެއުރެންގެ މެދުގައި عدل އަށް ނިޔާކުރައްވާ ހުށްޓެވެ. އަދި އެއުރެންނަކަށް ބޭއިންސާފެއް ނުކުރައްވާ ހުށްޓެވެ. (54)

ތަފްސީރު

އަނިޔާވެރިވެ، ޖަރީމާ ހިންގި ކޮންމެ ނަފްސަކަށް ބިމުގައި ވާހައި ކަންޒުތަކާއި، ޚަޒާނާތަކާއި މުދާ ލިބުނު ނަމަވެސް، ޤިޔާމަތް ދުވަހު ޢަޛާބުން ސަލާމަތްވުމަށް އެތަކެތިން ފިދްޔަ ދިނީހެވެ. އެހެނަސް، އެކަމުން ކުރާނެ އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އަދި އެ އަނިޔާވެރިންނަށް ޢަޛާބު ފެނުމުން އެބައިމީހުންނަށް ލިބޭ ހިތާމަ އެބައިމީހުންގެ ހިތުތެރޭގައި ސިއްރުކުރެއެވެ. ބޮޑުން ނިކަމެތިންނަށް ސިއްރުކުރެއެވެ. އެބައިމީހުން ކިޔާނެ ހުތުރު އެއްޗެތިން ސަލާމަތްވުމަށެވެ. އަދި ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ޢަދުލަށް ޙުކުމްކުރައްވާނެއެވެ. އަދި އެއްވެސް މީހަކަށް އެއްވެސް ވަރަކަށް ބޭއިންސާފެއް ނުކުރައްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

قُلْ بِفَضْلِ ٱللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِۦ فَبِذَٰلِكَ فَلْيَفْرَحُوا۟ هُوَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ ﴿ ٥٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه ގެ فضل ވަންތަ ކަމާއި، އެކަލާނގެ رحمة އަށްޓަކައި (އެބަހީ: إسلام دين އާއި قرآن އަށްޓަކައި) ފަހެ، އެއުރެން އުފާކުރާހުށިކަމެވެ! އެއުރެން (ދުނިޔެމަތީގައި) އެއްކުރާ ތަކެއްޗަށްވުރެ، އެކަން ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. (58)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ. މި މަތިވެރި ނިޢުމަތް ކަމުގައިވާ ކީރިތި ޤުރްއާނާ މެދު އެބައިމީހުން އުފާކުރާހުށިކަމެވެ. އެބައިމީހުން އެއްކުރާ މުދާތަކާއި ޚަޒާނާތައް ފަދަ ދުނިޔޭގެ އަގެއް ނެތް ތަކެއްޗަށްވުރެ ޤުރްއާނުގެ ނިޢުމަތް މާ ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. އެހެނީ ދުނިޔޭގެ ނިޢުމަތަކީ ނިމިދާނެ އެއްޗެކެވެ، އަދި ދުނިޔޭގެ އުފަލާއި، އަރާމާއި، ރީތިކަން ފަނާވެ ހިނގައިދާނެއެވެ. މާތް ﷲ އަންގަވާފައި މިވަނީ އިސްލާމްދީނަށް ހިދާޔަތު ދެއްވުމުގެ ނިޢުމަތާއި، ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވުމުގެ ނިޢުމަތް މުދާ އެއްކުރުމުގެ ނިޢުމަތަށްވުރެ މަތިވެރިވެގެންވާ ކަމުގައެވެ. އެހެންކަމުން މީސްތަކުން ޖެހެނީ، އެބައިމީހުންގެ ބާއްޖަވެރިކަމާއި، ކާމިޔާބީ އޭގައިވާ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ނިޢުމަތަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ޝުކުރުކުރާށެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. فضل الله އަކީ ޤުރްއާނެވެ. رحمته އަކީ އިސްލާމްދީނެވެ. މާނައީ ޤުރްއާނުގެ ނިޢުމަތާއި އިސްލާމްދީނުގެ ނިޢުމަތާ މެދު އެބައިމީހުން އުފާކުރާށެވެ. އެނިޢުމަތްތައް ދުނިޔޭގެ އުފާތަކަށްވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ.

ނޯޓް

قُلْ أَرَءَيْتُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ لَكُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَامًا وَحَلَـٰلًا قُلْ ءَآللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ ۖ أَمْ عَلَى ٱللَّهِ تَفْتَرُونَ ﴿ ٥٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާވައިލެއްވި رزق އާމެދު، ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން خبر ދީބަލާށެވެ! ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އޭގެ ބައެއް ތަކެތި حرام ތަކެއްޗަށް އަނެއްބައި ތަކެތި حلال ތަކެއްޗަށް ހެދީމުއެވެ. ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! اللَّه ތިޔަބައިމީހުންނަށް (އެކަމަށް) إذن ދެއްވީހެއްޔެވެ؟ އަދި ކިއެއްތަ! اللَّه އާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ހަދައިގެން ދޮގެއް ބުނަނީއެވެ. (59)

ތަފްސީރު

މުޝްރިކުންނޭވެ! މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ޙަލާލު ގޮތުގައި އުފެއްދެވުމުން، އެއިން ބައެއް ޙަރާމްކޮށް، ބައެއް ޙަލާލުކުރި ރިޒުޤުގެ ވާހަކަ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ބުނެދީބަލާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެކަން ކުރީ މާތް ﷲ އަމުރުކުރައްވައިގެން ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އެއީ ހަމަ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއާމެދު ހެދި ބުހުތާން ދޮގެއް ހެއްޔެވެ؟ އެހެނީ ޙަލާލުކުރުމާއި ޙަރާމްކުރުން ޚާއްޞަވެގެން ވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. ވީއިރު، ތިޔަބައިމީހުންނީ އައު ކަންތައް އުފައްދާ ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އަންގާ ގޮތަށް ތަބަޢަވާ ބައެއް ހެއްޔެވެ؟ އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. މި އާޔަތް ބާވައިލެއްވީ މައްކާގެ މުޝްރިކުންނާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. އެބައިމީހުން ގެރިބަކަރީގެ ތެރެއިން ބައެއް ޙަލާލުކޮށް، ދީނީ ގޮތުން އެއްވެސް އަޞްލެއްގެ މައްޗަށް ބިނާނުކޮށް ބަޙީރާއާއި، ސާއިބާއާއި، ވަޞީލާއާއި، މަރުވެފައިވާ ތަކެތި ޙަރާމްކުރިއެވެ.

ނޯޓް

وَمَا تَكُونُ فِى شَأْنٍ وَمَا تَتْلُوا۟ مِنْهُ مِن قُرْءَانٍ وَلَا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ ۚ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِى ٱلْأَرْضِ وَلَا فِى ٱلسَّمَآءِ وَلَآ أَصْغَرَ مِن ذَٰلِكَ وَلَآ أَكْبَرَ إِلَّا فِى كِتَـٰبٍ مُّبِينٍ ﴿ ٦١ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ކޮންމެ ކަމެއްގައި އުޅުއްވިޔަސް، އަދި ކަލޭގެފާނު قرآن ން ކޮންމެ އެއްޗެއް ކިޔަވައިވިދާޅުވިޔަސް، އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކޮންމެ عمل އެއް ކުރިޔަސް، އެ عمل ގެ ތެރޭގައި ތިޔަބައިމީހުން އުޅޭހިނދު، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހެކިވެވޮޑިގެންވާ ކަމުގައި މެނުވީ ނުވަމެވެ. އަދި އުޑާއި، ބިމުގައިވާ ذرّ އެއްގެ މިންވަރުވެސް، އަދި އެއަށްވުރެ ކުޑަޔަސް، އަދި އެއަށްވުރެ ބޮޑަސް، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވެގެނެއްނުވެތެވެ. ބަޔާންވެގެންވާ ފޮތެއްގައި އެތަކެތި ލިޔުއްވާފައިމެނުވީ ނުވެތެވެ. (61)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތުގައި މިވަނީ މާތް ﷲގެ ޢިލްމުފުޅުގެ ތަނަވަސްކަން ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު ކޮންމެ ކަމެއްގައި އުޅުއްވިއަސް، އަދި ކަލޭގެފާނު މާތް ﷲއަށް ކުއްތަންވެވަޑައިގަތުމަށް ޤުރްއާނުން ކޮންމެ ތަނެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިޔަސް، އަދި މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮކަމެއް ނުވަތަ ނުބައިކަމެއް، ރޭގަނޑު ކުރިއަސް ނުވަތަ ދުވާލު ކުރިއަސް، ތިޔަބައިމީހުން އެކަން ކުރާއިރު، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހެކިވެވޮޑިގެން ބައްލަވައި ވޮޑިގަންނަވާ ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. މިކާއިނާތާއި ވުޖޫދުގައިވާ އެންމެ ޒައްރާއެއްގެ މިންވަރުވެސް އަދި ޒައްރާއަށްވުރެ ކުޑަޔަސް އަދި އެއަށްވުރެ ބޮޑަސް މާތް ﷲއަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވެއެވެ. އަދި އެތަކެތި މާތް ﷲ އަށް އެނގިވޮޑިގެން އައްލައުޙުލްމަޙްފޫޡުގައި ލިޔެވިގެން މެނުވީ ނުވެއެވެ. ވީއިރު، އަޅުތަކުންގެ ޢަމަލުތައް އެކަލާނގެއަށް ވަންހަނާވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟

ނޯޓް

لَهُمُ ٱلْبُشْرَىٰ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَفِى ٱلْـَٔاخِرَةِ ۚ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَـٰتِ ٱللَّهِ ۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلْفَوْزُ ٱلْعَظِيمُ ﴿ ٦٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދުނިޔޭގެ حياة ގައްޔާއި، آخرة ގައި އެއުރެންނަށް އުފާވެރިކަމުގެ خبر ހުށްޓެވެ. اللَّه ގެ كلمة ފުޅުތަކަށް ބަދަލުވުމެއް ނާންނަހުށްޓެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ نصيب ލިބުމަކީ ހަމަ އެއީއެވެ. (64)

ތަފްސީރު

ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި އެބައިމީހުންނަށް އުފާވެރިކަން ހުއްޓެވެ. އެބައިމީހުން މަރަށް ޙާޟިރުވާ ވަގުތު މަލާއިކަތުން އެބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތާ ރުހިވޮޑިގަތުން ލިބުމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރުދެއްވައެވެ. އަދި އާޚިރަތުގައި ނިޢުމަތާއި ދެމިތިބުމުގެ ސުވަރުގޭގެ އުފާވެރިކަން އެބައިމީހުންނަށް ހުށްޓެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَٰنٍ وَجَنَّـٰتٍ لَّهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُّقِيمٌ﴾ (އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ، އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އެއުރެންނަށް ރަޙްމަތާއި، ރުހިވޮޑިގަތުމާއި، ސުވަރުގެތައް ހުރިކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު އެއުރެންނަށް ދެއްވަތެވެ. އެތާނގައި، އެއުރެންނަށް އަބަދަށް ދެމިހުންނަނިވި ނިޢުމަތްތައް ވެއެވެ.) މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَـٰتِ ٱللَّهِ﴾ ގެ މާނައީ އެކަލާނގެ ވަޢުދުފުޅާ ޚިލާފުވުމެއް ނެތެވެ. އެކާމިޔާބީއަށްފަހު އެއްވެސް ކާމިޔާބީއެއް ނުވާ އެންމެ އެދެވިގެންވާ ކާމިޔާބީއަކީ މިއީއެވެ.

ނޯޓް

أَلَآ إِنَّ لِلَّهِ مَن فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَن فِى ٱلْأَرْضِ ۗ وَمَا يَتَّبِعُ ٱلَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ شُرَكَآءَ ۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ ﴿ ٦٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އުޑުތަކުގައިވާހާ ބަޔަކާއި، ބިމުގައިވާހާ ބަޔެއް ملك ވެގެންވަނީ، اللَّه އަށެވެ. اللَّه ނޫންފަރާތަކަށް، އަޅުކަންކުރާ މީހުން (حقيقة ގައި) شريك ންނަކާ تبع އެއް ނުވެތެވެ. އެއުރެން އެ تبع ވަނީ، ހީއަކަށް ކަމުގައިނޫނީ ނުވެތެވެ. އަދި ދޮގުހަދާ ބަޔަކު ކަމުގައި ނޫނީ އެއުރެން ނުވެތެވެ. (66)

ތަފްސީރު

މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ސަމާލުވެ ވިސްނާށެވެ. މާތް ﷲއީ ކައުނުގައި ވާހައި ތަކެއްޗެއްގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. މުޅި ކައުނު މިލްކުވެވޮޑިގެން، ރާއްވަވައި ހިންގަވައި، އަޅުވެތިކުރައްވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މުޝްރިކުން އަޅުކަންކުރަނީ ކަލާނގެތަކަކަށް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާކަން ކަށަވަރީ ބުދުތަކަކަށާއި، ހިލަތަކަކަށެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެތަކެތީގެ ފަރާތުން ނަޞްރު ލިބޭ ވަރަށްވުރެ އެތަކެތި މާ ދެރަވެފައި ނިކަމެއްޗެވެ. ވީއިރު، އެބައިމީހުން ކަލާނގެ ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ ތަކެތިން ކަލޭގެފާނަށް ބިރުދެއްކޭނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެތަކެއްޗަށް އަޅުކަންކުރުމުގައި އެބައިމީހުން ތިބީ ހީއާއި ވަހުމުގެ ތެރޭގައެވެ. މުޝްރިކުން އަޅުކަން ކުރަނީ ޙަޤީޤީ ކަލާނގެތަކަކަށް ނުވާތީ މާތް ﷲ ވަނީ އެބައިމީހުން ސިކުނޑި ހަމަނުޖެހޭކަން ހާމަކުރައްވާފައެވެ. އެބައިމީހުން ވަހުމެއްގެ ތެރޭގައި ތިބެގެން މާތް ﷲއާ މެދު ދޮގުހަދާއިރު، އެބައިމީހުންނަށް ހީވަނީ ވަހުމަކީ ޙަޤީޤަތެއް ހެންނެވެ.

ނޯޓް

هُوَ ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلَّيْلَ لِتَسْكُنُوا۟ فِيهِ وَٱلنَّهَارَ مُبْصِرًا ۚ إِنَّ فِى ذَٰلِكَ لَـَٔايَـٰتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴿ ٦٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުން (އަރާމުކޮށް) ހަމަހިމޭންވުމަށް ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި، ރޭގަނޑު ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި (ތިޔަބައިމީހުން ދިރިއުޅުމުގެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް) ދުވާލު އަލިކޮށްދެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަންތައްތަކުގައި، އަޑުއަހާ ބަޔަކަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ. (67)

ތަފްސީރު

ދެން މިއަންނަނީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ދަލީލުތަކާއި، އެކަލާނގެ ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގެ ފުރިހަމަކަން މީސްތަކުންނަށް ހަނދާންކޮށްދިނުމެވެ. މާނައަކީ އެކަލާނގެއީ ޙައްޤު އިލާހެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަރާމުކުރުމަށް، ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓައި ރޭގަނޑު އަނދިރިކުރެއްވީ އެކަލާނގެއެވެ. ރިޒުޤު ހޯދައި ދިރިއުޅުމުގެ މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށްޓަކައި ދުވާލު އަލިކުރެއްވީ ވެސް އެކަލާނގެއެވެ. މިއީ މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި، އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަ ކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް ދަލީލެވެ. ޢިބްރަތް ލިބިގަނެ ފިކުރުކޮށް ވިސްނުމުގެ އަޑުއެހުމަކުން އަޑުއަހާ ބަޔަކަށެވެ. ދެން މާތް ﷲ ބަޔާންކުރައްވަނީ މުޝްރިކުންނާއި އަހުލުކިތާބީންގެ މަގުފުރެދުމުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

قَالُوا۟ ٱتَّخَذَ ٱللَّهُ وَلَدًا ۗ سُبْحَـٰنَهُۥ ۖ هُوَ ٱلْغَنِىُّ ۖ لَهُۥ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ ۚ إِنْ عِندَكُم مِّن سُلْطَـٰنٍۭ بِهَـٰذَآ ۚ أَتَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿ ٦٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

اللَّه ދަރިކަލަކު ހިއްޕެވިކަމަށް އެއުރެން ބުނެފޫއެވެ. އެކަލާނގެ ހުސްطاهر ވަންތަކަމާއެވެ! އެކަލާނގެއީ، ފުދިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އުޑުތަކުގައިވާހާ ތަކެއްޗާއި ބިމުގައިވާހާ ތަކެތި ملك ވެގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބުނާ ބަހުގެ މައްޗަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތުގައި އެއްވެސް دليل އެއް ނެތެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް، އެނގިގެންނުވާ އެއްޗެއް اللَّه އާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ބުނަނީހެއްޔެވެ؟ (68)

ތަފްސީރު

މާނައީ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިން މާތް ﷲއަށް ދަރިކަލުން ނިސްބަތްކުރިއެވެ. ޔަހޫދީން ބުނީ ޢުޒައިރު عليه السلام އަކީ މާތް ﷲގެ ދަރިކަލެކެވެ. ނަޞާރާއިން ބުނީ ޢީސާ عليه السلام އަކީ އެކަލާނގެ ދަރިކަލެކެވެ. މުޝްރިކުން ބުނީ މަލާއިކަތުންނަކީ އެކަލާނގެ ދަރިދަރިކަނބަލުންނެވެ. އަނިޔާވެރިން މާތް ﷲއަށް ނިސްބަތްކުރާ ކަންކަމުން އެކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވެވޮޑިގެން ވެއެވެ. އެހެނީ، އެކަލާނގެއީ ޚަލްޤުތަކުން ފިޔަވައި ފުދިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ކައުނުގައިވާ ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް ވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ. ދަރިއަކު ހޯދަންޖެހެނީ އެކަމަށް ބޭނުންވެގެންނެވެ. އެކަމަކު މާތް ﷲ އަކީ އެއްވެސް އެއްޗެއް ބޭނުންވެވޮޑިގެންނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ދެން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ ﴿إِنْ عِندَكُم مِّن سُلْطَـٰنٍۭ بِهَـٰذَآ ۚ ﴾ މާނައީ ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަ ހަދާ ބުހުތާން ދޮގަށް ތިޔަބައިމީހުން ދައްކާނެ އެއްވެސް ދަލީލެއް ނެތެވެ. މާތް ﷲ އަށް ދަރިންނާއި ޝަރީކުން ނިސްބަތްކޮށް، ތިޔަބައިމީހުން އެކަލާނގެއާ މެދު ދޮގުހަދަނީ ހެއްޔެވެ؟ މިއީ އެބައިމީހުންގެ ވާހަކަތަކަށް ރުހިވޮޑިނުގަތުން ހާމަކުރެއްވުމަށް ކުރައްވާފައިވާ ސުވާލެކެވެ.

ނޯޓް

۞ وَٱتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِۦ يَـٰقَوْمِ إِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُم مَّقَامِى وَتَذْكِيرِى بِـَٔايَـٰتِ ٱللَّهِ فَعَلَى ٱللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوٓا۟ أَمْرَكُمْ وَشُرَكَآءَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ ٱقْضُوٓا۟ إِلَىَّ وَلَا تُنظِرُونِ ﴿ ٧١ ﴾

ތަރުޖަމާ

نوح ގެފާނުގެ ވާހަކަ އެއުރެންނަށް ކަލޭގެފާނު ކިޔައިދެއްވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނަށް ވިދާޅުވި ހިނދުގައެވެ. އޭ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެމީހުންނޭވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ހުންނެވުމާއި، اللَّه ގެ آية ތަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހަނދާންކޮށް ދެއްވުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ބޮޑުކަމަކަށް ވެއްޖެނަމަ، ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު، اللَّه އަށް وكيل ކުރައްވައިފީމެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ބައިވެރިންނާއެކު، ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތަކާމެދު އެއްބަސްވާށެވެ! ދެން ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައް (ނިންމިގޮތް) ތިޔަބައިމީހުންނަށް އޮޅޭގޮތެއްގައި، ވަންހަނާވެފައި އޮވެގެނެއް ނުވާނެއެވެ. ދެން ތިޔަބައިމީހުން ނިންމިގޮތް، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ހިންގާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް مهلة ނުދޭށެވެ! (71)

ތަފްސީރު

މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! މައްކާގެ އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއިން މުޝްރިކުންނަށް ކަލޭގެފާނުގެ އަޚް ނޫޙު عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުޅަ އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުންގެ ތެރެއިން ދެކޮޅުވެރިކަން ދެއްކި މީހުންނަށް އެކަލޭގެފާނު މިހެން ވިދާޅުވި ހިނދެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ދިގު މުއްދަތަކަށް ހުންނެވުން ތިޔަބައިމީހުނަށް ބޮޑުކަމަކަށްވެ، އެކަމާހެދި އުނދަގޫވެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް ﷲ ހަނދުމަ ކޮށްދެއްވައި، އެކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވުމަށް އަންގަވާތީ ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ޤަތުލުކުރަން ނުވަތަ ރަށުން ބޭރުކޮށްލަން އުޅުނަސް، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަރުވާލެއް ނެތެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަކީލު ކުރައްވަނީ މާތް ﷲއަށެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހަދަން ބޭނުން ގޮތެއް ކަނޑައަޅައި ނިންމައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޢުވާނުންނަށާއި އެހީތެރިންނަށް ގޮވާށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނާ މެދު ހަދަން ބޭނުންވާ ގޮތެއް ރާވާށެވެ. އެކަމަކު އެކަން ފޮރުވިފައި އޮވެގެން ނުވާނެއެވެ. އެންމެންނަށް އެނގި ފާޅުވާން ވާނެއެވެ. ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ހަދާ ގޮތެއް، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެއްވެސް ވަގުތެއް ދިނުމެއް ނެތި، ތަންފީޒުކުރާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންދެކެ ބިރުފުޅުގެންވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ. މާތް ﷲގެ ނަޞްރާއި ރައްކާތެރިކަމާ މެދު ފުރިހަމަ އިތުބާރު އޮތް މީހަކު މެނުވީ މިފަދަ ވާހަކަ ނުދައްކާނެއެވެ.

ނޯޓް

فَكَذَّبُوهُ فَنَجَّيْنَـٰهُ وَمَن مَّعَهُۥ فِى ٱلْفُلْكِ وَجَعَلْنَـٰهُمْ خَلَـٰٓئِفَ وَأَغْرَقْنَا ٱلَّذِينَ كَذَّبُوا۟ بِـَٔايَـٰتِنَا ۖ فَٱنظُرْ كَيْفَ كَانَ عَـٰقِبَةُ ٱلْمُنذَرِينَ ﴿ ٧٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، އެއުރެން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރޫއެވެ. ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ނާކޮޅުގައިވާ އެންމެން ސަލާމަތް ކުރެއްވީމެވެ. އަދި އޭގެފަހުން (ބިމުގައި) އުޅޭނެ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ލެއްވީމެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތައް ދޮގުކުރިމީހުން غرق ކުރެއްވީމެވެ. ފަހެ، إنذار ވެވުނު މީހުންގެ ނިމުންހުރީ، ކޮންފަދައަކުންކަން ކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! (73)

ތަފްސީރު

ދެން އެބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ ނޫޙު عليه السلام ދޮގުކުޅައެވެ. ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނާއެކު ތިބި މީހުން ސަލާމަތް ކުރައްވައި އެބައިމީހުންނީ ބިމުގެ ވަޒަންވެރިން ކަމުގައި ލެއްވީމެވެ. އަދި ނެތި ދިޔަ މީހުންގެ ފަހުން ދުނިޔެ އާބާދުކުރާ މީހުން ކަމުގައި ލެއްވީމެވެ. އަދި ދޮގުކުޅަ މީހުން ޠޫފާނުގައި ޣަރަޤު ކުރެއްވީމެވެ. އެބައިމީހުންގެ ރަސޫލުން ދޮގުކުޅަ އުއްމަތްތަކުގެ ނިމުން ތިޔަބައިމީހުން ނިކަން ދެކޭށެވެ. މިއާޔަތުގެ މަޤްޞަދަކީ ރަސޫލާ عليه السلام ގެ ހިތްޕުޅު ހަމަޖައްސަވައިދެއްވައި، މައްކާގެ މުޝްރިކުންނަށް ވެސް އިސްވެދިޔަ އުއްމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ޖަރީމާ ހިންގައި ނުކިޔަމަންތެރިވި މީހުންނަށް ވީ ގޮތް ވެދާނެކަމުގެ އިންޒާރު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވުމެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ بَعَثْنَا مِنۢ بَعْدِهِۦ رُسُلًا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ فَجَآءُوهُم بِٱلْبَيِّنَـٰتِ فَمَا كَانُوا۟ لِيُؤْمِنُوا۟ بِمَا كَذَّبُوا۟ بِهِۦ مِن قَبْلُ ۚ كَذَٰلِكَ نَطْبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِ ٱلْمُعْتَدِينَ ﴿ ٧٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން އެކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ންތަކެއް އެބޭކަލުންގެ قوم ގެމީހުންގެ ގާތަށް ފޮނުއްވީމެވެ. ފަހެ، بيان ވެގެންވާ ހެކިތައް އެއުރެންނަށް އެބޭކަލުން ގެނެސްދެއްވޫއެވެ. (ނަމަވެސް) ކުރިން އެއުރެން ދޮގުކުރި ކަންތަކަށް إيمان ވާ ބަޔަކު ކަމުގައި އެއުރެން ނުވިއެވެ. ހަމައެފަދައިން ދެކޮޅުވެރިވެ ހައްދުފަހަނަޅައިދާ މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސިއްކަގައްސަވާހުށީމެވެ. (74)

ތަފްސީރު

ދެން ނޫޙު عليه السلام އަށް ފަހު ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެހެން ރަސޫލުބޭކަލުން (ހޫދު، ޞާލިޙު، ލޫޠު އަދި ޝުޢައިބު عليهم السلام ފަދަ ބޭކަލުން) ފޮނުއްވީމެވެ. އެބޭކަލުން އެބޭކަލުންގެ ޤައުމުތަކަށް ފާޅުކަން ބޮޑު މުޢުޖިޒާތްތައް ގެނެސްދެއްވިއެވެ. އެހެނަސް، އެބައިމީހުން އެބޭކަލުން ދޮގުކޮށް، އެބޭކަލުން އެބައިމީހުންނަށް ގެނެސްދެއްވި ތަކެއްޗަށް އީމާން ނުވިއެވެ. އެހެންކަމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވައި، އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުދެއްވީމެވެ. ބިންމަތީގައި ފަސާދަކުރާ، ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅާފައިވާ މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސިއްކަ ޖައްސަވަނީ މިފަދައިންނެވެ.

ނޯޓް

وَيُحِقُّ ٱللَّهُ ٱلْحَقَّ بِكَلِمَـٰتِهِۦ وَلَوْ كَرِهَ ٱلْمُجْرِمُونَ ﴿ ٨٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި ކުށްވެރިން ނުރުހުނަސް، اللَّه އެކަލާނގެ كلمة ފުޅުތަކުން حق ސާބިތުކުރައްވައި ފާޅުކުރައްވާނެތެވެ. (82)

ތަފްސީރު

އަނިޔާވެރި ކުށްވެރިން ނުރުހުނަސް، މާތް ﷲ އަލިގަދަ ޙުއްޖަތްތަކުން ޙައްޤު ސާބިތުކުރައްވައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ސިހުރު ބާޠިލުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވާތަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ވަރަށް އަވަހަށް ފެންނާނެއެވެ. އެހެނީ، އަބަދުވެސް ގަދަކަން ލިބޭނީ ޙައްޤަށެވެ. މި އާޔަތްތަކުން ފެންނަ މާނައަށް ބަލާއިރު، ސިހުރުވެރިން އެބައިމީހުންގެ ވާފަށްތަކާއި އަސާތައް އެއްލުމުން ފިރުއައުނު ބަލިވެ މޫސާ عليه السلام އަށް ނަޞްރު ލިބިވަޑައިގަތީއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ވާފަށްތަކާއި އަސާތައް ކަނާތްފަރާތަށާއި ވާތްފަރާތަށް ހަރަކާތްކުރަމުން ދިޔައެވެ. މޫސާ عليه السلام އެކަލޭގެފާނުގެ އަސާކޮޅު އެއްލެވުމުން، އެބައިމީހުން އެއްލި ހުރިހާ ވާފަށަކާއި، އަސާތަކެއް ދިރުވާލިއެވެ. އަދި އެތަން ފެނި ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް ސަޖިދަކުރަން ސިހުރުވެރިންނަށް މަޖުބޫރުވިއެވެ. އަދި ފިރުއައުނަށް ބަލިވުމާއި ނިކަމެތިކަމުގެ ފަސްބައި ދަމަމުން، މާޔޫސްވެ ފަހަތަށް ޖެހެން މަޖުބޫރުވިއެވެ. އަދި އޭނާ ސިހުރުވެރިންގެ އަތާއި ފައި ބުރިކުރާނެ ކަމުގެ އިންޒާރުދިނެވެ. އަދި އެކަން ތަންފީޒުވެސް ކުރިއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން މީސްތަކުންގެ ހިތްތަކަށް ބިރުވެރިކަން ވަނެވެ.

ނޯޓް

فَمَآ ءَامَنَ لِمُوسَىٰٓ إِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِّن قَوْمِهِۦ عَلَىٰ خَوْفٍ مِّن فِرْعَوْنَ وَمَلَإِي۟هِمْ أَن يَفْتِنَهُمْ ۚ وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِى ٱلْأَرْضِ وَإِنَّهُۥ لَمِنَ ٱلْمُسْرِفِينَ ﴿ ٨٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، موسى ގެފާނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ قوم ގެ ބައެއް ދަރިކޮޅު މެނުވީ إيمان އެއް ނުވެތެވެ. (އެއީ) فرعون އާއި، އޭނާގެ ބޮޑުންނަށް ބިރުންނެވެ. އެއުރެންނަށް އަނިޔާކޮށް، دين ން އެއްކިބާކޮށްފާނެ ކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، فرعون އަކީ، ބިމުގައި ވަރަށް ބޮޑާވެގެން އުޅުނު މީހެކެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާވަނީ (އަނިޔާވެރިކަމާއި فساد ވެރިކަމުގައި) ހައްދުފަހަނަޅައިފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. (83)

ތަފްސީރު

ހައިރާންކުރުވަނިވި މުޢުޖިޒާތްތައް ފެނުމަށް ފަހުވެސް ބަނީއިސްރާއީލުގެ މަދު ބަޔަކު މެނުވީ މޫސާ ﷺ އަށް އީމާން ނުވެއެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ދީނަށްވެސް ނުވަދެއެވެ. ފިރުޢައުނު ޖައްބާރުކަމާ، ނުލަފާކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް، ތަފާތު ޢަޛާބާއި މުޞީބާތް ޖައްސައި އެބައިމީހުން ދީނުން ބޭރުކޮށްފާނެ ކަމަށް ބިރުންނެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް ފިރުޢައުނު ޖަރީމާ ހިންގުމާއި، ނުލަފާކަމާއި، ބޮޑާކަމާއި، ގޮތްދޫނުކުރުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔައެވެ. އެންމެ ފަހުން ކަލާނގެކަމަށް ދަޢުވާވެސް ކުރީއެވެ.

ނޯޓް

وَأَوْحَيْنَآ إِلَىٰ مُوسَىٰ وَأَخِيهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِكُمَا بِمِصْرَ بُيُوتًا وَٱجْعَلُوا۟ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَأَقِيمُوا۟ ٱلصَّلَوٰةَ ۗ وَبَشِّرِ ٱلْمُؤْمِنِينَ ﴿ ٨٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ތިމަންރަސްކަލާނގެ موسى ގެފާނާއި، އެކަލޭގެފާނުގެ أخ (هارون ގެފާނު) އަށް وحى ކުރެއްވީމެވެ. ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ قوم ގެމީހުންނަށް مصر ގައި ގޭގެ ހައްދަވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ގޭގެ، قبلة އަށް ބަހައްޓައި، ނަމާދު قائم ކުރާށެވެ! އަދި ކަލޭގެފާނު مؤمن ތަކުންނަށް (نصر ލިބޭނެކަމުގެ) އުފާވެރި خبر ދެއްވާށެވެ! (87)

ތަފްސީރު

ދެން މިފެށުނީ އުނދަގޫ އިމްތިޙާނުގެ ކުރިމަތީގައި ސާބިތުވެ ތިބުމަށްޓަކައި ބަނީއިސްރާއީލު މީހުން ރޫޙާނީ ގޮތުން ތައްޔާރުކުރުމުގެ ދައުރެވެ. މާނައީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ މޫސާ عليه السلام އަށާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام އަށް ވަޙީކުރެއްވީމެވެ. ބަނީއީސްރާއީލު މީހުންނަށްޓަކައި ނަމާދުކޮށް އަޅުކަންކުރާނޭ ގެތަކެއް ތައްޔާރުކުރައްވާށެވެ. އަދި ބިރުގެ ވަގުތުގައި ތިޔަބައިމީހުން އެތަންތަން ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުކުރާ ތަންތަނަށް ހަދާށެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. "އެބައިމީހުން ތިބީ ބިރުންނެވެ. އެހެންކަމުން، އެބައިމީހުންނަށް ގެތަކުގައި ނަމާދުކުރެއްވުމަށް އަމުރުކުރެއްވީއެވެ." އަދި ނަމާދު އޭގެ ވަގުތުތަކުގައި އޭގެ ޝަރުތުތަކާއި ރުކުންތައް ފުރިހަމަކޮށް ކުރުންމަތީ ދެމިތިބުމަށް އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެވުނެވެ. މޫސާ عليه السلام އެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ތަބަޢަވީ މުއުމިނުންނަށް އެބައިމީހުންގެ ޢަދުއްވު، ލަޢުނަތްލެއްވިގެންވާ ފިރުޢައުނުގެ މައްޗަށް އެބައިމީހުންނަށް ނަޞްރުދެއްވައި ގަދަކަން ދެއްވާނޭ ކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރުދެއްވާށެވެ.

ނޯޓް

وَقَالَ مُوسَىٰ رَبَّنَآ إِنَّكَ ءَاتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَأَهُۥ زِينَةً وَأَمْوَٰلًا فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّوا۟ عَن سَبِيلِكَ ۖ رَبَّنَا ٱطْمِسْ عَلَىٰٓ أَمْوَٰلِهِمْ وَٱشْدُدْ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُوا۟ حَتَّىٰ يَرَوُا۟ ٱلْعَذَابَ ٱلْأَلِيمَ ﴿ ٨٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

موسى ގެފާނު ދެންނެވިއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އިބަރަސްކަލާނގެ فرعون އަށާއި، އޭނާގެ ބޮޑުންނަށް ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގައި ޒީނަތްތެރިކަމާއި، މުދާތައް ދެއްވީމުއެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! (އެތަކެތިން) އެއުރެން އިބަރަސްކަލާނގެ ތެދުމަގުން (މީސްތަކުން) އެއްކިބާކުރެތެވެ. އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޯއެވެ! އެއުރެންގެ މުދާތައް ހަލާކު ކުރައްވައި، ނެތިކުރައްވާނދޭވެ! އަދި އެއުރެންގެ ހިތްތައް ހަރުކަށިކުރައްވައި، ސިއްކަގައްސަވާނދޭވެ! ފަހެ، އެއުރެންނަށް ވޭންދެނިވި عذاب ފެނިއްޖައުމަށް ދާނދެން، އެއުރެން إيمان އެއް ނުވާނެތެވެ. (88)

ތަފްސީރު

ފިރުޢައުނުގެ ނުލަފާކަން ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ގޮސް، ބަނީއިސްރާއީލުންނަށް އޭނާގެ ފަރާތުން ލިބޭ އުނދަގޫތައް އިތުރުވުމުން މޫސާ عليه السلام ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ބައިގެ މީހުންގެ މައްޗަށް ބަދުދުޢާ ކުރައްވާން ފެށްޓެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާގައި ފަހަތުން އާމީން ކިޔުއްވުމަށް ހާރޫނު عليه السلام ހުންނެވިއެވެ. ބަދުދުޢާ ކުރަންޖެހޭ ސަބަބު ބަޔާންކުރުމަކީ އަނެކާގެ މައްޗަށް ބަދުދުޢާ ކުރާ މީހެއްގެ ޙައްޤެކެވެ. އެއްވެސް ފާފައެއް ނުވަތަ ސަބަބެއް ނެތި ބަދުދުޢާ ކުރަނީ ކަމަށް އަޑުއަހާ މީހާއަށް ހީވެދާނެތީއެވެ. އެހެންކަމުން މޫސާ عليه السلام ސަބަބު ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. މާނައީ އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ޤައުމުގެ ބޮޑުންނަށް އިބަރަސްކަލާނގެ ގިނަގުނަ މުދާ ދެއްވީމުއެވެ. އެބައިމީހުން ނުލަފާކަމާއި ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ހިނގައްޖެއެވެ. އަދި އެންމެ ފަހުން މީސްތަކުން ދީނުން ބޭރުކޮށް މަގުފުރައްދަން ފަށައިފިއެވެ. އަޅަމަންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އެބައިމީހުންގެ މުދާތައް ހަލާކުކުރައްވައި ނެތިކުރައްވާނދޭވެ. އެބައިމީހުންގެ ގެތައް ފުނޑުފުނޑުކުރައްވާނދޭވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންނީ އުރެދުމުގައި ޙައްދުފަހަނައަޅައި ގޮސްފައިވާ ކާފިރުންނެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ ދެއްވި ނިޢުމަތްތައް އެބައިމީހުން ބޭނުންކުރީ އިބަރަސްކަލާނގެއަށް އުރެދުމަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް ހަރުކަށިވާނޭހެން ސިއްކަ ޖައްސަވާނދޭވެ. ނަސޭހަތަކަށް، ހަނދާންކޮށްދިނުމަކަށް މަޑުނުވާ ވަރަށެވެ. އެބައިމީހުންނަށް އެންމެ ހަރުކަށި ގަދަފަދަ ޢަޛާބު ލިބުމަށެވެ.

ނޯޓް

قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَٱسْتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَآنِّ سَبِيلَ ٱلَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ﴿ ٨٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

އެކަލާނގެ وحى ކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަ ދެބޭކަލުންގެ دعاء އިޖާބަކުރައްވައިފީމެވެ. ފަހެ، ތިޔަ ދެބޭކަލުން ސީދާގޮތުގައި ތިއްބަވާށެވެ! ނުދަންނަ މީހުންގެ މަގަށް ތިޔަ ދެބޭކަލުން تبع ވެވަޑައި ނުގަންނަވާހުށިކަމެވެ! (89)

ތަފްސީރު

އެކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ބޮޑުންގެ މައްޗަށް ކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ދުޢާ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިޖާބަކުރައްވައިފީމެވެ. އެބައިމީހުން ނެތިކުރައްވާނެކަމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު ކަލޭގެފާނަށް ހުއްޓެވެ. މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނާއި، އަނިޔާވެރިވީ މީހުންގެ ޤައުމާއި ދެމެދު ފައިޞަލާކުރައްވައި ނިންމަވަންދެން ކަލޭގެފާނާއި ކަލޭގެފާނުގެ އަޚު ހާރޫނު عليه السلام މާތް ﷲ އެންގެވި ގޮތުގެ މަތީގައި ސީދާވެ ތިއްބަވާށެވެ. އަދި މާތް ﷲގެ ޙިކްމަތް ނޭނގޭ ޖާހިލުންގެ މަގުން ތިޔަ ދެބޭކަލުން ކުރިއަށް ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. އައްޠަބަރީ ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ދުޢާއަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނު ސާޅީސް އަހަރު ހުންނެވިއެވެ. ދެން މާތް ﷲ ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ފާފަވެރި ޤައުމު ޣަރަޤުކުރެއްވިއެވެ. އަހުރެން ބުނަމެވެ. ސާޅީސް އަހަރުގެ ދިގު މުއްދަތަކީ އިލާހީ ދުވަހުގެ ނިސްބަތުން އެއްގަޑި އިރަށްވުރެ ކުޑަ ވަގުތުކޮޅެކެވެ. ﴿وَإِنَّ يَوْمًا عِندَ رَبِّكَ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި، އެންމެ ދުވަހެއްވަނީ، ތިޔަބައިމީހުން ގުނައި ޢަދަދުކުރާ އަހަރުތަކުން އެއްހާސް އަހަރާ އެއްފަދަވެގެންނެވެ.) ﴿أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا﴾ ގައި ދުޢާ ކުރެއްވީ މޫސާ عليه السلام ކަމުގައި ވާއިރުވެސް ދެބޭކަލުންނާ މުޚާޠަބު ކުރެއްވީ މޫސާ عليه السلام ގެ ދުޢާގެ ފަހަތުން ހާރޫން عليه السلام އާމީން ކިޔުއްވީމައެވެ. އެކަލޭފާނުވެސް ދުޢާގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވި ފަދައެވެ. ޚުޝޫޢަތްތެރި ތައުބާވާ ހިތަކުން ނުކުތް ދުޢާއަކަށް ވީތީ، އުޑުގެ ދޮރުތައް ހުޅުވިގެންދިޔަ އެ ދުޢާއަށް ފަހު، ރޭގަނޑުގެ ވަގުތު ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންނާއިގެން މިޞްރުން ނުކުމެވަޑައިގެން، ކަނޑު ހުރަސްކުރައްވައި ފަލަސްޠީނަށް ވަޑައިގަތުމަށް މޫސާ عليه السلام އަށް މާތް ﷲ އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. މިކަމާ ބެހޭގޮތުން އެކަލާނގެ ވަޙީ ކުރައްވަނީ

ނޯޓް

۞ وَجَـٰوَزْنَا بِبَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ ٱلْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُۥ بَغْيًا وَعَدْوًا ۖ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَدْرَكَهُ ٱلْغَرَقُ قَالَ ءَامَنتُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَـٰهَ إِلَّا ٱلَّذِىٓ ءَامَنَتْ بِهِۦ بَنُوٓا۟ إِسْرَٰٓءِيلَ وَأَنَا۠ مِنَ ٱلْمُسْلِمِينَ ﴿ ٩٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަނޑުހުރަސް ކުރައްވައި، ތިމަންރަސްކަލާނގެ إسرآءيل ގެދަރިން ގެންދެވީމެވެ. ފަހެ، فرعون އާއި، އޭނާގެ لشكر ދެކޮޅުވެރިކަމާއި، عداوة ތެރިކަމުގެ ގޮތުގައި އެއުރެންގެ ފަހަތުން ދިޔައޫއެވެ. ދެން އެ فرعون، غرق ވީހިނދު އޭނާ ބުންޏެވެ. إسرآءيل ގެދަރިން إيمان ވީ ކަލާނގެ މެނުވީ، އެހެންކަލަކު ނެތްކަމަށް އަހުރެން إيمان ވެއްޖައީމެވެ. އަދި އަހުރެން ވަނީ مسلم ންގެ ތެރެއިންނެވެ. (90)

ތަފްސީރު

މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނާ އެކު ތިބި މުއުމިނުން ތައްޔާރުވެގެން ރޭގަނޑު ނުކުތެވެ. އަދި ރަތްކަނޑާއި ދިމާއަށް އެބައިމީހުންގެ ދަތުރު ފެށިއެވެ. އަދި ފިރުޢައުނު އެބައިމީހުންނާ އަރައި ހަމަކޮށްފާނެ ކަމުގެ ބިރަށް އެބައިމީހުން ދަތުރުކުރީ ވަރަށް ހީވާގިކަމާއެކުގައެވެ. އެހެނަސް ދެވަނަ ދުވަހު ފިރުޢައުނު އެބައިމީހުން އަތުލިއެވެ. އޭނާ އެބައިމީހުންނާ އަރާ ހަމަކުރީ އިރު އެރި ވަގުތުގައެވެ. ދެން ކަނޑުގައި ޖެއްސެވުމަށް މާތް ﷲ މޫސާ عليه السلام އަށް އެންގެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ކަނޑުގައި ޖެއްސެވުމުން، ޢާލަމްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުން ކަނޑު ފަޅައިގެން ގޮސް ބައިބައި ވިއެވެ. އެއިން ކޮންމެ ބައެއް ބޮޑު ފަރުބަދައެއް ވަރު ވެއެވެ. މާނައީ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުން ކަނޑުހުރަސްކުރަންދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށްޓައި ކަނޑު ފަޅިފަޅި ކުރެއްވީމެވެ. ދެން ފިރުޢައުނު އޭނާގެ ލަޝްކަރާއެކު އައިސް އެބައިމީހުންނާ ހަމަކުރިއެވެ. އަނިޔާވެރިވެ، އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤަށް އަރައިގަނެ، ބިންމަތީގައި ޙައްޤު ނޫންގޮތުގައި އޭނާ މަތިވެރިވެގަތުމަށެވެ. އެންމެފަހުން، އޭނާ ޣަރަޤުވެ މަރުވާނެކަން ޔަޤީންވުމުން އޭނާ ބުންޏެވެ. އަހުރެން އެއްކައުވަންތަ ﷲއަށް އީމާންވެއްޖައީމެވެ. އެއީ ބަނީއިސްރާއިލު މީހުން އެއިލާހަކަށް އީމާންވެގެން ތިބި އިލާހެވެ. އަދި އަހުރެންނީ މާތް ﷲއަށް ބޯލަނބައި ކިޔަމަންތެރިވެ، އެކަލާނގެއަށް އީމާންކަން ޚާލިޞްކުރި މީހުންގެ ތެރެއިންވާ މީހަކީމެވެ. އޭނާ އިސްލާމްވެ، މާތް ﷲގެ އެއްކައުވަންތަކަން ޤަބޫލުކުރާކަން އިޢުލާންކުރީ، އެކަން ކުރުމުން މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުން މިންޖުވެ، ޣަރަޤުން ސަލާމަތްވާނެކަމަށް ހީކޮށެވެ. އެއީ ޙަޔާތުން ނާއުއްމީދުވެފައިވާ މީހެއްގެ ތައުބާއެވެ. ދެން އޭނާއަށް އިލާހީ ޖަވާބު އައެވެ.

ނޯޓް

فَٱلْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ ءَايَةً ۚ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ ٱلنَّاسِ عَنْ ءَايَـٰتِنَا لَغَـٰفِلُونَ ﴿ ٩٢ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ، މިއަދު ކަލޭގެ (ފުރާނަނެތް) ހަށިގަނޑު ސަލާމަތްކުރައްވާހުށީމެވެ. އެއީ، ކަލޭގެފަހުން އަންނަބަޔަކަށް، عبرة އެއް ކަމުގައި ކަލޭ ވުމަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަމީހުންވަނީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ آية ތަކާމެދު (އެބަހީ: ތިމަންރަސްކަލާނގެ قدرة ތެރިކަމުގެ މައްޗަށް دليل ކުރާ ހެކިތަކާމެދު) غافل ވެގެންކަން ކަށަވަރެވެ. (92)

ތަފްސީރު

އެހެންކަމުން، މިހާރު ހަމަ މިވަގުތު ކަލޭގެ ފުރާނަނެތް ހަށިގަނޑު ކަނޑުން ނެރުއްވާނަމެވެ. ކަލޭގެފަހުން އަންނަ ފިރުޢައުނުންނާއި ޖައްބާރުންނަށް ޢިބުރަތަކަށްވެ، އެބައިމީހުން ކަލޭ ފަދައިން ނުކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ނުދިއުމަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަ މީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތަކަށް ފުރަގަސްދެއެވެ. އެބައިމީހުންނީ ޢިބްރަތްލިބިގަންނަ، ވިސްނައި ފިކުރުކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ނުވެއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. ބަނީއިސްރާއީލު މީހުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު ފިރުޢައުނު މަރުވިކަމާމެދު ޝައްކުކުރިއެވެ. ދެން، އޭނާ ޙަޤީޤަތުގައި މަރުވިކަން އެބައިމީހުން ޔަޤީންކުރުމަށް، އޭނާގެ ފުރާނަ ނެތް ހަށިގަނޑު އޮތްގޮތަށް އެއްގަމަށް އެރުވުމަށް މާތް ﷲ ކަނޑަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އޭނާގެ ނުލަފާކަން އެހިސާބުން ނިމުމަކަށް އައީއެވެ.

ނޯޓް

وَلَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَرَزَقْنَـٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَـٰتِ فَمَا ٱخْتَلَفُوا۟ حَتَّىٰ جَآءَهُمُ ٱلْعِلْمُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِى بَيْنَهُمْ يَوْمَ ٱلْقِيَـٰمَةِ فِيمَا كَانُوا۟ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿ ٩٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، إسرآءيل ގެދަރިންނަށް ރަނގަޅު މޮޅު منزل އެއް (އެބަހީ: مصر އާއި شام) ތިމަންރަސްކަލާނގެ ދެއްކެވީމެވެ. އަދި ރަނގަޅު ތަކެތިން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް رزق ދެއްވީމެވެ. ދެން އެއުރެންނާ ހަމަޔަށް علم އަތުވެއްޖެއުމަށް ދާނދެން، އެއުރެން خلاف އެއް ނުވެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެން خلاف ވެ އުޅުނު ކަންތަކާމެދު، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ قيامة ދުވަހުން އެއުރެންގެ މެދުގައި ނިޔާކުރައްވާނެތެވެ. (93)

ތަފްސީރު

މިއާޔަތްތަކުގައި މާތް ﷲ މިބަޔާންކުރައްވަނީ އުރެދުމުގައި ޙައްދު ފަހަނައަޅައި ދިޔަ ޖައްބާރު ފިރުޢައުނުގެ ނުބައިކަމުން ބަނީއިސްރާލު މީހުން މިންޖުކުރައްވައި އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ވާހަކައެވެ. އަދި އެބައިމީހުން މިނިޢުމަތަށް ޝުކުރުވެރިވުމުގެ ބަދަލުގައި އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ފެނިގެން ދިޔަ ދެކޮޅުވެރިކަމާ، ހައްދުފަހަނައަޅައިދިއުމުގެ ވައްތަރުތަކުގެ ވާހަކައެވެ. މާނައީ: ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބަނީއިސްރާއީލު މީހުން ތަޢުރީފުލިބިގެންވާ ތަނެއްގައި އަދި ރުހުންލިބިގެންވާ މަންޒިލެއްގައި ވަޒަންވެރިކުރެއްވީމެވެ. އަދި ފިރުޢައުނުގެ ރަސްކަމާއި، ބާރުވެރިކަން އެބައިމީހުންނަށް ވާރުތަކުރެއްވީމެވެ. ދެން އެބައިމީހުން އުޅުނީ ނިޢުމަތް ލިބިގެންވާ މާތް ދިރިއުޅުމެކެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފައިދާހުރި މީރު ތަކެތިން އެބައިމީހުންނަށް ރިޒުޤު ދެއްވީމެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކަށް އެބައިމީހުން ޝުކުރުވެރި ނުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ޢިލްމު، އެބަހީ މާތް ﷲގެ ޙުކުމްތައް އެފޮތުގައިވާ ތައުރާތު، އައުމަށް ފަހުގައި މެނުވީ ދީނުގެ ކަންކަމުގައި އެބައިމީހުން ދެބަސްނުވެއެވެ. ދީނަކީ ވަކިނުކޮށް އެއްކުރާ އަދި ބައިބައިނުކޮށް އެކަތިގަނޑަކަށް ހަދާ އެއްޗަކަށް ވާއިރު، އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ދެބަސްވުން އުފެދުނީ ދީނުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެންމެ ފަހުގެ ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ﷺ ނަބީކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުގެ ކުރިން އެބައިމީހުން ތިބީ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަބީކަމަށް އެންމެން އެއްބަސްވެ ޤަބޫލުކޮށްގެންނެވެ. ނަމަވެސް، އެކަލޭގެފާނު ކީރިތި ޤުރްއާނާއިގެން އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގަތުމުން އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ދޮގުކުރިއެވެ. ވީއިރު، އެބައިމީހުން އެއްބަސްވުން ދެކޮޅުހެދުމަކަށް ބަދަލުކުރީ، އަދި ނިޢުމަތަށް އިންކާރުކުރީ ކިހިނެއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ދީނުގައި އެބައިމީހުން ދެބަސްވެ އަރައިރުންވީ ކަންކަމުގައި ޤިޔާމަތް ދުވަހު އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙުކުމްކުރައްވައި، ކޮންމެ މީހަކަށް އެމީހެއްގެ ޢަމަލަށް ޖަޒާދެއްވާނެއެވެ.

ނޯޓް

فَإِن كُنتَ فِى شَكٍّ مِّمَّآ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ فَسْـَٔلِ ٱلَّذِينَ يَقْرَءُونَ ٱلْكِتَـٰبَ مِن قَبْلِكَ ۚ لَقَدْ جَآءَكَ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلْمُمْتَرِينَ ﴿ ٩٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލެއްވި ތަކެއްޗާމެދު، ކަލޭގެފާނު شك އެއްގައިވާނަމަ، ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ފޮތްކިޔައިއުޅުނު މީހުންނާ سؤال ކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން ކަލޭގެފާނަށް حق ތެދު އަތުވެއްޖެއެވެ. ފަހެ، شك ކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން، ކަލޭގެފާނު ވެވަޑައި ނުގަންނަވާ ހުށިކަމެވެ! (94)

ތަފްސީރު

ބޭރުފުށުން މުޚާޠަބު ކުރެއްވީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އަށް ކަމުގައި ވިޔަސް ޙަޤީޤަތުގައި މުޚާޠަބުކުރައްވާފައި ވަނީ މުޅި އުއްމަތަށެވެ. މާނައީ މުއުމިނުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން މިޤުރްއާނާ މެދު ޝައްކުނުކުރާށެވެ. ފަހެ، އެއީ ހަމަކަށަވަރުން ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ޙައްޤު ގޮތުގައި ބާވައިލައްވާފައިވާ ފޮތެކެވެ. އެހެންކަމުން، އެފޮތާމެދު ޝައްކުކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ތިޔަބައިމީހުން ނުވާށެވެ. އަދި އަހުލުކިތާބީންގެ ތެރެއިން ތައުރާތާއި އިންޖީލު ދަންނަ މީހުންނާއި، އެބަހީ އެބައިމީހުންގެ އަޙްބާރުންނާއި ރާހިބުންނާއި، ތިޔަބައިމީހުން ސުވާލުކުރާށެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ކިޔައިދެއްވާފައިވާ ފަދައިން، އެއީ އެބައިމީހުންނަށް ރަނގަޅަށް އެނގި ބަޔާންވެގެންވާ ވާހަކައެކެވެ. ބައެއް ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. މިއާޔަތް ބިނާކުރައްވާފައިވަނީ، ކަމެއް ހިނގައިފިއްޔާ ދެން ކަންކުރާނެ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ. މާނައީ މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ކަލޭގެފާނު ޝައްކުރައްވަފާނެފަދަ ޙާލަތެއް އަތުވެއްޖެނަމަ ކަލޭގެފާނު އަހުލުކިތާބީންނާ ސުވާލުކުރައްވާނީއެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ޝައްކެއް ނުކުރައްވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ސުވާލުވެސް ނުކުރައްވައެވެ. ޤަތާދާ ވިދާޅުވިއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނު ޝައްކުނުކުރައްވަމެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ސުވާލެއްވެސް ނުކުރައްވަމެވެ." މިފަދައިން ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިކަމަށް އަހަރުމެންނާ ހަމައަށް އައިސްފައި ވެއެވެ. ދެން މިއަންނަ އާޔަތުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި ބޮޑަށް ބުރަވާން ޖެހެނީ މުޚާޠަބުކުރައްވާފައިވަނީ އުއްމަތަށް ކަމުގައެވެ.

ނޯޓް

وَلَوْ جَآءَتْهُمْ كُلُّ ءَايَةٍ حَتَّىٰ يَرَوُا۟ ٱلْعَذَابَ ٱلْأَلِيمَ ﴿ ٩٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންގެ މައްޗަށް (عذاب ހުރިކަމަށް) ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ބަސްފުޅު حق ވެގެންވާ މީހުން، އެއުރެންގެ ގާތަށް ކޮންމެ آية އެއް އަޔަސް، އެއުރެންނަށް ވޭންދެނިވި عذاب ފެނިއްޖައުމަށް ދާނދެން، إيمان އެއް ނުވާނެތެވެ. (97)

ތަފްސީރު

އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ދަލީލުތަކާއި މުޢުޖިޒާތްތައް އަޔަސް، ވޭންދެނިވި ޢަޛާބު ފެންނަންދެން (އެބައިމީހުން އީމާންނުވާނެއެވެ.) އެހިނދު އެބައިމީހުން ތައުބާވެ، އީމާންވާނެއެވެ. އެވަގުތު އީމާންވުމުން އެބައިމީހުންނަށް ކުރާނެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. ފިރުޢައުނު ޣަރަޤުވީ ވަގުތު އީމާންވުމުން އެއީމާންކަމުގެ ފައިދާއެއް އޭނާއަށް ނުކުރި ފަދައިންނެވެ. ދެން މާތް ﷲ ބަޔާން ކުރައްވަނީ އަނިޔާވެރިން ނެތިކޮށްލެއްވުމުގައި މާތް ﷲގެ އިލާހީ ސުންނަތެވެ. އެއީ، ނަބީބޭކަލަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މައްޗަށް ދުޢާކުރައްވައިގެން އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބު އަތުވެއްޖެނަމަ، އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން އެ ޢަޛާބު ދުރުނުކުރެއްވުމެވެ. ޔޫނުސު عليه السلام ގެ ޤައުމު ފިޔަވައެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ދިމާވެފައިވަނީ މުޅިން އެހެން ގޮތެކެވެ. އެބައިމީހުން ތައުބާވެ އީމާންވުމުން މާތް ﷲ އެބައިމީހުން ޢަޛާބުން މިންޖުކުރެއްވީއެވެ. އެއީ، އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ އެބައިމީހުންދެކެ ކޯފާވެ، އެބައިމީހުންނަށް މުހުލަތު ނުދެއްވައި، އެބައިމީހުން ދޫކޮށް ވަޑައިގަތީމައެވެ. އެކަމާ ބެހޭގޮތުން މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

فَلَوْلَا كَانَتْ قَرْيَةٌ ءَامَنَتْ فَنَفَعَهَآ إِيمَـٰنُهَآ إِلَّا قَوْمَ يُونُسَ لَمَّآ ءَامَنُوا۟ كَشَفْنَا عَنْهُمْ عَذَابَ ٱلْخِزْىِ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَمَتَّعْنَـٰهُمْ إِلَىٰ حِينٍ ﴿ ٩٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ފަހެ، ރަށެއްގެ މީހުން، އެއުރެންގެ إيمان ކަމުން މަންފާކުރާނޭ ގޮތުގައި، إيمان ވީނަމަ ކިހާރަނގަޅުހޭ! އެހެނެއްކަމަކު، يونس ގެފާނުގެ قوم ގެމީހުން إيمان ވުމުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންގެ ކިބައިން ދުނިޔޭގެ حياة ގައި ނިކަމެތިކަމުގެ عذاب ދުރުކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެއުރެންގެ އަޖަލު ޖެހިއްޖައުމަށް ދާނދެން، އެއުރެން އަރާމުގައި އުޅުމަށް ލެހެއްޓެވީމެވެ. (98)

ތަފްސީރު

ޢަޛާބު ފޮނުއްވައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނެތިކުރެއްވި ރަށްތަކުގެ ތެރެއިން ރަށެއްގެ މީހުން ކާފިރުކަމުން ތައުބާވެ، އީމާންކަމުގައި އިޚްލާޞްތެރިވެގެން، އެއީމާންކަމުން އެބައިމީހުންނަށް ފައިދާކުރިހެއްޔެވެ؟ މާނައީ އެބައިމީހުންނަށް އެ އީމާންކަމުގެ ފައިދާ ނުކުރެއެވެ. ޔޫނުސު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ މީހުންނާމެދު ކަން ހިނގި ގޮތް ފިޔަވައެވެ. ފަހެ، އެބައިމީހުންނަށް ޢަޛާބުގެ ޢަލާމާތްތައް ފެނުމުން، އެބައިމީހުން ކާފިރުކަމުން ތައުބާވެ، މާތް ﷲއަށް އީމާންވިއެވެ. އެހެންވެ، ނިކަމެތިކޮށްލާ ޢަޛާބު ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންގެ ކިބައިން ގެންދެވީމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ އަޖަލު ހަމަވަންދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުން ދުނިޔޭގައި ލެހެއްޓެވީމެވެ. ޢަޛާބުގެ ކޮޅިގަނޑު ޔޫނުސު عليه السلام ގެ ޤައުމުގެ މަތިން ދުރުކުރެއްވި ސަބަބަކީ އެބައިމީހުން ތެދުވެރިކަމާއި، ޔަޤީންކަމާއި، އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު، މާތް ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް އެދި ދެންނެވުމެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާ އެބައިމީހުން ދެކެ ކޯފާވެ، އެކަލޭނގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިޒުނަފުޅަށް އެދިވަޑައިގަތުމަކާ ނުލައި އެބައިމީހުން ދޫކުރައްވައި ވަޑައިގަތުމެވެ. ނަބީބޭކަލަކަށް ނިސްބަތްކުރާއިރު މިއީ ފާފައެކެވެ. މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ޢިތާބުގެ ބަސް ވަޙީކުރައްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމަށް ތައުބާލައްވައި، އެބައިމީހުންގެ ޙަޔާތުގެ ބާކީ އޮތްބައި އުފަލުގައި އުޅުމުގެ ފުރުޞަތު އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވީ އެހެންވެއެވެ. މާތް ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅު ﴿فَـَٔامَنُوا۟ فَمَتَّعْنَـٰهُمْ إِلَىٰ حِينٍ﴾ (ފަހެ، އެބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް އީމާންވިއެވެ. ދެން އެބައިމީހުންގެ އަޖަލު ޖެހިއްޖައުމަށް ދާނދެން އެބައިމީހުން އަރާމުގައި އުޅުމަށް ލެހެއްޓެވީމެވެ.) ގައި ވާ ފަދައިންނެވެ. މިއީ އަނިޔާވެރިންނަށް ޢުޤޫބާތް ދެއްވުމުގައި މާތް ﷲގެ އިލާހީ ސުންނަތުން އިސްތިސްނާވާ ކަމެކެވެ. މާތް ﷲ އެކަން ފާހަގަކުރެއްވީ އެކަމަށް ބަލައިގެން، ޢަޛާބު އައުމުން ތައުބާވެ އީމާންވުމުން އެކަން ޤަބޫލުކުރެވޭނޭކަމަށް ހީކޮށް އެހެން ބަޔަކު އޮޅުމެއްގެ ތެރޭގައި ނުވުމަށެވެ. ދެން މާތް ﷲ މިބަޔާންކުރައްވަނީ އީމާންވުމަކީ މަޖުބޫރުކޮށްގެން ވެވޭ ކަމެއް ނޫންކަމުގައްޔާއި، ހިތުގެއަޑިން ޤަބޫލުކޮށް ރުހިގެން ވެވޭ ކަމެއް ކަމުގައެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَلَوْ شَآءَ رَبُّكَ لَـَٔامَنَ مَن فِى ٱلْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا ۚ أَفَأَنتَ تُكْرِهُ ٱلنَّاسَ حَتَّىٰ يَكُونُوا۟ مُؤْمِنِينَ ﴿ ٩٩ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ، ބިމުގައި ވާހާ އެންމެން إيمان ވެއްޖައީހެވެ. ފަހެ، ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް އެއުރެން مؤمن ން ކަމުގައިވުމަށް مجبور ކުރައްވަނީތޯއެވެ؟ (99)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، ކާފިރަކު ކާފިރު ނުވީހެވެ. އަދި ދެކޮޅުހަދާ މީހަކު ދެކޮޅު ނުހެދީހެވެ. އަދި ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުން އީމާންވީހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކަލާނގެ އެގޮތަށް އިރާދަނުކުރައްވައެވެ. އެއީ، އިލާހީ ޙިކްމަތާ މުޅިން ޚިލާފު ކަމަކަށް ވާތީއެވެ. އީމާންވުން އިންސާނުންގެ އިޚްތިޔާރަށް ދޫކޮށް ލެއްވުމަށެވެ. ޘަވާބާއި ޢަޛާބު ދެއްވުމުގެ އިލާހީ ޤާނޫނު އެކަމުގެ މައްޗަށް ތަރުތީބުވެގެން އައުމަށެވެ. މުޙައްމަދު ﷺ އެވެ! ފަހެ، މީސްތަކުން އީމާންވުމަށް ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް މަޖުބޫރުކުރައްވަނީތޯއެވެ؟ އަދި އެބައިމީހުން ގަދަކަމުން އިސްލާމްދީނަށް ވައްދަވަން އުޅުއްވަނީތޯއެވެ؟ އެއީ ކަލޭގެފާނަށް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. އީމާންވުމަކީ މަޖުބޫރުކޮށްގެން ވެވޭނޭ ކަމެއް ނޫންކަން މިއާޔަތުން ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ. ﴿لَآ إِكْرَاهَ فِى ٱلدِّينِ ۖ قَد تَّبَيَّنَ ٱلرُّشْدُ مِنَ ٱلْغَىِّ﴾ (ދީނަށް ވެއްދުމުގައި މަޖުބޫރުކުރުމެއް ނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މަގުފުރެދުމުގެ އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއިން ހިދާޔަތުގެ ސާފު އަލިމަގު އެނގި ފާޅުވެއްޖެއެވެ.) މިއާޔަތަށް ފަހު ދެން މިއަންނަ އާޔަތުގައި އެކަން އިތުރަށް ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ނޯޓް

وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ ٱللَّهِ ۚ وَيَجْعَلُ ٱلرِّجْسَ عَلَى ٱلَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ ﴿ ١٠٠ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه ގެ إذن ފުޅަށް މެނުވީ، إيمان ވުމެއް އެއްވެސް نفس އަކަށް ނެތެވެ. އަދި ނުވިސްނާ މީހުންނަށް، އެކަލާނގެ عذاب ދެއްވާހުށްޓެވެ. (100)

ތަފްސީރު

ޚަލްޤުތަކުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ފަރާތަކަށް މާތް ﷲގެ އިރާދަފުޅާ ތައުފީޤާ ލައިގެން މެނުވީ އީމާންނުވެވޭނެއެވެ. އެބައިމީހުންނަށް ފައިދާހުރި، އަދި އެބައިމީހުން މާތް ﷲގެ ޢަޛާބުން މިންޖުކޮށްދޭނެ ކަންކަމުގައި ބުއްދީގެ ބޭނުންނުކުރާ މީހުންގެ މައްޗަށް އެކަލާނގެ ކާފިރުކަމާއި ނަޖިސްކަން ލައްވައެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ހުރިހާ އިންސާނުން އީމާންވުމަށް ރަސޫލުﷲ ﷺ ދަހިވެތިވެވަޑައިގަންނަވާ ކަމުގައި ވިއެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲގެ ޢިލްމުގައި އެމީހަކު ބާއްޖަވެރިވާނެކަމަށް ކުރިން އޮތް މީހަކު މެނުވީ އީމާންނުވާނެކަމާއި އަދި މާތް ﷲގެ ޢިލްމުގައި އެމީހަކު އަބާއްޖަވެރިވާނެ ކަމަށް ކުރިން އޮތް މީހަކު މެނުވީ ކާފިރު ނުވާނެކަން މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އެންގެވިއެވެ. މާތް ﷲ ކާފިރުކަމަށް ބޭނުންކުރައްވާފައި ވަނީ الرجس މި ލަފުޒެވެ. އޭގެ މާނައަކީ ނަޖިހެވެ. އެއީ، ކާފިރުކަމަކީ ބޭރުފުށުން ފެންނަ ނަޖިސްކަމަކަށްވުރެ ބޮޑަށް ހިތުގެ ނަޖިސްކަމަކަށް ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

ثُمَّ نُنَجِّى رُسُلَنَا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ۚ كَذَٰلِكَ حَقًّا عَلَيْنَا نُنجِ ٱلْمُؤْمِنِينَ ﴿ ١٠٣ ﴾

ތަރުޖަމާ

ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ رسول ންނާއި، إيمان ވި މީހުން ސަލާމަތް ކުރައްވަމެވެ. ހަމައެފަދައިން، مؤمن ން ދިންނަވައި ސަލާމަތް ކުރެއްވުމަކީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އޮތް حق އެކެވެ. (103)

ތަފްސީރު

ކާފިރުންނަށް ޢަޛާބު އައުމުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުބޭކަލުންނާއި އެބޭކަލުންނަށް އީމާންވީ މީހުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެޢަޛާބުން ސަލާމަތްކުރައްވާހުށީމެވެ. އެއީ އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަށް އޮތް ޙައްޤެކެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ ٱلْأَشْهَـٰدُ﴾ (ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ރަސޫލުންނަށާއި، އީމާންވި މީހުންނަށް، ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތުގައްޔާއި، ހެކިންތައް ތެދުވާ ދުވަހުގައި (އެބަހީ: ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި) ނަޞްރުދެއްވާހުށީމެވެ.) އެހެންކަމުން، ޢަޛާބުން ސަލާމަތްވުން ބިނާވެފައި ވަނީ މާތް ﷲއާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ﷺ އަށް އީމާންވުމުގެ މައްޗަށެވެ. މިގޮތުން މާތް ﷲ ވަނީ ނަމްރޫދުގެ މައްޗަށް އިބްރާހީމް عليه السلام އަށް، ޖައްބާރު ފިރުޢައުނުގެ މައްޗަށް މޫސާ عليه السلام އަށް، ޢީސާ عليه السلام އަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަދުއްވުން ކަމުގައިވާ ޔަހޫދީންގެ މައްޗަށް، އަދި މުޙައްމަދު ﷺ އަށް މައްކާގެ ގޮތްދޫނުކުރާ މަގުފުރެދިފައިވާ ކާފިރުންގެ މައްޗަށް ނަޞްރުދެއްވާފައެވެ. މާތް ﷲ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެކަލާނގެ ވަޢުދާ ޚިލާފުވެވޮޑިގެންފައި ނުވާކަން މިކަމުން އެނގެއެވެ. އެއީ މެދުކެނޑުމެއްނެތި ހިނގަމުން އައިސްފައިވާ އިލާހީ ސުންނަތަކަށް ވާތީއެވެ.

ނޯޓް

قُلْ يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِن كُنتُمْ فِى شَكٍّ مِّن دِينِى فَلَآ أَعْبُدُ ٱلَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَـٰكِنْ أَعْبُدُ ٱللَّهَ ٱلَّذِى يَتَوَفَّىٰكُمْ ۖ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ ٱلْمُؤْمِنِينَ ﴿ ١٠٤ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ دين އާމެދު شك އެއްގައި ވާނަމަވެސް، اللَّه ފިޔަވައި ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ތަކެއްޗަކަށް، ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޅުކަމެއް ނުކުރައްވާހުށީމެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޅުކަންކުރައްވާހުށީ، اللَّه އަށެވެ. އެކަލާނގެއީ، ތިޔަބައިމީހުން މަރުގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް أمر ކުރައްވާފައިވަނީ، مؤمن ންގެ ތެރެއިން ވުމަށެވެ. (104)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ އަބާއްޖަވެރިންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދީނުގެ ކަންކަމާމެދު، އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުކަމާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ޝައްކުކުރާނަމަ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކިބައިންނާއި، ތިޔަބައިމީހުން މާތް ﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންކުރާ ބުދުތަކުން ބަރީއަވެގެންނެވެ. އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޙައްޤު އިލާހަށް މެނުވީ ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޅުކަން ނުކުރައްވަމެވެ. އެކަލާނގެއީ ތިޔަބައިމީހުން މަރުގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެ އެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ދިރުމާއި މަރުވުން ވަނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެ ޤުދްރަތްތެރިކަމުގެ ދަށުގައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަމުރު ކުރައްވާފައިވަނީ މާތް ﷲ އެއްކައުވަންތަކުރާ މުއުމިނުންނާއެކު ވުމަށެވެ. މިބަސްފުޅުގައި މިވަނީ މުޝްރިކުންގެ މަގުފުރެދުމާއި މޮޔަކަމަށް ނުސީދާކޮށް އިޝާރާތް ކުރައްވާފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާފަދައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދީނާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ޝައްކުކުރުމަކީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުރެވޭނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، ތިޔަބައިމީހުން އަޑު ނީވޭ، ނުވިސްނޭ، ފައިދާއެއް އަދި ގެއްލުމެއް ވެސް ނުދޭ ބުދުތަކަކަށް ކުރާ އަޅުކަމާމެދު ޝައްކުކުރާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޅުކަންކުރައްވާ އިލާހަށް ބަލާށެވެ. އެއީ ޚާލިޤުވަންތަ، ރާޒިޤުވަންތަ، ފައިދާކޮށްދެއްވާ، ގެއްލުންދެއްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ނޯޓް

وَلَا تَدْعُ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَنفَعُكَ وَلَا يَضُرُّكَ ۖ فَإِن فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذًا مِّنَ ٱلظَّـٰلِمِينَ ﴿ ١٠٦ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه ފިޔަވައި ކަލޭގެފާނަށް މަންފާއެއް ނުދެވޭ، އަދި ކަލޭގެފާނަށް ގެއްލުމެއްވެސް ނުދެވޭ ތަކެއްޗަށް، ކަލޭގެފާނު އަޅުކަން ނުކުރައްވާށެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނު އެކަންކުރައްވައިފިނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، އޭރުން ކަލޭގެފާނު ވާނީ އަނިޔާވެރިވި މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ. (106)

ތަފްސީރު

ކުރީގެ އާޔަތުގައި އޮތް ނަހީ މިވަނީ އިތުރަށް ގަދަކުރައްވާފައެވެ. މާނައީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރައްވާފައި ވަނީ އެއްކައުވަންތަކުރުން މަތީ ސީދާވެ ހުންނެވުމަށެވެ. އިބްރާހީމް عليه السلام ގެ މިއްލަތް ކަމުގައިވާ މަތިވެރި އަލްޙަނީފިއްޔާ (ޝިރުކާއި ޖާހިލިއްޔަ ހުރިހާ ކަމަކާއި ދުރަށް، އެއްކައުވަންތަކުރުމާއި ދިމާއަށް ލެނބިގެންވާ ދީން) ގެ މަތީގައި ހުންނެވުމަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއާ ބުދެއްވިޔަސް، އިންސާނެއްވިޔަސް، ހިލައެއްވިޔަސް ޝަރީކުނުކުރުމަށެވެ. ފާފަތަކުން މަޢުޞޫމުވެގެންވާ ޠާހިރު ރަސޫލާ ﷺ މާތް ﷲއަށް ޝިރުކުރެއްވުމާއި، އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތކަަށް އަޅުކަންކުރެއްވުމާއި، ޢަޤީދާގައި ކޫރުން އެޅޭފަދަ، ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ މީހުން ޤަބޫލުކުރާ އެއްވެސް ކަމެއް ޤަބޫލުކުރެއްވުމަކީ ވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު -އަހަރުމެން ކުރިންވެސް ބަޔާންކުރި ފަދައިން- މިއީ އުއްމަތުގެ ޤާއިދު އަދި އެންމެ މަތީ ފަރާތުގެ ނަމުގައި ކުރެއްވިޔަސް މުޅި އުއްމަތަށް ކުރައްވާފައިވާ މުޚާޠަބުކުރެއްވުމެކެވެ. ބޮޑެތި ވެރިންނާއި ރަސްރަސްކަލުންގެ އާދަ ފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުން އުއްމަތާއި ނުވަތަ ރައްޔިތުންނާއި މުޚާޠަބުކުރުމުގެ މަޤްސަދުގައި މަސްއޫލުވެރި ވަޒީރާ މުޚާޠަބުކުރެއެވެ.

ނޯޓް

وَإِن يَمْسَسْكَ ٱللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُۥٓ إِلَّا هُوَ ۖ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَآدَّ لِفَضْلِهِۦ ۚ يُصِيبُ بِهِۦ مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِۦ ۚ وَهُوَ ٱلْغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ ﴿ ١٠٧ ﴾

ތަރުޖަމާ

އަދި اللَّه ތިބާއަށް ގެއްލުމެއް މެދުވެރިކުރައްވާނަމަ، އެކަލާނގެ މެނުވީ، އެކަން ފިއްލަވާނޭ އެހެންފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެ ކަލޭގެފާނަށް ހެޔޮކަމަކަށް އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ، އެކަލާނގެ فضل ވަންތަކަން އަނބުރާ ރައްދުކުރެވޭނެ ފަރާތެއް ނުވެތެވެ. އެ فضل ވަންތަކަން އެކަލާނގެ ދެއްވަނީ، އެކަލާނގެ އަޅުންގެ ތެރެއިން، އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. (107)

ތަފްސީރު

އަދި ކަލޭގެފާނަށް ގެއްލުމެއް ކުރިމަތިވެއްޖެނަމަ، ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި މަތިވެރިވަންތަކަމުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ފިޔަވައި އެކަން ފިއްލަވާނޭ އެހެން ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އަދި މާތް ﷲ ކަލޭގެފާނަށް ފައިދާއަކަށް ނުވަތަ ހެޔޮކަމަކަށް އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ ކަލޭގެފާނަށް އެކަމެއް ލިބުން ހުއްޓުވޭނޭ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އެހެނީ، ހުރިހާ ކަމެއް ވަނީ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމުގެ ދަށުގައެވެ. ޢިއްޒަތްތެރިކުރައްވައި ނިކަމެތިކުރައްވަނީ، މަތިވެރިކުރައްވައި ދަށު ދަރަޖައަށް ތިރިކުރައްވަނީ އަދި މުއްސަނދި ކުރައްވައި ފަޤީރު ކުރައްވަނީ އެކަލާނގެއެވެ. މާތް ﷲ ފިޔަވައި އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ބާރެއް ލިބިގެން ނުވެއެވެ. މިއާޔަތް ބާވައިލެއްވީ ރަސޫލުﷲ ﷺ އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތަކަށް ބަދުބަސް ރައްދުކުރައްވާނަމަ، އެބައިމީހުންގެ ކަލާނގެތަކުގެ ފަރާތުން އެކަލޭގެފާނަށް ނުބައެއް ކުރިމަތިވެދާނެ ކަމަށް ބިރުދައްކައި، އެކަލޭގެފާނަށް އެބައިމީހުން ގެއްލުންދޭނެ ކަމުގެ އިންޒާރު ދިނުމުންނެވެ. އެހެންކަމުން، މާތް ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް އަންގަވާފައި މިވަނީ އެބައިމީހުންގެ އަތުގައި އެއްވެސް ކަމެއްގެ ބާރުނެތް ކަމުގައްޔާއި، ހުރިހާ ކަމެއް ވަނީ ހަމައެކަނި މާތް ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ދަށުގައި ކަމުގައެވެ. އެކަލާނގެ އެކަލޭގެފާނަށް ހެޔޮގޮތަށް އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ އެކަމެއް ދެއްވާނެއެވެ. އަދި ނުބައިކަމަކަށް އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ އެކަމެއް ދުރުކުރެވޭނޭ ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. މާތް ﷲ މި ސޫރަތް ނިންމަވާފައި މިވަނީ މުޙައްމަދު ﷺ ގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުކަމާއި، އެކަލޭގެފާނު ގެންނެވި ޤުރްއާނަކީ އެންމެ މަތިވެރި ރަޙްމާނުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ ކަލާމްފުޅު ކަމާއި، އެބައިމީހުންނަށް އޮތީ އެފޮތުގައި ހިފައި އޭގެ އަލިން ހިދާޔަތުގެ އަލި ލިބިގަތުން ކަން ބަޔާންކުރައްވަމުންނެވެ.

ނޯޓް

قُلْ يَـٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ قَدْ جَآءَكُمُ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ ۖ فَمَنِ ٱهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِى لِنَفْسِهِۦ ۖ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۖ وَمَآ أَنَا۠ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ ﴿ ١٠٨ ﴾

ތަރުޖަމާ

ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ حضرة ން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް حق އަތުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. ފަހެ، ތެދުމަގު ލިބިގެންފި މީހަކު ތެދުމަގު ލިބިގަންނަކަން ކަށަވަރީ، އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ نفس އަށެވެ. އަދި މަގުފުރެދިއްޖެ މީހަކު މަގުފުރެދޭކަން ކަށަވަރީ، އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ نفس ގެ މައްޗަށެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައްތައް حوال ކުރައްވާފައިވާ وكيل އަކު ކަމުގައި، ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުވަމެވެ. (108)

ތަފްސީރު

ކަލޭގެފާނު އެންމެހާ މީސްތަކުންނަށް ވިދާޅުވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް ޤުރްއާން އައީ ވިދުވަރުގަދަ، އަލިގަދަ، ފާޅުކަން ބޮޑު ޝަރީޢަތާއިގެންނެވެ. އޭގައި ވަނީ ހިދާޔަތާއި، ޝިފާއާއި، ނޫރާއި، އައްޔެވެ. އެއަށް އީމާންވެއްޖެ މީހާ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް ފައިދާ ލިބިގެންފިއެވެ. އެއާއި ދުރަށް ތިމާގެ ނަފްސު ގެންދިޔަ މީހާ އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގެއްލުން ދީފިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް ރައްކާކުރުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު ޙަވާލުކުރެއްވިގެންވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ނުވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ޙިސާބު ބައްލަވައި އެޢަމަލުތަކަށް ޖަޒާދެއްވާނެކަން ކަށަވަރީ މާތް ﷲއެވެ.

ނޯޓް