ތިޔަބައިމީހުން ކަށްވަޅުތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށްފުމަށް ދާނދެނެވެ. (އެބަހީ: މަރުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ.) (2)

ތިޔަބައިމީހުން މަރުވެ ކަށްވަޅުގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައި ވަންދެނެވެ. ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތް ކުރުން ބޭނުންކުރައްވާފައި ވަނީ މަރަށް އިޝާރާތްކުރައްވާފައެވެ. މަރުވީމާ، "އޭނާ ކަށްވަޅަށް ޒިޔާރަތްކޮށްފިއޭ" ބުނެ އުޅެއެވެ. އަޢުރާބީއަކު ބުނެފައިވާ ފަދައިންނެވެ. "بَلْ هِيَ حُمَّى تَفُورُ ـ أَوْ تَثُورُ ـ عَلَى شَيْخٍ كَبِيرٍ، تُزِيرُهُ الْقُبُورَ‏" (صحيح البخاري، كتاب المرضى، باب عِيَادَةِ الأَعْرَابِ) (އަދި ކިއެއްތަ، އެއީ ޢުމުރުން ދުވަސްވީ މީހެއްގެ މައްޗަށް އުތުރިއަރާ، އޭނާ ކަށްވަޅަށް ފޮނުވާލާ ފަދަ ހުމެކެވެ.) (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ޙަދީޘު: 5656)

ހަމަހިލާ އެހެންނަކުން ނުވާނެއެވެ. ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެތެވެ. (3)

މިއީ އެކަން ހުއްޓާލައި، އެކަމުން ދުރުވެގަތުމަށް ކުރައްވާފައިވާ އިންޒާރެކެވެ. މާނައީ މީސްތަކުންނޭވެ! ފަނާވެދަނިވި ދުނިޔޭގެ ފައިދާ ލިބިގަތުމާއި، މުދާއެއްކުރުމުގައި މަޝްޣޫލުވުން ދޫކޮށްލައި، އެކަން ހުއްޓާލާށެވެ. ފަހެ، މާތް ﷲއާ މެދު ތިޔަބައިމީހުން ފަރުވާ ކުޑަކޮށް، އާޚިރަތާމެދު ޣާފިލުވުމުގެ ނަތީޖާ ތިޔަބައިމީހުން ނިކަންހުރެ އެނގޭނެއެވެ. ދެން، ޣާފިލުވުމާމެދު ސަމާލުވުމަށް އަންގަވައި، ވަޢީދާއި އިންޒާރު ތަކުރާރުކުރައްވަމުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވަނީ

ދެންވެސް، ހަމަހިލާ އެހެންނަކުން ނުވާނެއެވެ. ނިކަންހުރެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނެތެވެ. (4)

މާނައީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް މަރު އައުމުން ތިޔަބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ފަޚުރުވެރިވުމުގެ ނަތީޖާ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނިކަންހުރެ އެނގޭނެއެވެ. އަލްޙަސަނުލްބަޞްރީ ވިދާޅުވިއެވެ. "ތިބާގެ ވަށައިގެންވާ މީހުން ގިނަކަމާމެދު ތިބާ ހެއްލުންތެރި ނުވާށެވެ. ފަހެ، ތިބާ މަރުވާނީ ގިނިކަންޏާއެވެ. ތިބާ އަލުން ދިރުއްވާނީ ގިނިކަންޏާއެވެ. އަދި ތިބާގެ ޙިސާބު ބައްލަވާނީ ގިނިކަންޏާއެވެ."

ހަމަހިލާ އެހެންނަކުން ނުވާނެއެވެ. يقين ކަމުގެ އެނގުމުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެނގޭނަމައެވެ. (5)

ޝައްކެއްނެތް ޔަޤީންކަމުގެ އެނގުމުން ތިޔަބައިމީހުން އެނގޭނެ ނަމައެވެ. لَوْ ގެ ޖަވާބު ވަނީ އުނިކުރައްވާފައެވެ. އެޖަވާބު އަންނާނީ މިފަދަ ގޮތަކަށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަން އެނގޭނަމަ، މާތް ﷲއަށް ކިޔަމަންވުން ދޫކޮށްލައި، ދުނިޔެއާ މެދު ފަޚްރުވެރިވުމުގައި ތިޔަބައިމީހުން މަޝްޣޫލުނުވީހެވެ. އަދި އާޚިރަތުގެ ބިރުވެރިކަމާއި، އުނދަގޫކަމަށް ނުވިސްނައި ދުނިޔޭގެ އުފާތަކަށް ނުހެއްލުނީހެވެ.

ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކަ ދެކޭނެކަން ކަށަވަރެވެ. (6)

ތިމަންރަސްކަލާނގެ ހުވައި ވަޙީކުރައްވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ލޮލުން ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކަ ދެކޭނެއެވެ.

ދެންހަމަ يقين ކަމުގެ ދުށުމުން، ތިޔަބައިމީހުން އެ ނަރަކަ ދެކޭނެކަން ކަށަވަރެވެ. (7)

ދެން އެދުވަހުން ހަމަކަށަވަރުން (ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބުނު) نعمة ތަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުންނާ سؤال ކުރައްވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. (8)

ދެން އެދުވަހުން ހަމަކަށަވަރުން (ދުނިޔޭގައި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ލިބުނު) نعمة ތަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުންނާ سؤال ކުރައްވާނެކަން ކަށަވަރެވެ. (8)

ދެން، މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި، މުދަލާއި، އަމާންކަމާއި، ބުއްދިއާއި، ޢިލްމު ފަދަ ނިޢުމަތްތަކާއި، ކެއުން ބުއިމާއި، ދަތުރުފަތުރުގެ ވަސީލަތްތަކާއި، ނިދާނެ ތަން ފަދަ ހުރިހާ ނިޢުމަތްތަކާ ބެހޭގޮތުން ޤިޔާމަތް ދުވަހު ސުވާލުކުރައްވާނެއެވެ. ﴿وَإِن تَعُدُّوا۟ نِعْمَةَ ٱللَّـهِ لَا تُحْصُوهَآ﴾ (ތިޔަބައިމީހުން اللَّه ގެ ނިޢުމަތް ހިމަނައި، ޢަދަދުކުރަން އުޅުނަސް، ތިޔަބައިމީހުންނަކަށް އެ ނިޢުމަތެއް ނުހިމެނޭނެއެވެ.) މިއާޔަތް އައިސްފައިވަނީ އެ ނިޢުމަތްތަކަށްޓަކައި މާތް ﷲއަށް ޝުކުރުވެރި ނުވެ، އޭނާގެ ބަނޑު ފުރުމާއި، އެދުން ފުއްދުން ނޫން މަޤްޞަދެއް ނެތި ޖަނަވާރު ފަދައިން އުޅޭ މީހުންނަށެވެ. ނިޢުމަތަށް ޝުކުރުވެރި ވީ މީހާ ދަންނާށެވެ. ފަހެ، އޭނާ ވަނީ އެ ޙައްޤު އަދާކޮށްފައެވެ. ޞައްޙަ ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: ‏ "إِنَّ اللَّهَ لَيَرْضَى عَنْ الْعَبْدِ أَنْ يَأْكُلَ الْأَكْلَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا أَوْ يَشْرَبَ الشَّرْبَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا" (صحيح مسلم، كتاب الذكر والدعاء والتوبة والاستغفار، باب اسْتِحْبَابِ حَمْدِ اللَّهِ تَعَالَى بَعْدَ الأَكْلِ وَالشُّرْبِ) ‏‏ (އަނަސު ބިން މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މާތް ﷲގެ އަޅާ ކެއުމަށް ފަހު އެކެއުމަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދު ކުރަންޏާ، އަދި ބުއިމަށް ފަހު އެބުއިމަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރަންޏާ އެކަލާނގެ އޭނާއަށް ރުހިވޮޑިގަންނަވައެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2734) عَنْ مُطَرِّفٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ أَتَيْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَقْرَأُ ﴿أَلْهَىٰكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ﴾ قَالَ:‏ "‏يَقُولُ ابْنُ آدَمَ مَالِي مَالِي - قَالَ - وَهَلْ لَكَ يَا ابْنَ آدَمَ مِنْ مَالِكَ إِلاَّ مَا أَكَلْتَ فَأَفْنَيْتَ أَوْ لَبِسْتَ فَأَبْلَيْتَ أَوْ تَصَدَّقْتَ فَأَمْضَيْتَ‏"‏. (صحيح مسلم، كتاب الزهد والرقائق) (މުޠައްރިފު އޭނާގެ ބައްޕާފުޅު (ޢަބްދުﷲ ބިން އައްޝިއްޚީރް) ގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ ﴿أَلْهَىٰكُمُ ٱلتَّكَاثُرُ﴾ މިސޫރަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އައީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އާދަމުގެ ދަރިޔާ ބުނެއެވެ. އަހަރެންގެ މުދަލެވެ. އަހަރެންގެ މުދަލެވެ. (އެކަލޭގެފަނު ވިދާޅުވިއެވެ.) އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ! ތިބާގެ މުދަލުގެ ތެރެއިން ތިބާ ކައި ފަނާކުރި އެއްޗަކާއި، ލައި ބާކުރި އެއްޗަކާއި، ޞަދަޤާތްކޮށް ތިބާ ހޭދަކުރި އެއްޗެއް މެނުވީ ތިބާއަށް ނުވެއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ހަދީޘު: 2958) އެބަހީ ތިބާ އާޚިރަތަށްޓަކައި އިސްކުޅަ އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ. އެއެއްޗެއް ތިބާއަށްޓަކައި ރައްކާކުރެވިފައި ވާނެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ﷺ އެއްދުވަހަކު ދުވާލުގެ ވަގުތު ނުވަތަ ރޭގަނޑުގެ ވަގުތު އެކަލޭގެފާނުގެ ގަނޑުވަރުން ނުކުމެވަޑައިގަތެވެ. ދެން މަގުމަތިން އެކަލޭގެފާނު އަބޫބަކްރު رضي الله عنه އާއި ޢުމަރު رضي الله عنه އާ ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނު އެބޭކަލުންނާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަ ދެބޭކަލުން ނުކުމެވަޑައިގެން ތިޔަ އުޅުއްވަނީ ކޮންކަމަކާހެދި ތޯއެވެ؟ އެ ދެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ ﷺ އެވެ. މާތް ﷲ ގަންދީ ދަންނަވަމެވެ. އަހަރުމެން ގެއިން ނުކުތީ ބަނޑުހައި ވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ފުރާނަފުޅު އެކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައިވާ ރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވަމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުކުމެވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނީ ހަމަ ތިޔަބޭކަލުން ނުކުމެވަޑައިގަންނަވަން ޖެހުނު ކަމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެބަހީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ވެސް ނުކުމެވަޑައިގަތީ ބަނޑުހައި ވުމުގެ ސަބުބުންނެވެ. ތިޔަ ދެބޭކަލުންވެސް ތިމަންކަލޭގެފާނާއެކު ވަޑައިގަންނަވާށެވެ. ދެން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އެ ދެބޭކަލުންނާއެކު ހިންގަވާފައި އަންޞާރިއްޔަ ބޭކަލެއްގެ ގެއަށް ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އޭނާގެ އަންހެނުންނަށް އެކަލޭގެފާނު ފެނުނު ހިނދު ދެންނެވިއެވެ. މަރްޙަބާއެވެ. އެހިނދު އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ. އެވެނި މީހަކު ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ. އޭނާ ދިޔައީ އަހަރުމެން ބޯން މީރުފެން ހޯދާށެވެ. ދެން، އެ އަންޞާރިއްޔަ ބޭކަލަކު އެނބުރި އައި ހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ އާއި، އަބޫބަކްރު رضي الله عنه އާއި ޢުމަރު رضي الله عنه ފެނުމުން ނުހަނު އުފާވިއެވެ. އަދި ބުންޏެވެ. ﷲއަށް ޙަމްދު ހުއްޓެވެ. މިއަދު އަހުރެމެންގެ މެހުމާނުންނަށް ވުރެ މާތް މެހުމާނުންތަކެއް އެކަކަށްވެސް ނުލިބޭނެއެވެ. ދެން ނުކުމެގެން ގޮސްފައި ރޯކަދުރާއި، ހިކި ކަދުރާއި، ދޮންވެ ފައްކާވެފައި ހުރި ކަދުރު ހުރި އިހަލަކާއިގެން އައެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. މި އިހަލުން ތިޔަބޭކަލުން ފަރިއްކުޅުއްވާށެވެ. އަދި އެބޭކަލުންނަށްޓަކައި ބަކަރިއެއް ކަތިލާންވެގެން ވަޅި ނެގިއެވެ. އެ ހިނދު ރަސޫލުﷲ ﷺ އޭނާއަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ކިރުހުރި ބަކަރިއާ މެދު ތިބާ ސަމާލުވާށެވެ. އެބަހީ ކިރުހުރި ބަކަރިއެއް ތިބާ ކަތިނުލާށެވެ. ދެން އޭނާ ބަކަރިއެއް ކަތިލުމުން އެބޭކަލުން އެބަކަރީގެ މަހާއި ކަދުރު ފަރިއްކުޅުއްވިއެވެ. ދެން އެބޭކަލުން ބަނޑުފުޅު ފުރެންދެން ފަރިއްކުޅުއްވުމަށްފަހު ރަސޫލުﷲ ﷺ އެކަލޭގެފާނުގެ ދެ އެކުވެރިންނަށް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ‏"‏وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَتُسْأَلُنَّ عَنْ هَذَا النَّعِيمِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمُ الْجُوعُ ثُمَّ لَمْ تَرْجِعُوا حَتَّى أَصَابَكُمْ هَذَا النَّعِيمُ‏"‏ (صحيح مسلم، كتاب الأشربة، باب جَوَازِ اسْتِتْبَاعِهِ غَيْرَهُ إِلَى دَارِ مَنْ يَثِقُ بِرِضَاهُ بِذَلِكَ وَيَتَحَقَّقُهُ تَحَقُّقًا تَامًّا وَاسْتِحْبَابِ الاِجْتِمَاعِ عَلَى الطَّعَامِ) (އެކަލާނގެ ބާރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ނަފުސު ވާ ރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވަމެވެ. މި ނިޢުމަތާ ބެހޭގޮތުން ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިޔަބައިމީހުންނާ ސުވާލުކުރައްވާނެއެވެ. ތިޔަ ދެބޭކަލުން ނުކުމެވަޑައިގަތީ ބަނޑުހައި ޙާލުގައެވެ. އަދި މި ނިޢުމަތް ލިބިވަޑައިގަތުމަށް ފަހު މެނުވީ އެނބުރިވަޑައިނުގަންނަވަމުއެވެ.) (ޞަޙީޙު މުސްލިމް، ޙަދީޘު: 2038)